سید جعفر پیشه‌وری: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

|آیری آدلار =جعفر پیشه‌وری

|قیسا بیلگی =سیاستچی ، یازیچی

|دؤغوم یئر = خالخال -اردبیل

|اوْلوم تاریخ = ۱۹۴۷

|اوْلوم یئر = باکو -آذربایجان جۆهوریتی

| وئب‌سایت =

پیشه وری‌نین کیملیینی بیر نئچه جومله ایله کاراکتئریزه ائتمه­لی اولساق، بئله دئملیییک: پئشه­کار اینقیلاب‌چی، قودرت‌لی موحرریر، ایستعدادلی یازیجی، گؤرکملی تشکیلات‌چی، آلوولو ناطیق ایدی. بئله چوخچوْخ جهت‌لی فعالیتین هر بیرینده او گؤرکم‌لی خادیم، تکرار اولونماز شخصیت کیمی اؤزونو گؤسترمیش‌دیر.

بیر موحرریر کیمی پیشه وری 1920-جی ایلدن عؤمرونون سونونا قدر موختلیف قزئت‌لرده ایجتیماعی سیاسی و ادبی مقاله­لرله چیخیش ائتمیش‌دیر. 1943-جو ایلده ایران‌دا دئموکراتیک مطبوعاتین واحید جیبهه­سینی یارادان پیشه‌وری [[گونئی آذربایجان]]دا نشر اولونان قزئت‌لری ده بوبۇ جیبهه­ده بیرلشدیرمک اوچون آذربایجانا گلیر، موختلیف شهرلری گزه­رک ییغینجاق‌لاردا منفور م. رضا شاه-ین داخیلی و خاریجی سیاستینی ایفشا ائدن ییغینجاق‌لاردا آلوولو نیطق لرله چیخیش ائدیر. پیشه‌ورینی اونسوز دا یاخشی تانییان دوغما خالقی، اونون بوبۇ چیخیش‌لارینی درین محببت و حرارت‌له قارشیلاییردی.

[[آذربایجان تورک‌لری|آذربایجان‌لی‌لار]] اون دوردونجو دؤنم ایران میللی مجلیسینه پیشه‌ورینی [[تبریز]]دن نوماینده سئچدی‌لر. مجلیسین خیطابت کورسوسونو آذربایجانلی‌لارین خیطابت تریبونون چئویره­جه­ییندن قورخویا دوشن مورتجع نوماینده­لر اونون نوماینده­لیک اعتبارنامه‌سین تصدیق ائتمه­دی‌لر. دوشمان‌لارین بوبۇ حرکتی پیشه‌ورینی هئچ ده روح‌دان سالمامیش، عکسینه او رئژیمه قارشی داها کسکین موباریزه آپاریر.

1941-جی ایلدن سونرا مرکزی حوکومتین دؤزولمز ظولمونه قارشی آردیجیل موباریزه آپاران آذربایجان‌لی‌لار اینقیلابی حرکاتا رهبرلیک ائتمک اوچون [[تئهران]]-ا دفعه­لرله تلگرام ووروب، پیشه‌ورینی، تبریزه دعوت ائدیرلر. نهایت او، 1945-جی ایلده تبریزه گلیر، یئرلی اینقیلاب‌چی‌لارلا بیرلیک‌ده آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی‌نی تشکیل ائدیر. فیرقه­نین موراجیعت نامه­سینده دئییلیردی: "صینفی منصوبیتیندن، جینسیندن، دیلیندن، دینیندن آسیلی اولمایاراق بوتون ایران تبعه لری فیرقیه عضو اولا بیلر". بوبۇ او دئمک ایدی کی، آ.د.ف هئچ بیر آیری سئچکی‌لیک قویمادان گونئی آذربایجان‌دا یاشایان بوتون میللت‌لرین و طبقه­لرین نوماینده­سینی اؤز سیرالاریندا بیرلشدیرمک ایسته‌ییر. بئله ده اولور: فیرقه‌نین تشکیلیندن آز سونرا میللی بورژوازیادان فهله­یه قدر، بوتون طبقه‌لردن گلیب فیرقه‌یه عضو اولدولار. آ.د.ف بوتون آذربایجانین ایراده­سینی تمثیل ائدن موباریز بیر تشکیلات اولدو و فیرقه‌نین رهبرلیگیله خالقین اینقیلابی حرکاتی اؤز نتیجه­سی‌نی وئردی: 12 دکابر 1945-جی ایلده آذربایجانین میللی مجلیسی س.ج. پیشه وری‌نین باشچی‌لیغی ایله آذربایجان میللی حؤکومتی‌نین تشکیلینی اعلان ائتدی.

