فیزیک: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
ک clean up, replaced: اولان ← اوْلان using AWB |
||
خط ۲:
[[file:Pahoeoe fountain original.jpg|thumb|left|[[Parabol|پارابول]] شکلینده آکان [[lav|لاو]] [[Galileo|گالیلو]]'نون دوشن جیسیملر یاساسییلا بیرلیکته [[kara cisim ışınımı|کارا جیسیم ایٛشینی‌می]]نی دا گؤستریر – سیجاکلیک کاراجیسمین رنگیندن یولا چیکیلاراک تثپیت ادیلبیلیر.]]
[[file:Astronaut-EVA.jpg|thumb|left|[[Astronot|آسترونوت]] و [[Dünya|دونیا]] [[serbest düşüş|سربست دوشوش]]تلر.]]
'''فیزیک'''([[یونان دیلی|یونانجا]]: φύσις طبیعت و φυσικῆ دوغال بیلگیلری) طبیعتین(دوغالین) خاصیت‌لرین مطالعه ائتمه‌یه وئریلن بیلگیلر آدی.ماده‌نین [[فضازامان]]دا حرکتی انرژی و قووتی‌ده شامیل و بؤتون مربوط
'''فیزیک''' [[یونانجا]] '''«فیوزیس»''' – مادی عالمین اوْبیکتیو خاصه‌لرینی اؤیره‌نه‌ن طبیعت علملرین‌دن بیری‌دیر. فیزیک سؤزونو علمه ایلک دفعه قدیم یونان فیلوسوفو [[ارسطو]] گتیرمیش‌دیر. اوْ، اثرلرین‌ده قدیم شرق و یونان علملرینین بۆتون نالیتلرینی توْپلاییب، سیستملشدیرمیش‌دیر. فیزیک ایله یاناشی، [[مکانیک]]، [[متورولوگییا|مترولوژی مسئله‌لر حاقیندا]] اثرلری ده اوْلموش‌دور. داها سوْنرا فیزیک آنلاییشینی آذربایجان دیلینه ۱۱-جی عصرده یاشامیش داهی آذربایجان فیلوسوفو [[بهمنیار آذربایجانی|بهمیار ال-آذربایجانی]] ایشلتمیش‌دیر. هله قدیم دؤورلردن اینسانلار طبیعت‌ده باش وره‌ن حادثه‌لرین سببلرینی آنلاماغا چالیشمیشلار: «کولیین اسمه‌سینه سبب ندیر؟»، «سما نه اۆچون ماوی‌دیر؟»، «یاغیش نیه یاغیر؟»، «آتیلان داش نیه یره دوشور؟»...
خط ۸:
فیزیک تجروبی علم‌دیر. اوْنون قانونلاری تجروبه‌لرده تصدیق‌لنه‌ن رال فاکتلارا اساسلانمیش‌دیر. فیزیکنی اؤیره‌نمکله سیز ده طبیعت حادثه‌لرینی صینیف‌ده خصوصی لابوراتوریا جیهازلاری واسطه‌سیله مۆشاهیده اد‌جک و آراشدیراجاقسینیز.
فیزیک دقیق علم‌دیر. بۇ اوْ دمک‌دیر کی، فیزیکی قانونلار ریاضی دوستورلار واسطه‌سیله ایفاده ادیلیر.
فیزیک بیرده دیگر طبیعت علملری آراسیندا دا علاقه یارادیر. بۇ علملر آشاغی‌داکیلاردیر.
[[آسترونومییا]] گؤی جیسیملرینی اؤیرنیر.
[[متورولوگییا]] یر کوره‌سینین آتموسفرینی، هاوا شرایطینی آراشدیریر. بیولوژی بۆتون جانلی عالمین قورولوشونو و حیات فعالیّتینی تدقیق ادیر.
[[جوغرافییا]] یر سطحینی و اوْنون آتموسفرینی اؤیرنیر.
[[ژئولوژی]] یر کوره‌سینین اۆست قابیغینی و یرین آلت قاتلارینی تدقیق ادیر.
[[کیمیا]] ماده‌لرین چوریلمه‌سینی اؤیرنیر.
فیزیک ایسه یر کوره‌سینین داخیلین‌ده، قابیغین‌دا، آتموسفرین‌ده و بیرده اۇلدوزلار عالمین‌ده باش وره‌ن حادثه‌لری تدقیق ادیر، اوْنلارین عمومی قانوناویغونلوقلارینی مویینلشدیریر. فیزیکی بیلیکلر بیولوژی، کیمیوی، جوغرافی، نجومی، گولوژی حادثه‌لری آنلاماق اۆچون چوْخ اهمیت‌لی‌دیر.
خط ۳۴:
[[نظامی گنجوی]]
طبیعتی بیر چوْخ علم ساحه‌لری اؤیرنیر. بۇ علملرین هر بیری آیری‌لیق‌دا طبیعت‌ده باش وره‌ن حادثه‌لری آراشدیریر، اوْنلارین باشورمه قانونلارینی اؤیرنیر.
