ویکی‌پدیا

صفوی خاندانی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

گئچمیشی اینتراکتیو حالتده گؤستر
اسکی دَییشدیرمهیئنی دَییشدیرمه
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بورا صفوی خاندانی‌نین مقاله‌سیدی صفوی دؤولتی‌نن ایشتباه توتمایین
اِتیکِتلر: جایگزین شد واگردانی دستی بصری دییشدیریجی موبایل ایله دَییشیک موبایل وبی ایله دَییشیک
خط ۱:
{{ایشتیباه اولماسین|صفوی خاندانیایمپیراتورلوغو}}
{{ایشتیباه اولماسین|صفوی شاهلاری‌نین لیستی}}
{{Infobox former country
{{کاربردهای دیگر|صفویلر (دقیقلشدیرمه)}}
|native_name = {{Lang|fa|ملک وسیع‌الفضای ایران}}<ref>{{transl|fa|''mulk-i vasi' al-fazā-yi īrān''}}</ref><br/>صفوی دؤولتی<ref>{{cite journal|last1=Matthee* Matthee|first1=Rudi|title=Was Safavid Iran an Empire?|journal=Journal of the Economic and Social History of the Orient|date=1 September 2009|volume=53|issue=1|page=241|pages=|doi=10.1163/002249910X12573963244449|accessdate=10 March 2017|quote=The term "Iran," which after an absence of some six centuries had re-entered usage with the Ilkhanid branch of the Mongols, conveyed a shared self-awareness among the political and cultural elite of a geographical entity with distinct territorial and political implications. A core element of the Safavid achievement was the notion that the dynasty had united the eastern and western halves of Iran, Khurasan and Herat, the lands of the Timurids, in the East, and the territory of the Aq-Quyunlu in the West. The term mulk-i vasi' al-faza-yi Iran, "the expansive realm of Iran," found in the seventeenth-century chronicle, Khuld-i barin, and again, in near identical terms, in the travelogue of Muhammad Rabi Shah Sulayman's envoy to Siam in the 1680s, similarly conveys the authors pride and self-consciousness with regard to the territory they inhabited or hailed from.}}</ref><br />{{Lang|fa|مملکت ایران}}<ref>{{transl|fa|''mamlikat-i īrān''}}</ref><br/>صفوی ایمپیراتورلوغو<ref>{{cite journal|last1=Savory|first1=Roger|title=The Safavid state and polity|journal=Iranian Studies|date=2 January 2007|volume=7|issue=1-2|page=206|pages=|doi=10.1080/00210867408701463|quote=The somewhat vague phrase used during the early Safavid period, mamalik-i mahrusa, had assumed more concrete forms: mamālik-i īrān; mamālik-i 'ajam; mamlikat-i īrān; mulk-i īrān; or simply īrān. The royal throne was variously described as sarīr-i saltanat-i īrān; takht-i īrān; and takht-i sultān (sic)-i īrān. The inhabitants of the Safavid empire are referred to as ahl-i īrān, and Iskandar Beg describes himself as writing the history of the Iranians (sharh-i ahvāl-i īrān va īrāniān). Shah Abbas I is described as farmānravā-yi īrān and shahryār-i īrān; his seat is pāyitakht-i pādishāhān-i īrān, takhtgāh-i salātin-i īrān, or dār al-mulk-i īrān. His sovereign power is referred to as farmāndahi-yi mulk-i īrān, saltanat va pādishāhi-yi īrān, pādishāhi-yi īrān. The cities of Iran (bilād-i īrān) are thought of as belonging to a positive entity or state: Herat is referred to as a'zam-i bilād-i īrān (the greatest of the cities of Iran) and Isfahan as khulāsa-yi mulk-i īrān (the choicest part of the realm of Iran). (...) The sense of geographical continuity referred to earlier is preserved by a phrase like kull-i vilāyat-i īrānzamīn. (...) Affairs of state are referred to as muhimmāt-i īrān. To my mind however, one of the clearest indications that the Safavid state had become a state in the full sense of the word is provided by the revival of the ancient title of sipahsālār-i īrān or "commander-in-chief of the armed forces of Iran."}}</ref>
|conventional_long_name = Safavid dynasty
|common_name = صفوی خاندانی
|
|continent = اورآسیا
|region = اورتا دوغو
|era = <!-- Use: "Napoleonic Wars", "Cold War", etc. -->
|status = [[ایمپیراتورلوق]]
|status_text = <!-- A free text to describe status the top of the infobox. Use sparingly. -->
|empire = <!-- The empire or country to which the entity was in a state of dependency -->
|government_type = [[حؤکمدارلیق]]
|
|<!-- Rise and fall, events, years and dates -->
|<!-- only fill in the start/end event entry if a specific article exists. Don't just say "abolition" or "declaration"-->
|
|year_start = صفویلر ایش اوستونه گلدیلر [[۱۵۰۱ (میلادی)]]
|year_end = صفوی دؤولتی‌نین ییخیلیشی ۸ مارس [[۱۷۳۶ (میلادی)]]
|
|year_exile_start = <!-- (If dealing with exiled government - status="Exile") -->
|year_exile_end = <!-- Year of end of exile (leave blank if still in exile) -->
|
|event_start = <!-- Default: "Established" -->
|date_start = <!-- Optional: Date of establishment, enter dates in this format 1 January 1801-->
|event_end = <!-- Default: "Disestablished" -->
|date_end =
|
|event1 = [[هوتاکی دؤولتی]] ایش اوستونه گلدی.
|date_event1 = [[۱۷۲۲ (میلادی)]]
|event2 = [[نادرشاه]] چالیشمالاری
|date_event2 = ۱۷۲۶-۱۷۲۹ میلادی
|event3 =
|date_event3 =
|event4 =
|date_event4 =
|
|event_pre = [[صفوی طریقتی]] و [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی]] ایشلرین باشلادیلار.
|date_pre = [[۱۳۰۱ (میلادی)]]
|event_post = [[نادرشاه|نادرشاه افشار]]، [[افشارلار (سولا‌له‌سی)|افشار حؤکومتی‌نی قوردو]]
|date_post = [[۱ اوْکتوبر]] [[۱۷۳۶ (میلادی)]]
|
|<!-- Flag navigation: Preceding and succeeding entities p1 to p5 and s1 to s5 -->
|p1 = تیموریلر
|flag_p1 = Timurid.svg
|border_p1 = no
|image_p1 =
|p2 = آغ‌قویونلولار
|flag_p2 = Flag_of_Ak_Koyunlu.svg
|p3 = شیروانشاهلار دؤولتی
|flag_p3 = Shirvan_gerb.png
|border_p3 = no
|p4 = مرعشی‌لر
|flag_p4 = Marashiyan government 1359-1582 AD.png
|s1 = هوتاکی دؤولتی
|flag_s1 = Black flag.svg
|image_s1 =
|s2 = افشارلار (سولا‌له‌سی)
|flag_s2 = Nader Shah Flag.svg
|border_s2 = no
|s3 = روسیه ایمپیراتورلوغو
|flag_s3 = Flag_of_Russia.svg
|s4 = عثمانلی ایمپیراتورلوغو
|flag_s4 = Ottoman flag.svg
|
|image_flag = Safavid Flag.svg
|flag = ایران بایراغی
|flag_type = بایراق<ref>''...the Order of the Lion and the Sun, a device which, since the 17 century at least, appeared on the national flag of the Safavids the lion representing 'Ali and the sun the glory of the Shi'i faith'', Mikhail Borisovich Piotrovskiĭ, J. M. Rogers, Hermitage Rooms at Somerset House, Courtauld Institute of Art, ''Heaven on earth: Art from Islamic Lands : Works from the State Hermitage Museum and the Khalili Collection'', Prestel, 2004, p. 178.</ref>
|
|image_coat = Lion and the Sun.svg
|symbol = آسلان و گونش