میللی حؤکومت ایلک گوندن باشلایاراق آذربایجان‌لی‌لارین بیر سیرا ایقتیصادی، ایجتیماعی و مدنی حوقوق‌لاری ایله باغلی ایصلاحات‌لار کئچیرمه­یه باشلادی. نئچه- نئچه اون ایل‌لردن بری خالقی ایستیثمار ائدن، میللی حؤکومت یاراناندان سونرا اؤلکه‌دن قاچان صاحیبکارلارین فابریکالاری میللی‌لشدی، فابریکالار فهله­لرین اؤز ایچری‌سیندن سئچدیگی مودیریت طرفیندن ایداره اولونماغا باشلادی. صاحب‌سیز دؤولت تورپاق‌لاری، صاحیب‌لری قاچمیش توپراق‌لار کندلی‌لرین تعیین ائتدیگی نوماینده‌لر طرفیندن تورپاق‌سیز کندلی‌لر عوض‌سیز پایلاندی. آنا دیلی دولت دیلی اعلان اولوندو. میللی حؤکومتین بوبۇ قرارینا قارشی چیخان، آنا دیلینی اینکار ائدن بورژووا عالیم‌لری‌نین تئهران قزئت‌لرینده یازدیق‌لاری بؤهتان‌لارا "آذربایجان" قزئتینده پیشه‌وری‌نین ایمضاسی‌ایله بیر نئچه دیش سیندیریجی جاواب مقاله­سی درج اولوندو. پیشه‌وری یازیردی. "دیلیمیزه قارشی چیخان‌لار بیلمه­لی‌دیرلر کی، آذربایجان دیلی شیره‌سینی آنالارین سینه­سیندن، حرکتینی بابالارین اوجاغین‌دان آلیر، اونو بوبۇ حاق‌لاردان آییرماق غئیری-مومکون‌دور..."

یئنی یارانمیش میللی حوکومتین بوتون بوبۇ چتین ایش‌لرین رهبرلیک ائدن پیشه‌وری، خالقین مدنی-معاریف ایش‌لرین خصوصی دیققت یئتیریر، اونلارین تشکیلینده شخصن ایشتیراک ائدیردی. میللی حوکومت دورینده "آذربایجان" قزئتینده شاهلیق اوصولونون تملینی سارسیدان مقاله‌لر یازماق‌لا اؤز موحرریرلیک یاراتیجی‌لیغینی دا دوام ائتدیریردی.

گونئی آذربایجان خالقینین میللی آزادلیق موباریزه­سی‌نین زیروه­سی اولاناوْلان "21 آذر" اینقیلابی‌نین و میللی حؤکومتین رهبری و میللی حؤکومت دورینده حایاتا کئچیریلمیش اصلاحات‌لارین بلاواسیطه تشببوس‌چوسو اولاناوْلان پیشه‌وری آذربایجانین بؤیوک اوغلو کیمی همیشه خالقین قلبینده یاشایاجاق‌دیر.

س.ج. پیشه وری 1930-جو ایللردن سونرا ایراندا، خوصوصیله گونئی آذربایجاندا یئتیشمیش بیر چوخچوْخ اینقیلاب‌چی‌لارین معنوی موعلیمی اولموش‌دور. بیز اینانیریق کی، بوبۇ بؤیوک اینسانین حایاتی، فعالیتی و یارادیجی‌لیغی گلجک نسیلرده اؤرنک اولاجاق‌دیر.

سید جعفر پیشه وری (1883-1947) شاهلیق قورولوشو علیهینه اینقیلابی حرکاتین یئتیشدیردییی گؤرکملی خادیملردن بیری‌دیر. جنوبی آذربایجاندا 1945-1946^جی ایللرده آذربایجان دئموکرات پارتیسی‌نین (آدپ) و آذربایجان میللی حوکومتی‌نین یارانماسی و بیر ایللیک فعالیتی دؤورونده س.ج. پیشه وری‌نین یوکسک اینقیلابی-نظری حاضرلیغی و تشکیلاتچیلیق باجاریغی اؤزونو گؤسترمیش‌دیر.

جنوبی آذربایجاندا 1945^-جی ایلین سنتیابر، دکابر آیلاریندا اینقیلابی خالق حاکیمیتی‌نین یارانماغا دوغرو گئتدییی بیر شرایطده تهراندا چیخان و ایرانین دئموکراتیک قوووتلرینه منسوب اولاناوْلان چوخچوْخ نوفوذلو قزئتلردن بیری یازیردی. "حقیقی دئموکراتیک قورولوش یاراتماق اوچون" دولت حاکیمیتینی ایرتیجاع‌چی‌لاردان تمیزلمکدن، اونلاری موحاکیمه و جزالاندیرماق‌دان باشقا هئچ بیر یول یوخدور... حاکم دایرلری تمیزلمکدن باشقا بیر چاره یوخ‌دور."

1941-1945-جی ایللرده شاهلیق رئژمین و ایرتیجاع‌چی حاکیمیت موناسیبتی اوولده نظردن کئچیریلن تحلیلی گؤستریر کی، همن ایللرده ایران^ین سیاسی قووولری‌نین هئچ بیری آذربایجان خالقینین و دیگر خالق‌لارین میللی آزادلیغی مسئله­سینی قارشییا مقصد کیمی قویمامیشدی. عومومی هوجوما کئچمیش ایرتیجاع نین قارشی‌سینی آلماق، ایران آزادلیق حرکاتینا دایاق یاراتماق و آذربایجان خالقینین میللی و دئموکراتیک آزادلیغینی تأمین ائتمک اوچون مؤوجود سیاسی قووولردن اساسلی صورتده فرقلنن معین بیر سیاسی تشکیلاتین یارانماسی ضروری اولموشدو.

بئله بیر سیاسی قووه 1945-جی ایلین ایکینجی یاریسیندا جنوبی آذربایجاندا یارانماقدا ایدی. س.ج. پیشه وری دئییردی: "بیز اوزون اوزادی موطالیعه ائتدیکدن سونرا یقین حاصیل ائتدیک کی، مهم بیر تشکیلات ووجودا گلمزسه، گوندن گونه قووتلنمکده اولاناوْلان سئلین (ایرتیجاععنین هوجومونون- م.ج.)" قاباغینی آلماق مومکون اولمایاجاق. اونا گؤره ده بیرینجی نؤوبه­ده بؤیوک بیر فیرقه یاراتماغا تشببوس ائتدیک". آذربایجان دئموکرات پارتیسی بئله بیر سیاسی پارتی اولدو. او زامان جنوبی آذربایجاندا یئنی سیاسی پارتی‌نین یارانماسیندا فعال ایشتیراک ائتمیش مسلکداش‌لارینین دا فیکرینی ایفاده ائده­رک س.ج. پیشه وری دئمیش‌دیر: "ایراندا مجلیس و دؤولت ماشینی تامامیله دئموکراتیزمین دوشمانی اولاناوْلان مستبیدلرین الینه دوشوب. اونلار بوبۇ بؤیوک واسیطه­دن ایستیفاده ائده­رک آزادلیغی و حقیقی دئموکراتیک یولوندا موباریزه ائدن فداکار قوولری ازیب محو ائتمکده­دیرلر. تهراندا کؤک سالمیش ایرتیجاع و ایستیبداد قووتی خاریجده (تهران‌دان خاریجده – م.ج.) ووجودا گلن آزادلیق حرکتلرینی یاتیرماق ایشینده هئچ بیر جینایتدن گئری دورمایاجاقدیر. بوبۇ جینایتلر سون وئرمک اوچون اورانین (تهرانین – م.ج.) قودرتینی میللی اختیارلار واسیطه­سیله سیغدیرماق لازیم گلیر. بوبۇ ایشده آذربایجان همیشه اولدوغو کیمی ایندی ده قاباقجیل اولمالی‌دیر. تهران‌دان آزادلیق اومماق بؤیوک سهودیر". 1945-جی ایلده ایران^ین شاهلیق رئژیمینه و ایرتیجاعچی حاکیمیتینه قارشی س.ج. پیشه وری‌نین توتدوغو مؤوقع دیگر سیاسی خادیملرین و قوولرین مؤوقعیندن تامامیله فرقلی ایدی.

پیشه وری اینقیلابی مؤوقع توتاراق ایرانین مرکزی حؤکومتیندن قانون، عدالت و آزادلیق طلب ائدیب اینتیظاردا اوتورماغین قطعی علهینه ایدی. س.ج. پیشه وری آذربایجاندا بؤیوک اینقیلابی ایمکان‌لاردان ایستیفاده اولونماسینی و بئله­لیکله حاکیمیت مسئله­سی‌نین و میللی مسئله­نین اینقیلابی یول ایله حل ائدیلمه­سی تکلیف ائدیلدی.

آذربایجاندا ایرتیجاعنین هوجومونون قارشی‌سینی آلماق و خالقین آزادلیغینا نائیل اولماق اوچون چوخچوْخ بؤیوک ایمکان وار ایدی. تهراندا چیخان و ایران آزادلیق جبهه­سینه باغلی اولاناوْلان "بشر" قزئت 23 آوقوست 1945_جی ایلده یازیردی: "حاکم صینیفلرین اؤزباشینالیغی حددینی گئچنده چاره خالقین موتشکیل اوصیانین‌دان عیبارتدیر. بوبۇ اوصیانین ائلئمئنتلری ایراندا گؤرونمکده­دیر. آذربایجان تلاطومده­دیر و اینقیلابا حاضردیر". بئله بیر شرایطده ایرانین هم ایرتیجاع‌چی، هم ده لیبرال دایره­لری آذربایجاندا خالقین اینقیلابی چیخیش‌لارینین یوبانماسینا، بونونلا دا تدریجن سویوماسینا و نهایت قارشی‌سینین آلینماسینا چالیشیردی. لیبرال سیاسی مؤوقعیه مالیک اولاناوْلان باهار هئچ بیر کانکرت فاکئت گؤسترمدن ادعا ائدیر کی، ایرانین مرکزی دولتی گویا باشقا اوستانلردن داها چوخچوْخ آذربایجانا طرفدارلیق ائدیر. تهراندا چیخان و حاکم داییره­لرله موعین درجه­ده باغلی اولاناوْلان قزئتلردن بعضیلری ایسه یازیردی: "آذربایجان‌لی‌لار اؤز احتیاج‌لارینی دئمیشلر و مرکزی دولتین دیقتینی جلب ائده­جکلر. یاخشی‌سی بودور کی، آذربایجان‌لی‌لار اؤز میللی مطلبلرینی و مقصدلرینی دولت دن ایسته سینلر و صبیر ائتسینلر" اون دوردونجو مجلیس رئیسی‌نین موعاوینی شیراز دئپوتاتی سردار فاکر حیکمت ایسه 25 سئنتیابردا مجلیسده کی چیخیشیندا طلب ائدیردی کی، آذربایجاندا اؤز حوقوق‌لاری اوغروندا موباریزیه قالخمیش شخصلرین "اللری و دیللری کسیلسین". ایران^ین اون دوردونجو مجلیسی‌نین رئیسی س.م. طباطبائی 1945-جی ایل 25 دئکابیریندا مجلیسده چیخیشیندا دئییردی: "فرض ائده لیم کی، ایراندا گؤز چارپان نؤقصان‌لار واردیر. بوتون اوستانلرده اولدوغو کیمی آذربایجان‌لی‌لارین دا دیله یی و شیکایتلری واردیر. لاکین گرک سؤزو اؤز واختیندا دئمک، بئله بیر مؤوقعده یوخ".

همین واخت حؤکومت آذربایجاندا خالقین اینقیلابی حرکاتی نی بوغماق اوچون بیر طرفدن سلاحلی قوولردن ایستیفاده ائتمه یی باشلادی، دیگر طرفدن واخت قازانماق اوچون تبریزده اینقیلابی حرکاتین باش‌چی‌لاری ایله دانیشیغا گیردی. 1945-جی ایلین یاییندا م. صدر اینقیلابی حرکات رهبرلری ایله بیرباشا دانیشیغا دا گیردی. بوبۇ ایش اوچون ایران شاه دولتی‌نین سیاسی خادیملریندن، او زامان آذربایجانا والی تعیین اولونموش مرتضی بیات (سهام السلطنه )شاه-ین و مرکزی حؤکومتین رسمی نوماینده سی کیمی 1945^-جی 7 دئکابریندا تبریزه گلدی. دئکابرین 8-دن 11-نه قدر ایران حؤکومتی و آذربایجان خالقینین نوماینده لری آراسیندا دانیشیق‌لار گئتدی. آذربایجانین نوماینده هیئتین س.ج. پیشه وری باشچیلیق ائدیردی. ایران حوکومتی‌نین بوبۇ دانیشیق‌لاردا دا مقصدی باشقاتماق‌دان، واخت قازانماقدان، خالقی آلداتماق‌دان عیبارت ایدی. ایران دؤولتی‌نین نوماینده سی آذربایجان نوماینده لریندن حؤکومت گؤندریلمک اوچون "آذربایجان خالقینین طلبلری‌نین سیاهی سینی" ایسته میشدی. آذربایجان نوماینده لری 1945-جی ایل نویابرین 20-ده اؤزونو آذربایجان موسیسلر مجلیسی اعلان ائتمیش آذربایجان خالق کونگره سی‌نین (20-21.11.1945-جی ایل ) تبریز دئکلاراسیاسینی، قرارلارینی و بیاننامه سینی ایران دولتی‌نین نوماینده لرینه تقدیم ائتمیش و بیلدیرمیشدیر کی، آذربایجان خالقینین اساس طلبلری بوبۇ سندلرده گؤستریلمیش و واختیندا ایران شاه-ینا، مجلیسینه و حؤکومتینه گؤندریلمیش‌دیر. همن تاریخی سندلر و ایران کونستیتوسیاسینا موافیق اولاراق آذربایجان خالقی آذربایجاندا مختار حاکیمیت اورگان‌لاری یاراتماغا باشلامیش‌دیر. ایران حؤکومتی نوماینده لری آذربایجان خالقینین اساس طلبلری ایله هئچ جوره راضیلاشمادیلار، کیچیک و اهمیت‌سیز مسئله لرین موذاکره سینه ایصرار ائتدیلر و میللی موختاریتدن ال چکیلمه سینی ایره لی سوردولر. بونلارا گؤره ده، موذاکره نتیجه سیز قورتاردی. مرتضی بیات شاها و حؤکومته معلومات وئرمک اوچون دئکابرین 11-ده تبریزدن تهرانا گئتمه لی اولدو.

ایرانین ایرتیجاع قووتلری بوتون واسیطه لرله خالقین اینقیلابی چیخیشینین قارشی‌سینی آلماغا چالیشدیغی بیر واختتا، س.ج. پیشه وری خالق اینقیلابینین یئتیشدیغینی و اونون اوچون بؤیوک ایمکان یاراندیغینی واقتیندا گؤرموشدور. او، مقاله لرینده، نیطق و چیخیش‌لاریندا دؤنه دؤنه خبردارلیق ائدیردی کی، اینقیلابی چیخیش اوچون یارانمیش فورصتی الدن وئرمک اولماز، الوئریش‌لی شرایطدن واختیندا ایستیفاده ائتمک لازیم‌دیر. س.ج. پیشه وری 1945-جی ایل سئنتیابرین 12-ده دییردی: "فورصتدن ایستیفاده ائده بیلمک اؤزو بؤیوک ایستعداد و لیاقت ایسته ییر. بیز فورصتی الدن وئرمه یه راضی اولا بیلمه ریک. اوستان انجومنی و محل‌لی موختاریت مسئله سینی عملی صورتده حیاتا کئچیرمه لییک. "سئنتیابرین 20-د ایسه او "آذربایجان قزئتینده یازیردی: "بیز نه قیمت اولور اولسون جهان حادیثه لری‌نین وئردیگی ایمکان‌دان ایستیفاده ائدیب آزادلیغیمیزی تأمین ائده جییک".

