[[File:Aristoteles Louvre.jpg|thumb|left|ارسطو]]
'''ارسطو'''، ([[یونان دیلی|یونانجا]]: αριστοτέλης) ([[م.او.384|م.او.384]] - [[م.او.322|م.او.322]]) - قدیم یونان فیلوسوفو.
ارسطو [[فلسفه|فلسفه]]، [[منطیق|منطیق]]، [[پسیخولوگییا|پسیخولوگییا]]، [[فیزیکا|فیزیکا]]، [[بیولوگییا|بیولوگییا]]، [[تاریخ|تاریخ]]، [[ائتیکا|ائتیکا]]، [[ائستئتیکا|ائستئتیکا]] و [[سییاست|سییاست]] کیمی فوندامئنتال مسالهلری ده تدقیق ائتمیشدیر.
ارسطو (آریستوتئل) شرق اؤلکهلرینده و همچنین [[آذربایجان|آذربایجان]]دا ارسطو آدی ایله ده تانینیر.
== حیاتی ==
استاقیراتدا آنادان اولموشدوراوْلموشدور (بونا گؤره ده اونا چوخ زامان "ستاقیریت" دئییردیلر).مشهور فیلوسوف [[پلاتون|پلاتون]]ون [[آکادئمییا |آکادئمییا]]سینین طلبهسی اولوباوْلوب. [[ماکئدونییالی ایسکندر|ماکئدونییالی ایسکندر]]ین تربییهچیسی و آفینادا [[لیکئی فلسفه مکتبی|لیکئی فلسفه مکتبی]]نین تاسیسچیسی اولوباوْلوب. بعضی افسانهلره گؤره ایسکندرین اؤلومونده اونون رولو وار (افسانهیه گؤره ایسکندرین آتاسی-ماکئدونییا چاری فیللیپ ارسطونون عاییلهسینی او اوشاق اولارکن قیرمیشدیر. ارسطو بونونلا ایسکندردن عاییلهسینین اینتیقامینی آلمیشدیر).
هله [[پلاتون|پلاتون]]دان تحصیل آلارکن ارسطو اونون وارلیقلارا موناسیبتینده ایدئیالارین ایلکین اولماسی نظریییهسینی تنقید ائدیردی.( بونونلا علاقهدار ارسطونون دیلیندن بئله بیر دئییم وار-" پلاتون منیم دوستومدور آما حقیقت داها واجیبدیر "). او، گؤستریردی کی، بئله یاناشما دونیانی آنلاتمیر، آنجاق جیسملرین ایضاحاتی لازیم گلن کمیتی گؤستریر.بؤیوک فیلوسوف حساب ائدیردی کی، ماهیتی اولدوغواوْلدوغو "وارلیقدان" آییرماق اولماز: اگر وارلیقلار دویغولو درک ائدیلن عالمده وارلارسا، اوندا ماهیت ایدئال آخیرت عالمینده قالا بیلمز.
== دوشونجه ==
ارسطو ماددی عالمین اوبیئکتیو وارلیغینی قبول ائدیر و حیسلر، آنلاییشلارا و تصوورلره رئال شئیلرین تؤرمهلری کیمی باخیردی. وارلیغین ماهیتینی او، وارلیغین اؤزونده آختاریردی. لاکین ماددهده او یالنیز پاسسیو باشلانغیج گؤروردو .فیکرینجه بوبۇ باشلانغیج خوصوصی آکتیو باشلانغیجا -"فورمایا" تابئع ایدی و بوتون "فورمالارین فورماسی"نین ان یوکسگی آللاهدیر.
ارسطونون ماتئریالیزم و ایدئالیزم آراسینداکی ترددودلری اونون دیالئکتیکا ایله مئتافیزیکا آراسینداکی ترددودلری ایله موشاهیده ائدیلیردی. او، طبیعتده و جمعیتده حرکتی قبول ائدیر، حرکتین موختلیف نؤوعلرینین (مئیدانا گلمه، محو اولونما، اینکیشافی، آزالما، کئیفیتجه دهییشمه و فضادا دهییشمه) مؤوجود اولماسینا ایشاره ائدیردی. ضیدیتلرین قارشیلیقلی علاقهسینی، کئیفیتلی دهییشیکلیکلرین کمیتلردن آسیلیلیغینی گؤرور، مومکونلویون حقیقته چئوریلمهسینی تدقیق ائدیردی.
