محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
اِتیکِت: قایتاریلمیش
صفحه‌‌نی بوْشالتدی
اِتیکِتلر: بوْشالتما واگردانی دستی
خط ۱:
 
[[فایل:Lagekarte Dschibal.jpg|349x349px|thumb|left|۱۸۸۶ خریطه‌نین یۇخاری کۆنجونده آران بؤلگه‌سینین آدی قئید اوْلونوب.]]
'''آران''' و یا '''اران''' — آنتیک دؤور و اورتا عصرلرده [[کر (قفقاز) چایی]] و [[آراز]] چایلارینین قوْووشدوغو یئرده ، [[قاراباغ]] (داغلیق حیصّه ‌سی ده داخیل اوْلماقلا)، میل دۆزو و موغان دۆزونون بیر حیصّه ‌سینی اَحاطه ائتمیش، [[ایسلام]]دان اوّلکی دؤورده تقریباً ایندیکی [[آذربایجان جومهوریتی]]نین یئرلشدیگی تاریخی-جوغرافی مکان. آران سؤزونه هم آلبان، هم فارس، هم ده عرب قایناق‌لرینده راست گلمک مومکندور.
 
کئچمیشده آران آدلانان اراضی حاضردا آذربایجان جومهوریتی بیر حیصه‌سیدیر.
 
چاغداش دؤورده آذربایجان جومهوریتینده ۷ جۇلای ۲۰۲۱-جی ایلدک بۇ بؤلگه‌نین آدینی داشییان [[آران ایقتیصادی رایونو]] مؤوجود ایدی. اوْنون اراضیسینه [[مینگه‌چئویر]] و [[شیروان (آذربایجان جومهوریتی)]] شهرلری، هابئله [[آغجابه‌دی رایونو]]، [[آغداش رایونو]]، [[بئیلقان رایونو]]، [[برده رایونو]]، [[بیله‌سووار رایونو]]، [[گؤی‌چای رایونو]]، [[حاجی قبول رایونو]]، [[ايميشلى]]، [[کوردمیر رایونو]]، [[نفتچالا رایونو]]، [[ساعاتلی رایونو]]، [[صابیرآباد رایونو]]، [[سالیان رایونو]]، [[اوجار رایونو]]، [[یئولاخ رایونو]] و [[زرداب رایونو]] رایونلاری داخیل ایدی.
 
۷ جۇلای ۲۰۲۱-جی ایلده ایسه قئید اوْلونموش ایقتیصادی رایونون یئرینه مرکزی آران ایقتیصادی رایونو یارادیلدی. بۇ ایقتیصادی رایونون اراضیسینه [[مینگه‌چئویر]] شهری، هابئله [[آغداش رایونو]]، [[گؤی‌چای رایونو]]، [[کوردمیر رایونو]]، [[اوجار رایونو]]، [[یئولاخ رایونو]] و [[زرداب رایونو]] رایاوْنلاری داخیلدیر. کئچمیش آران ایقتیصادی رایونونون ترکیبینده اوْلان [[آغجابه‌دی رایونو]] و [[برده رایونو]] رایاوْنلاری کئچمیش [[یوخاری قاراباغ ایقتیصادی رایونو]] یئرینه یارادیلمیش قاراباغ ایقتیصادی رایونونون ترکیبینه داخیل ائدیلدیلر. بۇندان علاوه ، [[بئیلقان رایونو]]، [[ايميشلى]]، [[ساعاتلی رایونو]] و [[صابیرآباد رایونو]] رایونلارینین اراضیسینده یئنی میل–موغان ایقتیصادی رایونو، [[شیروان (آذربایجان جومهوریتی)]]، [[بیله‌سووار رایونو]]، [[حاجی قبول رایونو]]، [[نفتچالا رایونو]] و [[سالیان رایونو]] رایونلارینین اراضیسینده ایسه یئنی شیروان–سالیان ایقتیصادی رایونو یارادیلدی.
 
== آدین اتیمولوژی ==
بعضی روایت و قدیم تاریخی قایناق‌لر (موسیکالانکاتلی) آران سؤزونون [[قافقاز آلبانیسی]]نین بانیسی [[آران (حؤکمدار)|آران]]ین آدیندان گؤتورولدۆیو قئید ائدیلیر. بعضی روایتلره گؤره بۇ شخص [[نوح]] پئیغمبرین اوْغلو [[یافث]] اوْلموشدور. آراندان کئچن [[آراز]] هله قدیم زامانلاردان آنتیک دؤور جوغرافیاچیلارینا بللی اوْلموش و قدیم یونان جوغرافیاچیلاری آراز چایینی آراکسس کیمی خاطیرلامیشلار.
 
