میصرین اراضیسینده قدیم اینسانلار سووارما سیستئم‌لرینی یاراتمیش، داش و میس‌دن دوزلدیلمیش امک آلت‌لرین‌دن ایستیفاده ائتمیشدیلر. امک فعالیتینین نتیجه‌سینده اورادا یوکسک مدنیتین یارانماسی ممکن اولموشدور. بوتون ایشلرین گؤرولمسینده کؤله امکیندن گنیش ایفتیراده اولونوردواوْلونوردو. قدیم میصیرلیلر سامی خالقلاری قوروپونا دخیل اولموشدورلار، لاکین اونلارین باشقا آفریقا، اوروپا و آسیا خالقلاری ایله قاریشماسی فاکتلاری دا تاریخده اولموشدور. E.ə. V-IV-جو مین ایللیک لرده، ابتدایی ایجماع قورولموشونون داغیلماسیندان سونرا،سوْنرا، میصرده تدریجا کیچیک دؤلت قوروملاری یارانماسیدیر. سومئرده اولدوغو کیمی، هر بیر ویلایت مستقیل اراضی اولموشدور. اونلارین باش شهرلری، ایداره ائتمه سیستئملری، اوردولاری و تانریلاری اولموشدور. بوبۇ ویلایت لر بیر-بیرلری ایله اتفاق قوروردولار و یا ساواشیردیرلار. لاکین سونراسوْنرا بیرلشمه مئیل‌لری آرتمیش و اولکه ایکییه - یوخاری (شیمال) و آشاغی (جنوب) حیصه‌یه بؤلونموشدور. بوبۇ حیصه‌لرین چارلاری ساواشلار آپارمیش و اولکه‌نین بیرلشدیرمه اوچون جهدلر ائتمیشدیلر. بوبۇ دووره میصرین “سلسله‌لر اؤنجه دوورو” دئییلیر. E.ə. III-جو مینیللییه عایید اولاناوْلان بیر داش لوحه‌سینده قدیم میصرین شیمال چارلارینین سییاهیسی وئریلمیشدیر. لاکین اولا بیلسین کی، اونلار چارلار دئییل، طایفه و یا شهر باشچیلاری اولموشدورلار. عمومیتله او دوورلر حاقیندا بیلگیلر چوخچوْخ آزدیر و “سلسله‌لر اؤنجه دوورو” نه وقته قدر داوام ائدیب، دئمک چتیندیر. هر حالدا آرتیق e.ə. III مینیللیکده واحد دؤلت موجود اولموشدور و بورادا 2 چار سلسله‌سی اولموشدور و بوبۇ تاریخدن میصر دؤلتینین تاریخی باشلانیر. میصر چارلارینی “فرعون”لار آدلاندیریرلار. حساب اولونور کی میصرین 30-آ یاخین چار سلسله‌لری اولموشدور.<ref name="آیدین علی زاده">آیدین علی زاده. مقاله‌لری [http://alizadeh.narod.ru/meqaleler/13.html قدیم میصرین قیسا تاریخی ایجمالی]</ref>
=== موعاصیر تاریخی ===
[[بیرینجی دونیا ساواشی]]ندان سونرا [[اينگيلتره (انگلیستان)]]نین پروتئکتوراتلیغی اولان میصرده میللی-آزادلیق حرکتی یئنی مرحله‌یه قدم قویدو. ایستیقلالیییت اوغروندا مبارزه‌یه رهبرلیک ائتمک اوچون بورژوا ایجتیماعی خادیم‌لریندن بیر قوروپو باشدا Səəd Zəqlul اولماقلا [[1918]]-جی ایلین سونلاریندا [[میصر نماینده‌لری پارتییاسی]]نی (''Vəfdi Misri'') یاراتدیلار. بو اؤز نتیجه‌سینی تئزلیکله گؤستردی. [[1919]]-جو ایلین مارت-آپرئل آیلاریندا و [[1921]]-جی ایلین سونلاریندا میصرین مختلف سوسیال طبقه‌لرینی و اراضیسینین بؤیوک بیر حیصه‌سینی احاطه ائدن گوجلو عصیانلار باش وئردی. بو عصیانلار آمان سیزلیقلا یاتیریلسا دا، مستملکچیلره اونلارا حاکمیتینین دایاقسیز و اعتیبارسیز اولدوغو نوماییش ائتدیریلدی. نتیجه‌ده [[بؤیوک بريتانيا]] [[1922]]-جی ایل [[28 فئورال]]دا اولکه‌ده اؤز قوشونلارینی و کومیسسارینی