قاراباغدان بهسبحث ائدرکن قارشییا اولجه‌دن بئله بیر سوال چیخیر: قاراباغ هارادیر، آذربایجانین هانسی اراضیلرینی احاطه ائدیر؟ بو سوالین جاوابی بو گون داها آکتوالدیر و ائرمنی سئپاراتچیلاری طرفیندن تؤره‌دیلمیش "داغلیق قاراباغ پروبلئمی"نین درک ائدیلمه‌سی اوچون موهوم اهمیته مالیکدیر. قویولموش سوالا جاواب اوچون ایلک منبعیهمنبعه موراجیعت ائدک. واختی ایله بو اراضینی احاطه ائدن آذربایجان دؤولتینین – قاراباغ خانلیغینین وضعیریوزیری اولموش میرزه جامال جاوانشیر قاراباغلی اؤزونون "قاراباغ تاریخی" (1847) اثرینده بو مسله‌دنمسئله‌دن بهسبحث ائدرکن یازیردی: "قدیم تاریخ کیتابلارینین یازدیغینا گؤره قاراباغ ویلایتینین سرحدلری بئله‌دیر: جنوب طرفدن [[خودافرین کؤرپوسوندنکؤرپوسو]]ندن سینیق کؤرپویه قدر – [[آراز]] چاییدیر. ایندی (سینیق کؤرپو) قازاخ،[[قازاخ]]، شمسددین و دمیرچی-حسنلی جاماعاتی آراسیندادیر و روسییاروسیه دؤولتی مأمورلاری اونو روس ایصطیلاحیله کراسنی موست، ینی قیرمیزی کؤرپو آدلاندیریرلار. شرق طرفدن کور[[کۆر چاییدیرچایی]] دیر کی، جاواد کندینده آراز چایینا قوووشاراق گئدیب [[خزر دنیزی]]نه تؤکولور. شیمال طرفدن قاراباغین یئلیزاوئتپوللا ([[گنجه]] قوبئرنییاسی نظرده توتولور) سرحدی کور چایینا قدر – [[گوران چاییدیرچایی]] دیر و کور چایی چوخ یئردن (کئچیب) آراز چایینا چاتیر. قربغرب طرفدن کوشبک، سالوارتی و اریکلی آدلانان اوجا قاراباغ داغلاریدیر"
روسییاروسیه ایشغالی و موستملکه‌چیلیگینین ایلک دؤورونده قاراباغین اراضیسی و سرحدلرینین بئله دقیق تصویر ائدیلمه‌سی اونونلا ایضاح اولونور کی، 1۱) بو فاکتی بیلاواسیتهبیلاواسیطه قاراباغین ایداره‌سیله مشغول اولان دؤولت آدامی یازیر، باشقا سؤزل،سؤزله، همین فاکت رسمی سندلره اساسلانان رسمی سؤزدور، روسییانینروسیه‌نین خیدمتینده اولان دؤولت آدامینین رسمی سؤزودور؛ 2۲) دیگر طرفدن بو فاکت یالنیز رئاللیغا، تجروبه‌یه اساسلانماقلا قالماییب ایلک منبعلرله ده ثوبوت اولونور. میرزه جامالین مؤوقئعیینین دوغرولوغونو گؤسترمک اوچون قدیم تاریخ کیتابلارینا ایستیناد ائتمه‌سی تصادوفی دئییل. گؤروندویو کیمی، سیاسی-جوغرافی مکان اولاراق، تاریخده همیشه "داغلیق قاراباغ" دئییل، بوتؤو حالدا، ینی قاراباغین بوتون اراضیسینی – داغلارینی، دوزنلرینی احاطه ائدن عومومی بیر "قاراباغ" آنلاییشی اولموشدور. باشقا سؤزل،سؤزله، "داغلیق قاراباغ" آنلاییشی چوخ سونرالارین "محصولودور" ،سئپاراتچیلیق نیتی ایله قاراباغین بیر حیصه سینهحیصه‌سینه وئریلمیش آددیر. عادیجه منطیق ده بونو ثوبوت ائدیر: اگر داغلیق قاراباغ وارسا، دئمه‌لی دوزن و یا آران قاراباغ دا وار! رئاللیق دا بئله‌دیر: بو گون آذربایجاندا هم داغلیق قاراباغ وار، هم ده آران قاراباغ (ینی دوزن قاراباغ)! اؤزو ده هم دوزن (اران)، هم ده داغلیق قاراباغ همیش،همیشه، بوتون تاریخی دؤورلرده بیر خالقین – آذربایجان خالقینین وته‌نیوطنی اولموشدور، دیلینده "قارا" و "باغ" سؤزلری اولان خالقین! آذربایجان خالقینین یوزلرله ان قدیم، ان نادیر فولکلور نومونه‌لری، موسیقی اینجیلری محض قاراباغدا یارانمیشدیر، قاراباغلا باغلیدیر.
