متورولوژی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

 

بیر سیرا اؤلکه‌لرده متورولوژینی دؤوروموزده مؤهوم اهمیت کسب اتمه‌سینه مۆافیق اوْلاراق آتموسفر فیزیکسی آدلان‌دیریرلار.

== متورولوژی حاقیندا معلومات ==

 

متورولوژی [[آتموسفر]] و اوْرادا باش وره‌ن حادثه‌لری اؤیرنیر. متورولوژی حاقیندا ایلک تصوّرلری ارادان اوّل ۳۴۰-جی ایلده یونان عالیمی [[ارسطو]] ورمیش‌دیر. اوْ "متورولوژی" آدلی اثرین‌ده بۇ علم حاقیندا معلومات ورمیش‌دیر. بۇ اثر هله ده هاوا، [[ایقلیم]]، [[کیمیا]]، [[آسترونومییا]] و [[جوغرافییا]] اۆچون قایناق رولونو اوْیناییر. اثرده [[بولود|بولودلار]]، [[یاغیش]]، [[قار]]، [[کولک]]، [[دولو (یاغینتی)|دولو]]، [[ایلدیریم]] و [[قاسیرغا]] حاقیندا معلومات احاطه اوْلونوب. همین زامانلاردا، سمادان دۆشه‌ن جیسیملر "[[متور|متوروید]]" آدلاندیریل‌دی. بونا گؤره ده متورولوژی سؤزو بۇ سؤزدن گلیر. "متوروس" یونانجا یۆکسک‌ده دایانان دمک‌دیر. بۇ متورویدلر کی، یئر سطحینه باشقا پلانتلردن گلیر. سو و یا بوز شکلین‌ده دۆشه‌ن جیسیملر ایسه هیدرومتوروید آدلانیر.

 

"متورولوژی" اثرین‌ده ارسطو بۇ علمی، فلسفی-بدیعی اۆسلوب‌دا یازمیش‌دیر. اثرین بدیعی طرفین‌ده سهولر تاپیل‌سا دا تخمیناً ۲ مین ایلدیر بۇ اثردن ایستیفاده ادیلمه‌یه داوام ادیر. لاکین متورولوژینین یارانیشی بۇ دؤور اوْلاراق یوخ، متورولوژی جیهازلارین کشفی ایله باغلی‌دیر. [[۱۶۴۳]]-جو ایلده [[بارومتر]] ([[آتموسفر تضییقی|تضییق]] اؤلچمک اۆچون)، ۱۷۰۰-جو ایللرین سوْنون‌دا [[هیقرومتر]] (روتوبت‌لیگی اؤلچمک اۆچون) کشف ادیلمیش‌دیر. بۇ جیهازلارلا آپاریلان مۆشاهیده معلوماتلاری فیزیک قانونلاری نظره آلیناراق آپاریلمیش‌دیر. لاکین داها مۆکمّل جیهازلار ۱۹-جو عصرده اینکیشاف اتدیریلمه‌یه باشلادی. هاوا مۆشاهیده‌لری اۆزرینده داوام‌لی مۆشاهیده‌لر [[۱۸۴۳]]-جو ایلده تلقرافین کشفی ایله داها دا اینکیشاف اتدی. بونون نتیجه‌سی اوْلاراق، هاوا آخینلاری و قاسیرغالارین حرکتی بللی ادیل‌دی و ۱۸۶۹-جو ایلده ایلک دفعه [[ایزوبار]]لار (عینی تضییق‌لی نقطه‌لری بیرلش‌دیره‌ن ایری خط لر) ترتیب ادیل‌دی. ۱۹۲۰-جی ایللرده نوروژ‌ده ایلک دفعه هاوا کۆتله‌لری و هاوا جبهه‌لری حاقیندا پلان حاضیرلان‌دی. ۱۹۴۰-جی ایللردن اعتباراً، هاوا شارلاری ([[رادیوزوند]]) واسطه‌سیله یوخاری هوندورلوکلرین [[تِمپراتور]]و، تضییقی و روتوبت‌لیگی حاقیندا گنیش معلومات الده اتمک مۆمکون اوْلدو.

