هیندوستان: نوسخهلر آراسینداکی فرق
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
ک replaced: شیمالی ← قوزئی (6), بو ← بۇ (28), چوخ ← چوْخ (27), سونرا ← سوْنرا (8), اولونور ← اوْلونور (5), اولان ← اوْلان (13), اولدو using AWB |
ک clean up, replaced: تورپاق ← توْرپاق, اولموش ← اوْلموش (9), قوشون ← قوْشون, اورتا ← اوْرتا using AWB |
||
خط ۱۱۶:
[[File:Moghul.1590-95гг.jpg|thumb|left|upright]]
[[File:British Indian Empire 1909 Imperial Gazetteer of India.jpg|thumb]]
هیندوستان اراضیسینده ایلک دؤولت کیمی بیزیم ائرادان اوّل ائ.ا. ۱-جی مینیللیین ایکینجی یاریسیندا یارانمیشدی. قدیم و
تاریخاً موستملکهچیلیکده اولماسی اؤلکهنین سوسیال-ایقتیصادی اینکیشافینا گۆجلو تأثیر ائتمیش، اوزون مدت کؤهنه، مرسوم سوسیال-ایقتیصادی قورولوشون قالماسینا سبب
=== مۆعاصیر تاریخ ===
[[ایکینجی دونیا ساواشی]]نین سونلارینا یاخین [[بؤیوک بریتانیا]]نین موستملکهسی اوْلان هیندوستاندا میلّی-آزادلیق حرکاتی گئنیشلهندی. بؤیوک بریتانیا هیندوستانا دومینیون حۆقوقو وئرمهیه مجبور اوْلدو. همین ایلین آوقوستوندا [[جواهیرلل نئهرو]] باشدا اوْلماقلا موقتی حکومت تشکیل اولوندو. لاکین بۇ تام آزادلیق دئییلدی. خالقین موباریزهسی داوام ائدیردی. بۇ موباریزه نتیجهسینده ۱۹۴۷-جی ایلده هیندوستاندا اینگیلیس آغالیغینا سون قویولدو. همین ایلین آوقوستون ۱۵-ده هیندوستان اراضیسینده دینی علامتلر اساس گؤتورولمکله ایکی موستقیل دؤولت، هیندوسلارین چوخلوق تشکیل ائتدیی هیندوستان و اهالیسی اساساً موسلمانلاردان عبارت اوْلان [[پاکیستان]] دؤولتلری قۇرولدو. ائله ایلک ایللردن بۇ دؤولتلرین بیر-بیرینه قارشی اراضی ادعالاری میدانا چیخدی. غرب دؤولتلری بۇ ایکی بؤیوک دؤولتلری بیر-بیرینه قارشی محاربهیه سوروکلهیهرک اونلارین هر ایکیسینی اینکیشافدان ساخلاییردی. هیندوستان بۇ ادعالاریندا [[شوروی]]-نین، پاکیستان غربین کمکینه آرخالانیردی. کشمیر بولگه نینا صاحبلیک اۆزرینده ۱۹۴۸-جی ایلده [[بیرینجی هیندوستان-پاکیستان ساواشی]] باش وئردی. [[بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی تهلوکهسیزلیک شوراسی]]نین واسطهچیلیک میسسییاسینین فعالیّتی سایهسینده باریشیق الده اولوندو. قوزئی-غربی کشمیر و یا کشمیرین اوچده بیر حیصّه سی (آزاد کشمیر) پاکیستانین، قالان اراضیسی ایسه هیندوستان نظارتی آلتینا دوشدو. ۱۹۶۵-جی ایلده کشمیر موسسیسلر مجلیسینین قبول ائتدیی آنا یاسا کشمیری هیندوستان اتفاقینین ترکیب حیصّه سی اعلان ائتدی. بو، [[ایکینجی هیندوستان-پاکیستان ساواشی]]نه سبب اوْلدو. بۇ دفعه [[چین]]ین موباریزهیه قاریشاجاغیندان احتیاطلانان شوروی-نین فعال واسطهچیلیگی ایله محاربه ۱۹۶۶-جی ایلده دایاندیریلدی و [[داشکند بیاننامهسی]] ایمضالاندی. کشمیر مسئلهسی ۱۹۸۷، ۱۹۸۸، ۱۹۹۷-جی ایللرده ده ایکی دؤولت آراسیندا قانلی حربی توققوشمالارا سبب اوْلدو. پاکیستان کشمیر مسئلهسینین بئینلخالق سوییهده حل اولونماسینا چالیشیر، اونو هیندوستان ترکیب حیصّه سی کیمی تانیمیر. بورادا [[بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی]]-نین نظارتی آلتیندا رئفئرئندوم کئچیریلمهسی طلب ائدیلیر، لاکین هیندوستان بونا راضیلیق وئرمیر. هیندوستان اراضیسی ایله همسرهد اوْلان غربی پاکیستاندان آیریلان شرقی پاکیستاندا ۱۹۷۱-جی ایلده گئنیش موختاریت اوغروندا موباریزه باشلانارکهن هیندوستان
