'''میصر''' رسمی آدی '''میصر عرب جمهوری‌سی''' — [[آفریقا]]نین شیمال-شرقی‌نده‌شرقی‌نده و [[سینای یاریم آداسی]]ندا یئرلشمیش اولکهاولکه. اؤلکنین اساس یاشاییش منطقه‌لری [[نیل چایی]] بويونجا یئرله‌شیب‌دیر.
== تاریخی ==
میصرین اراضیسینده قدیم‌قدیم اینسانلار سووارما سیستئم‌لرینی یاراتمیش، داش و میس‌دن دوزلدیلمیش امک آلت‌لرین‌دن ایستیفاده‌ایستیفاده ائتمیشدیلر. امک فعالیتینین نتیجه‌‌سیندهنتیجه‌سینده اورادا یوکسک مدنیتین یارانماسی ممکن اولموشدور. بوتون‌بوتون ایشلرین گؤرولمسینده‌گؤرولمسینده کؤله‌کؤله امکیندن گنیش ایفتیراده اولونوردو. قدیم‌قدیم میصیرلیلر سامی خالقلاری قوروپونا دخیلدخیل اولموشدورلار، لاکین اونلارین باشقا آفریقا، اوروپا و آسیا خالقلاری ایله قاریشماسی فاکتلاری دا تاریخده اولموشدور. E.ə. V-IV-جو مین ایللیک لرده،لرده، ابتدایی ایجماع قورولموشونون داغیلماسیندان سونرا، میصرده تدریجا کیچیک دؤلت قوروملاری یارانماسیدیر. سومئرده‌سومئرده اولدوغو کیمی، هر بیر ویلایت مستقیل اراضی اولموشدور. اونلارین باش شهرلری، ایداره‌ایداره ائتمه سیستئملری، اوردولاری و تانریلاری اولموشدور. بو ویلایت لر بیر-بیرلری ایله اتفاق قوروردولار و یا ساواشیردیرلار. لاکین سونرا بیرلشمه‌بیرلشمه مئیل‌لری آرتمیش و اولکهاولکه ایکییه - یوخاری (شیمال) و آشاغی (جنوبجنوب) حیصه‌‌یهحیصه‌یه بؤلونموشدور. بو حیصه‌‌لرینحیصه‌لرین چارلاری ساواشلار آپارمیش و اولکه‌‌نیناولکه‌نین بیرلشدیرمه‌بیرلشدیرمه اوچون جهدلر ائتمیشدیلر. بو دوورهدووره میصرین “سلسله‌لر اؤنجه‌اؤنجه دوورو”دوورو” دئییلیر. E.ə. III-جو مینیللییه عایید اولان بیر داش لوحه‌‌سیندهلوحه‌سینده قدیم‌قدیم میصرین شیمال چارلارینین سییاهیسی وئریلمیشدیر. لاکین اولا بیلسین کی، اونلار چارلار دئییل، طایفه‌طایفه و یا شهر باشچیلاری اولموشدورلار. عمومیتله‌عمومیتله او دوورلردوورلر حاقیندا بیلگیلر چوخ آزدیر و “سلسله‌لر اؤنجه‌اؤنجه دوورو”دوورو” نه وقته‌وقته قدر داوام ائدیب، دئمک چتیندیر. هر حالدا آرتیق e.ə. III مینیللیکده واحد دؤلت موجود اولموشدور و بورادا 2 چار سلسله‌سی اولموشدور و بو تاریخدن میصر دؤلتینین تاریخی باشلانیر. میصر چارلارینی “فرعون”لار آدلاندیریرلار. حساب اولونور کی میصرین 30-آ یاخین چار سلسله‌لری اولموشدور.<ref name="آیدین علی زاده‌زاده">آیدین علی زاده‌زاده. مقاله‌لری [http://alizadeh.narod.ru/meqaleler/13.html قدیم‌قدیم میصرین قیسا تاریخی ایجمالی]</ref>