 

 

متورولوژینین اینکیشافینین نؤوبتی مرحله‌سی ۱۹۵۰-جی ایللرده، [[بیگی سایار تکنولوژیسی]] و ریاضی مودللرین اینکیشافی ایله باغلی‌دیر. عینی زامان‌دا بۇ اۆصوللار واسطه‌سیله، [[آمریکا بیرلشمیش ایالتلری]]-این [[نیو جرسی]] ایالتین‌دا بیر قروپ عالیم [[هاوا پروقنوزو]] ورمه‌یه چالیشمیشلار. حال-حاضیردا بیگی سایارلر واسطه‌سیله هاوا مۆشاهیده‌لری و پروقنوزلار آوتوماتلاشدیریلمیش‌دیر. [[ایکینجی دونیا ساواشی]]ندن سوْنرا حربی هاوا واسطه‌لری، ایستیفاده اۆچون یارارلی وضعیت‌ده اوْلانلاردان [[متورولوژی اؤلچمه‌لر]] اۆچون ایستیفاده ادیل‌دی. بۇ طیّاره‌لر لازی‌می جیهاز آوادان‌لیقلاری ایله تجهیز اوْلون‌دو. ۱۹۹۰-جی ایللرین اوْرتالارینا چاتدیق‌دا بۇ جیهازلار یئرینی [[دوپلر راداری]] ایله دییش‌دی. بۇ رادار واسطه‌سیله [[قاسیرغا]]لارین پروقنوزو و تتقیقاتلاری گنیشله‌ن‌دی. ۱۹۶۰-جی ایلده ایلک [[هاوا پیکی]] ([[تیروس I]]) سمایا بوراخیل‌دی. بئله‌لیکله، بۇ پیک داها گنیش و فایدالی معلومات ورمک قابیلیتینه مالیک اوْلورلار. پیکلر، گجه زامانی، بولودلارین حرکتی، سو بوخارینین حرکتی و س. کیمی یئر سطحین‌دن اؤلچولمه‌سی چتین اوْلان معلوماتلاری موته‌مادی اوْلاراق یئر سطحینین منطقه‌لرینه اؤتورمه‌یه ایمکان وریر. متورولوژی اینکیشافی نتیجه‌سینده گله‌جک‌ده بیر و یا بیر نچه هفته سوْنرانین بئله هاوا پروقنوزونو ورمک مۆمکون اوْلاجاق‌دیر.

 

 

== آتموسفرین آراشتیرما یوْل لاری ==

آتموسفرین یئر کوره‌سین‌ده اینسانین حیاتی و فعالیّتی اۆچون اهمیتی چوْخ بؤیوک‌دور. اگر یئرده آتموسفر اوْلماسا ایدی، جانلی عالم اوْلمازدی. آتموسفرین ترکیبینه داخیل اوْلان قازلاردان بیری اوکسیژن جانلی عالمین نفس آلماسینا و یانما پروسسینه کؤمک ادیر. کربون قازی ایسه بیتکیلرین، یارپاقلارین یئیجکلانماسی اۆچون ایستیفاده اوْلونور و بیتکیلر طرفین‌دن آتموسفره اوکسیژن بوراخیلیر. آتموسفرین اساس قازی آزوت پروتئین و آزوت‌لو بیرلشمه‌لرین ترکیبینه داخیل اوْلوب یئرده حیاتین اینکیشافی ایله سیخ علاقه داردیر. آتموسفر آزوتون، اوکسیژنین، آرقونون، نونون و باشقا قازلارین صنایع اۆصولو ایله آلینماسین‌دا توکنمز رول اوْیناییر. آتموسفر، گوندوزلر یئرین گونش شوالاری طرفین‌دن حدسیز قیزماسینین، گجه‌لر ایسه حدسیز سویوماسینین قارشی‌سینی آلیر، عینی زامان‌دا جانلی اوْرقانیزملری گونشین اۇلترابنؤوشیی و [[کوسمیک]] شوالارین‌دان قورویور. آتموسفرین یوخاری قاتلاری قیسا دالغالاری قایتاردیغینا گؤره اۇزاق مسافه‌لرله رادیو رابطه‌سی یاراتماق‌دا اساس رول اوْیناییر.

 

 

رادیوزوند آرولوژی جیهاز اوْلوب، تِمپراتور، تضییق و روتوبت‌لیک وریجی‌سین‌دن، کود قورغوسون‌دان و رادیووریجی‌دن عبارت‌دیر. رادیوزون‌دو سربست اۇچوشا قال‌دیرماق اۆچون خصوصی رزین طبقه‌دن ایستیفاده اوْلونور. مۆختلیف هوندورلوکلرده اؤلچولموش متورولوژی المنتلر رادیوسیقناللار واسطه‌سی ایله یئره وریلیر، کود آچیلیر و آنالیز ادیلیر. دولایی یوْللارلا آتموسفرین قاتلاری اؤیرنیلیر. سدف کیمی و گوموشو بولودلار، متوریتلرین ایزی، دالغالارین یاییلماسی و باشقا مۆشاهیده‌لر آپارماقلا هاوانین ترکیبی، تِمپراتورو، تضییقی، روتوبت‌لیگی و هاوا آخینلاری حاقین‌دا معلومات آلماق اوْلور.

آراشتیرما یوْل لاری ایکی جوردور: