ماد: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ک 178307 دییشیک‌لیک 188.158.96.196 (دانیشیق) طرفین‌دن قایتاریلدی.
ک clean up, replaced: کیلومئتر ← کیلومتر, اساسن ← اساساً (6) using AWB
خط ۳:
[[فایل:Sefidrivermap.png|بندانگشتی|280px|چپ|[[قیزل اؤزن]] چایی [[زنجان اوستانی]]]]
'''ماد''' یوخسا '''آمادان''' Μηδία. ـ ۷۲۸ -نجی ایلدن ۵۴۹-نجو ایله دک مؤوجود اوْلموش قدیم دؤولت، دوغودا ایلک ایمپئریا. دؤولت ایلکین دؤورده [[آذربایجان (تاریخی اراضی)|تاریخی آذربایجان اراضی‌سینده]] یارانسا دا تئزلیکله گئنیش‌لنه‌رک [[اؤن آسیا]]نین ان گوجلو دؤولتینه چئوریلمیش، بؤلگه خالق‌لاری‌نین تاریخینده بؤیوک ایز قویاراق، مدنیتینه گوجلو تأثیر ائتمیش‌دیر
ماد طایفا ایتتیفاقی اساسناساساً [[گونئی آذربایجان]]دان دوغودا و گونئی دوغودا یئرلشن ویلایت‌لرده تشککول تاپمیشدی<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/372125/Media Britannica Ensiklopediyası, Midiya məqaləsi]</ref>.
 
== آدی ==
خط ۳۲:
مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لری‌نین سرحدلری تدقیقات‌چی‌لار آراسیندا موباحیثه‌لی‌دیر. آشور منبع‌لرینده مادای‌لارین ماننالارین گونئی-باتي سرحددینده، پارسوا ویلایتی‌نین قوزئی–قربینده مسکون‌لاشماسی گؤستریلیر. منبع‌لرده مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لری‌نین جنوب سرحددی‌نین بیکنی داغی اولماسی قئید ائدیلیر. بیکنی داغینی اکثر تدقیقات‌چی‌لار دماوند داغی ایله عینی‌لشدیریرلر. بونون‌لا بئله همین داغی همدان شهری یاخین‌لیغیندا یئرلشن الوند داغی ایله ده لوکالیزه ائدن‌لر واردیر. لاکین همدان‌ین (ائکباتان) مادای دؤولتی‌نین پایتاختی اولماسی نظره آلیندیقدا پایتاخت شهرین سرحد یاخینلیغیندا سالینماسی ایناندیریجی گؤرونمور .
 
ق. قئیبوللایئو مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لر حاققیندا یازیر: "ایلک واخت‌لاردا اساسناساساً کیزیلبوندا (گونئی آذربایجان اراضی‌سینده ایندیکی قیزیل-اوزن) چایی‌نین حوزه‌لرینده یاشامیش مادای طایفاسی آسسوریا ایله بیر نئچه عصر قان‌لی توققوشمالاردان سونرا، ائ.ا. 673-جو ایلده اؤز دؤولتینی یاراتمیش‌دیر".
مادای‌لارین ایلکین مسکون‌لاشما اراضی‌لری‌نین سرحدلری ایله باغلی تحقیقات‌چی‌لار آراسیندا معیین موباحیثه‌لر اولسا دا، بیر معنالی اولاراق بوتون تحقیقات‌چی‌لار مادای‌لارین مسکون‌لاشما اراضی‌سینی تاریخی آذربایجان اراضی‌سینده یازیلیر، مادای‌لارین ان قدیم و یئرلی آذربایجان طایفالارین‌دان اولماسینی و یئرلی اهالی‌نین (آذربایجان تورک‌لری‌نین) ایللریندن اولماغینی موهوم نقشی اوینادیغینی یازیبلار
 
خط ۵۳:
 
آمادان ایمپراطوریسینن دوره سینده 6-8 اون‌ایل‌لیک‌له محدودلاشماسینا (ائ.ا. VII عصرین سونو – VI عصرین I یاری‌سی) باخمایاراق، اونون یارادیلماسی‌نین ایران یایلاسی و اؤن آسیا طایفالاری و خالق‌لارینین تاریخی اوچون بؤیوک اهمیته مالیک اولماسی موباحیثه‌سیزدیر.
مادی نعمت‌لرین باش‌لیجا ایستئحصال‌چی‌لاری اساسناساساً آزاد ایجماع عضولری اوْلموش‌لار. هر بیر ایجماع عضوو عینی زاماندا دؤیوش‌چو ایدی. مادا جمعیتی‌نین گوجو خئیلی درجه‌ده بونون‌لا ایضاح ائدیلیردی. کیاکسار محض بۇ جهته آرخالاناراق اؤزونون ایشغال‌چی‌لیق موحاریبه‌لرینه باشلایا بیلمیشدی.
 