=== موعاصیر تاریخی ===
[[بیرینجی دونیا ساواشی]]ندان سونرا [[اينگيلتره (انگلیستان)]]نین پروتئکتوراتلیغی اولان میصرده میللی-آزادلیق حرکتی یئنی مرحله‌یه قدم قویدو. ایستیقلالیییت اوغروندا مبارزه‌یه رهبرلیک ائتمک اوچون بورژوا ایجتیماعی خادیم‌لریندن بیر قوروپو باشدا Səəd Zəqlul اولماقلا [[1918]]-جی ایلین سونلاریندا [[میصر نماینده‌لری‌نماینده‌لری پارتییاسی]]نی (''Vəfdi Misri'') یاراتدیلار. بو اؤز نتیجه‌‌سینینتیجه‌سینی تئزلیکله گؤستردی. [[1919]]-جو ایلین مارت-آپرئل آیلاریندا و [[1921]]-جی ایلین سونلاریندا میصرین مختلف سوسیال طبقه‌‌لرینیطبقه‌لرینی و اراضیسینین بؤیوک بیر حیصه‌‌سینیحیصه‌سینی احاطه‌‌احاطه ائدن گوجلو عصیانلار باش وئردی. بو عصیانلار آمان سیزلیقلا یاتیریلسا دا، مستملکچیلره اونلارا حاکمیتینین دایاقسیز و اعتیبارسیز اولدوغو نوماییش ائتدیریلدی. نتیجه‌‌دهنتیجه‌ده [[بؤیوک بريتانيا]] [[1922]]-جی ایل [[28 فئورال]]دا اولکه‌‌دهاولکه‌ده اؤز قوشونلارینی و کومیسسارینی ساخلاماق شرطیله میصرین ایستیقلالیییتینی تانیماغا مجبور اولدو. [[1923]]-جو ایلده میصر باشدا کیرال فواد اولماقلا مشروطیت سلطنت اعلان ائدیلدی. اؤلکه پارلامئنتینه سئچکیلر کئچیریلدی. کیرالین و پارلامئنتین قارشیسیندا مسئولیت داشییان ناظیرلر کابینه‌سی یارادیلدی. "وفد میصری" پارتییاسینین لیدئری Səəd Zəqlul باش ناظیر تعیین اولوندو. ناظیرلر کابینه‌سینین و گنج میصر بورژوازییاسینین باسکیی نتیجه‌‌سیندهنتیجه‌سینده [[انگلیستان]] مهم‌مهم ایقتیصادی گذشت‌لره‌گذشت‌لره گئتمیه، اولکهاولکه صنایع‌سینی و تجارتینی خاریجیی رقابتدن مودافیعه‌مودافیعه ائتمیه یؤنلدیلمیش یئنی گمرک تعریفی حیاتا کئچیرمیه مجبور اولدو. 1924-جو ایلده [[سودان]] کوندومیمو اوستان [[انگلیستان]] ایله میصر آراسیندا مناقشه‌مناقشه باش وئردی. "وقف میصری" سوداندا مستملکه علئیه‌‌ینهعلئیه‌ینه حرکتی مودافیعه‌مودافیعه ائتدییی اوچون اینگیلیسلر زوراکي واسیطه‌لرلهواسیطه‌لرله وفدچی حؤکومتین ایستعفا گئتمسینه ناییل اولدولار. [[1929]]-[[1933]]-جو ایللرین دونیا‌دونیا ایقتیصادی بحرانی [[میصر ایقتیصادیاتی]]نا، ایلک نوبه‌ده پانبیقچیلیغا بؤیوک ضربه‌ضربه ووردو. [[آقرار]] بحرانین صنایع‌یه کئچمسی نتیجه‌‌سیندهنتیجه‌سینده بیر چوخ خیردا و اورتا موسسه‌لر ایشی دایاندیردیلار. ایشسیزلیک گنیش میقیاس آلدی، فهله‌‌لرینفهله‌لرین رئآل امک حاققی کسکین شکیلده