ساخلاماق شرطیله میصرین ایستیقلالیییتینی تانیماغا مجبور اولدو. [[1923]]-جو ایلده میصر باشدا کیرال فواد اولماقلا مشروطیت سلطنت اعلان ائدیلدی. اؤلکه پارلامئنتینه سئچکیلر کئچیریلدی. کیرالین و پارلامئنتین قارشیسیندا مسئولیت داشییان ناظیرلر کابینه‌سی یارادیلدی. "وفد میصری" پارتییاسینین لیدئری Səəd Zəqlul باش ناظیر تعیین اولوندو. ناظیرلر کابینه‌سینین و گنج میصر بورژوازییاسینین باسکیی نتیجه‌سینده [[انگلیستان]] مهم ایقتیصادی گذشت‌لره گئتمیه، اولکه صنایع‌سینی و تجارتینی خاریجیی رقابتدن مودافیعه ائتمیه یؤنلدیلمیش یئنی گمرک تعریفی حیاتا کئچیرمیه مجبور اولدو. 1924-جو ایلده [[سودان]] کوندومیمو اوستان [[انگلیستان]] ایله میصر آراسیندا مناقشه باش وئردی. "وقف میصری" سوداندا مستملکه علئیه‌ینه حرکتی مودافیعه ائتدییی اوچون اینگیلیسلر زوراکي واسیطه‌لرله وفدچی حؤکومتین ایستعفا گئتمسینه ناییل اولدولار. [[1929]]-[[1933]]-جو ایللرین دونیا ایقتیصادی بحرانی [[میصر ایقتیصادیاتی]]نا، ایلک نوبه‌ده پانبیقچیلیغا بؤیوک ضربه ووردو. [[آقرار]] بحرانین صنایع‌یه کئچمسی نتیجه‌سینده بیر چوخچوْخ خیردا و اورتا موسسه‌لر ایشی دایاندیردیلار. ایشسیزلیک گنیش میقیاس آلدی، فهله‌لرین رئآل امک حاققی کسکین شکیلده آشاغی دوشدو. میصرده ایستیثمارین گوجلنمسی و حیات سويه سينين آشاغی دوشمسی ایله علاقه‌دار آزادلیق مبارزه‌سینین یئنی دالغاسی باشلاندی. آزادلیق مبارزه‌سینین زيروه سيني [[1930]]-جو ایلین اییول حادیثه‌لری تشکیل ائتمیشدی. [[منصور]]، [[قاهیره]]، [[ایسکندریه]] و [[پورت-سعید]] شهرلرینده عینادلی دؤیوشلر باشلاندی. [[سووئز شهری]] ایسه عوصیانچیلار طرفیندن توتولدو. مستملکچیلر و دخیلی ايرتجاع سیلاحلی مبارزه‌نی یاتیرماغا ناییل اولدولار. لاکین شهرلرده تعطیل لر و کندلیلرین اوز اوزونه چیخیشلاری بوتون 30-جو ایللر بویو داوام ائتمیشدی. نتیجه‌ده بؤیوک بريتانيا [[1936]]-جی ایلین آوقوستوندا میصرله یئنی مقاوله ایمضالاماغا مجبور اولدو. بوبۇ مقاوله‌یه اساساً [[انگلیستان]] عالی کومیسساری سفیرله عوض اولوندو و فورمال اولاراق اینگیلیس ایشغالینا سون قویولدو. بوبۇ گذشتلر ظاهیری اؤزلليک داشیییردی. اصلینده بوبۇ مقاوله‌یه گؤره [[سووئز کانال]] بؤلگه‌سي، [[قاهیره]] و [[ایسکندریه]] شهرلری [[اينگيلتره (انگلیستان)]] قوشونلارینین یئرلشدییی اراضی کیمی تصدیق اولونور،اوْلونور، بؤیوک بريتانييا حربی هوا قوه لرينين میصرین طیاره لیمانلاریندان ایستیفاده ائتمسی و اونون اراضیسی اوزریندن اوچماق حقوقو ساخلانیلیر و [[میصر اوردوسو]] اوزرینده اینگیلیس حربی نماینده‌لری‌نین نظارتی قویولوردو. [[محاربه]] باش وئرردیسه، یاخود محاربه تهلوکه‌سی یاراناردیسا، اینگیلیسلر میصردن بیر دؤیوش مئیدانی کیمی ایستیفاده ائده بیلردییلر. بئللیکله، [[1936]]-جی ایل مقاوله‌سی ده‌ییش‌یلمیش شکیلده اولسا دا، [[اينگيلتره (انگلیستان)]]نین میصر اوزرینده آغالیغینی مؤحکملندیریردی.
