تورکجه: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۵۸:
== قیسا تاریخی ==
 
آذربایجان تۆرکجه‌سی‌نینتۈرکچه‌سی‌نین و آذربایجان خالقی‌نین تشکّۆلو ۳–۷-جی عصرلرده باش وئرمیش، ۷–۸-جی عصرلرده باشا چاتمیشدیر. بۇ زامان آذربایجاندا گئدن دینی مۆباریزه آرتیق سوْنا یئتمیشدیر.<ref>"آذربایجان تاریخی"، ۱۹۹۴. ز.م. بونیادوو و Y.B.Yusifovun رئداکته‌سی ایله، س. ۲۳۵</ref> XI عصرده آذربایجان دیلی [[قافقاز]]دا و قوْنشو اؤلکه‌لرده گئنیش توسعه تاپیر. آذربایجان تۆرکجه‌سی تۆرک دیللری‌نین اوْغوز قروپونا داخیلدیر. یئرلی اهالی‌نین اساس دیلی اوْلان آذربایجان تۆرکجه‌سی ۱۱-جی عصرین اوْرتالاریندا اوْغوز طایفالاری دیلی‌نین گۆجلۆ تأثیری آلتیندا تام شکیلده فوْرمالاشمیشدیر. ۱۲-جی عصرده ادبی آذربایجان دیلی تشکّۆل تاپدی. شاعیرلر فارس و عرب دیللری ایله یاناشی بۇ دیلده ده اثرلر یازیردیلار.<ref>[http://www.elibrary.az/docs/asursirv.pdf شیروانشاهلار دؤولتی، سارا آشوربَی‌لی]</ref>
 
ن. جعفروف "آذربایجان تورکجه‌سی‌نین میلی‌لشمه‌سی تاریخی" اثرین‌ده "XI-XII عصرلردن باشلایاراق
خط ۷۷:
* تۆرک دیلیدیر؛
* آذربایجان تۆرک دیلیدیر؛
* آذری تۆرکجه‌سیدیر؛تۈرکچه‌سیدیر؛
* آذربایجان تۆرکجه‌سیدیر؛
* تورکتۈرک دیللری عائله‌سینه داخیل اوْلان آذربایجان دیلیدیر.
 
پرزیدنت [[حیدر علیئو|حیدر علی‌یئو]]ین چیخیشیندان: «گلین تۆرک‌دیللی خالقلارا باخاق. بلی، بیز تۆرک‌دیللی خالقلاردان بیری‌ییک و تۆرک منشألی خالقیق. کؤکۆمۆز بیردیر. [[اؤزبک تورکجه‌سی|اؤزبک دیلی]] وار، [[قازاق تورکجه‌سی|قازاق دیلی]] وار، [[قیرغیز تورکجه‌سی|قیرغیز دیلی]] وار، [[تاتار تورکجه‌سی|تاتار دیلی]] وار، [[باشقیرد دیلی]] وار، [[تورکمن تورکجه‌سی|تۆرکمن دیلی]] وار، [[قوموق دیلی]] وار. دئمک، بۇ تۆرک‌دیللی خالقلارین دا هر بیری‌نین دیلی‌نین اؤز آدی وار. تۆرک‌دیللی خالقلاردا [[تاتار تورکجه‌سی|تاتار دیلی]] ده وار، او بیری قروپ دیللر وار، اونلارین دا هر بیری بۇ قروپا داخیلدیر، آما هر بیری‌نین اؤز آدی وار… آخی نه تَهَر آذربایجان تۆرکجه‌سی؟ میللتیمیز ندیر؟ آذربایجان تۆرکۆ. نه تهر بۇ میللتین ایکی آدی اوْلسون؟ بس نیه اؤزبک اؤزونه دئمیر کی، اؤزبکیستان تۆرکۆ، تاتار نیه دئمیر کی، تاتاریستان تۆرکۆیَم»<ref>"آذربایجان" قزئتی، ۹ نووامبر، ۱۹۹۵</ref>
خط ۱۰۰:
هر ایکی دؤورۆن ادبی دیلی اؤز نؤوبه‌سینده مۆختلیف مرحله‌لری ایحاطه ائدیر.
 
بیرینجی دؤور آذربایجان تۆرکجه‌سیتۈرکجه‌سی اؤز اینکیشافیندا ایکی مرحله‌دن کئچمیشدیر:
# ادبی دیلین تشکۆل مرحله‌سی (۱۳–۱۴-جۆ عصرلر)،
# کلاسیک شعر دیلی مرحله‌سی (۱۵–۱۷-جی عصرلر).
خط ۱۱۲:
فونتیک خوصوصیتینه گؤره «اَ-ه (ə)» فونِمینین بۆتۆن یئرلرده ایشلنمه تئزلیگی ایله فرقلنیر.
 