۱۹۵۰-جی ایلده هیندوستان جومهوریتی اعلان اولوندو. همین ایل قبول اولونموش آنا یاسا هیندوستانی ۲۲ اوستان و ۹ موتتفیق اراضیدن عبارت فدراتیو جومهوریتی، ایداره فوْرماسینا گؤره پارلانمئنت جومهوریتی کیمی تثبیت ائتدی. "نئهرو خطی"نین حیاتا کئچیریلمهسی سایهسینده اؤلکهده نیسبتاً ثابت دموکراتیک اینکیشافی تامین ائدن اساسلار یاراندی. هیندوستاندا هئچ واخت دؤولت چئوریلیشلری، حربی رژیملرین حاکمیّتی اولمامیشدیر. هیندوستانی "دونیانین ان بؤیوک دموکراتییاسی" آدلاندیریرلار. نئهرو و سلفلری، قیزی [[ایندیرا قاندی]] و نوهسی [[راجیو قاندی]] ۳۹ ایل هیندوستان حکومتینه باشچیلیق ائتمیشدیلر. [[هیندوستان میلّی کوْنقره سی]] اوزون مدت سیاسی حیاتدا رئال موخالیفته راست گلمهدن رهبر
۱۹۸۰-جی ایللرده هیندوستاندا سیقه فاناتیزمی دالغاسی قالخدی. موستقیل [[سیقه دؤولتی]] یاراتماق اوغروندا موباریزه آپاران بۇ ایجمانین عضولری مرکزی حکومته تضییق واسطهسی کیمی تئررور کامپانییاسینا باشلادیلار. باش نازیرلر ایندیرا قاندی ۱۹۸۴-جو ایلده، راجیو قاندی ایسه ۱۹۹۱-جی ایلده بۇ تئررورون قوربانی اوْلدولار. جواب تئپکیسی کیمی [[هیندوسلار]] دا هیندوس دؤولتی یاراتماق اوغروندا موباریزهیه باشلادیلار. انحصارچیلارین کیچیک بیر قروپونون ایقتیصادی قودرتینین آرتماسی ایله اونلارین حاکم پارتییانین رهبرلیینه تأثیری گۆجلهنیردی. عینی زاماندا آنتیانحصارچی قوهلر ده آرتیردی. حاکم پارتییا ایکی حیصّه یه پارچالاندی. انحصارچی قوهلره خیدمت ائدن ساغلاردان عبارت سیندیکات و ایندیرا قاندینین باشچیلیغی ایله سوْل-مرکزچی کوالیسییا یاراندی. ایندیرا قاندی "قاندی خطی"-نی داوام ائتدیردی. داخیلی پارچالانما، یارانان یئنی موناسیبتلره چئویک موناسیبت گؤستریلمهمهسی، دینی آیریسئچکیلیک ادعالاری، دینی-سیاسی قوهلرین فاللاشماسی هیندوستان میلّی کوْنقره سینین نفوذونو چوْخ آزالتدی. اؤلکهده سیاسی بحران باش وئردی. حاکمیّت اوغروندا موباریزه کسکینلشدی. ۱۹۷۷-۱۹۸۰-جی ایللرده [[جاناتا پارتییاسی]]، ۱۹۸۹-۱۹۹۱-جی ایللرده موخالیف میلّی جبهه حاکمیّته گلدی. ۱۹۹۱-۱۹۹۶-جی ایللرده هیندوستان میلّی کوْنقره سی حاکمیّتی اله آلسا دا، اونو اوزون مدت اؤزونده ساخلایا بیلمهدی. ۱۹۹۸-جی ایلده [[بهاترییا جاناتا پارتییاسی]] حاکمیّته گلدی. بوتون سادالانان چتینلیکلره باخمایاراق، هیندوستان یئنه ده، گونئی آسیادا آپاریجی مؤوقئیینی ساخلاییر. اقتصادیاتین لیبئراللاشدیریلماسی، خاریجی کاپیتالین گئنیش جلب ائدیلمهسی، اؤزللشدیرمه اونون اینکیشافیندا باشلیجا مئیللردیر.
