آلدانیلمیش کواکیب
"آلدانمیش کواکیب" ("حکایت یوسف شاه ") - میرزه فتحعلی آخوندزاده 1857-جی ایلده یازدیغی اثر.
| حکایت یوسف شاه | |
 | |
| یازار | میرزا فتحعلی آخوندزاده |
| ژانر | رئالیست |
| اورژینال دیلی | تورکجه |
| اؤلکه | آذربایجان |
یازیچی بو اثرله آذربایجان ادبیاتیندا رئالیست نثرین بانی‌سی اولماقلا یاناشی، هم ده میلّی ادبیاتیمیزدا پووست ژانری‌نین اساسینی قویور[۱]. پووستده اوروپا معاریفچی‌لری‌نین " دونیانی ساغلام عاغیل ایداره ائدیر " کونسپتیندن چیخیش ائدن مؤلیف، ایران فئودال اوصول-ایداره‌سی‌نین ایجتیماعی نؤقصان‌لارینی، اؤلکه‌نین عالی فئودال دؤولت باشچی‌لارینی کسکین ساتیرا آتشینه توتور و معاریفچی، هومانیست حاکیم ایدئیاسینی قیزغین تبلیغ ائدیر. اودور کی، "آلدانمیش کواکیب" پووستی دونیا معاریفچی نثری‌نین اورژینال، پارلاق نومونه‌لریندن بیری کیمی دَیرلندیریلیر. آخوندزاده بو اثرینده فاناتیک‌لیگی، نادان‌لیغی تنقید ائتمکله یاناشی، روشوتخورلوغو، اؤزباشینالیغی، حاقسیزلیغی دا ایفشا ائدیر. یازیچی 15. عصرده یاشامیش ایران تاریخیچی اسکندر بیگ منشی‌نین ال یازمالاری اساسیندا بو پووستی یازیب، آما او ایران حؤکومداری نصرالدین شاهی تنقید ائتمک اوچون، موعاصیر حیاتلا اثری علاقه‌لندیریب. آمّا پووستده شاه اوبرازیندا بیر شاه عباس گؤستریلیب.
قیسا مضمون
دَییشدیرپووست آردیجیل اینکیشاف ائدن سوژه خطینه و آیدین کومپوزیسیونا مالیکدیر و او، باشلانغیجدان، باغلامادان و ایکی حیصه‌دن عیبارتدیر. پووستین باشلانغیجی جمعی ایکی سطیرده یازیلیب.
آرتیق 7 ایلدی‌کی شاه عباس اؤلکه‌نی ایداره ائدیر. نوروز بایرامیندان جمعی 3 گون سونرا باش مونجّیم خبر وئریر کی، نو‌روزدان 15 گون کئچمیش اولدوزلارین توققوشاجاغی و بو توققوشما زامانی شاها خطر توخوناجاغینی دئییر. ائله مونجّیمین بو خبریندن سونرا اساس حادیثه‌لر جریان ائتمگه باشلاییر. شاه اساس وزیرلرینی باشینا توپلویور و مصلحت‌لشیر. باش مونجّیمین مشورت ایله بئله قرارا گلیرلر کی، شاه عباس بیر مودّت‌لیک حاکیمیتی هانسیسا "کافیره" وئرسین، و اونلارین سئچیمی یهرچی (سرّاج) یوسف اولور. پووستین ایکینجی حیصه‌سی ایسه یئنی شاها حصر اولونوب. یوسف سرّاج قاباقجیل اینسان ایدی و حاکیمیته گلن کیمی آنجاق اؤزونو دوشونن وزیرلری وظیفه‌دن آزاد ائدیر، اونلارین یئرینه اونلاردان داها عاغیللی، دوزگون اینسان‌لاری تعین ائدیر. مونجّیم‌باشی وظیفه‌سینی تامامیله لغو ائدیر. اؤلکه‌ده یئنی یوللار، کؤرپولر، کاروان سارای‌لار، مکتب‌لر، خستخانالار تیکیلیر. او، آغیر وئرگی لری یونگول وئرگی‌لرله عوض ائدیر. شهر اهالیسی اوچون گلیرلرین اوندا بیرینی، کندلی‌لر اوچون ایسه وئرگی‌لری تامام آزالدیر. یوسف شاهین بوتون ائتدیکلری یالنیز میلّتی‌نین داها یاخشی حیات یاشاماسی اوچون ایدی. ایراندا داها گؤزل گونلر باشلاییر. یوسف شاه ایسه ایدئال حاکیمیتچی کیمی گؤستریلیر[۲]. آما او، اؤز مقصدینه چاتا بیلمیر، چونکی بئله راحات حیات یاشاماغا عادت ائتمه‌میش میلت، باشلیییر عوصیان ائتمگه و اونو تاختدان دئویریر. اعدام ائتدیریرلر. اونون یئرینه ایسه ظولومکار شاه عباس گئری قاییدیر. بوندان سونرا هر شئی اؤز یئرینه قاییدیر، و سانکی یوسف شاه اولمامیش کیمی هر شئی اول کی کیمی داوام ائدیر.