|symbol_type = نیظامی سیمگه<ref>{{cite book|author=Ingvild Flaskerud|title=Visualizing Belief and Piety in Iranian Shiism|url=https://books.google.com/books?id=fH1pvM0AdNIC&pg=PA182|accessdate=24 July 2011|date=26 November 2010|publisher=Continuum International Publishing Group|isbn=978-1-4411-4907-7|pages=182–183}}</ref>
|
|image_map = The maximum extent of the Safavid Empire under Shah Abbas I.png
|image_map_caption = صفوی ایمپیراتورلوغونون اراضی‌سی [[بیرینجی شاه عباس صفوی]] نین چاغیندا.
|
|image_map2 = <!-- If second map is needed - does not appear by default -->
|image_map2_caption =
|
|capital = [[تبریز]]<br/><small>(میلادی۱۵۰۱–۱۵۵۵)</small><br/>[[قزوین]]<br/><small>(میلادی۱۵۵۵–۱۵۹۸)</small><br/>[[ایصفاهان]]<br/><small>(میلادی۱۵۹۸–۱۷۳۶)</small>
|capital_exile = <!-- If status="Exile" -->
|
|national_motto =
|national_anthem =
|common_languages = *[[تورکجه]] (رسمی دیلی، سارای دیلی، قوشون دیلی و آنا دیلی)<ref name="savory07">{{Kitap kaynağı| son = Savory| ilk = Roger| yazarurl = | yardımcıyazarlar= | yıl = 2007| başlık = Iran Under the Safavids| yayımcı= Cambridge University Press| yer = | dil = İngilizce| id = ISBN 0-521-04251-8, ISBN 978-0-521-04251-2| url = http://books.google.com/books?id=v4Yr4foWFFgC&pg=PA213| sayfalar = 213 | alıntı = "Kızılbaşlar sarayda normal olarak Türkçenin Azeri lehçesi konuşmaktaydılar. Safevi Şahları da onlar gibi Azeri lehçesi konuşmaktaydılar. Şahların ve develt ve hükümet ilerigelenlerin Farsçayı anadili gibi konuşmamaları Safevi hanedanı döneminde Farsçanın eski klasik saf klasik standartlarından ayrılıp bozulmasına yol açmıştır. "}}</ref><ref name="lockhart">{{Kitap kaynağı| son = Fisher, Peter Jackson, Laurence Lockhart, J. A. Boyle| ilk = William B.| yazarurl = | yardımcıyazarlar= Jackson, Peter; Lockhart, Laurence; Boyle, J.A.| yıl = 1986| başlık = The Cambridge history of Iran| yayımcı= Cambridge University Press| yer = | dil = İngilizce| id = ISBN 0-521-20094-6, ISBN 978-0-521-20094-3| url = http://books.google.com/books?id=EF_4AQeOltUC&pg=RA2-PA950| sayfalar = 950| alıntı = "Günlük işlerin görülmesinde, Safaviler sarayında ve yüksek dereceli askeri komutanlar ve politik idareciler arasında ve aynı zamanda yüksek dinsel hiyerarşi mensuplarının hepsi tarafından kullanılan dil Farsça değil Türkçe idi."}}</ref><ref name="price">{{Kitap kaynağı| son = Price| ilk = Massoume| yazarurl = | yardımcıyazarlar= | yıl = 2005| başlık = Iran's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook| yayımcı= ABC-CLIO| yer = | dil = İngilizce| id = ISBN 1-57607-993-7, ISBN 978-1-57607-993-5| url = http://books.google.com/books?id=gzpdq679oJwC&pg=PA66 | sayfalar = 66-67| alıntı = "Şah'ın anadili Türkçe idi ve Azeri lehçesini kullanarak gayet beğenilen şiirler yazmıştır.'' (s.66) ...'' Şah İsmail aynı zamnda son Akkoyunlu Hükümdarı olan Uzun Hasan'nın torunu idi." (s.67)}}</ref><ref name="mazzaoui">{{Kitap kaynağı| son = Mazzaoui| ilk = Michel B.| yazarurl = | yardımcıyazarlar= Canfield, Robert| yıl = 2002| başlık = Turko-Persia in Historical Perspective| yayımcı= Cambridge University Press| bölüm = Islamic Culture and Literature in Iran and Central Asia in the early modern period| yer = | dil = İngilizce| id = ISBN 0-521-52291-9, ISBN 978-0-521-52291-5| url = http://books.google.com/books?id=qwwoozMU0LMC&pg=PA86#PPA87,M1| sayfalar = 86-87| alıntı = "1722'ye kadar hüküm süren Safevi devleti esastan bir Türk hanedanı idi. Azerbaycan'ın şahın ailesinin ana vatanı olması dolayısıyla Türkçenin Azerbaycan şivesi hükümdarların, yüksek idarecilerin ve sarayın ve en nihayet Kızılbaş askeri komutanlarının anadili idi. Şah İsmail Türkçe şiirler yazmakta idi. Buna rağmen genel olarak devlet idaresi için kullanılan dil Farsça idi ve Farsça dili diplomatik yazışmalar (inşa); edebi denemeler (adab) ve tarih yazmak için kullanılan tek dildi."}}</ref><ref name="mazzaoui" /><ref name="shaffer">{{Kitap kaynağı| son = Shaffer| ilk = Brenda| yazarurl = | yardımcıyazarlar= | yıl = 2002| başlık = Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity| yayımcı= MIT Press| yer = | dil = İngilizce| id = ISBN 0-262-69277-5, ISBN 978-0-262-69277-9| url = http://books.google.com/books?id=sHKSh_XltKMC&pg=PA19| sayfalar = 19| alıntı = "Safevi sarayında Türkçenin Azeri lehçesi, özellikle hanedenda dahil ilk Safevi hükümdarlar dönemlerinde, ekseriyetle kullanılmakta idi. Bu dönemde Türkçe dilbilgisi kuralları ve sözcükleri Fsrsca diline büyük etki yapmıştır ve bunun aksini de, yani Farsçanın grameri ve sözcüklerinin Türkçeyi etkilediğini de, söylemek mümkündür." }}</ref>
*[[فارس دیلی]] (رسمی دیل)<ref name="The Qizilbash, Education and the Arts adlı kitabının XVI. bölümünün 169. sayfası">{{kitap kaynağı}}</ref><ref name=https://www.youtube.com/watch?v=7IIGRoehRAo>{{kitap kaynağı}}</ref><ref name="The Qizilbash, Education and the Arts adlı kitabının XVI. bölümünün 169. sayfası">{{kitap kaynağı}}</ref><ref name="The Qizilbash, Education and the Arts adlı kitabının XVI. bölümünün 169. sayfası">{{kitap kaynağı}}</ref>
|religion = [[ایسلام]] ([[شیعه]])
|currency = [[ایران تومانی|تومان]]، عباسی، شاهی.<ref>Ferrier, RW, ''A Journey to Persia: Jean Chardin's Portrait of a Seventeenth-century Empire'', p. ix.</ref>
*۱ تومان = ۵۰ عباسی.
*۱ تومان = ۵۰ فرانسه لیوره‌سی.
|
|<!-- Titles and names of the first and last leaders and their deputies -->
|leader1 = [[بیرینجی شاه اسماعیل]] <small>(ایلک شاهلاری)</small>
|leader2 = [[اۆچونجو شاه عباس]] <small>(آخیر شاهلاری)</small>
|year_leader1 = 1501–1524
|year_leader2 = 1732–1736
|title_leader = [[ایران شاهلاری‌نین لیستی|شاهنشاه]]، [[خاقان]]
|title_deputy = [[ایران باش‌وزیرلری‌نین لیستی|باش‌باخان‌لار]]
|deputy1 = محمد ذکریا کوجوجی <small>(ایلک)</small>
|year_deputy1 = 1501–?
|deputy2 = [[نادرشاه]] <small>(آخیر)</small>
|year_deputy2 = 1729–1736
|legislature = شاه
|
|<!-- Area and population of a given year -->
|stat_year1 = <!-- year of the statistic, specify either area, population or both -->
|stat_area1 = 2850000
|stat_pop1 = <!-- population (w/o commas or spaces), population density is calculated if area is also given -->
|stat_year2 =
|stat_area2 =
|stat_pop2 =
|stat_year3 =
|stat_area3 =
|stat_pop3 =
|stat_year4 =
|stat_area4 =
|stat_pop4 =
|stat_year5 =
|stat_area5 =
|stat_pop5 =
|footnotes = <sup>a</sup> State religion.<ref>''The New Encyclopedia of Islam'', Ed. Cyril Glassé, (Rowman & Littlefield Publishers, 2008), 449.</ref>
}}
[[File:Map Safavid persia.png|left|thumb|250px|صفوی‌لر دئولتینین یاییلدیغی اراضی‌لر.]]
 
