تورکجه: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

'''تۆرکجه‌''' یا '''آذربایجان تۆرکجه‌‌سی'''<ref>[http://e-qanun.az/print.php?internal=view&target=1&docid=1865&doctype=0 آذربایجان رئسپوبلیکاسیندا دؤولت دیلی حاقیندا آذربایجان جومهوریتی‌نین قانونو. '''نورماتیو حوقوقی آکت‌لارین واحید اینترنت الکترون بازاسی''']</ref> — [[آذربایجان تورکلری]]نین آنا دیلی، ائله‌جه ده بوتون آذربایجان‌لیلارین اونسیت دیلی. [[تورک دیللری]]نین [[گونئی باتی]] قروپونا داخیل‌دیر. [[آذربایجان جومهوریتی]]نین و [[روسیه]]نین [[داغیستان رئسپوبلیکاسی]]ندا<ref>داغیستان رئسپوبلیکاسینین کونستیتوسییاسینا گؤره روس دیلی و داغیستان خالق‌لارینین هر بیرینین دیلی رئسپوبلیکانین دؤولت دیلی‌دیر. یازی‌سی اولان ۱۴ دیل، او جمله‌دن آذربایجان دیلی دؤولت دیلی کیمی ایستیفاده اولونوراوْلونور.</ref> رسمی دؤولت دیلی‌دیر.

پرئزیدئنتپرزیدنت [[حیدر علیئو]]ین چیخیشیندان: "گلین تورک‌دیللی خالقلارا باخاق. بلی، بیز تورک‌دیللی خالقلاردان بیریییک و تورک منشألی خالقیق. کؤکوموز بیردیر. [[اؤزبک تورکجه‌سی|اؤزبک دیلی]] وار، [[قازاخ تورکجه‌سی|قازاخ دیلی]] وار، [[قیرغیز تورکجه‌سی|قیرغیز دیلی]] وار، [[تاتار تورکجه‌سی|تاتار دیلی]] وار، باشقیرد دیلی وار، [[تورکمن تورکجه‌سی|تورکمن دیلی]] وار، کومیک دیلی وار. دئمک، بوبۇ تورک‌دیللی خالقلارین دا هر بیری‌نین دیلی‌نین اؤز آدی وار. تورک‌دیللی خالقلاردا [[تاتار تورکجه‌سی|تاتار دیلی]] ده وار، او بیری قروپ دیللر وار، اونلارین دا هر بیری بوبۇ قروپا داخیلدیر، آما هر بیری‌نین اؤز آدی وار… آخی نه تَهَر آذربایجان تورکجه‌سی؟ میللتیمیز ندیر؟ آذربایجان تورکو. نه تهر بوبۇ میللتین ایکی آدی اولسون؟ بس نیه اؤزبک اؤزونه دئمیر کی، اؤزبکیستان تورکو، تاتار نیه دئمیر کی، تاتاریستان تورکویَم"<ref>"آذربایجان" قزئتی، ۹ نویابر، ۱۹۹۵</ref>

یئنه همین ایجلاسدا دؤولت باشچی‌سی قئید ائدیر: "… طالعیمیز بئله گتیریب کی، مثلا بیزه تاتار دئییبلر. اما بیز تاتار دئییلیک آخی. نئچه ایللر بیزه تاتار دئییبلر. ائله حسن بَی زردابی ده اؤزونه تاتار دئییبدیر، او بیریسیلر ده اؤزلرینه تاتار دئییبلر. بوبۇ باکیدا، آذربایجاندا بیر بئله آذربایجانلی ضیالی اولدوغو حالدا مکتبلر آچیلمیشدی – "روسسکو-تاتارسکایا ایشکولا"… من بونونلا سا­ده‌جه دئمک ایسته‌ییرم کی، بیزیم طالعیمیز بئله اوْلوبدور. روسیادا بیزه تاتار دئییبلر. روسییانین بورادا قوبئرناتورلاری بیزه تاتار دئییبلر. اوندان سوْنرا ۱۹۱۸-جی ایلدن ۱۹۳۶-جی ایله قدر تورک دئییلیب. ۶۰ ایلدیر بیز "آذربایجان دیلی"، "آذربایجانلی" دئییریک. ایندی بس نه ائدک؟ بونلارا جاواب اولمالیدیر کی، بیر قرار قبول ائدک".

دیگر سینتاکتیک فرق کیمی، بیرینجی دؤورده بوداق جومله‌نین باش جومله‌نین ایچری‌سینده یئرلشدیگی تابعلی مورکب جومله‌لر داها چوْخ ایشلندیگی حالدا (کیمی کیم، بی‌وفا دونیادا گؤردوم، بی‌وفا گؤردوم)، یئنی دؤورده بۇ تیپدن اوْلانلارین اوزینه داها چوْخ فعلی صیفت ترکیبلری‌نین ایشلندیگینی گؤروروک.<ref>[http://www.elibrary.az/docs/remz/pdf/atr_dil.pdf آذربایجان رئسپوبلیکاسی پرئزیدئنتینینپرزیدنتینین ایشلر ایداره‌سینین پرئزیدئنتپرزیدنت کیتابخاناسی]</ref>

آذربایجان دیلینین مورفولوژی قورولوشونا اساس ([[ایسم]]، [[صیفت (نیطق حیسه‌سیحیصه‌سی)|صیفت]]، [[سای]]، [[اوزلیک]]، [[ظرف (نیطق حیسه‌سیحیصه‌سی)|ظرف]]، [[فعل]]) و کؤمک‌چی ([[قوشما]]، [[باغلاییجی]]، [[ادات]]، [[مودال سؤزلر]]، [[نیدا]]) [[نیطق حیسه‌لری]] داخیل‌دیر.

آذربایجان دیلین‌ده ایسمین ۶ حالی (آدلیق، ییه‌لیک، یؤنلوک، تأثیرلیک، یئرلیک، چیخیش‌لیق)، فعلین ۵ (شوهودی کئچمیش، نقلی کئچمیش، ایندیکی، قطعی گله‌جک، قئیریغئیری-قطعی گله‌جک) زامانی وار. فعلین شکیل کاتئقورییاسی ۶ فورمانی (امر، آرزو، شرط، واجیب، لازیم، خبر) احاطه ائدیر.

عرب الیفباسین‌دا بعضی حرفلرین فورماسی کلمه آراسین‌داآراسیندا هارادا گلمه‌سین‌دن آسیلی‌دیر. بۇ حرف‌لر کلمه باشین‌دا، سونون‌دا و اورتاسین‌دا دییشیر.

* [http://library.aliyev-heritage.org/az/3692757.html پرئزیدئنتپرزیدنت حیدر علیئوین یئنی کونستیتوسیا لاییحه‌سی‌نی حاضرلایان کومیسیانین ایجلاسین‌دا گیریش و یئکون سؤزو]