'''دیوان لغات الترک''' یوخسا '''تورک سؤزلرین دیوانی''' ایلک [[تورکجه]] ـ [[عربجه]] یازیلان سؤزلوک و تۆرک دیللرینین بؤیوک بیر مجموعه، بیلیکلیک و دائره الموعاریفی و جامع [[سؤزلر]] خزینهسیدیر. بۇ دیوانی ۱۱-نجی میلادی عصرده یاشایان [[کاشغرلی محمود]]، تۆرک یوردلاریندا اۇزون چاغ یاشاماقدان سوْنرا، عربلره تۆرکجه اؤیرتمک اوچوناۆچون یازیب دیر.
== یازیچیسی ==
خط ۷۶:
== کیلیسلی رفعت افندی نین کیتابا گؤستردیگی موعظّم اؤزن ==
کیلیسلی رفعت افندی (رفعت بیلگه) کیتابی یایینلاماق اوچوناۆچون آلدی. الماسینا آلدی، آما کیتابی قویاجاق بیر یئر تاپمادی. کیتابی ایتیرمکدن مودهیش قورخوردو، امنیتلی بیر یئر تاپماق ایچین چیرپینیردی. اؤنجه عومومی کیتابخانایا گؤتوردو. مودور، شیدٍتله ایعتراض ائتدی: «یوزلرجه اوخویوجو گلیب گئدیر. بیری آلیب گئدیرسه، من نه نیئیلهرم، آلا بیلمم.» دئدی. بونون اوزرینه وفا اوخولونا گؤتوردو اوخولون دمیرکاساسی واردی. مودور آکیف بگ، آمان آمان دئیهرک مسئولییتی قبول ائتمک ایسته مه دی. اورادان موعاریف موحاسیبهجیسینه گئتدی. موحاسیبهجی صدقی بگ ده دمیر کاساسینا قویمایی قبول ائتمه دی. مطبع امیری نین کاساسینا قویماق ایسته دی مودور حمید بگ، « نه سؤیلویورسون. بیزیم مطبع آغاجدیر. بیر یانغین اولور دا، کیتاب یانارسا منی آسدیراجاقسان می؟ قبول ائتمم، نه ائدیرسن ائت.» دئدی. سونوندا بیر چانتا ایچینده ائوده ساخلاماق زوروندا قالدی. دووارا یئکه بیر چیوی(میخ) چالاراق اورایا آسدی. اوشاقلارینی دواملی سورعتده نؤبته دیکدی. یانقین حالینده اؤنجه بۇ چانتانین قورتاریلماسینی ایسته دی. گئجه لری ایسه چانتانی یاستیغینین آلتینا قویاراق یاتدی. بیر بوچوق ایلده کیتابین باسیمی تاماملاندی. کیلیسلی رفعت افندی نین ال یازماسیندان مطبع ایچین حاضیرلادیغی دفترلر، گونوموزه چاتمیشدیر. میلّت کیتابخاناسینین امکلی مودورلریندن محمت سرحان تایسی، بۇ دفترلری ایکی جیلد حالینده جیلدلنمیش بیر بیچیمده آرکئولوجی موزه سی کوتوبحانه سینده گؤردوگونو سریلهمکده دیر. اونون فیکرینه گؤره، مطبع امیره نین او دؤنمده کی سوروملولاری، بۇ دفترلره تاریخی اؤنم عرض ائتمیشلر و جیلد له یه رک کوتوبحانه یه تسلیم ائتمیش اولمالی دیلار بؤیله جه، بؤیوک بیر دویارلیلیق اؤرنه گی سرگی له میشلردیر. دیوان الغات تورک ایچین ان وجیز دگرلندیرمه لردن بیرینی یئنه علی امیری افندی یاپمیشدیر. « بو کیتاب دئگیل، تورکیستان اؤلکه سیدیر. تورکیستان دئگیل بوتون جیهاندیر. تورکلوک، تورک دیلی بو کیتاب سایه سینده باشقا رونق قازاناجاق.» بیر باشقا سؤزونده « تورک دیلینده ایندییه قدر بونون کیمی بیر کیتاب یازیلمامیشدیر. بوندان سونرا دا یازیلماز. بو کیتابا حقیقی قیمتی وئریلمک لازیم گلسه، جیهانین خزینه لری کافی گلمز.» دئمیشدیر.
== ایکینجی باسقی مجاریستاندا ==
دیوان لغات الترکون تاپیلماسی ایله بیرلیکده کیتابی الده ائتمه یه چالیشان مجارلار، بۇ ایلگیلرینی کیلیسلی باسقی سیندان سوْنرا دا دوام ائتدیررکن بۇ بؤیوک اثری دیللرینه همن کؤچوردولر. [[کارل بروکلمان|کارل بروککئلمانین]]، 1928 ده مجاریستانا بیلیملر آکادئمیسینین کؤمگی ایله دیوان لغات الترکو یایینلادی.
تورکیه جومهوریتی ده اثرین اوزرینه تیتردی جمهوریتین قورولوشونون آردیندان دیوان الغات تورک ترجومه مسئله سی، سورکلی گوندمده اوْلان بیر مسئله اوْلدو. 1932 ییلیندا توپلانان 1- جی تورک دیلی قورولتاییندا، دیوان لغات الترک له ایلگیلی اولاراق اؤزل قرار آلیندی و ترجومه چالیشمالاری ایچین 2500 لیره بودجه آیریلدی. بئسیم آتالای ین چالیشمالارینی ایلک جیلدی 1939 دا، ایکینجی جیلدی 1940 ده، اوچونجواۆچونجو جیلدی 1941 ده ایندکسی ایسه 1942 ییلیندا یایینلاندی.