بونونلا برابر حرکتین منبعیینی - "بیرینجی موحرریکی"ن آللاه اولدوغونو گؤستریردی.ارسطوا گؤره ایلاهی وارلیق ماددهدن کاناردا قالیر و اؤزو حرکتسیز قالاراق بوتون دونیانی فایدالی حرکته گتیریر.ارسطو آللاهی بوتون وارلیقلارین اینکیشافینین سونونجو سببی،ان یوکسک مقصدی ساییر و بونو " ائنتئلئهییا " آدلاندیریردی. عومومی ایله تکین آراسیندا اولان نیسبتی مسالهسینه ایسه ارسطو توخونموردو.
=== منطیق ===
[[فورمال منطیق|فورمال منطیق]]ین اینکیشافیندا خوصوصیله [[نتیجهلر نظریییهسی|نتیجهلر نظریییهسی]]نین ([[سیللوگیزم|سیللوگیزم]]) ایشلنمهسینده ارسطونون بؤیوک خیدمتی واردیر.
=== کوسمولوگییا ===
[[کوسمولوگییا|کوسمولوگییا]] ساحهسینده ارسطو [[دونیانین گئوسئنتریک سیستئمی|گئوسئنتریزم نظریییهسینین]] طرفداری ایدی. اونون کوسمولوژی فیکیرلرینی سونرادان [[پتولومئی|پتولومئی]] اینکیشاف ائتدیرمیشدیر. سونرالار بو نظریییه [[خریستیان کیلسهسی|خریستیان کیلسهسی]] طرفیندن [[احکام|احکام]] لاشدیریلمیشدیر.
=== بیولوگییا ===
ارسطو اؤز تدقیقاتلاریندا [[بیولوگییا|بیولوگییا]] یا دا یئر آییرمیشدیر. او، 500-دن آرتیق حئیوان نؤوعونو تصویر ائدیب اونلارین تصنیفاتینا جهد گؤسترمیشدیر. ارسطوا گؤره حیاتین ماددهسی ووجود، فورماسی ایسه روحدور. اؤز سیستئماتیکاسیندا او، حئیوانلاری 3 قروپا بؤلموشدور- اینسان، بیتکی و حئیوان.
ارسطو ائستئتیکانین تاریخینده اینجهصنعته گئرچکلیگی عکس ائتدیرن ساحهکیمی یاناشمیشدیر. بو ساحهده او اؤز موعللیمینین-[[پلاتون|پلاتون]] اون اثرینی ("ایدئیالار ایدئیاسی" اثرینی) تنقید ائتمیشدیر. اونون فیکرینجه بوبۇ ایدئیا حقیقی حیاتلا علاقه سیزدیر. اونون فیکرینجه ائتیکا مسالهلری اینسانلارین ایجتیماعی وضعیتلری ایله سیخ علاقهده باخیلمالیدیر.
=== اینسانی دهیهرلر ===
او، حساب ائدیردی کی، سخاوت یالنیز آزاد اینسانا عایید بیر خوصوصیتدیر. قوللار هئچ زامان سخاوتلی اولا بیلمزلر، اونلار پوزغوندورلار. ارسطو قولو آغاسینین "دانیشان آلت"ای سیماسیندا گؤروردو. بونا گؤرهده ارسطونون ایجتیماعی-سیاسی و فلسفی گؤروشلری اونون "ان موکممل سیستئم" سایدیغی [[قولدارلیق|قولدارلیق]]ین مؤحکملنمهسینه یؤنلمیشدی.
ارسطو فلسفهسی بشریتین ایجتیماعی فیکرینین سونراکیسوْنراکی اینکیشافینا چوخ جیدی تاثیر گؤسترمیشدیر. اونون تعلیمی ایکی ایستیقامتده- میستیک [[ایدئالیزم|ایدئالیزم]] و دیگر طرفدن [[ماتئریالیست|ماتئریالیست]] فلسفی فیکرین اینکیشافی اوچون معنوی قیدا منبعیی اولموشدوراوْلموشدور.
ارسطو [[قرب فلسفهسی|قرب فلسفهسی]]نین اینکیشافی ایله یاناشی [[شرق فلسفهسی|شرق]] و [[آذربایجان فلسفهسی|آذربایجان فلسفهسین]] ده چوخ جیدی تاثیری اولموشدوراوْلموشدور.
== قایناقلار ==
|