قئید: یوسیف شاهین تاخدان ائندیرن‌لر شاه عباسین طرفدارلاری ایدی. اونلار اهالی آراسیندا بئله بیر شاییعه یارادیلار کی، گویا سرّاج یوسفین ائویندن شراب چیخیب او دین‌سیز ایمان‌سیزدیر.
آنالیزی
دَییشدیر
یازیچی تاریخدن گؤتوردوگو کیچیک بیر حادیثه‌نی اؤز رئالیست قلمی‌نین گوجو ایله یوکسک ادبی-بدیعی سویه‌یه قالدیریر. مؤلیفین اعتیراف ائتدیگی کیمی، او، حادیثه‌نی تصویر ائتمکله ایران فئودالیزمینه ایداره اوصولو اؤیره‌دیر. آخوندزاده یازیر: " من کیچیک مسله‌نی الده بهانه ائدیب، اؤز فیکریمده اونو گئنیشلندیرمیشم. او زامانین وزیرلری‌نین و دؤولت باشچی‌لاری‌نین عاغیل‌سیزلیغینی ایفشا ائتمیشم کی، گله‌جک نسیل‌لر اوچون عیبرت اولسون. قوی اونلار بیر داها آخماق مونجّیم‌لرین سؤزلرینه و خبرلرینه اینانماسینلار " [۳]. آخوندزاده بو اثرده 1. شاه عباس حاکیمیتینی اونا گؤره تنقید ائدیر کی، او، اؤز ایراده‌سینی، آخماق بیر مونجّیمین اینصافینا تاپشیریر، اونون یالانچی خبرلری ایله خالقین موقدّراتینی حلّ ائدیر. شاه اؤز حاکیمیتینی مؤحکم‌لتمک اوچون آزاد فیکیرلی اینسان‌لاری آمان‌سیزجاسینا تعقیب ائدیر. اونون وزیرلری سردار زمان خان، مستوفی میرزه یحیی، میرزه محسن و آخوند صمد خالقا زیان ووران حرکت‌لری ایله فخر ائدیرلر. یازیچی بوتون بو منفی تیپلره قارشی اؤزونون رغبت بسله‌دیگی، خالق آراسیندان سئچدیگی یوسیف سرّاج اوبرازینی یاراتمیشدیر. آخوندزاده‌نین یاراتدیغی بو قهرمان اوزاق‌گؤرن، خالقین خئیرینه چالیشان اینساندی، زحمتکش کوتله‌نین تیپیک نوماینده‌سی‌دیر. او، اؤزونون قیسامودّتلی حاکیمیتی دؤورونده شاه عباسین خالقا ووردوغو زیان‌لاری آرادان قالدیریر، اؤزو ده خئیلی تدبیرلر حیاتا کئچیریر[۴].
اویارلامالار
دَییشدیرفیلم
دَییشدیر1974-جو ایلده پووست اساسیندا آلدانمیش کواکیب تلویزیون تاماشاسی چکیلمیشدیر، آما او، آرشیوده ساخلانیلمایان تاماشالار سیاهی‌سینا داخیلدیر.[۵]
اوپرا
دَییشدیر1977-جی ایلده پووست اساسیندا بسته‌کار محمد قولی‌یئفین آلدانمیش اولدوزلار اوپراسی آذربایجان دؤولت اوپرا و بالت تئاتری‌نین صحنه‌سینده تاماشایا قویولموشدور. لیبرتتو مؤلیفی ودادی پاشایئف اولموشدور. قورولوشچو رژیسسور - افلاطون نعمت‌زاده، موسیقی رهبر و دیریژور - رئوف عبدالله‌یئف، قورولوشچو رسام - ه. آلماس‌زاده، خورمئیسترلر - ن. ملیکوف، گ. کوریاکین، بالت‌میسترلر - ر. آخوندووا، م. محمدوف.
اتک یازی‌لار
دَییشدیر- ^ "Realizm".
- ^ "Qısa Məzmunun vasitəçisi". 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-14.
- ^ "Axundovun fikri".
- ^ "məzmundan".
- ^ "Arxivdə saxlanılmayan tamaşalar" (az.). azerbaijans.com. İstifadə tarixi: 28 may 2021.