میرزا حسین جعفری زنوزی
بو مقاله مومکوندور ویکیپدیادا عۆمومی آدلیملیق تعلیماتی شرطلری ایله اۇیغون اوْلماسین. |
میرزا حسین جعفری زنوزی ـ آذربایجانلی عالیم و شاعیر.
آدی دَییشدیر
آدی حسین‌دیر. بیلیکلی اولدوغو اۆچون، هم یئرلیلری اونا «میرزا حسین» دئیه‌ردیلر. سوی آدی جعفری، نسبی زنوزی و یا مرندی یازیلیبدیر.[۱]
تخلصی دَییشدیر
تخلصی آذریدیر. اونو «آقا میرزا حسین جعفری زنوزی مرندی متخلص به آذری» آدلاندیریبلار.
دوغولدوغو یئر دَییشدیر
آذری‌نین دوغولدوغو یئر، زنوز شهری‌دیر. بۇ شهر، مرندین داغلیق بؤلگه‌سینده یئرلشیر. مرند ـ جلفا جاده‌سیندن ۱۰ کیلومتر فاصله‌سی اوْلان زنوز، مرند شهری‌نین شمال حیصه‌سی‌نین ۲۵ کیلومترلیگینده قرار تاپمیشدیر. زنوز شهری عالیملر، شاعیرلر و فلسفه‌چیلر یوردودور. اورادان ملا عبدالله زنوزی، اوغلو آقا علی حکیم مدرس کیمی فلسفه‌چیلر، فانی تخلص ائدن آیت‌الله محمد حسن ریاضی، ملا محمد علی، مضطر و فخرالدین محزون کیمی عالیم و شاعیرلر ظهور ائتمیشدیر.[۲]
عائله‌سی دَییشدیر
آذری، اکبر قیزی هاجر ایله ائولنمیش و علی، عزیز، فریدون، جعفر، غفار، احمد و نصرت آدلی یئددی اوشاق صاحیبی اولموشدور.
یاشاییشی دَییشدیر
آذری گنج ایکن تبریز ـ جلفا دمیر یولوندا ایشه باشلامیشدیر. سونرالار عائله‌سی ایله «گده بیگ» شهرینه گئتمیش، تئلقراف فنّی، روس دیلی و فرانسه دیلینی اؤیره‌نمه‌یه باشلامیشدیر. بیر مۆدت گده بگ و باکی شهرلرینده یاشادیقدان سوْنرا، ۱۳۰۹ ش. ایلینده اوچ اوشاغی ایله بندرانزلی یولو ایله تهرانا گلمیش و ۱۳۱۰ـ نجو ایلده «شمشک» معدنینده، حسابدار اولاراق ایشه باشلامیشدیر. اون ایل همین وظیفه‌ده ایشله‌دیکدن سوْنرا، ۱۳۲۰ ـ نجی ایلده، دوغوم یئری اوْلان زنوز شهرینه قاییتمیشدیر. ۱۳۲۹ ـ نجی ایلده ایش دالینجا تهرانا و سوْنرا دامغان شهرینه گئتمیش و بیر داها زنوزا قاییتمیش اکینچیلیک ایله مشغول اولموشدور. ۱۳۳۶ ـ نجی ایلده بیر داها تهرانا مهاجرت ائتمیش و ۱۳۳۷ ـ نجی ایل بهمن آییندا رحمته گئتمیشدیر. انّا للهِ و انّا الیه راجعون.[۳]
وطن سئوه‌رلیک و خلقی‌لیک دَییشدیر
آذری .. بیر وطن سئوه‌ر شاعیردیر. ایران و ایرانلی اۆچون اوره‌گی چیرپینان شاعیر، بیر چوخ شیکایت‌آمیز شعرلرینده ایران باستان، درفش کاویان، تاریخ ایران قدیم، بهمن، دارا، فریدون، اردوان و سائره بۇ کیمی اصطلاح و کلمه‌لردن بول ـ بول استفاده ائدیر و رضاخان اصول ـ اداره‌سینی افشاء ائدرک، خلقی جهالت و بیلیک‌سیزلیک ایچینده ساخلایان غدّار حکومتی رسوا ائدیر و حکومتین عالیجناب آداملارینی بی‌وطن و خاین آدلاندیریر:
قیدیوی چکمز سنین هر بی‌وطن عالیجناب،
حیله و تزویردیر هر ایشلری آنلا حساب.
بی‌وطن خاینده اولماز آبرو، شرم و حجاب،
هر بیری آچمیش اؤزونه بیر دکان آغلار بیزه
و یا بیر یئرده دئییر:
عمرلردندیر اوْلوب ویرانه استبداددان،
اجنبی خادملری‌دیر هر چه باداباددان.
