چاهارگاه
چاهارگاه — آذربایجان موسیقی‌سینده 1) یئددی لادلاریندان (مقام‌لاریندان) بیری [۱]، 2) یئددی اساس موغام دستگاه‌لاردان بیری. یاخین شرق خالق‌لاری نین شیفاهی-پروفسیونال موسیقی‌سینده چاهارگاه گئنیش اینتیشار تاپمیش موغام‌لاردان بیری‌دیر [۲].
سؤز آچیمی دَییشدیر
چاهارگاه سیرا ساییمی ایله 4-جو موغام‌دیر. چاهارگاه سؤزو ایکی مفهومدان عیبارتدیر. فارسجا " چاهار " – " دؤرد " ، " گاه " – " مقام، یئر " دئمکدیر.
تاریخچه دَییشدیر
میر محسن نواب اؤزونون " وضوح الارقام " اثرینده گؤستریر کی، چاهارگاه مقامی گؤی گورولتوسو ایله علاقه‌دار یارادیلمیشدیر. چاهارگاهین مایه پرده‌سی بیرینجی اوکتاوانین " دو " سسیندن عیبارتدیر.
بو موغام موختلیف موغام ایفاچی‌لاریندان نوتا سالینمیشدیر: نریمان محمدوو اینسترومنتال شکیلده تارزن احمد باکیخانووون ایفاسیندان (962)، ووکال-اینسترومنتال شکیلده خواننده یعقوب محمدوو و موغام اوچلوگونون ایفاسیندان (1970)، عاریف اسداله‌یئو اینسترومنتال شکیلده تارزن ائلخان میرزه فرووون ایفاسیندان (2005) نوتا یازمیشلار. بوتون بو نوت یازی‌لاری " آذربایجان خالق موسیقی‌سی‌نین آنتولوژی‌سینه " داخیل ائدیلمیشدیر[۳].
چاهارگاه موغام دستگاهی کیمی دَییشدیر
چاهارگاه موغامی آذربایجان موسیقی‌سینده دَییشدیر
چاهارگاه موغامی‌نین ترکیبینه " سگاه " ، " شور " ، " بایاتی – قاجار " کیمی موغام‌لارین لاد – مقام اساسینا اویغون گلن شؤعبه و گوشه‌لر‌ده اؤز عکسینی تاپمیشدیر. بعضی شؤعبه و گوشه‌لرین حاضیردا آرادان چیخماسینا باخمایاراق، تارزن میرزه فرجین جدولینده‌کی شؤعبه و گوشه‌لرین آدلاری ایسه حقیقته داها چوخ اویغون‌دور. او، بیلاواسیطه چاهارگاه مقامینا و اونون اینتوناسیا خوصوصیت‌لرینه یاخین اولان شؤعبه و گوشه‌لرین اؤزونده بیرلشدیریر.
اون دوققوزنجو عصر آذربایجان موسیقی‌سینده چاهارگاه دستگاهی آشاغیداکی موغام شؤعبه‌لریندن عیبارت ایدی: چاهارگاه، سگاه، زابول-سگاه، یدی-حصار، موخالیف، مغلوب، منصورییه، زمین-خارا، ماورأ النهر، حیجاز، شاهناز، آذربایجانی، عشیران، زنگ-شوتور و کرکوکی.
سونرا چاهارگاهین ترکیبی دَییشمیش، او، بعضی گوشه‌لردن آزاد اولموش و دستگاه داها دا تکمیل‌لشمیش قورولوشونو آرتمیشدیر. حاضیردا دستگاهین ییغجام و لاکونیک ایفاسی مقصدیله: برداشت، مایه‌یی-چاهارگاه، بسته-نیگار، حیصار، موخالیف، مغلوب، منصورییه (ضربلی موغام) ایله کیفایتله‌نیلیر.
اوزئییر حاجی‌بیگوو هر بیر موغامین بدیعی–روحی تاثیر جهتدن کاراکتریزه ائدرکن چاهارگاهین هیجان و اهتیراس حیسی اویاتدیغینی بیلدیریر. او.حاجی‌بیگوو چاهارگاه موغامی نین اؤز اثرلرینده نئجه ایستیفاده ائتمه‌سینی بو جور شرح ائدیر:
" موسیقی بویالاری ایله خالقین مظلوم وضعیتینی، یاخود ایستیثمارچی صینیف‌لرین غدارلیغینی ایفاده ائتمک لازیم اولدوقدا من چاهارگاه موغامینی ایشله‌دیرم " .