خط ۱۴۲:
== اقتصادیات ==
ایکینجی دونیا محاربهسینین اوّللرینده هیندوستان هر نفر حسابیله بریتانیادان ۳۶ دفعه.ژاپوندان ایسه ۷ دفعه آز چوغون اۆرتیم (تولید) ائدیردی. صنایع بیرطرفلی آپاریلیردی. یونگول صنایع داها اۆستون ایدی. ماشینقاییرما یوخ ایدی،کند چیفتلیک (مزرعه) تنززوله اوگرامیشدی. ساوادلیلارین خصوصی چکیسی ۱۸%،اورتا عؤمور مدتی ۳۲ ایل تشکیل ائدیردی. ۱۹۴۷-جی ایلده اؤلکه ایکی حیصّه یه بؤلونموشدور-هیندوستان و پاکیستان. هیندوستان سیاسی موستقیللیک الده ائتدیکدن سوْنرا اؤلکهنین اقتصادیاتینی صنایع اساسلاری اۆزرینده قورماغا ایمکان یارانمیشدیر. لاکین ۱۹۵۷،۱۹۷۲،۱۹۸۵-جی ایللرده اۆرتیم (تولید)ین آرتماسیندا لنگیمهلر مؤوجود
اقتصادیاتین لنگارتیمی بیر چوْخ حاللاردا میلّی کاپیتالین ضعیفلیگی ایله ایضاح ائدیلیر. اقتصادیاتین ساهوی قورولوشو. ۲۰۰۵-جی ایلده هیندوستان عمومی داخیلی محصولو ۷۷۲،۰ ملرد.هر نفره دوشهن محصول ایسه ۷۰۰ دوللارا برابر
کند چیفتلیک (مزرعه) نیسبتاً ثابت و دینامیک اینکیشاف ائدیر. کند چیفتلیک (مزرعه)ینی اساسینی اکینچیلیک تشکیل ائدیر.کند چیفتلیک (مزرعه)یندان الده اولونان گلیرین ۷۵%-ایبیتکیچیلیین پایینا دوشور. بئجریلهن
هاسیلات صنایعسی باخیمیندان هیندوستان اقتصادیاتین اینکیشافی اۆچون کیفایت قدر مینرال احتیاطلارا مالیکدیر. بئله کی،دونیا دمیر فیلیزی احتیاطینین ۲۵%-ا قدری،مارقانس فیلیزی چیخاریلماسینین ۱۵%-i،سلیودانین ۶۰%-i بۇ اؤلکهنین پایینا دوشور. ۲۰۰۳-جو ایلده اؤلکهده ۳۱۵ ملن. تون کؤمور،۳۳ ملن. تون نفت،۴۴۸ ملرد. کوت. ساعت الکتریک انرژیسی اۆرتیم (تولید) ائدیلمیشدیر. کؤمور ائهتیاتی ۱۴۸ ملرد. تون قیمتلندیریلیر. ۷،۳ ملن. تون دمیر فیلیزی، ۶،۸ mln.ton بوکسیدلر، ۳،۱ ملن. تون میس فیلیزی،۱،۷ ملن. تون مارقانس فیلیزی، ۲،۴ مین تون قیزیل، ۵۳ مین تون گوموش، ۴۰،۶ مین کارات آلماز،۶۳ مین تون قورغوشون اۆرتیم (تولید) ائدیلیر. بۇ ساحهلرین جمعی محصولو ۱۰،۳ ملرد. دوللارا برابردیر. اؤلکه اوزره جمعی ایخراجین ۱۶%-i بۇ ساحهنین پایینا دوشور.