[[فایل:Lion and the Sun.svg|thumb|210px|صفوی خاندانی‌نین نیشانی]]
'''صفویلر''' یا دا '''صفوی ایمپیراتورلوغو''' و یا '''صفوی دؤولتی''' — [[آذربایجان تورکلری]] صفویلر دؤولتی‌نین اساسینی قویموش ایرانین حاکیم سولاله‌سی‌ایمیش.
'''صفوی خاندانی''' — [[آذربایجان تورکلری|تورک]] و [[صوفی‌لیک|صوفی]] بیر خاندان دیر کی ۱۵۰۱-جی میلادی ایلده [[آذربایجان]]<nowiki/>دا قۇرولدو. [[بیرینجی شاه اسماعیل]] [[شیعه]] مذهب‌ین سئچیب و مۆباریزه‌سین [[اردبیل]]<nowiki/>دن باشلادی و نهایت‌ده [[تبریز]]<nowiki/>ده تاج‌قوْیۇب و [[صفوی ایمپیراتورلوغو]]<nowiki/>نو قۇردو. بۇ خاندان ۲۳۵ ایل حؤکۆمت ائدیب.
۱۵۰۱-۱۷۳۶-جی میلادی ایللرده حاکیمیییتده اولموش بۇ سولاله اورتا عصرلرده، بوگونکو [[ایران]]، [[آذربایجان]]، [[آذربایجان جومهوریتی]]، [[ائرمنیستان]]، [[افغانیستان]]، [[پاکیستان]]، [[بحرین]]، [[گورجوستان|گورجوستان‌ین دوغو قیسمتلری]] و [[تورکمنیستان|تورکمنیستان‌ین گونئی قیسمتلری]]، هابئله بعضی دؤورلرده [[عراق]]ی و [[کویت]]ی دا اؤز متصرفاتی ائلییب و بو اراضیلری ایحاطه ائتمیش نهنگ بیر ایمپیراتورلوق قورا بیلمیشدیر. صفویلر [[آغ‌قویونلولار]] و [[شیروانشاهلار دؤولتی|شیروان‌شاه‌لار]] دؤولتلرینه سون قویموش، [[شئیبانی‌لر]]، [[عثمانلی ایمپئرییاسی|عثمانلی‌لار]] و [[افغان‌لار]]لا موحاریبه‌لر آپارمیشلار.
 
