دیوان لغات الترک: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

[[کاشغرلی محمود]]ون مزاری [[کاشغر-تاشقورغان یولو]]نون ۶۰کیلومترلیغیندا [[اوپال]] یولوندا اوْلان [[آزیق]] کندینده دیر.

 

دیوانین بؤلوملری کیتاب آدلانیر و دیوان سککیز کیتابا بؤلونوب دور:

:# کتاب همزه

بؤیوک بیر جوشغو ایچینده اولان علی امیری افندی کیتابینی کیمسه یه گؤسترمک ایسته مه دی. همن کیتابی قیسقانیر و هم ده ایتمه‌سیندن قورخوردو. دئوریم اونلو سیمالاری ضیا گؤگ آلپ و فواد کؤپرولو گیبی شخصلر، علی امیری افندی نین دیوان لغات الترک‌و تاپدیغینی ائشیتمیش و گؤرمک ایسته‌میشلرسه ده علی امیری افندی اونلاری کیتابا یاناشدیرمامیشدی؛ کیتابی سادجه چوخ گؤوندیگی [[کیلیسلی رفعت افندی]] یه گؤستریردی. علی امیری افندی ساتین آلدیغیندا، کیتاب خیرپالانمیش و ییپرانمیش بیر وضعیتده ایدی. شیرازه لری چؤزولموش، فورمالاری داغیلمیش، صایفالاری بیربیرینه قاریشمیش و نومارالاری دا یوخدو. بو سببله کیتابین اکسیک می، تام می اولدوغو بللی دئگیلدی. علی امیری افندی بونون تثبیتینی کیلیسلی رفعت افندی یه گؤردوردو. کیلیسلی رفعت افندی، ایکی آی موددتله کیتابی اوچ کره اوخودو. سونوندا بللی اولموشدو اثر تامدیر. کیلیسلی رفعت افندی قاریشمیش صایفالاری یئرلی یئرینه قویدو و نومارالاندیردی. علی امیری افندی بو خیدمتی قارشیلیغیندا، کیلیسلی رفعت افندی یه بیر ائوینی هدیه ائتمک ایسته دیسه ده قبول ائتدیره‌مه‌دی. کیلیسلی رفعت افندی، اگر ایللا کندیسینه بیر موکافات وئره‌جکسه، کیتابی یایینلانماسینین یئترلی اولاجاغینی سؤیله دی.

 

آنجاق علی امیری افندی کیتابی همن یایینلاتماق ایستمه دی. کیتابین نشرینی ان چوخ دا ضیا گؤگ آلپ ایسته‌ییردی. کیلیسلی رفعت افندی یه بونلاری سؤیله ییب دورویوردو: «رفعت من سئودا بیلمزدیم. فقط بو کیتابا توتولدوم. گؤرمک ایچین نه یاپتیمسا اولمادی. بو قدر وارکی، عزم ائتدیم بو کیتابی هم آلمالی، هم نشرائتمه‌لیییز. بو خزینه نین آچاری سنین الینده دیر. گل، منه یاردیم ائت. بو کیتابی قورتاراریم. بوتون تورکلرله آرماغانیمیز اولسون. هایدی بانا چاره سینی سؤیله!»

 

بوندان سوْنرا، طلعت پاشا دیوان لغات الترک حاقّیندا بیلگی ریجا ائتدی. علی امیری افندی معلومات وئردیکدن سوْنرا طلعت پاشا آیاغا قالخاراق بۇ موحتشم اثرین یایینلانماسینا ایزین وئرمه‌سینی ایسته دی. علی امیری افندی شرطلی اولاراق قبول ائتدی. علی امیری افندی اؤنه سوردوگو شرطه گؤره، کیتابی یایینا کیلیسلی رفعت افندی حاضیرلایاجاقدیر. طلعت پاشا اونون شرطینی ممنونییتله قبول ائتدی و آیریجا اؤزونه یوخاری بیر پول تکلیف ائتدی. آنجاق، علی امیری افندی رد ائتدی.

 

کیتابین نشری چالیشمالاری باشلار باشلاماز، طلعت پاشا، علی امیری افندی یه 300 لیره هدیه گؤندردی. علی امیری افندی بۇ قبول ائتمه‌یه‌رک بونلاری سؤیله دی:« لوطفونوزه، قدیرشیناس‌لیغینیزا تشککور ائدیرم. فقط پولو قبول ائده بیلمم. چونکی، قبول ائدرسم، وطنی، میلّی بیر اوفاجیق هیزمتی مقابلینده پارا آلمیش اولاجاغیم. بو ایسه ویجدانیما آغیر گلن بیر شئی دی. بوندان دولایی، تشککور ایله برابر پولو دا اعاده ائدیرم. سیز پولو موحتاج اولان بیر نئچه ناموسلو عایله داغیدیرسانیز، من سیزه متشککیر قالاجاغیم کیمی جناب حقده ممنون اولور. بو صدقه نین آدی دا دیوان لغات الترک اولسون»

 