میصر [[ایکینجی دونیا ساواشی]]ندان سونراکیسوْنراکی ایللرده ده رسماً مستقیل دؤلت حساب اولونسا دا، فاکتیکی اولاراق [[بؤیوک بريتانيا]]دان آسیلی وضعیتده قالماقدا ایدی. او، بريتانييانین [[توخوجولوق]] صنایع‌سی اوچون "پانبیق اکین بیچینلیق" رولونو اویناییردی. هم ده بريتانييا [[سوئز کانالی]]ندان و اونون بؤلگه‌سينده یئرلشدیریلمیش حربی بازالاردان میصر و دیگر عرب اولکه‌لری اوزرینده آغالیق اوچون ایستیفاده ائدیردی. میصر [[خالق]]ی اینگیلیس مستملکه اسارتی ایله باریشماق ایستمیر، اینگیلیس قوشونلارینین سووئز کانالی بؤلگه‌سيندان چیخاریلماسی و اولکه‌نین حقیقی مستقیل‌لینین برپا ائدیلمسی اوغروندا قطعیت‌لی مبارزه آپاریردی. [[1952]]-جی ایل اییولون 22-دن 23-نه کئچن گئجه [[قاهیره]] گؤزتپه (پادگان) حیصه‌لرینین عصیانلاری باشلاندی. عصیانا [[جامال عبدالناصیر]]ین لیدئرلیک ائتدییی [[آزاد ضابیطلر تشکیلاتی]] رهبرلیک ائدیردی. عصیان نتیجه‌سینده کیرال فاروق حاکمیتدن ال چکمیه و اولکه‌نی ترک ائتمیه مجبور اولدو. [[1953]]-جو ایلده میصر جمهوری اعلان ائدیلدی. [[جامال عبدالناصیر]] اونون ایلک جمهور باشقانی اولدو. او، قطعیت‌لی میللتچی ایدی و میصرین تام مستقیللییینه چالیشیردی. [[اییول انقلابی]] میصرین طالعیینده مهم رول اوینادی. اؤلکنین سیاسی جهتدن آسیلیلیغینین لغوینه، سووئز کانالی بؤلگه‌سيندان اینگیلیس قوشونلارینین چیخاریلماسینا کؤمک ائتدی. میصر حؤکومتی [[1956]]-جی ایلده [[سووئز کانالی]] شیرکتینی میللیلشدیردی. بو، [[یاخین شرق]]ده [[اوروپا]]نین ایری دؤلتلرینین موقعیینه جیددی ضربه دئمک ایدی. میصرین بوبۇ قانونی حرکتینه جواب اولاراق [[1956]]-جی ایل [[30 اوکتیابر]]دا [[بؤیوک بريتانيا]]، [[فرانسه]] و [[اسراییل]] اونا قارشی [[محاربه]]یه باشلادیلار. لاکین اوچلرین تجاوز موفقیت‌سیزلیه اوغرادی. [[SSRİ]]-نین باسکیی نتیجه‌سینده مداخیله جیلر میصر اراضیسینی ترک ائتمیه مجبور اولدولار. [[1958]]-جی ایلین فئورالیندا میصر و [[سوریه]] [[بیرلشمیش عرب جمهوری‌سی]] آدلانان بیر دؤلتده بیرلشدیلر. لاکین بوبۇ بیرلشمه موقتی اولدو. [[1961]]-جی ایلین سئنتیابریندا [[سوریه]]ده دؤلت چئوریلیشی باش وئردی. [[سوریه]] بیرلشمیش عرب جمهوری‌سیندان چیخدی. لاکین [[1972]]-جی ایله قدر میصر بئله آدلانماغا داوام ائتدی. 