== قایناقلار ==
صفوی‌لر دؤولتی معاصیر آذربایجان دؤولت‌چی‌لیگینین فورمالاشماسینا مهم تأثیر گؤسترمیشدیر. تاریخده ایلک دفعه [[آذربایجان تورکجه‌سی]] محض صفوی‌لر زامانیندا آذربایجاندا و ایراندا رسمی دؤولت دیلی سوییه‌سینده ایشلنمیشدیر. شاه ایسماعیل عئینی زاماندا اختای لقبی ایله آذربایجان تورکجه‌سینده شعرلر یازمیشدیر. ماراقلیدیر کی، صفوی دؤولتینه قارشی دینی موحاریبه آپاران عثمانلی [[بیرینجی سلیم|سولطان سلیم شاه]]، شاه ایسماعیلا مکتوبلارینی فارس دیلینده یازدیغی حالدا، شاه ایسماعیل جاواب مکتوبلارینی یالنیز آذربایجان تورکجه‌سینده یازمیشدیر.
{{اتک‌یازی}}
ایلک زامان‌لاردا صفویلر دؤولتینده ان مهم وکیل وظیفه‌لرینه قیزیلباش تورک حاکیم‌لری تعیین ائدیلمیشدیر. ۱۶-اینجی عصرین اورتالاریندا ۷۴ امیرین ۶۸-ی آذربایجانلی ایدی.
 
باشکندی موختلیف واختلاردا [[تبریز]]، [[قزوین]] و [[ایصفاهان]] اوْلموشدور.
 
مهم شهرلریندن تبریز، [[اردبیل]]، [[گنجه]]، [[ناخچیوان]]، [[شاماخی]]، [[باکی]]، [[دربند]]، [[ماراغا]]، [[قزوین]]، [[همدان]]، [[ایصفاهان]]، [[شیراز]]، [[مشهد]]، [[هرات]]، [[یزد]]، [[کرمان]] و [[سۇلطانیه]] اوْلموشدور.
 
== صفوی شاه‌لاری ==
* [[بیرینجی شاه اسماعیل]] [[۱۵۰۱ (میلادی)]]&ndash;[[۱۵۲۴ (میلادی)]]
*[[بیرینجی شاه طهماسب|بیرینجی شاه طهماسیب]] [[۱۵۲۴ (میلادی)]]&ndash;[[۱۵۷۶ (میلادی)]]
*[[ایکینجی شاه ایسماعیل]] [[۱۵۷۶ (میلادی)]]&ndash;[[۱۵۷۸ (میلادی)]]
*[[شاه محمد خدابنده]] [[۱۵۷۸ (میلادی)]]&ndash;[[۱۵۸۷ (میلادی)]]
*[[بیرینجی شاه عباس صفوی]] [[۱۵۸۷ (میلادی)]]&ndash;[[۱۶۲۹ (میلادی)]]
*[[شاه صفی|شاه صفی صفوی]] [[۱۶۲۹ (میلادی)]]&ndash;[[۱۶۴۲ (میلادی)]]
*[[ایکینجی شاه عباس|ایکینجی شاه عباس صفوی]] [[۱۶۴۲ (میلادی)]]&ndash;[[۱۶۶۶ (میلادی)]]
*[[شاه سلیمان|بیرینجی شاه سلیمان صفوی]] [[۱۶۶۶ (میلادی)]]&ndash;[[۱۶۹۴ (میلادی)]]
*[[شاه سولطان حسین|بیرینجی شاه سولطان حوسین]] [[۱۶۹۴ (میلادی)]]&ndash;[[۱۷۲۲ (میلادی)]]
*[[ایکینجی طهماسب|ایکینجی طهماسیب]] [[۱۷۲۲ (میلادی)]]&ndash;[[۱۷۳۲ (میلادی)]]
*[[اۆچونجو شاه عباس|اۆچونجو شاه عباس صفوی]] [[۱۷۳۲ (میلادی)]]&ndash;[[۱۷۳۶ (میلادی)]] (صفویلرین آخیر شاهلاری)
*[[ایکینجی شاه سلیمان|ایکینجی شاه سلیمان صفوی]] [[۱۷۴۹ (میلادی)]]&ndash;[[۱۷۵۰ (میلادی)]] (سلطنت ایدعاسی ائدن)
*[[اۆچونجو شاه ایسماعیل]] [[۱۷۵۰ (میلادی)]]&ndash;[[۱۷۶۰ (میلادی)]] (سلطنت ایدعاسی ائدن)
 
== صفوی سولاله‌سی‌نین کؤکو و منشألری حاقّیندا ==
 
[[File:Shah Ismail I.jpg|thumb|left|160 px|[[بیرینجی شاه اسماعیل|شاه ایسماعیل ختایی]] صفوی سولاله‌سی‌نین ایلک نوماینده‌سی]]
 
صفوی سولاله‌سی‌نین منشألری حاقّیندا موباحیث‌لر هئچ‌ده سون زامانلار مئیدانا گلمه‌میشدیر.
 