عمومی داخیلی محصولون ۱۸%-i ائمال صنایعسینی پایینا دوشور. پارچا صنایعسی داها بؤیوک اۆستونلویه مالیکدیر. ۹۰ ملن. نفر آدام ایشلییر. اۆرتیم (تولید)ین ۱۹%-i خیردا ال ایشلرینه اساسلانیر. ایخراجدان اوْلان گلیرین ۳۰-۳۳%-i توخوجولوق صنایعسی محصوللارینداندیر. هیند کندیری اۆرتیم (تولید)ینا گؤره دونیادا بیرینجی،بو ساحهدن اوْلان حاضیر ممولاتلار ایخراجینا گؤره ایکینجی یئری توتور. اؤلکهده ۱۴۴ ملن. تون گوبره اۆرتیم (تولید) ائدیلیر. تلباتی ۷۰% اؤدییر. اجزاچیلیق صنایعسی چوْخ یوکسک سوییهده اینکیشاف ائدیب. بۇ ساحهده ۲۵۰ مین بؤیوک موسسیسه ایشلییر. حاضیردا جمعی صنایعنین ۱۷،۲%-i پارچا صنایعسینین، ۱۶،۵%-i نفت و کؤمور صنایعسینین،۱۴%-i یئیینتی صنایعسینین،۷%-i سئللووز-کاغیذ صنایعسینین،۵%-i ائلئکتروتئخنیکا صنایعسینین پایینا دوشور. ۱۹۵۰-۲۰۰۵-جی ایللرده صنایع اۆرتیم (تولید)ی ۱۵ دفعه آرتمیشدیر. عمومی داخیلی محصول دا ائمال صنایعسینین خصوصی چکیسی ۱۹۵۰-جی ایلدکی۱۱،۴%-دن ۲۰%-ا چاتمیشدیر. ائمال صنایعسی محصولونون عمومی حجمینده آغیر صنایع ۳۲%-دن ۶۴%-دک آرتمیشدیر. اۆرتیم (تولید)ین قورولوشوندا دییشیکلیک یارانمیشدیر. اوزون مدت اۆچون نظرده توتولان ایستئهلاک شئیلرینین خصوصی چکیسی آرتمیشدیر. ائمال صنایعسینین ساهوی قورولوشوندا دا دییشیکلیک یارانمیشدیر. ارزاق ماللاری،پامبیق پارچا،هیند کندیری و توخوجولوق ممولاتلاری اۆرتیم (تولید)ینین خصوصی چکیسی ۱،۵-۲ دفعه آزالدیلمیلشدیر. ۱۹۵۰-جی ایللرده صنایع محصوللارینین ۶۰%-i یئیینتی و توخوجولوق ماللاریندان عبارت اوْلدوغو حالدا،۲۰۰۵-جی ایلده بۇ ۲۵%-دن آز
اؤلکهده سنایئلشمهنین اینکیشافی چوْخ ساحهلی چیفتلیک (مزرعه) کومپلکسینین یارانماسینا ایمکان وئریر. میلّی چیفتلیک (مزرعه)ین اؤز-اؤزونه اینکیشاف ائدن برقرار اولا بیلهن بیر سیستمه چئوریلمهسی اؤزونو گؤستریر. معین معنادا اقتصادیاتدا ایکیلی بازار مؤوجوددور. بیر طرفدن اهالینین چوْخ حیسسهسی اۆچون زروری ایستئهلاک شئیلرینه اوْلان تدییه قابیلیتلی طلبده طلبده دورغونلوق یارانیر،دیگر طرفدن ایسه اوزون مدته ایستیفاده ائدیلهن ایستئهلاک شئیلرینه اوْلان تدییه قابیلیتلی طلب آرتیر. بوتونلوکله میلّی اقتصادیاتین اینکیشاف ائتدیریلمهسینده خصوصی بؤلمهنین داها بؤیوک رولو واردیر. بئله کی،اودم-ین ۷۵%-i خصوصی بؤلمهده فورمالاشیر. کند چیفتلیک (مزرعه)،یونگول ماشینقاییرما،یونگول یئیینتی و طیب صنایعسی، اینشاات، تیجارت، آوتوماشین نقلیاتی و دیگر ساحهلرده خصوصی بؤلمه داها گئنیش یاییلمیشدیر.
خط ۱۷۸:
تیجارت فاییتی ساحهسینده دؤولتین رولو چوْخ آرتمیشدی. بوتون بونلارین نتیجهسینده چوخساههلی کومپلکس یارادیلماسی اۆچون زمین فورمالاشمیشدیر. عینی زاماندا صنایع ایله کند چیفتلیک (مزرعه) آراسیندا غیری-موتناسیبلیک ده آرتیردی.