آشاغی دوشدو. میصرده ایستیثمارین گوجلنمسی و حیات سويه سينين آشاغی دوشمسی ایله علاقه‌دار آزادلیق مبارزه‌سینین یئنی دالغاسی باشلاندی. آزادلیق مبارزه‌سینین زيروه سيني [[1930]]-جو ایلین اییول حادیثه‌لری تشکیل ائتمیشدی. [[منصور]]، [[قاهیره‌قاهیره]]، [[ایسکندریه‌ایسکندریه]] و [[پورت-سعید]] شهرلرینده عینادلی دؤیوشلر باشلاندی. [[سووئز شهری]] ایسه عوصیانچیلار طرفیندن توتولدو. مستملکچیلر و دخیلیدخیلی ايرتجاع سیلاحلی مبارزه‌نی یاتیرماغا ناییل اولدولار. لاکین شهرلرده تعطیل لر و کندلیلرین اوز اوزونه چیخیشلاری بوتون‌بوتون 30-جو ایللر بویو داوام ائتمیشدی. نتیجه‌‌دهنتیجه‌ده بؤیوک بريتانيا [[1936]]-جی ایلین آوقوستوندا میصرله یئنی مقاوله‌مقاوله ایمضالاماغا مجبور اولدو. بو مقاوله‌یه اساساً [[انگلیستان]] عالی کومیسساری سفیرله عوض اولوندو و فورمال اولاراق اینگیلیس ایشغالینا سون قویولدو. بو گذشتلر ظاهیری اؤزلليک داشیییردی. اصلینده بو مقاوله‌یه گؤره [[سووئز کانال]] بؤلگه‌سي، [[قاهیره‌قاهیره]] و [[ایسکندریه‌ایسکندریه]] شهرلری [[اينگيلتره (انگلیستان)]] قوشونلارینین یئرلشدییی اراضی کیمی تصدیق اولونور، بؤیوک بريتانييا حربی هوا قوه لرينين میصرین طیاره‌طیاره لیمانلاریندان ایستیفاده‌ایستیفاده ائتمسی و اونون اراضیسی اوزریندن اوچماق حقوقو ساخلانیلیر و [[میصر اوردوسو]] اوزرینده اینگیلیس حربی نماینده‌لری‌نین نظارتی قویولوردو. [[محاربه‌محاربه]] باش وئرردیسه، یاخود محاربه‌محاربه تهلوکه‌‌سیتهلوکه‌سی یاراناردیسا، اینگیلیسلر میصردن بیر دؤیوش مئیدانی کیمی ایستیفاده‌ایستیفاده ائده بیلردییلر. بئللیکله، [[1936]]-جی ایل مقاوله‌سی ده‌ییش‌یلمیش شکیلده اولسا دا، [[اينگيلتره (انگلیستان)]]نین میصر اوزرینده آغالیغینی مؤحکملندیریردی.
میصر [[ایکینجی دونیا ساواشی]]ندان سونراکی ایللرده ده رسماً مستقیل دؤلت حساب اولونسا دا، فاکتیکی اولاراق [[بؤیوک بريتانيا]]دان آسیلی وضعیتده قالماقدا ایدی. او، بريتانييانین [[توخوجولوق]] صنایع‌سی اوچون "پانبیق اکین بیچینلیق" رولونو اویناییردی. هم ده بريتانييا [[سوئز کانالی]]ندان و اونون بؤلگه‌سينده یئرلشدیریلمیش حربی بازالاردان میصر و دیگردیگر عرب اولکه‌لریاولکه‌لری اوزرینده آغالیق اوچون ایستیفاده‌ایستیفاده ائدیردی. میصر [[خالق]]ی اینگیلیس مستملکه اسارتی ایله باریشماق ایستمیر، اینگیلیس قوشونلارینین سووئز کانالی بؤلگه‌سيندان چیخاریلماسی و اولکه‌‌نیناولکه‌نین