بو باره‌ده یگانه تاریخی منبع ایسماعیل ابن بزارین "صیفت الصفا" ("صافلیغین صافلیغی") عصری حساب اوْلونور. بۇ عصره گؤره صفوی منشیی 7-جی شیعه ایمامی موسی کاظیمه چاتیر. باشقا سؤزله بۇ عصره گؤره صفویلر منشأجه عربدیرلر. لاکین اکثر تدقیقات‌چی‌لار (مس. [[احمد کسروی]]، و.و.بارتولد) بۇ بارده بئله فیکیرلری واردیر کی، صفوی‌لرین اجدادلار هئچ‌ده سیدلر (محمد پئیغمبرین نسلی) نسلیندن دئییلدیر. ساده‌جه اولاراق صفوی تاریخ‌شوناس‌لاری صفوی نسلینین معتبرلیگینی گؤسترمک اۆچون نسیل شجره‌سی سوْنرادان اویدورولموش و ابن-بزارین عصرینین متنینه داخیل ائدیلمیشدیر.
 
=== صفوی‌لرین تورک منشألی اولماسی باره‌ده ===
صفوی‌لر تورک دیلینده دانیشیردیلار و صفوی شاه‌لاریندان چوخلو تورک شعیرلر و یازیلار و اسناد وار کی اونلارین تورک اولماقلارینی گؤستریر. هابئله بیرینجی شاه اسماعیل صفوی اؤزونه تورکجه بیر تخلّوص سئچمیشدی؛ «'''شاه اسماعیل ختائی»''' و یا «'''شاه اسماعیل خاتایلی».''' "خاتای" یا دا "ختای" اسکی تۆرکۆستاندا بیر شهرین آدی‌ایمیش.
 
هله بو مباحث‌لر و دارتیشمالار کی صفوی‌لرین منشألری‌نین اوستونده وار، صفوی‌لرین "آتا" طرفی‌نین اوستونده دیر، یوخسا صفوی‌لرین "آنا" طرف‌لری قطعیت‌له تۆرک‌ایمیش. بلی، صفوی‌لرین "آنا" طرف‌لری کسینلیک‌له تۆرک‌دور، شاه اسماعیل صفوی‌نین آناسی، [[اوزون‌حسن|اوزون حسن]] آق‌قوْیون‌لونون قیزی‌ایمیش، یانی شاه اسماعیل صفوی اوزون حسن‌ین نوه‌سی اوْلورموش، [[آغ‌قویونلولار|آق‌قویونلولار]] دا کی هامی تاریخچیلر اذعان الییرلر کی [[آذربایجان تورکلری|تۆرک]] بیر ائل‌ایمیشلر، بس بیرینجی شاه اسماعیل صفوی، صفوی‌لرین بیرینجی سولطانی، آنا طرفین‌دن قطعیت‌له تورک‌ایمیش، و آتا طرفیندن ده احتمالی وار تورک و یا باشقا منشألردن اوْلموش اوْلا.
 
اکثر غیری-تورک تدقیقات‌چی‌لار "صفات الصفا" عصرینده شیخ صفی‌الدین‌ین اتنیک منسوبیّتی حاقداکی معلوماتلارین اوزرینده سوکوتلا کئچیرلر.
 
بو عصرده دفعه‌لرله شیخ صفی‌نین سفرلری زامانی اونا "پیر تورک" ("تورکون پیری") دئییلمه‌سی گؤستریلیر. همچنین شیرازدا (فارس تورپاغی) موریدلر اونا بۇ جور موراجعت ائدرمیشلر. حیکایت‌ده بئله بیر مقام دیقته لاییقدیر: "یوکسک منسب صاحیبی اولان و بوتون فارسدا جسارتی ایله تانینان امیر عبدالله" (صفیه موراجیعت‌له) دئدی: "ای تورکون پیری..."
 
مؤولانه احمد و مؤولانه ایبراهیم تبریزی سرئوی قئید ائدیردی‌لر کی، "(بیز) اردبیله گلدیک. شئیخین یانیندا (ائوینده)، قوی (آللاه) اونون روحونو عزیز توتسون، بیزه قارا چؤرک و سو گتیردی‌لر. غفلتاً بیر نئچه تورک داخیل اولدو. اونلارا آغ چؤرک و بال گتیردی‌لر". بۇ حکایت تورکلرین شیخ صفی‌نین ائوینده اوستونلوک وئریلدیگینی گؤستریر.
 
توکل ابن بزار همچنین شیخین "تورک کندینده" ("ده تورک") اولماسیندان یازماسی اردبیل اراضیسینده تورک اهالیسینه ایشاره‌دیر.
 
=== صفوی‌لرین کورد منشألی اولماسی باره‌ده ===
بو بارده [[احمد ذکی ولیدی توغان|زکی ولیدی توقانین]] فیکیرلری اولدوقجا ماراقلیدیر. توقای اکثر تدقیقات‌چی‌لارین اویدورما حساب ائتدیک‌لری "صفات الصفا"دان کورد قوشونلارینین آذربایجانا گلمه‌سی حاقدا روایته اساسلاناراق بونو 1025-جی ایلده روادی‌لرین آذربایجانی توتماسی ایله علاقه‌لندیریر. شیخ صفینین اجدادلاری اولان شئیخ زاهیدین اجدادلاریدا "روائدیلرین حربی عملیات‌لاری زامانی گیلان و اردبیله گلمیش، موغان و آراز ویلایت‌لرینده ایسلامی یایمیشلار". اونون فیکرینجه "اردبیل کورد شیخینین" نسلی "تامامیله تورکلشمیشدیر". اونون فیکرینجه 1-اینجی شاه ایسماعیل و 1-اینجی شاه طهماسیب اؤز کورد منشیینی تاریخدن سیلمک اۆچون الیندن گلنی ائتمیشدیر.
 