50-60-جی ایللرده میصرده سوسیال-ایقتیصادی ده‌ییش‌یکلیکلر حیاتا کئچیریلدی: ایری صنایع، بانک لار، نقلیات میللیلشدیریلدی، ایقتیصادیاتین دؤلت بؤلمسی یارادیلدی، [[تورپاق]] اوزرینده مولکدارلارین مولکییتینی محدودلاشدیران آقرار ایصلاحاتلار حیاتا کئچیریلدی. لاکین [[آقرار]] مثلین حلی باشا چاتدیریلمادی. آیری شهر [[بورژوازییا]]سینین بیر حیصه‌سی اؤز موقعیینی قورویوب ساخلادی. [[1971]]-جی ایلده اولکه‌نین یئنی کونستیتوسییاسی قبول اولوندو. کونستیتوسییایا اویغون اولاراق [[1972]]-جی ایلدن اعتیباراً اولکه میصر عرب جمهوری‌سی آدلانماغا باشلادی. [[6 گونلوک محاربه]] میصره بؤیوک زیان ووردو. اؤلکنین گلیرلرینین باشلیجا منبعی اولاناوْلان [[سووئز کانالی]]نین فعالیتی دایاندی. دؤلت بؤلمسی ایقتیصادیاتدا ثمره‌سیز رول اویناییردی. شیشمیش [[بوروکراتییا]] بودجه گلیرلرینین چوخچوْخ حیصه‌سینی اودوردو. ناصیرین وفاتیندان سونراسوْنرا ([[1970]]) پرئزیدئنت اولموش [[انور سادات]] یارانمیش وضعیتدن چیخیش یولو تاپماغا چالیشاراق لیبئرال سییاست یوروتمیه باشلادی. بوبۇ سییاست خاریجیی اینحیصارلارین میصر ایقتیصادییاتینا گنیش نفوذ ائتمسینه سبب اولدو. میصر یاخین شرقده سئپاراتچیلیق سییاستی یئریتمیه باشلادی. [[کئمپ-دئوید سازیشی]] ([[1978]]) میصرین عرب دونیاسیندا تجريد اولونماسینا گتیریب چیخارتدی. نتیجه‌ده اونون عرب دؤلتلری جمعیتینه عوضو اولماسی دایاندیریلدی. میصر عرب دؤلتلرینین چوخو طرفیندن سیاسی و ایقتیصادی بایکوتا معروض قالدی. اؤلکه دخیلیندا ساداتین سییاستیندن ناراضیلیق میصر پرئزیدئنتینه سوء قصد ائدیلمسی ایله نتیجه‌لندی. [[1981]]-جی ایلین اوکتیابریندا حربی پاراد زامانی او اؤلومجول یارالاندی. او وقته قدر پرئزیدئنت موعاوینی وظیفه‌سینی توتان [[حوسنو موبارک]] اولکه‌نین پرئزیدئنتی اولدو. ح.موبارک حؤکومتی میللی ایقتیصادیییاتین مؤحکملندیریلمسینه و دؤلت بؤلمسینین اینکیشاف‌ینا بؤیوک دیقت یئتیررک تارازلاشدیریلمیش سییاست آپارماغا باشلادی. اؤلکده خوصوصی بؤلمنی و خاریجیی اینوئستیسییا قویولوشونو ستیموللاشدیران بیر سیرا قانونلار قبول اولوندو. دخیلی تهلوکه‌سیزلییی و ثابیتلی تأمین ائتمک سیی موبارکین سییاستینده مهم یئر توتوردو. ائکسترئمیست مسلمان تشکیلاتلارین فعالیتی اوزئرینده نظارت قویولدو. دؤلتین دونیوی کاراکتئری گوجلندیریلدی. دئموکراتییانین اینکیشاف‌ینا کؤمک ائدن تدبیرلر حیاتا کئچیریلدی. لئقال مخالیفت پارتییالارینین سربست فعالیتینه ایمکان یارادیلدی. خاریجیی سییاست ساحه‌سینده میصر بیر سیرا عرب اولکه‌لری ایله دوستلوق علاقه‌لرینی برپا ائتدی. [[اسراییل]] صلح یولویلا [[سینای یاریم آداسی]]نی میصره قایتاردی، لاکین بوبۇ اولکه ایله موناسیبت‌لرین نورماللاشدیریلماسی کئمپ-دئوید راضیلاشمالاریندان ایرلی گئتمدی. میصر عئینی زاماندا [[فلسطین]] عربلرینین ده قانونی حقوقلارینی مودافیعه ائدیر.
