نفت: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
کبدون خلاصۀ ویرایش
ک Beautification Vikipediya) (۲.۷)
خط ۱:
[[فایل:Oil well.jpg|بندانگشتی|250px|نفت قویوسو]]
 
'''نفت''' (قدیم‌قدیم ''آککاد'' دیلینده ''"ناپاتوم"''، ینی ''اییلنن''، ''آلوولانان'' دئمکدیر) — اساساً کاربوهیدروژئنلرین و ‌دیگردیگر عوضوی بیرلشملرین مرکب قاریشیغیندان عیبارت سپئسیفیک اییه ‌مالیکمالیک یانار مایع. کاربوهیدروژئنلرین قاریشیقدا چکی پایی بؤیوک اینتئروالدا ده‌ییش‌یر.
 
یونگول ([[خوصوصی چکی]]سی آشاغی و [[سیخلیق|سیخلیغی]] کیچیک) نفتلرده 97%، [[آغیر نفت]]لر و [[بیتوم]]لاردا ایسه بو رقم 50%-ا قدر آزالا بیلر. نفتین ترکیبیندکی [[کاربوهیدروژئن]]لر باشلیجا اولاراق [[آلکان]]لار، [[تسیکلوالکان]]لار و مختلف [[آروماتیک کاربوهیدروژئنلر]]له تمثیل اولونور. بوندان علاوه‌‌علاوه نفتین ترکیبینده [[آزوت]]، [[اوکسیژن]]، [[کوکورد]]لو بیرلشمه‌لر و چوخ جوزی مقداردا [[دمیر]]، [[نیکئل]]، [[میس]] و [[وانادیوم]] مئتاللارینا دا راست گلینیر.
 
او، [[یئر کورسی]]نده ان مهم‌مهم طبیعی ائنئرژی احتیاطلاریندان ساییلیر. نفت [[ائلئکتریک]] [[ائنئرژی]]سینین الده ائدیلمسی و [[نقلیات]] ‌واسیطه‌لریندهواسیطه‌لرینده یاناجاق کیمی ایستیفاده‌ایستیفاده ائدیلیر. بوندان علاوه‌‌علاوه نفت کیمیا صنایع‌سینده سونی‌سونی ماتئریاللارین و باشقا محصوللارین آلینماسیندا ایستیفاده‌ایستیفاده ائدیلیر. بونا گؤره ده، او هم ده "''قارا قیزیل''" آدلانیر.
 
نفت-قاز سیرالی کاربوهیدروژئن یاتاقلارینا یئرین مین، 2 مین مئتردن 5-6 مین مئتره قدر درینلیکلرینده راست گلینیر. عادتن، بو درینلیک 1000-3000 مئتر تشکیل ائدیر. یئر سطحینه یاخینلاشدیقجا [[آتموسفئر]] سولارینین و باکتئرییالارین تاثیری آلتیندا نفت [[دئقراداسییا]]یا معروض قالیر (بیودئقراداسییا) و قاتیلاشیر. شیمیایی ترکیبینه گؤره نفت [[طبیعی قاز]]آ و آسفالتا یاخیندیر. بو ‌سببدنسببدن ده چوخ وقت بو ماددلر عمومیلیکده [[پئترولیت]]لر ده آدلانیرلار.
 
== فیزیکی خاصه‌لری ==
نفت آچیق شابالیدی رنگه ‌مالیکدیرمالیکدیر. اورتا مولئکول چکیسی 220-330 q/mol حددیندیر. [[سیخلیق|سیخلیغی]] 0،65-1،05 q/sm<sup>3</sup> سيخليغي 0،83-دن کيچيک اولانلارا [[يونگول نفت]]، 0،831-0،860 آراسيندا اولانلارا اورتا، 0،860-دان يوخاري اولانلارا ايسه [[آغير نفت]] دئييلير. اونون ترکيبينده چوخلو سايدا عوضوي مادده‌لر اولدوغوندان او [[قايناما تئمپئراتورو]] ايله يوخ، مايع [[عوضو مادده]]لرين قايناما تئمپئراتورو (>28 °C، آغير نفتلرده ≥100 °с) ايله سجيييلنديريلير.
 