مادالی‌لار کیاکسارین بؤیوک ایشغال‌چی‌لیق وروشمالاری زامانین‌دان قدیم شهرلر و تمدنلارینان بیرلشدیلر و اوزون زمان لی اولماسادا، اؤن آسیانین ان موهوم قووه‌سینه چئوریلدی‌لر. بؤلگه‌نین صنعتلری و ایشلری داغیلماسی سی سرعت تاپدی.
خط ۷۸:
اوچ جیلدلیک آذربایجان تاریخی‌نین بیرینجی جیلدینده ایسه یازیلیر کی: "میدیا طایفالاری ایران‌دیل‌لی طایفالار دئییلدی‌لر، یالنیز سونرادان میدیا فارس‌لار طرفین‌دن ایشغال ائدیلدیک‌دن سونرا معیین قدر فارسلاشمایا معروض قالمیشدی‌لار....فراورتانین حاکیمیتی دؤورونده میدیالی‌لار ماننانی اؤزلرینه تابع ائتدی‌لر. ماننا دؤولتی سوقوط ائتدی. بون‌دان سونرا عومومی "میدیالی‌لار" مفهومو آذربایجانین گونئی حیصصه‌سینده یاشایان ماننالاری و باشقا طایفالاری دا احاطه ائتدی.
 
ایقرار علی‌ئو ایسه آتروپاتئنانین تاریخینه داییر اثرینده ائ.آ. قرانتووسکییه ایستیناد ائده‌رک ماننادا کیفایت قدر ایران‌دیل‌لی عونصورلرین اولدوغونو یازمیش‌دیر . اونون فیکرینجه آتروپاتئنانین اهالی‌سی اساسناساساً ایران‌دیل‌لی ایدی . اودور کی، س.قاسیمووا III–VII عصرلرده گونئی آذربایجاندا "قدیم ایران میدیا دیالئکت‌لری" ایفاده‌سینی ایشلتمیش‌دیر . گونئی آذربایجان اراضی‌سینده اهالی‌نین ایران‌تیپ‌لی آذری دیلینده دانیشماسی فیکری ده بونون‌لا باغ‌لی‌دیر.
 
بو فیکری سؤیله‌یه‌ن تدقیقات‌چی‌لار X عصر عرب مؤللیفی یعقوبی‌نین آذربایجاندا یاشاماسی حاققیندا معلوماتا اساس‌لانیرلار: "آذربایجانین شهر و ماحال‌لاری‌نین اهالی‌سی عجم آذری‌لری ایله بابکین اولدوغو ال – بذ شهری‌نین صاحیب‌لری قدیم جاویدانی‌لرین قاریشیغی‌دیر. ق. قئیبوللایئو قئید ائدیر کی، بو معلومات‌دا آتروپاتئن‌لی‌لرین هامی‌سی‌نین آذری دیلینده دانیشماسی گؤستریلمیر. ثبوت اولونموش‌دور کی، آذری دیلینه عاید ماتئریال‌لار گونئی آذربایجانین قوزئی–دوغو کونجونه – اردبیل ماحالینا عاییددیر
خط ۱۱۴:
هرودوت یازیر کی، میدیا و لیدیا آراسیندا وروشمانین باش وئرمه‌سی‌نین ایکی سببی اوْلموش‌دور. بیرینجی‌سی هر ایکی طرف آنادولو توْرپاق‌لارینا صاحیب اولماق ایسته‌ییردی، ایکینجی سبب انتقام آلماقیدی. میدیایا تابع اوْلان بیر نئچه ایسکیف سرکرده‌سی یئرلی طایفالارلا دؤیوش‌دن اوغورسوز نتیجه ایله قاییتمیش و کیاکسار بونا گؤره اون‌لاری تحقیر ائتمیش‌دیر. تحقیره جاواب اولاراق ایسه ایسکیف‌لر کیاکسارین اوغلان‌لارین‌دان بیرینی اسیر گؤتوره‌رک اؤزلری ایله بیرگه لیدیانین پایتاختی سارد شهرینه قاچمیش‌دیرلار. کیاکسار لیدیا حؤکمدارین‌دان اون‌لاری طلب ائتسه ده II آلیاتت ایسکیف‌لری قایتارماق‌دان ایمتیناع ائتمیش، نتیجه‌ده میدیا حؤکمداری کیاکسار لیدیا اراضی‌سینه یوروش ائتمیش‌دیر.
 
بئش ایل داوام ائدن موحاریبه‌نین سونونجو دؤیوشو ائ.ا. 585–جی ایل 28 مای تاریخینده باش وئرمیش‌دیر. طرف‌لر ایندیکی تورکیه جومهوریتی اراضی‌سینده، هالیس (قیزیلیرماق) چایی‌نین ساحیلینده قارشی‌لاشدی‌لار. تاریخه هالیس دؤیوشو آدی ایله دوشموش بۇ دؤیوش زامانی چوخ گؤزلنیلمز بیر حادیثه باش وئردی. دؤیوش زامانی باش وئرن گونش توتولماسین‌دان قورخان و بۇ حادیثه‌نی تانری‌لارین قضب‌ی سایان کیاکسار و II آلیاتت دؤیوشو دایان‌دیرماق و صولح باغلاماق قرارینا گلمیش‌لر. الده ائدیلمیش راضیلاشمایا اساسناساساً ساحیلینده دؤیوش باش وئرمیش هالیس چایی میدیا و لیدیا آراسیندا سرحد اعلان ائدیلمیش آلیاتتین قیزی آریئنیس ایسه کیاکسارین اوغلو آستیاقا اره گئتمیش‌دیر.
بو حادثه ایله باغلی هئرودوت یازیر:
 