== جوغرافي موقعیتی ==
میصر [[آفریقا]] قطاع‌سینین [[شیمال]]-[[شرقی]] حیصه‌سینده یئرله‌شیب‌دیر. اؤلکنین [[شیمال]]ی [[آرالیق دنیزی]]نین سولاری ایله احاطه اولونوراوْلونور. اورادا [[سینای یاریم آداسی]] واسیطه‌سی ایله اولکه‌نین یاخین شرقه چیخیشی واردیر. بورادا قدیم زامانلاردا یالنیز [[نیل چایی]] حوزه‌سینین اطرافی میصر اولکه‌سی ساییلیردی. بوبۇ [[چای]]ین موجود اولماسینا گؤره اورادا ان قدیم زامانلاردا [[اکینچیلیک]] و [[حیواندارلیق]] اوچون الوئریشلی ایمکانلار یارانماسیدیر و بوبۇ بولگه، [[مئسوپوتامییا]] ایله بیرلیکته، بشریتین ان قدیم [[مدنیت]] اوجاقلاریندان بیری اولموشدور. [[نیل چایی]]نین و اوراداکی اراضیلرین [[آرالیق دنیزی]]نه یاخینلاشان حیصه‌سی اوچبوجاق شکیللی اولدوغونا و عئینی آدلی یونان حرفینه بنزدییینه گؤره اورایا “دئلتا” دئییلیر. ‘دئلتا’دا یئرلشمیش ویلایت لر بوبۇ [[چای]]دان، بیر چوخچوْخ مجرالارلا آخدیغینا گؤره، هم ده خاریجیی باسقینلاردان قورونماق اوچون ایستیفاده ائدیردیلر.<ref name="آیدین علی زاده"/> میصر، اوچ قطاع‌نی – [[آسیا]]، [[آفریقا]] و [[اوروپا]]نی بیرلشدیرن یوللارین کسیشدییی مرکز، ان قدیم دونیا تمدنی اولکه‌لریندن بیریدیر. اؤلکه [[آفریقا]]نین [[شیمال]]-[[شرقی]]ینده و آسیانین [[جنوب]]-[[غرب]]ینده یئرله‌شیب‌دیر. [[شرق]]دن [[ایسرائیل]]، [[جنوب]]دان [[سودان]]، [[غرب]]دن [[لیبی]] دؤلتلری ایله هم سرحددیر. شیمالدان [[آرالیق دنیزی]]، شرقی‌دن – [[قیزیل دنیز]] احاطه ائدیر. اؤلکنین ساحه‌سی 1.001.450 km²-دیر <ref name="میصرین ساحه‌سی">میصرین ساحه‌سی[http://www.sis.gov.eg/En/Land&people/Location/030200000000000001.htm میصرین ساحه‌سی]</ref>
== اهالیسی ==
2011-جی ایلده [[میصر اهالیسی]] خاریجیده یاشایان 7 میلیون نفرله بیرگه اهالیسینین سایینین 88 میلیونا چاتیب. اؤلکده ایشلین اهالینین سایی ایسه 29 میلیون نفردیر. میصر، یئنی آچیقلانان اهالی سایی ایله [[آلمانییا]]نی گئریده قویاراق دونیانین ان چوخچوْخ اهالیسی اولاناوْلان 14-جو اولکه‌سینه چئوریلیب. میصر یئنی اهالی سایی ایله اورتا شرقده ایران و تورکیه‌نی گئریده قویوب. ایشسیزلیک نسبتی اولکه‌ده سورعتله یوکسلرک 11، 9 فایزه چاتیب.<ref>[http://www.faktxeber.com/m304s304r304n-399hal304s304-88-m304lyona-199atdi_h34176.html میصرین اهالیسی 88 میلیونا چاتدی]</ref>
== دؤلت قورولموشو ==
[[1953]]-جو ایلدن یاریپرئزیدئنت جمهوری‌سیدیر. [[1967]]-جی ایلدن فوق العاده وضعیت قانون ایله ایداره اولونوراوْلونور <ref>[http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20110211095912612 موبارک استعفا وئردی. ایلکین واکنئشلار]</ref>.