اؤزبکیستان ماورالنهر کولتور بیریکیمینین دوام ائتدیگی اؤلکه دیر. بۇ بؤیوک کولتور بیریکی میله اؤزبک آیدینلاری دیوان الغات تورک ون اؤنمینی و عئینی زاماندا سووت کولتور پارادیگماسینی تک باشینا پارچالایابیله جک بۇ بؤیوک اثری یایینلامایا قالخانلارا قارشی یؤنئتیمین نلر یاپابیله جه گینی غایت ایی دئگرلندیرییورلاردی. ایشته بۇ اورتامدا اؤزبک دهاسی کندینی گؤستریر: اؤزبکییستان علملر آکادئمیسینین توم دیل و ادبییات بیلیم اداملارینین اورتاق قراری ایله دیوان الغات تورک ون ترجومه قراری آلینیر. پوشکین دیل و ادبییات انیستیتوسو و ابوریحان بیرونی شرق شناسلیق انیستیتولرینین آکادمیک قوراللاری اورتاق بیر توپلانتی ایله بۇ قراری آلیرلار. بؤیله لیکله ترجومه ایشلری ایچین گله جک تئپکیلری بوتون بیلیم اداملاری اورتاقلاشا گؤگوسله یه جکلرینی و بۇ ایش ایچین قارارلیلیق درجه لرینی گؤسترمیش اولویورلاردی. قورول صالیح مطلیب اوو بۇ ایش ایچین گؤرئولندیریر و دیوان الغات تورک ون ایلک جیلدی« تورکی سؤزلر دیوانی» ادیلا 1960 ییلیندا یایینلانیر. دیگر جیلدلر 1960، 1963 و 1967 ییللاریندا یایینلانیر. سون جیلدی مطلیب اوو،قانی عبدالرحمن

 

 

دیوان الغات تورکون قازاق دیلینه ترجومه سینی یاپیلابیلمه سی ایچین باغیمسیزلیغین گلمه سی بکلنمیشدیر. 98-1997 ییللاریندا عسکر ائگوبایی طرفیندن اوچ جیلد حالینده یایینلانان اثره قازاقیستان ین بیلگه دئولت باشقانی نور سولطان نظربایئو اوزون بیر آؤن سؤز یازاراق بورادا، دیوان الغات تورک گیبی اثرلرین میلّی کولتور و میلّی شعورون گلیشمه سینده اوینادیقلاری مستثنا رولو وورغولامیشدیر.

ایلک دیوان الغات تورک شهیدی نی وئرن آذربایجان دا اثرین یایینلانا بیلمه سی ایچین یئنه باغیمسیزلیق ییللارینی بکله مک گرکدی. 2006 ییلیندا بؤیوک آراشدیرماجی رامیس عسکر طرفیندن یایینا حاضیرلانان دیوان الغات تورک. تورکیه جومهور باشقانلیغیندان سولئیمان دئمیرل ین اؤز سؤزو ایله یایینلاندی. آذربایجانکولتور و ادبییات آداملارینجا سئوینجله قارشیلانان عسکر ین ترجومه سی ایچین آذربایجان یازارلار بیرلیگی باشقانی آنار، «مدنییتیمیزین بؤیوک بایرامی» باشلیقلی یازیسیلا سلاملادی. دیوان ین آذربایجاندا یایینلانماسی تورکیه ده ده یانغی بولدو و آوراسیا یازارلار بیرلیگی رامیس عسکر ه تورک کولتوره یاپدیغی بؤیوک خیدمتدن دولایی شوکران پلاکتی وئردی.

 

 

دیوان الغات تورک ون ایلک اینگیلیسجه ترجومه سی جرالد طرفیندن 1972 ییلیندا یایینلاندی. ایکینجی ترجومه سی ایسه روبرت دانکوف ون ترجومه سی ایله 85-1982 ییلیندا جهیجاگو دا یایینلادی. بۇ باسغی نین رئداکسییونونو شیناسی تکین و گؤنول الپای طرفیندن یاپیلدی.

 

دیوان الغات تورک ون یایینلانماسی ایچین شهیدلر وئرن اویغورلار 2002 ییلیندا آلیم جان ساید ین رئداکتورلوغو ایله خلوی، هینی، سیاو جونی و لون چزینتسزیا نین ترجومه سی ایله پکینده یایینلامایی باشلادی.

 

 

دیوان الغات تورک ایلک دؤنه سید محمد دبیرسیاقی طرفیندن فارسجایا ترجمه ائدیلمیش<ref>دیوان لغات الترک، محمود کاشغری، ترجمه سید محمد دبیرسیاقی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران: ۱۳۷۵.</ref>. بو متنین اساسیندا اونون آدلار، صفت‌لر، ضمیرلر و پسوندلری، دبیرسیاقی‌نین تشبثی ایله ۱۳۷۵ ینجی ایل بیر کیتاب ۱۱۰۱ صحیفه‌ده ایشیق اۆزو گؤره بیلمیشدیر. قزوینلی دوْکتور دبیرسیاقی ۳۸ صحیفه اؤن سؤزدن سونرا یازارین مقدمه‌سینین فارسجا ترجمه‌سین وئرمیشدیر.

کئچن ایللرده علملر آکادئمییاسی دیوان لوغاتین روسجا ترجمه‌سی‌ین ایلک جیلدینی یاییملادی.

 

سئچکی اردی و سراب توغبا یوردسئورین حاضیرلادیقلاری یئنی باسقی کابالجی یایینلاری آراسیندان 2005 ییلیندا یاینلانمیشدیر. بۇ چالیشما دیوان الغات تورک ون یئنی تۆرکجه‌ ایله اوخویوجویا اولاشماسی باخیمیندان اؤنملی اوْلدوغو گیبی اؤزل بیر یایین ائوی طرفیندن یایینلانماسیلا دا آیریجا دیقته دگردیر.