موتفیق قوشون‌لارینین ایراندا اولماسی ایرتیجاع قوولری‌نین ال-قولونو موعین درجه ده باغلامیشدی. بئله بیر شرایطده س.ج. پیشه وری آذربایجاندا میللی آزادلیق حرکاتی اوچون یارانمیش فورصتدن، الوئریش‌لی ایمکان‌دان واختیندا و تأخیر سالمادان ایستیفاده ائتمه یه چاغیریردی. او، 1945-جی ایل سئنتیابرین 12-ده "آذربایجان" قزئته سینده یازیردی: "ایندی آذربایجان خالقینین الینه بؤیوک بیر فورصت دوشموش‌دور. بون‌دان ایستیفاده ائتممک خیانت‌دیر". 1945-جی ایل اوکتیابرین 11-ده اون دوردونجو مجلیسده کی نیطقینده دوکتور محمد موصدیق دئییردی: "بیز ایستیفاده ائتمه لی و یاخشی مؤوقع ایندیکی مؤوقع دیر. من یقین ائدیرم کی، خاریجی قوشون‌لار بوبۇ مملکتدن گئدندن سونرا حاکم دایره لر بیزیم سئچکی قانونوموزون اصلاح ائدیلمه سینه راضی اولمایاجاق‌لار".

رضا شاه-ین دیکتاتوراسی داغیلان‌دان سونرا جنوبی آذربایجاندا سیاسی پارتی و ایجتیماعی تشکیلات‌لارین فعالیتینی خصوصی قئید ائتمک اولار. او جوملدن آذربایجان جمعیتی، آذربایجان زحمتکشلری تشکیلاتی، دئموکراسیه طرفدارلاری مرکزی، آنتی‌فاشیست جمعیت، آذربایجان فهله و زحمتکش همکارلار ایتیفاقی، دئموکراتیک تشکیلات‌لاردان، مطبوعاتدان و شخصلردن عیبارت اولاناوْلان آزادلیق جبهه سی و ایران خالق پارتیاسی کیمی ایجتیماعی و سیاسی تشکیلات‌لار 1941-1945-جی ایللرده آذربایجان^ین بوتون ویلایت و محل‌لریندا، شهیرلرینده، ایش و یاشاییش یئرلرینده گئنیش تشکیلات شبکه سی یاراتمیش و بؤیوک تبلیغات ایشلری گؤرموشدو. آزادلیق، دئموکراسیه و زحمتکشلرین حوقوقو اوغروندا موباریزه ائتمیشدیلر.

بئله لیکله، س.ج. پیشه وری جنوبی آذربایجاندا عوموم خالق منافعینه اویغون یئنی بیر پارتی‌نین یارانماسی ضرورتینی اساسلاندیردیغین‌دان سونرا همن پارتی‌نین یارانماسی اوغروندا موباریزیه باشلادی. س.ج. پیشه وری ده اولاناوْلان پئشه کار اینقیلابچیا مخصوص کیفیت لر اونا بئله بیر پارتی‌نین تشکیلینده موهوم رول اویناماغا ایمکان و صلاحیت وئریردی. سوسیال-ایقتیصادی حیات و آزادلیق اوغروندا موباریزه نین گئدیشی بورادا یئنی سیاسی پارتی‌نین یارانماسی اوچون گئنیش زمین حاضیرلامیشدی. س.ج. پیشه وری 1944-1945-جی ایللرده آذربایجانا سفرلری زامانی بورادا یئنی سیاسی پارتی‌نین یارانماسی سایه سینده ایکینجی موهوم آددیمی آتمیش اولدو. او بوبۇ مسئله ده جنوبی آذربایجان 1905-1911-جی ایللر ایران اینقیلابین‌دان باشلایاراق فهله، کومینیست و میللی آزادلیق حرکات‌لاریندا فعال ایشتیراک ائتمیش. اینقیلابی و دئموکراتیک پارتیلرده فعالیت گؤسترمیش گؤرکملی اینقیلاب‌چی‌لار و آدلی-سانلی آزادیخواه لارلا گؤروشموشدو. س.ج. پیشه وری بیر زامان آذربایجانین تبریز، خوی، سلماس، اورمو، ساراب، اردبیل، آستارا و باشقا شهرلرینده اولموش، بوبۇ یئرلرده فهله لرین، کندلیلرین، ضیالی‌لارین، صنعتکارلارین، فابریک-زاوود صاحیبلری‌نین، دوکانچی و تاجیرلرین، خیردا و اورتا مولکدارلارین، روحانیلرین و دولت قوللوق‌چولارینین ترقی پرور، وطن پرور و آزادیخواه نوماینده لری ایله شخصن گؤروشموش و صؤحبت ائتمیش‌دیر. آذربایجان خالقینین ایحتیاج‌لاری، حوقوق‌لاری و میللی-آزادلیق مسئله لری هر طرف‌لی موذاکره ائدیلیر و اونلارین حاققیندا فیکیرلر سؤیله نیلیردی. س.ج. پیشه وری بوبۇ گؤروشلری و موذاکیره لری بورادا 1944^-جو ایلین یونوندا "آژیر" قزئته سینده یازیردی: "آلتی آیلیک سئچکی موباریزه سی ایستر ایستمز منی جمعیتین داخیلینه سوق ائتدی. هر یئره گئتدیم مولکدارلارین طمطراق‌لی ائولری، کندلی لرین داخمالاری، فهله لرین منزیللری، بیر سؤزله تبریز اهالی‌سی‌نین بوتون طبقه لری ایله تانیش اولدوم. من ایسته ییردیم گزیم، گؤروم، آنلاییم و علاج یولو تاپیم، منیم مقصدیم دلیل، سند، آختارماق ایدی".