=== صفوی‌لرین فارس منشألی اولماسی باره‌ده ===
ایران تاریخ‌چی‌لری شاه ایسماعیلی تورک حؤکمداری کیمی دئییل، خصوصی شرایط اوجباتیندان تورکجه دانیشماغا و شئرلر یازماغا "مجبور اولان" ایرانلی کیمی قبول ائدیر. اونلارین فیکرینجه - "ایران تورکلری تورکمن و تاتار عیرقینین محصولودور. آذربایجان تاتارلاری تورکجه دانیشسالاردا فعلاً ایرانلیدیرلار، اونلار صاف ایرانلی‌لارین منشأجه تورکمن، یاخود تاتار عیرقی ایله قاریشیغینی تشکیل ائدیرلر."
 
=== صفوی‌لرین عرب (سادات) منشألی اولماسی باره‌ده ===
بعضی صفوی شاهلاری اؤز حؤکومتلرینه مشروعیت وئرمک آماجیله اؤز نسیل‌لرین ایسلام پیغمبرینه و یا شیعه ایماملارا وصل ائدیردیلر و ایدعا ائدیردیلر کی حضرت محمد (ص) نسلیندن دیرلار. اما چوخلو تاریخچی‌لر بو ایدعانی رد ائلییبلر.
اکثر غیری-تورک تدقیقات‌چی‌لار "صفات الصفا" عصرینده شیخ صفی‌الدین‌ین اتنیک منسوبیّتی حاقداکی معلوماتلارین اوزرینده سوکوتلا کئچیرلر.
 
بو عصرده دفعه‌لرله شیخ صفی‌نین سفرلری زامانی اونا "پیر تورک" ("تورکون پیری") دئییلمه‌سی گؤستریلیر. همچنین شیرازدا (فارس تورپاغی) موریدلر اونا بۇ جور موراجعت ائدرمیشلر. حیکایت‌ده بئله بیر مقام دیقته لاییقدیر: "یوکسک منسب صاحیبی اولان و بوتون فارسدا جسارتی ایله تانینان امیر عبدالله" (صفیه موراجیعت‌له) دئدی: "ای تورکون پیری..."
 
مؤولانه احمد و مؤولانه ایبراهیم تبریزی سرئوی قئید ائدیردی‌لر کی، "(بیز) اردبیله گلدیک. شئیخین یانیندا (ائوینده)، قوی (آللاه) اونون روحونو عزیز توتسون، بیزه قارا چؤرک و سو گتیردی‌لر. غفلتاً بیر نئچه تورک داخیل اولدو. اونلارا آغ چؤرک و بال گتیردی‌لر". بۇ حکایت تورکلرین شیخ صفینین ائوینده اوستونلوک وئریلدیگینی گؤستریر.
 
توکل ابن بزار همچنین شیخین "تورک کندینده" ("ده تورک") اولماسیندان یازماسی اردبیل اراضیسینده تورک اهالیسینه ایشاره‌دیر.
 
== تاریخی ==
 
[[File:LocationSafavid.PNG|left|thumb|صفوی دولتینین سرحدی [[۱۵۱۲ (میلادی)|۱۵۱۲-اینجی میلادی]] ایلده]]
=== صفویلرین [[اردبیل]]ده فعالیتی ===
 
۱۳-اونجو عصرده [[آذربایجان]]<nowiki/>دا باش وئرمیش مونقول استیلاسی خالقین وضعیتی‌نین حددن آرتیق پیسلشمه‌سینه سبب اولموشدو. بئله بیر شرایط‌ده کورتبیی صورتده صوفی-درویش اوردئنلری مئیدانا گلدی. اهالینین دوشدوگو وضعیت بۇ اوردئنلرین اونلارین آراسیندا چوخ صورتله یاییلماسینا سبب اولدو. بۇ طریقت‌لرین باشچی‌لاری اؤز اطراف‌لاریندا اینسانلاری بیرلشدیرمگه باشلادی. طریقت باشچیلاریندان بیری‌ده [[شیخ صفی‌الدین اردبیلی|شیخ صفی‌الدین اسحاق الموسوی الاردبیلی]]([[۱۲۵۲ (میلادی)|۱۲۵۲]]-[[۱۳۳۴ (میلادی)|۱۳۳۴]]) اوْلموشدور. شیخ صفی‌الدینین یئددینجی [[ایمام کاظم|شیعه ایمامی موسی کاظمین]] نسیلیندن اولدوغو دئییلیردی. شئیخ صفی‌الدین چوخ بؤیوک نفوذ صاحیبی اوْلموشدور.
 
ایلکین دؤورلرده صفوی‌لر حاکیمیته شیعه‌لیک طریقتینین گوجو ایله گلمک ایستییردیلر، لاکین ۱۴-اونجو یوزیللیکدن اعتیباراً اونلارین اللرینده ایری تورپاق ساحه‌لری کئچدی. ایلک صفوی-فئودال [[شئیخ صدرالدین اردبیلی|شیخ صدرالدین]]([[۱۳۳۴ (میلادی)|۱۳۳۴]]-[[۱۳۹۲ (میلادی)|۱۳۹۲]]) اوْلموشدور.
 
اؤلکده باش وئرن پروسس‌لردن اونلار چوخ مهارت‌له ایستیفاده ائدیب خالق کوتل‌لرینی موختلیف وعده‌لرله اؤز طرف‌لرینه چکیردیلر. تدریجاً شیخ خواجه علی([[۱۳۹۲ (میلادی)|۱۳۹۲]]-[[۱۴۲۷ (میلادی)|۱۴۲۷]]) و شیخ ابراهیم([[۱۴۲۷ (میلادی)|۱۴۲۷]]-[[۱۴۴۷ (میلادی)|۱۴۴۷]]) (شیخ‌شاه آدی ایله مشهور اوْلموشدور) اردبیل ویلایتینین ایره‌سی فئودال حاکیمی کیمی چیخیش ائتمگه باشلادیلار، باشقا سؤزله اردبیل آرتیق صفویلره تابع اولان حربی-سیاسی و روحانی بیر ولایت ایدی. [[شیخ جنید]]ین ([[۱۴۴۷ (میلادی)|۱۴۴۷]]-[[۱۴۶۰ (میلادی)|۱۴۶۰]]) دؤورونده آرتیق دیگر ویلایت‌لره غنیمت اله کئچیرمک اۆچون هجوم ائدیردیلر. تدریجاً [[قاراباغ]] و [[تالیش داغلاری|تالیش داغلارینا]] قدر اولان شرق تورپاقلاری صفویلره تابع اولماغا باشلادی.
 