طبیعت علملرینه فیزیک، [[کیمیا]]، [[بیولوژی]]، [[جوغرافییا]]، [[آسترونومییا]] و س. عاییددیر.
'''فیزیک''' طبیعتی اؤیره‌نه‌ن علملرین ان موهومودور. اوْ، بیزی احاطه اد‌ن عالمین قورولوشونو، خاصه‌لرینی و اوْرادا باش وره‌ن حادثه‌لرین عمومی قانونلارینی اؤیرنیر.
ان ساده حادثه‌ده بئله، مثلاً، بوداق‌دان قوپان آلمانین یره دۆشمه حادثه‌سین‌ده چوْخ‌لو سایدا طبیعت اوْبیکتی ایشتیراک ادیر: آغاج، بوداق، یارپاق، هاوا، یر کوره‌سی. طبیعت‌ده‌کی بۆتون جانلی و جان‌سیز وارلیقلار (اوْبیکتلر) فیزیکی جیسیم و یا جیسیم آدلانیر. فیزیکی جیسیملرین داخیلین‌ده و یا اوْنلارین ایشتیراکی ایله باش وره‌ن طبیعت حادثه‌لری ایسه فیزیکی حادثه‌لر آدلانیر.
==فرضییه==
[[file:Bose Einstein condensate.png|left|thumb|350px|ماددنین ینی بیر حالینین ([[Bose–Einstein yoğuşması|بوسئ–اینستین یوغوشماسی]]) وارلیغینی گؤسترن، [[Rubidium|روبی‌دیوم]] گازی آتوملارینین هیز داغی‌لی‌می وری‌سی]]
فرضییه – پروبلم سوالین احتیمال اوْلونان جوابی‌دیر. فرزییه‌لرین دوغرولوغونو یوخلاماق اۆچون تستلر (تجروبه‌لر) آپاریلیر. تستلر فرضییه‌نی یا تسدیقلییر، یا دا اینکار ادیر.
تستلر اساسین‌دا فیزیکی قانونلار فورمالاشدیریلیر. مثلاً، یاغیش دامجیلارینین و علینیزدن بوراخدیغینیز داشین نجه دوشدویونو مۆشاهیده ادین.
اوْنلار همیشه یر سطحینه دوشور. مۆشاهیده‌لردن بئله بیر فیزیکی قانون فورمالاش‌دیرماق اوْلار: یاغیش دامجیلاری و داش یر طرفین‌دن جزب اوْلوندوغونا گؤره همیشه یر سطحینه دوشور.
ایندی بئله بیر فرزییه ایر‌لی سورمک اوْلار: اگر یاغیش دامجیلاری و داش یرین جازیبه‌سی نتیجه‌سینده همیشه یر سطحینه دوشورسه، دیگر فیزیکی جیسیملر ده یره دۆشمه‌لی‌دیر. بۇ فرزییه‌نی یوخلاماق اۆچون تست قویولور. سیز بۇ تستی آرتیق ختکشله اتدینیز و ایر‌لی سوردویونوز فرزییه تصدیق اوْلون‌دو: ختکش ده یاغیش دامجیلاری و علینیزدن بوراخدیغینیز داش کیمی یرین جازیبه‌سی نتیجه‌سینده آشاغی یر سطحینه دۆشدو.
خط ۷۳:
ان ساده [[ترمومتر|ترمومتری]] ۱۶-جی عصرده ایتالیا عالیمی [[قالیلو قالیلی|Q.Qaliley]] ایختیراع اتمیش‌دیر. اوْ، شوشه کوره‌نین دلیینی دار شوشه بورویا لهیمله‌ییب ایچری‌سینه یاری‌سین‌دان آشاغی سو تؤکور. بورونو چویره‌رک آچیق طرفینی ایچریسینده سو اوْلان قابا، مثلاً، چای‌دانا داخیل ادیر. چای‌دان قیزدیریلیر. اوْنون ایچری‌سین‌ده‌کی سو ایسیندیکجه بوروداکی سویون سوییه‌سی دییشیر. بۇ سوییه‌نین دییشمه‌سینه اساساً ماده نین ایستی و یا سویوق اوْلماسی تعیین ادیلیر.
سوئد عالیمی. [[آندرس سل‌سی]] ایلک ترمومتر ایشکالاسینی تکلیف اتمیش‌دیر.
جیسمین قیزما (و یا سویوما) درجه‌سینی بللی اد‌ن فیزیکی کمیت [[تِمپراتور|تِمپراتوردور]]. تِمپراتورون دقیق اؤلچولمه‌سی اۆچون [[ترمومتر|ترمومتردن]] ایستیفاده ادیلیر. ان چوْخ ایستیفاده اوْلونان ترمومترلرین ایش پرینسیپی مایع لرین ایستی‌دن گنیشله‌نمه خاصه‌سینه اساس‌لانیر. ترمومتر مایع سی اوْلاراق جیوه و یاخود رنگلنمیش ایسپیرت‌دن ایستیفاده ادیلیر.
خط ۹۲:
}}
{{قایناق}}
[[بؤلمه:فیزیک]]
[[بؤلمه:بیلیم]]
| |||