آغجییر
آغجییر (لاتینجه: pulmo)، دؤش قفسه‌سینده یئرلشمیشدیر؛ آشاغی سطحلری دیاف‌راقمایا و ایچری سطحلری اۆرک کیسه‌سینه سؤیکنمیش‌دیر. ساغ دیاف‌راقما گۆنبزی سوْل گۆنبزدن یۆکسک اوْلدوغونا گؤره و اۆرک آسیممتریک وضعیت آلدیغی اۆچون، آغجییرلرین حجمی و شک‌لی سؤز یوخ کی، مۆختلیف اوْلمالی‌دیر. ساغ آغجییر سوْل آغجییردن قیسا، گئنیش و حجم‌لی‌دیر.
| آغجییر | |
|---|---|
 Diagram of the human lungs with the respiratory tract visible, and different colours for each lobe | |
 The human lungs flank the heart and great vessels in the chest cavity | |
| جوزئیات | |
| سیستم | Respiratory system |
| تانیملایی‌جیلار | |
| لاتینجه | pulmo |
| یونانجا | πνεύμων (pneumon) |
| MeSH | D008168 |
| TA | A06.5.01.001 |
| آنوتومیک ایصطیلاحلار | |
نورمال آغجییرلرین رنگی اۇشاق‌دا آچیق چهرایی اوْلور، بؤیوکلرده ایسه گتدیکجه رنگی دییشیب توندلشیر، خاریجی سطحین‌ده قارا لکه‌لره تصادف اوْلونور. بونون سببی خاریج‌دن هاوا ایله آغجییرلره داخیل اوْلان یابان‌چی جیسیملردن (توز، توستو و قوروم‌دان) آسی‌لی‌دیر.
آغجییرلر بؤیوکلرده اوْرتا درجه‌ده هاوا ایله دولدوغو زامان آشاغی‌داکی اؤلچولرده اوْلور؛ شاقولی اؤلچوسو ۲۵-۲۷ سم، ساگیتال اؤلچوسو (اساسین‌دا) ۱۶-۱۷ سم، فرونتال اؤلچوسو ساغ طرف‌ده ۱۰ سم و سوْل طرف‌ده ۷ سم.
آغجییرلرین تۇتومونا گلدیک‌ده گؤروروک کی، اینسان درین نفس آلدیق‌دا، یعنی دؤش قفه‌سی ماکسیموم بؤیودوک‌ده، ساغلام آغجییرلر ۵۰۰۰ سم³ هاوا توتور. درین نفس وردیک‌دن سوْنرا آغجییرلرده ۱۵۰۰ سم³ هاوا قالیر، بئله‌لیکله درین نفس آلما و درین نفس ورمه آراسیندا ۳۵۰۰ سم³ فرق واردیر. بونا آغجییرین اوْرتا حیات توتومو دئییلیر. اینسان عادی نفس آلدیق‌دا (یعنی راحت نفس آلدیق‌دا) ۵۰۰ سم³ هاوا آلیر، درین نفس آلدیق‌دا علاوه ۱۵۰۰ سم³ آغجییرلره هاوا داخیل اوْلور؛ اگر درین نفس وریلیرسه آلینمیش ۵۰۰ سم³ دن علاوه ۱۵۰۰ سم³ هاوا خاریجه چیخاریلیر؛ بئله‌لیکله گؤروروک کی، آغجییرلرین حیات توتومو اۆچ حیصّه دن عبارت‌دیر: تنففوس هاواسی (۵۰۰ سم³)، علاوه هاوا (۱۵۰۰ سم³) و احتیاط هاوا (۱۵۰۰ سم³). تخمیناً ۳۵ یاشین‌دان سوْنرا هاوا توتومو آزالماغا باشلاییر.
آغجییرلرین چکی‌سی مۆختلیف دیر و اوْملاردا اوْلان سلیین و قانین میقدارین‌دان وابسته‌دیر. عومومیتله کیشیلرده اوْنلارین چکی‌سی ۱۰۰۰-۱۳۰۰ قرام‌دیر، قادینلاردا ۲۰۰-۳۰۰ قرام آز اوْلور. ساغ آغجییر سوْل آغجییردن آغیردیر و نیسبتی ۱۰:۱۱ کیمی‌دیر.
آغجییرلرین کونسینستن‌سییاسی یوموشاق، مسامه‌لی و سونگره بنزییر، داخیلین‌ده هاوا اوْلدوغو اۆچون سودا اۆزور (باتمیر). اگر اوْنلارین داخیلین‌ده هاوا اوْلمازسا (مثلاً، روشیمین، آنادان اؤلو اوْلموش دؤلون ویا سودا بوغولموش اینسانین آغجییری) سودا تز باتیر. آغجییرلر آرتیق درجه‌ده الاستیک‌دیر؛ اوْنلارین نفس وئریلن زامان ییغیلماسی همین خاصه‌دن وابسته‌دیر.