جنوبی آذربایجانین باش‌لیجا حیاتی پروبلملرینی ایحاطه ائدن بوتون بوبۇ صؤحبت، موباحیصه و موذاکیره­لرین گئدیشینده اورادا یئنی سیاسی پارتی‌نین یارادان‌لارین رهبر قروپو اورتایا چیخدی، خالق یاراناجاق پارتی‌نین کوتلوی، میللی-آزادلیق، دئموکراتیک و اینقیلابی کاراکتری و وظیفه­لری موعین لشدی. بوندان سونرا جنوبی آذربایجاندا 1945-جی ایلین آوقوست-سئنتیابر آیلاریندا عملی صورتده یئنی سیاسی پارتینین یارادیلماسینا باشلاندی. بوبۇ آرادا س.ج. پیشه وری یازمیش‌دیر: "فیرقه میزی یارادان‌لار میللی حرکاتیمیزی ووجودا گتیرمک اوچون صینیفلری میللی شوارلار واسیطه سیله جلب ائتمک لوزومونو جیدی بیر صورتده ترک ائتمیشلردیر. بوبۇ قرارا گلدیلر: "اوول دئموکرات فیرقه سی (پارتیاسی م.ج.) نامینا میللی بیر تشکیلات ووجودا گتیرسینلر".

س.ج. پیشه وری پارتی‌نین آدینا خصوصی اهممیت وئریردی. او، بوبۇ عقیده ده ایدی کی، "پارتی آد قویدوغوندا اساس مقصد نظره آلینمالی‌دیر. "دئموکرات " آدی گئنیش صینفی اساسی اولاناوْلان بیر پارتیه یارانماسی باخیمین‌دان. خوصوصیله جنوبی آذربایجاندا ایران مشروطه اینقیلابین‌دان و ش.م. خیابانی دوریندن خالقین بوبۇ کاراکترده پارتی ایله تانیش اولماسی جهتدن چوخچوْخ موناسیب ایدی. بوبۇ آد پارتی‌نین دئموکراتیک وظیفه لره مالیک اولاجاغینی موعین ائدیردی.

آذربایجان دئموکرات پارتی‌سی‌نین تشکیلی پارتی‌نین بیرینجی یازیلی سندی – موراجیعت نامه سی آذربایجان و فارس دیللرینده س.ج. پیشه وری طرفیندن یازیلدی. بوندان سونرا آذربایجان دئموکرات پارتی‌سی‌نین (آدپ) ایلک بیاننامه سی تبریز، اورمو و خوی شهرلری‌نین گؤرکم‌لی آزادیخواه‌لارین‌دان 77 نفر طرفیندن ایمضا ائدیلدی و 1945-جی ایل سئنتیابرین 3-ده (1324^نجو ایل شهریور آیینین 12-ده) آذربایجانین بوتون بؤیوک-کیچیک شهرلرینده یاییلدی و بوبۇ سند 2 شهریور بیاننامه سی آدی ایله مشهور اولموش‌دور.