صفویلرین آرتان حربی-سیاسی چکیسی [[قاراقویونلولار|قاراقویونلو]] حؤکمداری جاهان‌شاهی مجبور ائتدی کی، شیخ جنیدی اردبیلدن چیخارتسین. شیخ جنید [[میصر]]ی، [[سورییا]]نی، [[مئسوپاتامییا]]نی گزیر و سوندا [[دییاربکیر]]ه گلیر. بورادا دا [[آغ‌قویونلولار]]لا قاراقویونلولارا قارشی اتفاق یارانیر. شیخ جنید [[اوزون حسن]]ین باجیسی خدیجه بگیم‌له ائولنیر.
 
شیخ جنیدین اردبیلدن کناردا اولماسینا باخمایاراق بورادا دا اونا یئنی موریدلر و طایفالار قوشولورلار. [[۱۴۵۹ (میلادی)|۱۴۵۹]]-جو ایلده شیخ جعفرین اردبیله قاییتماق ایستگی [[شیخ جعفر]] (شیخ ایبراهیمین اوغلو) طرفیندن انگللندی (شیخ جعفر سوننی‌لیگی تبلیغ ائدیردی) [[۱۴۶۰ (میلادی)|۱۴۶۰]]-جی ایلده شئیخ جفرین [[داغیستان]] یوروشو زامانی صفویلر [[ای خلیلوالله]] و [[جاهانشاه]]این قوشونلارینا قارشی دؤیوشده مغلوب اولور. شیخ جنید اؤلور. اونو اوغلو [[شیخ حیدر]]([[۱۴۶۰ (میلادی)|۱۴۶۰]]-[[۱۴۸۸ (میلادی)|۱۴۸۸]]) اوز ائدیر. شیخ حیدر داییسی اوزون حسنین قیزی عالمشاه بگیم‌له ائولنیر. صفوی-آغ‌قویونلو اتفاقی برپا اوْلونور.
 
اؤلکه‌ده باش وئرن پروسس‌لر نتیجه‌سینده [[۱۴۷۰ (میلادی)|۱۴۷۰]]-جی ایلده اردبیله گلن اوزون حسن شیخ جعفری قیوم ساخلاماقلا شیخ حیدری "صفوییی" اوردئنینین ایره‌سی تاختیندا اوتورتدوردو.
 
[[شیخ حیدر]] اوردئنده بیر سیرا ایصلاحات‌لار آپاردی، صفوی‌لر محض اونون دؤورونده "[[قیزیلباش|قیزیلباش‌لار]]" آدلانماغا باشلادیلار. بۇ ایصلاحات‌لار نتیجه‌سینده شیخ حیدر "ابن آللاه" آدلانماغا باشلادی. شیخ حیدرین رهبرلیگی ایله صفوی‌لر [[۱۴۸۳ (میلادی)|۱۴۸۳]]-جو ایلده [[شیروان تاریخی ویلایتی|شیروان]] و [[داغیستان]]ا، [[۱۴۸۷ (میلادی)|۱۴۸۷]]-جی ایلده شیروانا یوروش ائتدی‌لر-[[شماخی|شاماخی]] توتولدو. بۇ یوروش‌لر نتیجه‌سینده شیخ حیدره قارشی آغقویونلو-شیروانشاه بیرلیگی یاراندی. [[۱۴۸۸ (میلادی)|۱۴۸۸]]-جی ایل [[۹ ژوئن|۹ ژوئندا]] [[شاه‌داغ]]ین اتگینده [[تاباساران]]دا باش وئرمیش دؤیوشون نتیجه‌سی کیمی صفوی‌لر شیخ حیدر باشدا اولماقلا چوخلو ایتکی وئردی. بۇ دؤیوشده رقیبل‌رده حدسیز چوخ ایتکی وئردیلر.
 
{{ساغدان}}
تاباساران دؤیوشو نتیجه‌سینده اردبیل حاکیم‌لیگی ضعیف‌لیگیر (دئمک اولار کی، یوخا چیخیر). اوچ صفوی شاهزاده‌سی- سولطانلی، ایبراهیم و ایسماعیل [[شیراز]] یاخینلیغیندا [[ایستخر قالاسی]]نا سالینیر. لاکین باش وئرن پروسس‌لر حاکیمیته گلمیش روستم اونلاری آزاد ائدیر و آغقویونلو داخیلی چکیشمه‌لری آرادان قالدیرماق اۆچون سولطانلی ایله موتفق‌لشیر. بایسونقورو مغلوب ائدن سولطانلی تبریزه و اردبیله گلیر. اردبیل و تبریز شیخ حیدرین اولادلارین چوخ گؤزل قارشیلاییر. اردبیله اطرافدان چوخلو مورید آخیشماغا باشلاییر. بۇ حرکت آغقویونلو روستمه خوش گلمیر، سوی-قصد تشکیل اوْلونور. سوی-قصدین اوستو آچیلیر. [[۱۴۹۴ (میلادی)|۱۴۹۴]]-جو ایلده [[شمسی]] دؤیوشو غئیری-برابر کئچیر و سولطانلی اؤلور. دؤیوشدن اول سولطانلی "صفویی" اوردئنینین باشچی‌سی ایسماعیلی تعیین ائدیر. صفویلرین اردبیل مولکلری اله کئچیریلیر.
 
ایسماعیل حوسین بی لله شاملینین رهبرلیک ائتدیگی ۸۰ نفره یاخین صوفی ایله بیرلیکده [[اردبیل]]د، [[رشت]]د، [[کسکره]] داها سوْنرا ایسه [[لاهیجان]]دا - [[گیلان]]ین بییئتین ویلایتینده گیزلنیر. بورادا ویلایتین حاکیمی [[میرزه علی]]نین ساراییندا یئرلشیرلر. ایسماعیلین لاهیجاندا اولدوغو 6 ایل مدتینده او مشهور عالیم [[شمس‌الدین لاهیجی]] طرفیندن تحصیل گؤرور.
 