گونده مین نیرنگ ایله مین قان ایچن جلاّددان،
ملت ایران اولوبدور مرده تک احیا کیمی.
او، رضاشاه حکومتی‌نین داغیلماسی و بیر پیشوانین ظهورونو آرزو ائدیر:
حق الی ائتسین کمک بۇ دُورده بیر رهنما،
رهبر ائتسین میهنه ملت‌پرست بیر پیشوا،
آذری گؤرسون سئوینسین، ائیله‌سین شور و نوا،
گلشن ایران زمینده بلبل شیدا کیمی.[۴]
طنز شاعیری دَییشدیر
آذری، طنز شاعیریدیر. اونون ایجتیماعی ـ سیاسی طنزلر و تازیانه‌لری رضاخان حکومتی زمانیندا یازیلمیشدیر. قیزغین طنز یازما فعالیّتی ۱۳۱۰ ش. ایلیندن باشلاییر، ۲۹–۱۳۲۰ ش. ایللری ایسه اونون ان محصولدار ادبی فعالیت دؤرو حساب اولور.
وحدت اسلام دَییشدیر
آذری هم بیرینجی و هم ایکینجی بین‌الملل ساواشلارین گؤرموش، اسلام عالمی و موسلمانلارا ده‌ین ضربه‌لری حس ائتمیشدیر. او، دفعه‌لر فریاد ائدرک دئییر:
هانی او وحدت اسلام، او اتّفاق امم؟
هانی او صدق صداقت، سخا و بذل کرم؟[۵]
آذری و مذهب دَییشدیر
میرزا حسین آذری دیندار و مذهبی بیر شاعیر اولاراق، مخلص بیر شیعه کیمی ظهور ائتمیشدیر. شیعه ایماملاری و کربلا شهیدلری‌نین آدلارینی دفعه‌لر شعرلرینه سالمیش و شیعه معارفینی یایمیشدیر.
روحانی‌نمالار دَییشدیر
آذری‌نین آتاسی روحانی ایدی و افتخار الذاکرین لقبی آلمیشدیر. اؤزو گوجلو بیر دینی تربیه صاحیبی و مخلص بیر دیندار ایدی. بونا گؤره ده اؤز عصرینده رضاخان حکومتینه خدمت و یاردیم ائدن و دینی وسیله قرار وئرن روحانی‌نمالاردان دانیشیر و اونلاری افشا ائدیر.
بیلیگی دَییشدیر
آذری، تورکجهدن علاوه، روسجا، فارسجا، فرانسه‌جه و عربجهنی یاخشی بیلیرمیش. فارس دیلینی زنوزدا مکتب‌خانادا اؤیره‌نمیش، عرب دیلی و ادبیاتینی، ملا عباس افتخار زنوزی‌دن تعلیم آلمیش و قرآن و عرب ادبیاتی ایله تانیش اولموشدور. روسجا، فرانسه‌جهنی دا گده بیگ و باکی شهرلرینده یاشارکن اؤیره‌نمیشدیر.
موسیقی دَییشدیر
آذری یاخشی تار چالارمیش و اوغلو علی جعفری‌نین دئدیگینه گؤره:
«گاهی در مجالس جشن و سرور اهل محل و دوستان شرکت می‌کرد و شور و حالی به مجلس می‌بخشید.»
فرخی یزدی‌دن تأثیر دَییشدیر
فرخی یزدی، رضاخان استبدادی ایللرینده ظهور ائدن، اونون اؤز باشینالیغی ایله قیزغین مۆباریزه‌یه باشلایان آدلیم شاعیردیر.
فرخی‌نین رنجبر عنوانلی شعرینه یازدیغی نظیره:
بئز تومان، کهنه چاریق، حالین پریشان رنجبر،
گون قاباغیندا چالیش، اود دوتگیلن، یان رنجبر![۶]
یارادیجیلیغی دَییشدیر
آذری تخلوص ائدن میرزا حسین آذری جعفری زنوزی‌نین دیوانی‌نین علمی نشرینی چاپ ائدن دکتر حسین محمدزاده صدیق اونون شعرینین مضمونلاری باره‌سینده دئییر:
«میرزا حسین آذری تمام ایله ایجتیماعی و انتقادی ـ سیاسی شعرلر یازان طنز شاعیریدیر.
ایکینجی دونیا ساواشی زامانی یاشایان شاعیر، متفق‌لرین اؤلکه‌میزه سوخولمالارینی گؤرموش، ساواشا معروض قالان ائللرین آجیناجاقلی حیاتی ایله ماراقلانمیش، ساواشی پیسله‌ایر و جنگی هده‌له‌ایر:
دۆنیا اوزوندن بی‌درنگ،
نابود اولسون آلات جنگ،
خمپاره و توپ و تفنگ،
جنگ ایسته‌ین جلاده ننگ!»[۷]