 
 
== تاریخی جوغرافیاسی ==
آران بؤلگه‌سینین تاریخی جوغرافیاسینا دایر مۆختلیف ایلکین قایناق‌لار و رسمی سندلر مؤوجوددور.
 
بؤلگه‌نین جوغرافی سرحدلری تاریخ بوْیو دَییشمیش، بعضاً چاغداش [[آذربایجان جومهوریتی]] اراضیسینین یاریسیندان چوخوسونو و [[داغیستان]] جنوب بؤلگه‌لرینی اَحاطه ائتمیش، بعضاً ایسه کسکین کیچیلرک، بۆتوولوکده کۆر چایینین آراز چایینا قدرکی ساغ ساحیلینی اَحاطه ائتمیشدیر، چایین سول ساحلی ایسه [[شیروان تاریخی ویلایتی]] آدی ایله تانینمیش و [[شیروانشاهلار دؤولتی]] طرفیندن ایداره اوْلونموشدور.
 
=== ائرکن ایسلام دؤورو و عرب خیلافتی دؤورو ===
حاضیرکی آذربایجان اراضیسی و اطراف بؤلگه‌لر ۶۴۲-جی (هیجری ۲۲-جی) ایلده [[عرب خیلافتی]] اوْردوسو طرفیندن فتح ائدیلدی. عرب حاکیمیتی دؤورونده اۆچ تاریخی-جوغرافی اراضی – [[آذربایجان (تاریخی اراضی)]]، [[آران]] و [[اَرمنییه ]] بیر اینضیباطی واحیده بیرلشدیریلرک ایداره اوْلونموش، سوْنراکی دؤورلرین عرب جوغرافیاچیلاری ایسه بۇ سببدن بۇ اینضیباطی واحیدی و اوْنون بۆتوولوکده اَحاطه ائتدیی بؤلگه‌نی بعضاً [[اَرمنییه ]]، بعضاً ده [[آذربایجان (تاریخی اراضی)]] آدلاندیریردیلار.
 
 
== قیسا تاریخی ==
[[ایران]]ین ایشغالیندان سوْنرا، عربلر قافقاز آلبانیسینا دۇغرو حرکت ائدیرلر و ۸-جی یۆز ایـلده [[آلبانی]] (آران داخیل اوْماقلا) عربلرین نظارتی قیزیلا کئچیر. عربلرین گلیشینه قدر ایسه آلبانی مۆختلیف دؤورلرده [[ساسانیلر]] حاکیمیتینه تابع اوْلموش [[مهرانیلر]] سۆلاله‌سی طرفیندن ایداره اوْلونوردو.
 
آذربایجانا [[ایسلام]]ین گلیشیندن سوْنرا آران مۆختلیف دؤورلرده [[روادیلر]]، [[ساجیلر سولا‌له‌سی]]، [[سالاریلر]]، [[شددا‌دیلر]]، [[شیروانشاهلار]] سۆلاله‌لری طرفیندن ایداره اوْلونور. آران اؤلکه‌سینین اورتا عصرلرین ایلکین دؤورلرینده اَن مؤهوم شهری [[برده (شهر)]] اوْلموشدور. برده ۱۰-جو یۆز ایـلده اؤزونون اَن گؤزل چاغلارینی یاشاییر. بۇ دؤورده شهر سیکه پول کسمه مرکزی کیمی واجیب بیر اَهمییت داشییردی. لاکین [[روسیه ایمپیراتورلوغو|روسلارین]] و دیگر شمال طایفه لارینین شهره آرامسیز و داغیدیجی باسقینلاری شهرین سوقوطو ایله نتیجه‌لنیر.
 
آران اراضیسی [[بؤیوک سلجوقلو ایمپیراتورلوغو]] ایمپراتورلوغونون، [[ائلدنیزلر (آذربایجان آتابیگ‌لری)]] دؤولتینین، داها سوْنرا ایسه [[ائلخانیلر]]نین نظارتینه کئچیر. بیر قدر سوْنرا اراضی [[چوبانلیلار]]، [[جلایر سولطانلیغی]]، [[تیمورلو ایمپیراتورلوغو]]ین تابئلیگینده اوْلور و داها سوْنرا ایسه [[صفوی ایمپیراتورلوغو]] دؤولتینین نظارتینه کئچیر.
 
== قایناقلار ==
[[en:Arran (Caucasus)]]
{{قایناق}}
 
== بیرده باخ ==
* [[آذربایجان (تاریخی اراضی)]]
*[[شیروان تاریخی ویلایتی]]