اونون ترکیبینه ‌دخیلدخیل اولان بعضی کومپونئنتلری اولجه [[آتموسفئر باسکیی]]نده، سونرا [[واکووم]]دا 450—500 °С-ده، بعضی حاللاردا ایسه 560—580 °С-ده قایناداراق آیریریرلار. نفتین [[دونما تئمپئراتورو]] ترکیبینده [[پارافین]]این حددیندن آسیلی اولاراق −60 ایله +30 °С آراسیندا ده‌ییش‌یر. [[اؤزوللوی]]او بؤیوک حدده ده‌ییش‌یر (1،98 ایله 265،90 мм²/с آراسیندا). بو، نفتین ترکیبینده اولان یونگول فراکسییالاردان آسیلی اولور. [[خوصوصی ایستیلیک توتومو]] 1،1,7—2,1 кJ/(кq∙К)؛ دیئلئکتریک اؤتوروجولویو 2،0—2،5؛ [[ائلئکتریک کئچیریجیلییی]] 2∙10-10 ایله 0،3∙10−18 Оm<sup>−1</sup>∙сm<sup>−1</sup>
 
اونون ترکیبینه ‌دخیل اولان بعضی کومپونئنتلری اولجه [[آتموسفئر باسکیی]]نده، سونرا [[واکووم]]دا 450—500 °С-ده، بعضی حاللاردا ایسه 560—580 °С-ده قایناداراق آیریریرلار. نفتین [[دونما تئمپئراتورو]] ترکیبینده [[پارافین]]این حددیندن آسیلی اولاراق −60 ایله +30 °С آراسیندا ده‌ییش‌یر. [[اؤزوللوی]]او بؤیوک حدده ده‌ییش‌یر (1،98 ایله 265،90 мм²/с آراسیندا). بو، نفتین ترکیبینده اولان یونگول فراکسییالاردان آسیلی اولور. [[خوصوصی ایستیلیک توتومو]] 1،1,7—2,1 кJ/(кq∙К)؛ دیئلئکتریک اؤتوروجولویو 2،0—2،5؛ [[ائلئکتریک کئچیریجیلییی]] 2∙10-10 ایله 0،3∙10−18 Оm<sup>−1</sup>∙сm<sup>−1</sup>
 
== شیمیایی ترکیبی ==
نفت تخمینن 1000-دن چوخ کومپونئنتین قاریشیغیندان عیبارتدیر. اونلارین بیر چوخونو مایع [[کاربوهیدروژئن]]لر (80—90 %) و [[آزوت]]لو، [[اوکسیژن]]لی و [[کوکورد]]لو هئتئرواتوملو [[عوضوو بیرلشمه‌لر]] (4—5 %) تشکیل ائدیر. بورایا همچئنین [[مئتال]]لار ([[وانادیوم]] و [[نیکئل]])، حل اولونموش [[کاربوهیدروژئن]] قازلاری
(C1-C4، ماکسیوموم 4 % قدر)، [[سو]] ( ماکسیوموم 10 % قدر)، مختلف [[مینئرال]]لار (خلوریدلر، 0،1—4000 mq/l و داها آرتیق)، [[عوضوو تورشولار]]این دوزلارینین [[محلول]]او و s. ده ‌دخیلدیردخیلدیر.
 
== کاربوهیدروژئن ترکیبی ==
نفت اساساً [[پارافین]]لی (عادی حالدا 30—35، بعضی حاللاردا 40—50%) و [[پارافین]]سیز (25—75%) اولماقلا ایکی قوروپا بؤلونور. آز مقداردا آروماتیک بیرلشمه‌لره ([[آروماتیک کاربوهیدروژئنلر]]) ‌مالیکمالیک اولورلار.
 
== ائلئمئنت ترکیبی ==
نفتین ترکیبینه [[کاربوهیدروژئن]]لرله برابر [[کوکورد]]لو بیرلشمه‌لر، مونو و [[دیسولفیدلر]]، [[تیوئفئنلر]]، و همچئنین [[پولیتسیکلیک مادده‌لر]]ده ‌دخیلدیرلردخیلدیرلر. ائلئمئنت ترکیبی (%): С — 82—87,Н<sub>2</sub> — 11—14,5, S — 0,01—6 (نادیر حاللاردا 8 قدر)، N — 0,001—1,8, O<sub>2</sub> — 0,005—0,35 (نادیر حاللاردا 1،2 یه قدر ) و س. نفتین ترکیبینده 50-دن آرتیق شیمیایی ائلئمئنت واردیر. قئید اولونانلارلا برابر [[وانادیوم|و]] (10<sup>-5</sup> — 10<sup>-2</sup>%)، [[نیکئل|نی]] (10<sup>-4</sup>-10<sup>-3</sup>%)، [[خلور|جل]] (2•10<sup>-2</sup>%-ə qədər) و باشقالاري. بو ترکيب نفت حاصيل اولونان اراضيلردن آسيلي اولاراق دييشير. اونا گؤره ده، بو حاقدا عومومي فيکير سؤيله‌مک چتيندير.
 