هر آغجییری زیروه‌دن اساسا دوغرو کسیلمیش کونوسون یاری‌سی ایله مؤ قایسه ائتمک اوْلار؛ کونوسون اساسینا اۇیغون سطحی دیاف‌راقمایا و دیگر اۇجو یوخارییا باخیر، بئله‌لیکله، هر آغجییرین اساسی – (لات. باسیس پولمونیس)، زیروه‌سی – (لات. آپخ پولمونیس) و اۆچ سطحی واردیر: اساسینی اؤرته‌ن باسیق دیاف‌راقما سطحی – (لات. فاجیس دیاپهراگماتیکا) اوْرتا دیوارا (اۆر‌یه دوغرو باخان ایچری سطحی – (لات. فاجیا مدیالیس (فاجیا مدیاستینالیس – بنا)))و باییر طرفه باخان قابیرغا سطحی – (لات. فاجیس جوستالیس).
برونخلارین آغجییرلرده شاخه‌له‌نمه‌سی
دَییشدیر
ساغ و سوْل برونخلار آغجییر قاپیلارین‌دان اوْنلارین پارنخیماسینا داخیل اوْلاراق، آغجییرلرین اساسلارینا دوغرو گدیر یول اۇزونو یان شاخه‌لر – (لات. رامی برونجهیالیس) وریر. بونلار ایکی قروپا: ونترال و دورزال برونخ شاخه‌لرینه – (لات. رامی ونترالس ات دورزالس) بؤلونور. ونترال شاخه‌لر دورزال شاخه‌لردن بؤیوک اوْلوب گدیشی اؤنه و باییر طرفه‌دیر. دورزال شاخه‌لر ایسه آغجییرلرین آرخاسینا دوغرو گدیر. سوْل آغجییرین باش برونخو آغجییره داخیل اوْلاراق دؤرد ونترال و دؤرد دورزال شاخه وریر، بونلاردان بیرینجی ونترال شاخه یوخاری پایا و یرده قالان ونترال و دورزال شاخه‌لر آشاغی پایا گدیب اوْرادا شاخه‌لنیر. بونلار سوْل آغجییر آرترییاسینین آلتیندا اوْلدوغو اۆچون آرتریاالتی برونخ شاخه‌لری – (لات. رامی برونجهیالس هزپارتریالس) آدینی آلیر.
ساغ آغجییرین باش برونخو ۲،۵-۳ سم باش‌لانان یرین‌دن اۇزاقلاشدیق‌دان سوْنرا، یوخاری پایا یوغون بیر شاخه وریر. بۇ شاخه ساغ آغجییر آرترییاسینین اۆستون‌ده اوْلدوغو اۆچون آرتریاوستو برونخ شاخه‌سی – (لات. راموس برونجهیالیس اپارتریالیس) آدلانیر. باش برونخ بۇ شاخه‌نی وردیک‌دن سوْنرا دؤرد ونترال و دؤرد دورزال شاخه بوراخیر، بونلارین هامی‌سی (لات. رامی برونجهالس هیپارتریالس) قیسمین‌دن‌دیر. ونترال شاخه‌لرین بیرینجی‌سی اوْرتا پای‌دا، یرده قالان ونترال شاخه‌لر و دورزال شاخه‌لرین هامی‌سی آشاغی پای‌دا شاخه‌لنیر.
برونخ شاخه‌لری دیخوتومیک اۆصوللا داها کیچیک برونخلارا، بونلار دا برونخیوللارا – (لات. برونجهیولی) بؤلونور. هر بیر برونخیول آغجییر پایجیغینا داخیل اوْلور و پایجیق برونخیولو – (لات. برونجهیالیس لوبولاریس) آدلانیر؛ بونون دیامتری ۱مم-ا برابر اوْلور. هر پایجیغا داخیل اوْلموش برونخیول دیامتری ۰،۵ مم-ا برابر ۱۲ – ۱۸ عدد داها کیچیک شاخه‌لره – حدودی برونخیوللارا – (لات. برونجهیولی ترمینالس) بؤلونور. بونلارین هر بیری ایکی تنففوس برونخیولونا – (لات. برونجهیولی رسپیراتوریی) شاخه‌لنیر. هر تنففوس برونخیولو آلوول آخاجاقلارینا – (لات. دوجتولی آلوولارس) بؤلونور؛ بونلار دا اؤز اۇجلارین‌دا گئنیش‌لنه‌رک آلوول کیسجیکلرینه – (لات. ساججولی آلوولارس) آچیلیر.