1945-جی ایل سئنتیابرین 5-ده آذربایجان دئموکرات پارتی‌سی‌نین اورگانی "آذربایجان" قزئتی‌نین بیرینجی نومره سی نشر ائدیلدی. "آذربایجان" قزئته سینده س.ج. پیشه وری اؤزو شخصن رهبرلیک ائدیردی. دئمک اولور کی، بوبۇ قزئتین سیاسی، ایجتیماعی و تشکیلاتی اهممیت‌لی بوتون باش مقاله لری س.ج. پشه وری طرفیندن یازیلمیش‌دیر. قزئت آذربایجان دیلینده چیخیر، خالقا پارتی‌نین مرام و مقصدینی منطیقی و چوخچوْخ آیدین دیلله چاتدیریردی.

1945-جی ایل سئنتیابرین 13-ده تبریزده آدپ-نی یارادان‌لارین ایلک کونفرانسی اولدو. بوبۇ کونفرانس پارتی ایشلرینه رهبرلیک ائتمک اوچون 11 نفردن عیبارت کومیته (موسسلر کومیته سی) یاراتدی. همن کومیتیه س.ج. پیشه وری صدر و م.س. شبستری صدر معاوینی سئچیلدی.

آذربایجان دئموکرات پارتی‌سی‌نین یارانماسی موهوم موترقی و اینقیلابی حادیثه ایدی. س.ج. پیشه وری یازیر کی، بوبۇ پارتی‌نین شعارلاری چوخچوْخ آیدین، کانکرت و باشا دوشوله جک ایدی. خالق میللی موختاریت، دیل آزادلیغی، کندلی-مولکدار و فهله-صاحیبکار موناسیبتی‌نین دوزگون یولا قویولماسینی، خالق حاکیمیتینی تأمین ائتمک شعارلارینی چوخچوْخ یاخشی باشا دوشوردو. اونا گؤره ده، آدپ-نین یارانماسی خالق طرفین‌دن بؤیوک ریغبت و اومیدله قارشیلاندی.

آ.د.پ-نین ایلک بیاننامه سی نشر اولونان گوندن (3.11.1945) خالق کوتله لری تبریزه پارتی‌نین و "آذربایجان" قزئته سی‌نین عونوانینا گؤندردیکلری تلگراف و مکتوب واسیطه سیله دئموکرات پارتیسین قوشولدوقلارینی بیلدیریر و بوبۇ پارتی قبول اولونمالارینی خواهیش ائدیردیلر. تبریزدن پارتی‌نین مرکزیندن گؤستریش گؤزلمه دن موسیسلر طرفیندن اردبیل، اهر، ماکی، ماراغا، مرند، اورمو و خوی ویلایتلرینده عجبشئرده، شیشواندا، نکدیده، جولفا، ساراب و دیگر شهرلرده پارتی‌نین تشکیلات‌لاری یاراندی. قورولتای‌دان سونرا ایسه آدپ اؤز تشکیلات‌لارینی پارتیا پروقرامینین و نیظامنامه سی‌نین طلبلرینه اویغون اولاراق قورمایا باشلادی. او جوملدن ایلک پارتیا تشکیلات‌لاری یارادیلدی. 1945-جی ایل نویابرین اووللرینه قدر آدپ-نین بوتون ویلایت و شهر تشکیلات‌لاریندا پارتیا کونفرانس‌لاری کچیریلدی.

آذربایجان دئموکرات پارتی‌سی یاراندیغی گوندن باش خطی نین قورونماسی اوغروندا موباریزه آپارمیش‌دیر. آ.د.پ-نین ایلک بیاننامه سی یازیلیرکن بوبۇ پارتیانی یارادان‌لارین بیر قروپو فقط مدنی موختاریت شعاری ایره لی سورموشدولر و بوبۇ بیرینجی ماده بئله ده عکس اولموشدو. بوبۇ باره ده س.ج. پیشه وری بئله یازیر: "بیز بیلیریک کی، الیمیزده دولت تشکیلاتی، سیاسی قووه و ایختیار اولمازسا فارس موتعصیب لری بیزه مدنی موختاریت وئرمیه جکلر. مدنی موختاریت عیباره سی محدود اولدوغو اوچون داخیلی آزادلیق و اؤز موقدراتینی اؤزو تعیین ائتسین سؤزو ایله موختاریت سؤزونو عوض ائتدیک."