حقیقی مستقیل‌لینین برپا ائدیلمسی اوغروندا قطعیت‌لی مبارزه‌مبارزه آپاریردی. [[1952]]-جی ایل اییولون 22-دن 23-نه کئچن گئجه [[قاهیره‌قاهیره]] گؤزتپه (پادگان) حیصه‌‌لرینینحیصه‌لرینین عصیانلاری باشلاندی. عصیانا [[جامال عبدالناصیر]]ین لیدئرلیک ائتدییی [[آزاد ضابیطلر تشکیلاتی]] رهبرلیک ائدیردی. عصیان نتیجه‌‌سیندهنتیجه‌سینده کیرال فاروق حاکمیتدن ال چکمیه و اولکه‌‌نیاولکه‌نی ترک ائتمیه مجبور اولدو. [[1953]]-جو ایلده میصر جمهوری اعلان ائدیلدی. [[جامال عبدالناصیر]] اونون ایلک جمهور باشقانی اولدو. او، قطعیت‌لی میللتچی ایدی و میصرین تام مستقیللییینه چالیشیردی. [[اییول انقلابی]] میصرین طالعیینده مهم‌مهم رول اوینادی. اؤلکنین سیاسی جهتدن آسیلیلیغینین لغوینه، سووئز کانالی بؤلگه‌سيندان اینگیلیس قوشونلارینین چیخاریلماسینا کؤمک ائتدی. میصر حؤکومتی [[1956]]-جی ایلده [[سووئز کانالی]] شیرکتینی میللیلشدیردی. بو، [[یاخین شرق]]ده [[اوروپا]]نین ایری دؤلتلرینین موقعیینه جیددیجیددی ضربه‌ضربه دئمک ایدی. میصرین بو قانونی حرکتینه جواب اولاراق [[1956]]-جی ایل [[30 اوکتیابر]]دا [[بؤیوک بريتانيا]]، [[فرانسه‌فرانسه]] و [[اسراییلاسراییل]] اونا قارشی [[محاربه‌محاربه]]یه باشلادیلار. لاکین اوچلرین تجاوز موفقیت‌سیزلیه‌موفقیت‌سیزلیه اوغرادی. [[SSRİ]]-نین باسکیی نتیجه‌‌سیندهنتیجه‌سینده مداخیله جیلر میصر اراضیسینی ترک ائتمیه مجبور اولدولار. [[1958]]-جی ایلین فئورالیندا میصر و [[سوریه‌سوریه]] [[بیرلشمیش عرب جمهوری‌سی]] آدلانان بیر دؤلتده بیرلشدیلر. لاکین بو بیرلشمه‌بیرلشمه موقتی اولدو. [[1961]]-جی ایلین سئنتیابریندا [[سوریه‌سوریه]]ده دؤلت چئوریلیشی باش وئردی. [[سوریه‌سوریه]] بیرلشمیش عرب جمهوری‌سیندان چیخدی. لاکین [[1972]]-جی ایله قدر میصر بئله آدلانماغا داوام ائتدی. 50-60-جی ایللرده میصرده سوسیال-ایقتیصادی ده‌ییش‌یکلیکلر حیاتا کئچیریلدی: ایری صنایع،صنایع، بانک لار، نقلیات میللیلشدیریلدی، ایقتیصادیاتین دؤلت بؤلمسی یارادیلدی، [[تورپاق]] اوزرینده مولکدارلارین مولکییتینی محدودلاشدیران آقرار ایصلاحاتلار حیاتا کئچیریلدی. لاکین [[آقرار]] مثلین حلی باشا چاتدیریلمادی. آیری شهر [[بورژوازییا]]سینین بیر حیصه‌‌سیحیصه‌سی اؤز موقعیینی قورویوب ساخلادی. [[1971]]-جی ایلده اولکه‌‌نیناولکه‌نین یئنی کونستیتوسییاسی قبول اولوندو. کونستیتوسییایا اویغون اولاراق [[1972]]-جی ایلدن اعتیباراً اولکهاولکه میصر عرب