هر ایکی تنففوس برونخیوللارین‌دان آیریلان آلوول آخاجاقلاری آلوول کیسجیکلری ایله بیرلیک‌ده آغجییرلرین قورلوش وحدتینی (لات. آجینوس) تشکیل ادیر. ۱۲-۱۸ لات. آجینوس بیرلشدیریجی توْخوما واسطه‌سیله بیر-بیریله بیرلشه‌رک آغجییر پایجیغینی – (لات. لوبولوس پولمونوس) عمله گتیریر.
آغجییرلرده‌کی آلووللارین میقداری تخمیناً ۳۰۰-۵۰۰ میلیونا و آجینوس-لارین میقداری ۸۰۰ ۰۰۰-ا چاتیر؛ بونلارین تنففوس سطحی نفس وردیک‌ده ۳۰ م²-ا، درین نفس وردیک‌ده ۱۰۰ م²-ا برابردیر.
یوخاری‌دا تصویر اوْلونان برونخ و برونخیول شاخه‌لری سیستمی وظیفه جهتجه ایکی قیسمه بؤلونور: ۱) برونخ آغاجی – (لات. آربور برونجهیالیس)- تنففوس برونخلارینا قدر هاوا داشیماق وظیفه‌سینی ایفا ادیر؛ ۲) آلوولآغاجی – (لات. آربور آلوولاریس)- تنففوس برونخلاری داخیل اوْلماق شرطیله بونلاردان سوْنرا گلن تؤره‌مه‌لر – قازلار مۆبادیله‌سینی داشیییر.
آغجییرلرین قورلوشو
دَییشدیر
آغجییرلرین سقمنتار قورلوشو
دَییشدیرکلینیک -رنگنولوژی مۆعاینه‌لر و دؤش قفه‌سی جرراه‌لیغی تجروبه‌سی اساسین‌دا سوْن زامان بللی ادیلمیش‌دیر کی، آغجییرین بعضی نوخوشلوقلرین‌ده پاتولوژی پروسسسلر بۆتون پایی یوخ، یالنیز اوْنون آیری-آیری حیصّه لرینی – سقمنتللری ایشغال ادیر. بۇ حیصّه لره برونخ – آغجییر سقمنتلری آدی وریلمیش‌دیر. بونلار پاز شکلین‌ده اوْلور، اساسلاری آغجییرلرین خاریجی سطحینه، زیروه‌لری کؤکلرینه دوغرو باخیر؛ حدودلارینی پیقمنتاسییا درجه‌سی ایله تعیین ائتمک اوْلور. قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، آغجییرین هر بیر سقمنتی مۆافیق برونخ سقمنتینه (شاخه‌سینه) مالیک‌دیر. قان دامارلاری دا آغجییرلرین داخیلین‌ده سقمنتار اۆصوللا شاخه‌لنه‌رک برونخ شاخه‌لری اۆزری ایله بۆتون کۆتله‌سینه نشر اوْلونور. پاریج آناتومیک نومنکلاتوراسینا گؤره آغجییرلرین سقمنتار قورلوشو آشاغی‌داکی سخم اوزره‌دیر. ساغ آغجییر ۱۱ برونخ – آغجییر سقمنتلرین‌دن تشکیل اوْلونموش‌دور؛ بونلاردان اۆچو – یوخاری پایا، ایکسی – اوْرتا پایا و آلتی‌سی آشاغی پایا عاییددیر. سوْل آغجییر ایسه ۱۰ برونخ – آغجییر سقمنتلرین‌دن عبارت‌دیر؛ بونلاردان دؤردو – یوخاری پایی و آلتی‌سی – آشاغی پایی تشکیل ادیر.
آغجییرلرین وظیفه‌سی
دَییشدیرمعلوم اوْلدوغو اوزره آغجییرلر قازلار مۆبادیله‌سی وظیفه‌سینی ایفاده ادیر؛ بۇ زامان قان اوکسیژن ایله زنگینلشیر و کربون قازین‌دان آزاد اوْلور. اوکسیژنله زنگین هاوانین آغجییرلره داخیل اوْلماسی و کربون قازی ایله زنگین قازین خاریج اوْلماسی دؤش قفه‌سی عضله‌لرینین و دیاف‌راقمانین ییغیلماسی ایله ایضاح اوْلونور.
آغجییرلر تنففوس وظیفه‌سین‌دن باشقا بیر سیرا وظیفه‌لر ده داشیییر، مثلاً، سکرتور – ایفرازات و ماده‌لر (سو، لیپوید و دۇزلار) مۆبادیله‌سی وظیفه‌سی. یقین ادیلمیش‌دیر کی، آغجییرلرده فاقوسیتار (موهافیزدیجی) وظیفه ایفادیجی رتیکولو-اندوتلیال سیستمه عایید بیر سیرا سلول‌لر ده واردیر.