تۆرکتۈرک دیللریندن بیری کیمی مۆعاصیر آذربایجان دیلی اؤزۆملۆ خوصوصیتلری ایله فرقلنن فونتیک و قراماتیک قورولوشو اوْلان بیر دیل‌دیر. اؤز فونتیک قانونااویغونلوقلارینا گؤره، بۇ دیل‌ده عمله‌گلمه یئرینه گؤره فرقلنن صائیتلر، یعنی اؤن سیرا (ای(i)، اۆ(ü)، ائ(e)، ا(ə)، اؤ(ö)) و آرخا سیرا (ای(ı)، اۇ(u)، آ(a)، اوْ(o)) صائیت‌لر عئینی بیر سؤز و یا سؤزفوْرما داخیلین‌ده ایشلنه بیلمز ("ایشیق"، "ایلدیریم" کیمی "ای" صائیتی ایله باشلایان بیر نئچه سؤز استثنادیر): عئینی زامان‌دا بۇ دیل‌ده دیل‌اوْرتاسی صامیت‌لرین (گ، ک) آرخاسیرا، دیل‌آرخاسی صائیتلرین (ک، ق، غ، خ) اؤن‌سیرا صائیتلرله بیر هجادا ایشلنمه‌سی ده ایمکان‌سیزدیر.
 
آذربایجان دیلینین فونِم ترکیبین‌ده ۱۵ صائیت و ۲۵ صامیت واردیر. بۇ ۴۰ فونم آذربایجان الیفباسین‌دا ۳۲ حرفله ایشاره ائدیلیر.
خط ۱۴۶:
[[آذربایجان جومهوریتی]]نین [[دؤولت دیلی]] اوْلان تۆرکجه‌نین الیفباسی [[لاتین قرافیکالی آذربایجان الیفباسی]]دیر.<ref>آذربایجان رئسپوبلیکاسین‌دا دؤولت دیلی حاقین‌دا آذربایجان جومهوریتی‌نین قانونو [http://economy.gov.az/~economy/index.php?option=com_content&view=article&id=1600 دؤولت دیلینین الیفباسی. ماده ۱۴]</ref>
 
=== تورکجه‌دهتۈرکچه‌ده الیفبا دییشیک‌لری و قارشیلیق‌لاری ===
{| class="wikitable"
|-
خط ۲۴۴:
<div style="clear:both">
 
== عرب کؤکلۆکۆکلۈ تۆرکتۈرک الیفباسی ==
ایرانین [[جنوبی آذربایجان|آذربایجانین]]دا ایشلنن عرب الیفباسی [[فارس دیلی|فارس دیلین‌دن]] و [[عثمانلی تورکجه‌سیتۈرکچه‌سی|عوثمانلی تورکجه‌سیتۈرکچه‌سی]]ندن تأثیرلنیب. بۇ الیفبا عرب دیلینه اویغون اوْلسادا، تۆرک دیل عاییله‌سینه منسوب اوْلان آذربایجان دیلینه سسلرین چوْخ‌لوغونا گؤره اساس فوْرمادا ال‌وئریش‌لی دئییل. بۇ الیفبانین برپاسی اوغرون‌دا مۆعاصیر عصریمیزده بیر نئچه آددیم آتیلسادا بۇ چالیشمالار خالق ایچین‌ده یاییلماییب‌دیر. [[جنوبی آذربایجان|ایرانین آذربایجانن]]دا اهالی فارس دیلینده تحصیل آلماغا مجبور اوْلدوقلاری اۆچوۆن عرب و فارس سؤزلریله اوریژینال دیکته ایله تانیشدیرلار.
 
حاضیردا ایران‌دا تۆرکجه اۆچۆن ایشلدیلن عرب الیفباسی ایله باغلی وضعیت چوْخ قاریشیق‌دیر. گونئی آذربایجان ضیالی‌لارینین لاتین الیفباسینین داها مۆناسیب اوْلدوغونو قبول ائتمه‌لرینه باخمایاراق بۇ الیفبانین تطبیقینه دؤولت طرفیندن قاداغا و محدودیتلر قوْیولوب. ایران‌دا آذربایجان تۆرکجه‌سینده کیتاب و قزِت‌لر یالنیز عرب الیفباسی ایله ایشیق اۆزۆ گؤرۆر.
«https://azb.wikipedia.org/wiki/تورکجه»-دن آلینمیش‌دیر