بمدن زیله قدر بو اینکیشاف پرینسیپی موغامدا قاباریق شکیلده اؤز تجسومو تاپیر. اونو قئید ائتمک اولار، کی چاهارگاهین اوخوما دیاپازونو شور دستگاهی کیمی چوخ بؤیوک‌دور – ایکی اوکتاوا یاریم. چاهارگاه پارلاق، ویرتووز، قهرمانی کاراکترلی، درین دراماتیک مضمونلو بیر دستگاه‌دیر. چاهارگاهی تامام-دستگاه چالماق هر تارزنین ایشی دئییلدیر. بو موغامی چالان تارزنین گوجلو بیلگی، ایتی بارماق‌لاری اولماقلا برابر، هم ده تکنیکی اوستالیغی و ایفاچی‌لیق اوصول‌لاری دا اولمالی‌دیر. چاهارگاه ماژور موغام‌دیر. بورادا هئچ بیر یالواریش، سیزیلتی و اینیلتی موتیولری یوخدور. بو، موغام عوصیان‌دیر.
موغام شؤعبه‌لری آراسیندا ایفا اولونان رنگلر ده اساس موغامین آدینی داشیییر. [۴]
چاهارگاه موغامی ایران موسیقی‌سینده دَییشدیر
ایران موسیقی‌سینده 7 اساس (دستگاه) موغامدان (مقامدان) بیری‌دیر. [۵]. درآمد، پیش-زنگوله، زنگوله، نغمه، زابول، بسته-نیگار، مویه، حصار، موخالیف، مغلوب، هودی، پهلوی، رَجَد (رجوز) و منصوری شؤعبه‌لریندن عیبارتدیر.
چاهارگاه موغامی تورکیه موسیقی‌سینده دَییشدیر
چارهارگاه تورک موسیقی‌سینده دوْ پرده‌سی‌نین آدی و بو پرده‌ده قرار قیلان مقام‌دیر.
چاهارگاه موغامی اویغور موسیقی‌سینده دَییشدیر
چاهارگاه اویغور موسیقی‌سینده اون ایکی اساس موغام‌لاردان بیری‌دیر [۶].
چاهارگاه موسیقی لادی (مقامی) کیمی دَییشدیر
چاهارگاه مقامی نین قورولوشو: 1/2— 1. 1/2 — 1/2 - تون فورمول‌لو اوچ تتراخوردون قوووشوق و یاناشی اوصول‌لارلا (ی و ایکی تتراخوردلار – قوووشوق، ایکی و اوچ تتراخوردلار یاناشی اوصول‌لا) بیرلشمه‌سیندن عیبارتدیر؛ سس سیراسی 11 پیلله‌لی‌دیر، دؤرد پیلله مایه (تونیکا) پیلله‌سی‌دیر [۷].
مقامین سس سیراسی‌نین ایکی، دؤرد، آلتی، سککیز، دوققوز ، اون، اون بیر پیلله‌لری ایستیناد-دایاق پیلله‌سی کیمی " چاهارگاه " موغامی‌نین شؤعبه‌لری نین اساسینی تشکیل ائدیر؛ بو مقامدا قورولان موسیقی نومونه‌لری همین پیلله‌لره اساسلانیر [۸][۹].
چاهارگاه مقامیندا بسته‌لر دَییشدیر
اینسترومنتال موسیقی دَییشدیر
- اوزئییر حاجی‌بیگوو - " جنگی " پیئسی، " چاهارگاه " فانتازیاسی
- آصف زئیناللی - " چاهارگاه " فورت‌پیانو پیئسی
- افراسییاب بدل‌بیلی - " قیز قالاسی " بالتینه گیریش
- قارا قارایئو - " یئددی گؤزل " بالتیندن والس
- اوقتای کاظیمی - چاهارگاه فانتازیاسی
ووکال موسیقی دَییشدیر
- جهانگیر جهانگیروو - " چاهارگاه " کورو (داغلار قوینو دومان اولار)
- توفیق قولی‌یئو - " بختور اولدوم " ماهنیسی
اتک یازی‌لار دَییشدیر
- ^ Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Melodik ladlar
- ^ Əfrasiyab Bədəlbəylinin "İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Çahargah
- ^ Muğam Ensiklopediyası - Çahargah muğamının not yazıları
- ^ Muğam Ensiklopediyası - Rəng
- ^ Encyclopedia Iranica - Iran. Music.
- ^ UNESCO - Uyghur Muqam of Xinjiang
- ^ Üzeyir Hacıbəyov - «Çahargah» ladında musiqi bəstələnməsi. Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları.
- ^ Muğam Ensiklopediyası - Çahargah
- ^ Muğam Ensiklopediyası - Çahargah məqamı