خط ۱۲۳:
 
اونا قایین‌لاری لیدیالی کروئسوس و بابیل‌لی ناووخادوننوزور ایله بیرگه نهنگ ایمپئریا میراث قالمیشدی. ناووخادوننوزورون آروادی آستیاقین باجی‌سی آمیتیس ایدی، هانسی کی، اری اونون شرفینه قدیم دونیانین یئددی موعجیزه‌سین‌دن بیری اوْلان بابیلین آسما باغ‌لارینی اینشا ائتدیرمیشدی.
آستیاق اؤزو ایسه ایکی ایمپئریا آراسیندا الده ائدیلمیش راضیلیغا اساسناساساً لیدیا حؤکمداری کروئسوسون باجی‌سی آریئنیس ایله ائولنمیشدی. آستیاقین تاج‌قویما مراسیمی آتاسینن اؤلومون‌دن بیر ایل سوْنرا کئچیریلمیشدی. اونون قیزی ماندانا ایسه فارس شاه‌زاده‌سی، I کامبیزه اره وئریلمیشدی.
 
آستیاقین حاکیمیتی دؤورو داها چوخ ایکی شئی‌له — داییمی ایستابیل وضعیت و اینکیشاف‌لا یاددا قالمیش‌دیر. همین دؤورده ایمپئریا دوغوسوندا، دونیانین ان قدیم ایلاهی دین‌لرین‌دن اوْلان زردوشتی‌لیک تشککول تاپمیش، باتی‌سیندا کروئسوس طرفین‌دن تانینمیش فیلوسوف‌لار (تالئس، سولون، آئسوپ و س.) حمایه ائدیلمیش، همچینین ناووخادوننوزور بابیل شهرینی اینکیشاف ائتدیره‌رک قدیم دونیانین ان بؤیوک شهرلرین‌دن بیرینه چئویرمیش‌دیر.
خط ۳۹۶:
=== مئعمارلیق ===
 
بابا-جان‌تپه آدلانان ایری مسکن مادا مدنییت‌ی‌نین، خوصوصیله تیکینتی صنعتی‌نین و مئعمارلیغینین ماراق‌لی عابیده‌لرین‌دن بیری‌دیر. بۇ مسکن لوریستانیین پی‏-ائ-کوه آدلی یئرینده، بیر نئچه تپه‌ده یئرل‏شمیش‌دیر. همین مسکن چوخ‌طبقه‌لی‌دیر، II و III دمیر دؤورلرینی (ائ.ا. X-VI عصرلری) ایحاطه ائدیر. مسکن‌ین ائرکن طبقه‌لری مادایا قدرکی زامانا عاییددیر. عابیده‌نین یالنیز یوخاری طبقه‌سی ائرکن مادا دؤورو ایله باغ‌لی‌دیر. بۇ مسکن مدنیت عابیده‌لرینه و مئعمارلیق دئتال‌لارنا گؤره مادا مئمارلیغینین همدان‌دان تخمینن 70 کیلومئترکیلومتر گونئی‌ده، XX عصرین 60-جی ایل‌لری‌نین سون‌لاریندا آرخئولوژی جهت‌دن تدقیق اولونان موهوم عابیده‌لرین‌دن بیری نوش‏ی-جان‌تپه ایله یاخین‌دیر.
 
نوش‏ی-جان‌تپه کومپلئکسی گئنیش وادی اوزرینده یوکسه‌لن طبیعی تپه‌نین زیروه‌سینده یئرلشمیش‌دیر، اساساً، ایکی معبددن، "قالاچادان" و سوتون‌لو زال‌دان عبارت‌دیر. مئعمارلیق باخیمین‌دان چوخ مورککب اوْلان مرکزی اود معبدی داها ماراق‌لی‌دیر. بو، سجده‌گاها و مینبره مالیک اولان، مرتبه‌لی رومب ‏شکلینده اوجالدیلمیش هون‌دور قولله‌دیر. همین قولله‌ده "موقددس" اود آلوولانیردی و بۇ اودون ایزلری قارالمیش چی کرپیج‌لر اوزرینده قالمیش‌دیر. گؤرونور، بۇ معبد نو‏شی-جان‌تپه اراضی‌سینده یالنیز ان قدیم تیکی‌لی دئییل، هابئله میدیادا زردو‏شتیلیگین بوتون طلب‌لرینه جاواب وئرن ایلک مازدایستیک اوبیئکت ایدی.
«https://azb.wikipedia.org/wiki/ماد»-دن آلینمیش‌دیر