جمهوری‌سی آدلانماغا باشلادی. [[6 گونلوک محاربه‌محاربه]] میصره بؤیوک زیان ووردو. اؤلکنین گلیرلرینین باشلیجا منبعی اولان [[سووئز کانالی]]نین فعالیتی دایاندی. دؤلت بؤلمسی ایقتیصادیاتدا ثمره‌سیز رول اویناییردی. شیشمیش [[بوروکراتییا]] بودجه گلیرلرینین چوخ حیصه‌‌سینیحیصه‌سینی اودوردو. ناصیرین وفاتیندان سونرا ([[1970]]) پرئزیدئنت اولموش [[انور سادات]] یارانمیش وضعیتدن چیخیش یولو تاپماغا چالیشاراق لیبئرال سییاست یوروتمیه باشلادی. بو سییاست خاریجیی اینحیصارلارین میصر ایقتیصادییاتینا گنیش نفوذ ائتمسینه سببسبب اولدو. میصر یاخین شرقده سئپاراتچیلیق سییاستی یئریتمیه باشلادی. [[کئمپ-دئوید سازیشی]] ([[1978]]) میصرین عرب دونیا‌سیندادونیاسیندا تجريد اولونماسینا گتیریب چیخارتدی. نتیجه‌‌دهنتیجه‌ده اونون عرب دؤلتلری جمعیتینه عوضو اولماسی دایاندیریلدی. میصر عرب دؤلتلرینین چوخو طرفیندن سیاسی و ایقتیصادی بایکوتا معروض قالدی. اؤلکه دخیلیندادخیلیندا ساداتین سییاستیندن ناراضیلیق میصر پرئزیدئنتینه سوء قصد ائدیلمسی ایله نتیجه‌‌لندینتیجه‌لندی. [[1981]]-جی ایلین اوکتیابریندا حربی پاراد زامانی او اؤلومجول یارالاندی. او وقته‌وقته قدر پرئزیدئنت موعاوینی وظیفه‌سینی توتان [[حوسنو موبارک]] اولکه‌‌نیناولکه‌نین پرئزیدئنتی اولدو. ح.موبارک حؤکومتی میللی ایقتیصادیییاتین مؤحکملندیریلمسینه و دؤلت بؤلمسینین اینکیشاف‌ینا بؤیوک دیقت یئتیررک تارازلاشدیریلمیش سییاست آپارماغا باشلادی. اؤلکده خوصوصی بؤلمنی و خاریجیی اینوئستیسییا قویولوشونو ستیموللاشدیران بیر سیرا قانونلار قبول اولوندو. دخیلیدخیلی تهلوکه‌‌سیزلیییتهلوکه‌سیزلییی و ثابیتلی تأمین ائتمک سیی موبارکین سییاستینده مهم‌مهم یئر توتوردو. ائکسترئمیست مسلمان‌مسلمان تشکیلاتلارین فعالیتی اوزئرینده نظارت قویولدو. دؤلتین دونیوی کاراکتئری گوجلندیریلدی. دئموکراتییانین اینکیشاف‌ینا کؤمک ائدن تدبیرلر حیاتا کئچیریلدی. لئقال مخالیفت پارتییالارینین سربست فعالیتینه ایمکان یارادیلدی. خاریجیی سییاست ساحه‌‌سیندهساحه‌سینده میصر بیر سیرا عرب اولکه‌لریاولکه‌لری ایله دوستلوق علاقه‌لرینی برپا ائتدی. [[اسراییلاسراییل]] صلح یولویلا [[سینای یاریم آداسی]]نی میصره قایتاردی، لاکین بو اولکهاولکه ایله موناسیبت‌لرین نورماللاشدیریلماسی کئمپ-دئوید راضیلاشمالاریندان ایرلی گئتمدی. میصر عئینی زاماندا [[فلسطین]] عربلرینین ده قانونی حقوقلارینی مودافیعه‌مودافیعه ائدیر.