اوچونجو مرحله ۶۰-جی ایللرین اورتالاریندان باشلامیشدیر. بۇ مرحله آغیر صنایع ایله کند چیفتلیک (مزرعه) و خیردا اۆرتیم (تولید) آراسینداکی غیری موتناسیبلیین لغو ائدیلمهسی ده پروبلم کیمی قارشیدا قویولموشدو. همین ایللرده "یاشیل اینقیلاب" ایستراتئگییاسینی باشلانغیجی قویولموشدور. یوخسول کنده-کند چیفتلیک (مزرعه)ینا،خیردا اۆرتیم (تولید)ا کؤمکلیک ائدیلمهسی بارهده پروقرام قبول ائدیلمیشدیر. بۇ مرحلهدهکی ایقتیصادی سیاستده اساس مرحلهلردن بیری ده ۱۹۶۹-جو ایلده بانکلارین میللیلشدیریلمهسی اوْلدو. بئلهلیکله، صنایعنین و خیردا ساهیبکارلیغین مدافعه ائدیلمهسی سیاستی و دؤولت کؤمکلیگی تیجارت بؤلمهسینده سابیتلیین تامین ائدیلمهسینه سبب
هیندوستان اساس ساحهلری ایسه بونلاردیر؛
۱) کند چیفتلیک (مزرعه)
خط ۱۹۶:
== اهالی ==
هیندوستان دونیانین ان چوخمیللتلی دؤولتیدیر. هیندلی آنلاییشی مۆختلیف دیلده دانیشان بیر نئچه یوز خالق و طایفه لرین (هیندو، بنگال، پنجاب و س.) بیرلیگی کیمی باشا دوشولمهلیدیر. اؤلکهده ائله بیر دیل یوخدور کی، اهالینین بؤیوک اکثریتی بۇ دیلده دانیشسین. دؤولت دیلی اؤلکهده ان چوْخ سایلی [[هیندو دیلی|هیندولارین دیلیدیر]]. ایکینجی دؤولت دیلی کیمی [[اینگیلیس دیلی]]ندن ایستیفاده اوْلونور. بونونلا یاناشی هر بیر اوستاندا یئرلی خالقلارین دیلینده یئرلی حکومتلرین قرارلاری، قزئتلر، ژورناللار درج ائدیلیر. هیندوستاندا [[۱۸۸۱-جی ایل]]دن باشلایاراق هر اون ایلدهن بیر اهالی سیاهییا آلینیر. عصرین اوّللریندن (۱۹۰۱-جی ایلده ۲۳۸ میلیون نفر) ۲۰۰۰-جی ایلدک اؤلکهنین اهالیسی ۴،۳ دفعه آرتمیشدیر. بۇ دا طبیعی آرتیمین یوکسک اولماسینی ثبوت ائدیر (ایندی ایللیک آرتیم ۱،۸-۱،۹%-دیر). اهالینین سرعتله آرتماسی اقتصادیاتدا علاوه چتینلیکلر یارادیر. بونا گؤره هیندوستان [[عائله پلانلاشدیریلماسی]] سیاستینی حیاتا کئچیرهن ایلک دؤولتلردن بیریدیر. لاکین [[دئموقراف]]لارین حسابلامالارینا گؤره اهالینین سابیتلشمهسی یالنیز [[خخی عصر]]ین اورتالاریندا اولا بیلر. اهالی اؤلکه اراضیسی اوزره اوْلدوقجا غیری-برابر یئرلشمیشدیر. دنیزساهیلی اراضیلر، محصولدار اووالیقلار (خصوصیله [[هیند-قانق اووالیغی]])، چایلارین وادیلری و دئلتالاری داها چوْخ مسکونلاشمیشدیر. ایندی اؤلکهنین داخیلی حیصّه لری ([[دئکان یایلاسی]]) سرعتله منیمسنیلیر. اؤلکهنین قوزئیندا اوجقار داغلیق اراضیلر سئیرک مسکونلاشمیشدیر، حتی اینسان یاشامایان اراضیلر ده وار. ۳۰۰ میلیون نفرله شهر اهالیسینین سایینا گؤره هیندوستان چیندن سوْنرا دونیادا ایکینجی یئری توتماسینا باخمایاراق، شهر اهالیسینین عمومی اهالییه نیسبتینه گؤره (۳۰%) هیندوستان ضعیف [[اوربانیزاسییا]]لاشمیش اؤلکهلر سیراسینا عاییددیر. بونونلا یاناشی اؤلکهده اوربانیزاسییا پروسسی سرعتلیدیر. ایری و میلیونچو شهرلرین سایی سرعتله آرتیر. هیندوستان ان ایری شهرلری اؤلکه اراضیسی اوزره دؤردبوجاق شکلینده یئرلشهن [[کلکته]]، [[بومبئی]] (مومبای)، [[دهلی]]، [[چئننای]] (مدرهسه)، [[اهمداباد]] و حئیدرآباددیر. کلکته هیندوستان ان ایری شهریدیر. شهرین اهالیسی ۱۵ میلیون نفردن آرتیقدیر. بۇ شهر تخمیناً ۱۵۰ ایل [[اوست-هیند]] اینگیلیس شیرکتینین اینضیباطی مرکزی
=== دیل ===
|