== نفتین چیخاریلماسی ==
[[فایل:Gulf Offshore Platform.jpg|بندانگشتی|200px|دنیزدن نفین چیخارتماسی]]
 
اگر نفت یئرین اوست قاتینا یاخین یئرله‌شیب‌دیرسه اوندا او ‌ساده‌ساده اوصوللا الده ائدیله بیلر. درینلیکده یئرلشمیش لایلارا چاتماق اوچون ایسه قویو قازیلیر و اورایا بورولار سالینیر. دنیزده نفتی چیخارماق اوچون خوصوصی [[نفت پلاتفورمسی|قازما پلارفورمالارینین]] تطبیقی ‌لازیملازیم گلیر.
 
یئر تکینی قازماق اوچون قازما بالتالاریندان ایستیفاده‌ایستیفاده ائدیلیر. [[قازما بالتاسی]] اوزون، بیر-بیرینه باغلانمیش بورولارین اوج حیصه‌‌سینهحیصه‌سینه باغلانیلیر. اکثر حاللاردا [[قازما بالتاسی]] بیر-بیرینه نسبتاً بوجاق آلتیندا یئرلشمیش 3 دیشلی کونوس فورمالی دیییرجکدن عیبارت اولور. بئله بالتالار نسبتاً یومشاق سوخورلارین کئچیلمسی اوچون تطبیق ائدیلیر.
اگر نفت یئرین اوست قاتینا یاخین یئرله‌شیب‌دیرسه اوندا او ‌ساده‌ اوصوللا الده ائدیله بیلر. درینلیکده یئرلشمیش لایلارا چاتماق اوچون ایسه قویو قازیلیر و اورایا بورولار سالینیر. دنیزده نفتی چیخارماق اوچون خوصوصی [[نفت پلاتفورمسی|قازما پلارفورمالارینین]] تطبیقی ‌لازیم گلیر.
 
باشقا کونستروکسییالاردا حرکتلی حیصه‌‌لرحیصه‌لر اولمور. اونلارین کسیجی حیصه‌‌سیحیصه‌سی [[آلماز]]، کسیجی [[کئرامیکا]] و یا برک خلیتدن حاضیرلانیر. بالتانی ده‌ییش‌مک اوچون بوتون‌بوتون بورولار قازیلمیش قویودان یئرین سطحینه چیخاریلمالیدیر. آلتین ده‌ییش‌یلمسینین ‌سببیسببی اونون سینماسی و یا کسیجیلیک قابلیت‌ینین ایتمسی اولا بیلر. قازما بالتاسی قیریلدیقدا اولجه چالیشیرلار کی، قازما بورولارینین ‌دخیلینهدخیلینه توتقاج ساللاسینلار کی، سینمیش حیصه‌‌نیحیصه‌نی خاریجی ائتسینلر.
یئر تکینی قازماق اوچون قازما بالتالاریندان ایستیفاده‌ ائدیلیر. [[قازما بالتاسی]] اوزون، بیر-بیرینه باغلانمیش بورولارین اوج حیصه‌‌سینه باغلانیلیر. اکثر حاللاردا [[قازما بالتاسی]] بیر-بیرینه نسبتاً بوجاق آلتیندا یئرلشمیش 3 دیشلی کونوس فورمالی دیییرجکدن عیبارت اولور. بئله بالتالار نسبتاً یومشاق سوخورلارین کئچیلمسی اوچون تطبیق ائدیلیر.
 