=== صفویلر دؤولتینین یارانماسی ===
[[شکیل:40سوتوون.ژپگ|لئفت|تهومب|270پخ|[[ایصفاهان]]دا 40 سوتون سارایی]]
[[1499]]-جو ایلده اردبیل شیخلرینین مصلحتی ایله ایسماعیل لاهیجانی ترک ائدیر و اردبیله اوز توتور. بورادا او [[قیزیلباش]] موریدلرینی اؤز اطرافینا توپلاییر. [[دئیلم]]دن، [[طاروم]]دان کئچه‌رک [[خالخال]]ا گلیر. یولبویو ایسماعیل آذربایجانین دیگر اراضی‌لریندن، آنادولودان چوخلو سایدا طرفداشی قوشولور. قیشی [[ارجیوان]]دا کئچیریر. [[1500]]-جو ایلده [[جابانی دؤیوشو]] [[فرخ یاسار]]ین، [[1501]]-جی ایل [[شرور دؤیوشو]] [[الوند میرزه]]نین مغلوبیتی ایله نتیجه‌لنیر.
 
[[1501]]-جی ایلده تبریزه داخیل اولان ایسماعیل اؤزونو شاه اعلان ائدیر. [[1503]]-جو ایل [[21 ژوئن]] [[آلماقولاغی دؤیوشو]] [[مراد میرزه]]نین مغلوبیتی و صفوی‌لرین تام غلبه‌سی ایله سونا چاتیر.
 
=== صفویلر دؤولتینین بین‌الخلق موناسیبت‌لرده ایشتیراکی ===
 
== ایداره اولونما سیستئمی ==
 
== صفوی ایمپئرییاسیندا آذربایجانلی-تورک طایفالار ==
== گؤرونتولر ==
 
<gallery perrow="6" heights="300" widths="120">
فایل:Qezelbash.JPG
فایل:Ismail declares himself shah by entering Tabriz, Chingiz Mehbaliyev.jpg
فایل:Сефи 1-й 1629-42.jpg
فایل:The Battle between Shah Ismail and Shaybani Khan.jpg
فایل:Battle of Chaldiran (1514).jpg
فایل:Map Safavid persia.png
فایل:Tahmasb-1.jpg
فایل:Shah Tahmasp and Humayun.jpeg
فایل:Jealousy among Rivals.png
فایل:Shah Abbas I engraving by Dominicus Custos - Antwerp artist printer and engraver.jpg
فایل:Matthaus 1598.jpg
فایل:Hondius 1610.jpg
فایل:Abbas I of Persia.jpg
فایل:როსტომ ხანი.gif
فایل:Husain Ali Beg.jpg
فایل:Embassy to Europe.jpg
فایل:Abbas I as a new Caesar being honoured by the trumpets of fame and the Persian embassy in Allegorie de l Occasion by Frans II Francken 1628.jpg
فایل:Shah Abbas II.jpg
فایل:1708. დავით II-ს წყალობის განახლების სიგელი.jpg
فایل:Persia, Caspian Sea, part of Independent Tartary.png
فایل:Moll 1720 Persian Empire.JPG
فایل:Safavid Persian Empire.jpg
فایل:Shah soleiman safavi.jpg
فایل:Safavid-helmet.jpg
فایل:Persian Musketeer.jpg
فایل:Sir Robert Shirley by Anthony Van Dyck 1622 Rome.jpg
فایل:Polo game from poem Guy u Chawgan.jpg
فایل:74 Chardin Safavid Persia women customs.jpg
فایل:73 Chardin Safavid Persia men customs.jpg
فایل:Daud Khan Undiladze.jpg
فایل:Jean Chardin 1739.jpg
فایل:03 Chardin Tblisi 1671.jpg
فایل:49 Chardin Safavid Legal system Karkan.jpg
فایل:Isfahan to the north side by Eugène Flandin.jpg
فایل:Hotel Shah Abbas Sahn.jpg
فایل:Chehel Sotoon.jpg
فایل:Silk route.jpg
فایل:Vank Cathedral interior.jpg
فایل:Esfahan-shah-sq.jpg
فایل:Chahar bagh school drawing.jpg
فایل:Canons of medicine.JPG
فایل:Masjid Shah, view of the courtyard by Pascal Coste.jpg
فایل:Safavid-star.png
</gallery>
 
== قایناقلار ==
{{قایناق}}
{{قایناق}}
وقتای افندییئو - آذربایجان صفوی دؤولتی
{{ایمپیراتورلوغلار}}
 
[[بؤلمه:آذربایجان تاریخی]]
[[بؤلمه:اون‌آلتینجی عصر]]
[[بؤلمه:اون‌سککیزینجی عصر تاریخی]]
[[بؤلمه:ایران تاریخی]]
[[بؤلمه:ایراندا تاریخی سیلسیله‌لر]]
[[بؤلمه:تورک تاریخی]]
[[بؤلمه:صفوی ایمپیراتورلوغو]]
[[بؤلمه:صفویلر]]
[[بؤلمه:Early Modern history of Iran]]
[[بؤلمه:Empires and kingdoms of Iran]]
[[بؤلمه:Iranian dynasties]]
[[بؤلمه:Iranian Muslim dynasties]]
[[بؤلمه:Monarchy in Persia and Iran]]
[[بؤلمه:Early Modern history of Georgia (country)]]
[[بؤلمه:Early Modern history of Armenia]]
[[بؤلمه:Early Modern history of Azerbaijan]]
[[بؤلمه:داغیستانین تاریخی]]
[[بؤلمه:Early Modern history of Iraq]]
[[بؤلمه:۱۵۰۱ میلادی ایلده قورولان بؤلگه‌لر و اؤلکه‌لر]]
[[بؤلمه:1501 establishments in Asia]]
«https://azb.wikipedia.org/wiki/صفوی_خاندانی»-دن آلینمیش‌دیر