== جوغرافي موقعیتی ==
میصر [[آفریقا]] قطاع‌سینین [[شیمال]]-[[شرقی‌شرقی]] حیصه‌‌سیندهحیصه‌سینده یئرله‌شیب‌دیر. اؤلکنین [[شیمال]]ی [[آرالیق دنیزی]]نین سولاری ایله احاطه‌‌احاطه اولونور. اورادا [[سینای یاریم آداسی]] واسیطه‌سیواسیطه‌سی ایله اولکه‌‌نیناولکه‌نین یاخین شرقه چیخیشی واردیر. بورادا قدیم‌قدیم زامانلاردا یالنیز [[نیل چایی]] حوزه‌‌سینینحوزه‌سینین اطرافی میصر اولکه‌‌سیاولکه‌سی ساییلیردی. بو [[چای]]ین موجود اولماسینا گؤره اورادا ان قدیم‌قدیم زامانلاردا [[اکینچیلیک]] و [[حیواندارلیق]] اوچون الوئریشلی ایمکانلار یارانماسیدیر و بو بولگه،بولگه، [[مئسوپوتامییا]] ایله بیرلیکته،بیرلیکته، بشریتین ان قدیم‌قدیم [[مدنیت]] اوجاقلاریندان بیری اولموشدور. [[نیل چایی]]نین و اوراداکی اراضیلرین [[آرالیق دنیزی]]نه یاخینلاشان حیصه‌‌سیحیصه‌سی اوچبوجاق شکیللی اولدوغونا و عئینی آدلی یونان حرفینه بنزدییینه گؤره اورایا “دئلتا” دئییلیر. ‘دئلتا’دا یئرلشمیش ویلایت لر بو [[چای]]دان، بیر چوخ مجرالارلا آخدیغینا گؤره، هم ده خاریجیی باسقینلاردان قورونماق اوچون ایستیفاده‌ایستیفاده ائدیردیلر. <ref name="آیدین علی زاده‌زاده"/> میصر، اوچ قطاع‌نی – [[آسیا]]، [[آفریقا]] و [[اوروپا]]نی بیرلشدیرن یوللارین کسیشدییی مرکز، ان قدیم‌قدیم دونیا‌دونیا تمدنی اولکه‌لریندناولکه‌لریندن بیریدیر. اؤلکه [[آفریقا]]نین [[شیمال]]-[[شرقی‌شرقی]]ینده و آسیانین [[جنوبجنوب]]-[[غرب]]ینده یئرله‌شیب‌دیر. [[شرق]]دن [[ایسرائیلایسرائیل]]، [[جنوبجنوب]]دان [[سودان]]، [[غرب]]دن [[لیبیلیبی]] دؤلتلری ایله هم سرحددیر. شیمالدان [[آرالیق دنیزی]]، شرقی‌دن – [[قیزیل دنیز]] احاطه‌‌احاطه ائدیر. اؤلکنین ساحهسیساحهسی 1.001.450 km²-دیر <ref name="میصرین ساحهسیساحهسی">میصرین ساحهسیساحهسی[http://www.sis.gov.eg/En/Land&people/Location/030200000000000001.htm]</ref>
== اهالیسی ==
2011-جی ایلده [[میصر اهالیسی]] خاریجیده یاشایان 7 میلیون نفرله‌نفرله بیرگه اهالیسینین سایینین 88 میلیونا چاتیب. اؤلکده ایشلین اهالینیناهالینین سایی ایسه 29 میلیون نفردیر. میصر، یئنی آچیقلانان اهالیاهالی سایی ایله [[آلمانییا]]نی گئریده قویاراق دونیا‌نیندونیانین ان چوخ اهالیسی اولان 14-جو اولکه‌‌سینهاولکه‌سینه چئوریلیب. میصر یئنی اهالیاهالی سایی ایله اورتا شرقده ایران و تورکیه‌‌نیتورکیه‌نی گئریده قویوب. ایشسیزلیک نسبتی اولکه‌‌دهاولکه‌ده سورعتله‌سورعتله یوکسلرک 11، 9 فایزه چاتیب. <ref>[http://www.faktxeber.com/m304s304r304n-399hal304s304-88-m304lyona-199atdi_h34176.html میصرین اهالیسی 88 میلیونا چاتدی]</ref>