بالتا [[پولاد]]دان حاضیرلانمیش قازما بورولاری ایله بیرلیکته‌‌بیرلیکته [[ائلئکتریک]] [[محریک]]ی ‌واسیطه‌سیلهواسیطه‌سیله دقیقه ده 100 ‌دووردوور سورعتله‌سورعتله ساعات عقربی ایستیقامتینده فیرلادیلیر. قازما بورولارینین سویودولماسی و اساساً ده قازیلمیش سوخور حیصه جیکلرینین یئرین سطحینه قالدیرماق اوچون خوصوصی مایعلردن (اساساً گیل محلولوندان) ایستیفاده‌ایستیفاده ائدیرلر. مایع قازما بورولاری ایله قویویا وورولور، بئلکی، او، بالتانین دئشیکلریندن چیخیب بورو ایله قویو دیوارلاری آراسیندا یارانان حلقوی فضا ایله قویو آغزینا دوغرو حرکت ائدیر. سوخور حیصه جیکلرینین مایع ایله قویو آغزینا دوغرو حرکتینی تأمین ائتمک اوچون او، یوکسک اؤزلولویه ‌مالیکمالیک اولمالیدیر. بو مایع سودان، پولیمئردن و گیل محلولوندان عیبارت اولور.
باشقا کونستروکسییالاردا حرکتلی حیصه‌‌لر اولمور. اونلارین کسیجی حیصه‌‌سی [[آلماز]]، کسیجی [[کئرامیکا]] و یا برک خلیتدن حاضیرلانیر. بالتانی ده‌ییش‌مک اوچون بوتون‌ بورولار قازیلمیش قویودان یئرین سطحینه چیخاریلمالیدیر. آلتین ده‌ییش‌یلمسینین ‌سببی اونون سینماسی و یا کسیجیلیک قابلیت‌ینین ایتمسی اولا بیلر. قازما بالتاسی قیریلدیقدا اولجه چالیشیرلار کی، قازما بورولارینین ‌دخیلینه توتقاج ساللاسینلار کی، سینمیش حیصه‌‌نی خاریجی ائتسینلر.
بالتا [[پولاد]]دان حاضیرلانمیش قازما بورولاری ایله بیرلیکته‌‌ [[ائلئکتریک]] [[محریک]]ی ‌واسیطه‌سیله دقیقه ده 100 ‌دوور سورعتله‌ ساعات عقربی ایستیقامتینده فیرلادیلیر. قازما بورولارینین سویودولماسی و اساساً ده قازیلمیش سوخور حیصه جیکلرینین یئرین سطحینه قالدیرماق اوچون خوصوصی مایعلردن (اساساً گیل محلولوندان) ایستیفاده‌ ائدیرلر. مایع قازما بورولاری ایله قویویا وورولور، بئلکی، او، بالتانین دئشیکلریندن چیخیب بورو ایله قویو دیوارلاری آراسیندا یارانان حلقوی فضا ایله قویو آغزینا دوغرو حرکت ائدیر. سوخور حیصه جیکلرینین مایع ایله قویو آغزینا دوغرو حرکتینی تأمین ائتمک اوچون او، یوکسک اؤزلولویه ‌مالیک اولمالیدیر. بو مایع سودان، پولیمئردن و گیل محلولوندان عیبارت اولور.
 
موعین حاللاردا قویونو یاتاغا شاقولی ایستیقامتده دئییل، اونا موعین بوجاق آلتیندا مایلی قازیرلار. بو جور‌جور قویو مایلی قویو آدلانیر. مایلی قویولارین قازیلماسی اوچون موعاصیر تئخنیکا و تئخنولوگییا تطبیق اولونور.
 
عادتن نفت [[لای]]دا [[سوخور]]لارین باسکیی، یاتاقدا اولان فلویدلرین و قازما زامانی قویویا وورولان مایع طرفیندن یارادیلان باسکی آلتیندا یئرله‌شیب‌دیر. قویو ایلک نفتلی-قازلی لایی کئچدیکده نفت و یا قاز آخینی بورغو شتانقاسینین یوخاری حیصه‌‌سیندهحیصه‌سینده یئرلشدیریلمیش خوصوصی قورغونون کؤمیی ایله دایاندیریلیر. سونراکی قازمالاردا نفت عادتن اؤز باسکیی ایله خاریجی اولونور. نفتین مقداری آزالدیقجا قویودا دا باسکی آشاغی دوشور. بو زامان [[ناسوس]]لاردان ایستیفاده‌ایستیفاده ائدیلیر. بو ناسوسلار مانجاناقلار ‌واسیطه‌سیلهواسیطه‌سیله حرکته گتیریلیر.
 
== نفت ایران تاریخینده ==
ایران کونستیتوتسیاسینا اساسا میلی نفت حاصیل ائدن موسیسه آکسیالاری‌نین خاریجی کومپانیالارا ساتیلماسی و یا اونلارا نفت حاصیل ائتمه‌یه ایجازه وئریلمه‌سی قاداغاندیر. نفت یاتاقلاری‌نین کشفینی [[ایران میلی نفت کومپانیاسی|ایران میلی نفت کومپانیاسی]] آپاریر. ۱۹۹۰-جی ایللرین سونلاریندان باشلایاراق نفت سئکتورونا خاریجی اینوئستورلار گلمیشدیر (فرانسا-[[توتال|توتال]] و [[Elf Aquitaine|Elf Aquitaine]]، مالئزی-[[Petronas|Petronas]]، ایتالیا- [[Eni|Eni]] همچینین [[چین میلی نفت کومپانیاسی|چین میلی نفت کومپانیاسی]]). اونلار "کومپئنساسیا ائدیلمیش کونتراکتلار" اساسیندا حاصیل ائدیلمیش نفتین بیر حیصه‌سینی الده ائدیرلر، مودت بیتدیکدن سونرا ایسه یاتاقلاری ایران میلی نفت کومپانیاسی‌نین نظارتینه وئریرلر.
 
== قایناققایناقلار ==
* Neftçıxarmanın texnika və texnologiyası. AzNSETLİ, Bakı, 1999. 311 Səh.
* Azərbaycanda neft sənayesinin inkişaf tarixi [http://www.azerbaijan.az/_Economy/_OilStrategy/oilStrategy_02_a.html]
«https://azb.wikipedia.org/wiki/نفت»-دن آلینمیش‌دیر