محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
|
|
=== مۆعاصیر تاریخ ===
[[ایکینجی دونیا ساواشی]]نین سونلارینا یاخین [[بؤیوک بریتانیا]]نین موستملکهسی اوْلان هیندوستاندا میلّی-آزادلیق حرکاتی گئنیشلهندی. بؤیوک بریتانیا هیندوستانا دومینیون حۆقوقو وئرمهیه مجبور اوْلدو. همین ایلین آوقوستوندا [[جواهیرلل نئهرو]] باشدا اوْلماقلا موقتی حکومت تشکیل اولوندواوْلوندو. لاکین بۇ تام آزادلیق دئییلدی. خالقین موباریزهسی داوام ائدیردی. بۇ موباریزه نتیجهسینده ۱۹۴۷-جی ایلده هیندوستاندا اینگیلیس آغالیغینا سون قویولدو. همین ایلین آوقوستون ۱۵-ده هیندوستان اراضیسینده دینی علامتلر اساس گؤتورولمکله ایکی موستقیل دؤولت، هیندوسلارین چوخلوق تشکیل ائتدیی هیندوستان و اهالیسی اساساً موسلمانلاردان عبارت اوْلان [[پاکیستان]] دؤولتلری قۇرولدو. ائله ایلک ایللردن بۇ دؤولتلرین بیر-بیرینه قارشی اراضی ادعالاری میدانا چیخدی. غرب دؤولتلری بۇ ایکی بؤیوک دؤولتلری بیر-بیرینه قارشی محاربهیه سوروکلهیهرک اونلارین هر ایکیسینی اینکیشافدان ساخلاییردی. هیندوستان بۇ ادعالاریندا [[شوروی]]-نین، پاکیستان غربین کمکینه آرخالانیردی. کشمیر بولگه نینا صاحبلیک اۆزرینده ۱۹۴۸-جی ایلده [[بیرینجی هیندوستان-پاکیستان ساواشی]] باش وئردی. [[بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی تهلوکهسیزلیک شوراسی]]نین واسطهچیلیک میسسییاسینین فعالیّتی سایهسینده باریشیق الده اولوندواوْلوندو. قوزئی-غربی کشمیر و یا کشمیرین اوچده بیر حیصّه سی (آزاد کشمیر) پاکیستانین، قالان اراضیسی ایسه هیندوستان نظارتی آلتینا دوشدو. ۱۹۶۵-جی ایلده کشمیر موسسیسلر مجلیسینین قبول ائتدیی آنا یاسا کشمیری هیندوستان اتفاقینین ترکیب حیصّه سی اعلان ائتدی. بو، [[ایکینجی هیندوستان-پاکیستان ساواشی]]نه سبب اوْلدو. بۇ دفعه [[چین]]ین موباریزهیه قاریشاجاغیندان احتیاطلانان شوروی-نین فعال واسطهچیلیگی ایله محاربه ۱۹۶۶-جی ایلده دایاندیریلدی و [[داشکند بیاننامهسی]] ایمضالاندی. کشمیر مسئلهسی ۱۹۸۷، ۱۹۸۸، ۱۹۹۷-جی ایللرده ده ایکی دؤولت آراسیندا قانلی حربی توققوشمالارا سبب اوْلدو. پاکیستان کشمیر مسئلهسینین بئینلخالق سوییهده حل اولونماسینااوْلونماسینا چالیشیر، اونو هیندوستان ترکیب حیصّه سی کیمی تانیمیر. بورادا [[بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی]]-نین نظارتی آلتیندا رئفئرئندوم کئچیریلمهسی طلب ائدیلیر، لاکین هیندوستان بونا راضیلیق وئرمیر. هیندوستان اراضیسی ایله همسرهد اوْلان غربی پاکیستاندان آیریلان شرقی پاکیستاندا ۱۹۷۱-جی ایلده گئنیش موختاریت اوغروندا موباریزه باشلانارکهن هیندوستان قوْشونلارینی شرقی پاکیستان اراضیسینه یئریتدی و بورادا موستقیل [[بنقلادش]] دؤولتینین یارانماسینا کؤمک ائتدی.
۱۹۵۰-جی ایلده هیندوستان جومهوریتی اعلان اولوندواوْلوندو. همین ایل قبول اولونموشاوْلونموش آنا یاسا هیندوستانی ۲۲ اوستان و ۹ موتتفیق اراضیدن عبارت فدراتیو جومهوریتی، ایداره فوْرماسینا گؤره پارلانمئنت جومهوریتی کیمی تثبیت ائتدی. "نئهرو خطی"نین حیاتا کئچیریلمهسی سایهسینده اؤلکهده نیسبتاً ثابت دموکراتیک اینکیشافی تامین ائدن اساسلار یاراندی. هیندوستاندا هئچ واخت دؤولت چئوریلیشلری، حربی رژیملرین حاکمیّتی اولمامیشدیر. هیندوستانی "دونیانین ان بؤیوک دموکراتییاسی" آدلاندیریرلار. نئهرو و سلفلری، قیزی [[ایندیرا قاندی]] و نوهسی [[راجیو قاندی]] ۳۹ ایل هیندوستان حکومتینه باشچیلیق ائتمیشدیلر. [[هیندوستان میلّی کوْنقره سی]] اوزون مدت سیاسی حیاتدا رئال موخالیفته راست گلمهدن رهبر اوْلموشدور. "نئهرو خطی" ایقتیصادی اینکیشافی سورتلندیردی. اؤلکهده [[قاریشیق اقتصادیات]] یارادیلدی، اؤزل بؤلمه ایله یاناشی دؤولت بؤلمهسینین اینکیشافینا دقت یئتیریلدی، بؤیوک صنایع آچیغا چیکمامیشی میدانا گلدی. [[یاشیل اینقیلاب]] ۷۰-جی ایللرده اؤلکهنی ارزاق تاخیلی ایله تامین ائتمهیه ایمکان وئردی. ۸۰-جی ایللرده هیندوستاندا بازار اصلاحاتلاری کئچیریلمهیه باشلاندی. اوّللر صنایعده اساس دقت ایدخالی آزالتماغا یؤنلمیشدیسه، ایندی ایخراجا ایشلهیهن صنایع ساحهلرینین اینکیشاف ائتدیریلمهسینه اوستونلوک وئریلدی. هیندوستان بؤیوک اینتئللئکتوال آچیغا چیکمامیشی واردیر. ۷۰-جی ایللرده اؤلکهده [[نۆوه انرژیسی]] الده اولوندواوْلوندو. هیندوستان ۱۹۸۰-جی ایلده اؤز راکئتداشیییجیسی واسطهسیله اوزایا رابطه پئیکینی بوراخدی، ۹۰-جی ایللردن اعتباراً اؤلکهده تاکتیکی و باللیستیک راکئتلر حاضیرلانیر. لاکین فعال [[دئموقرافیک سیاست]]ین آپاریلماسینا باخمایاراق، اهالی آرتیمینین سرعتلی اولماسی، بونا قارشی اصلاحاتلارین تأثیرینی آزالدیر. اهالینین بؤیوک اکثریتی یوخسوللوق حدیندن آشاغی سوییهده یاشاییر.
۱۹۸۰-جی ایللرده هیندوستاندا سیقه فاناتیزمی دالغاسی قالخدی. موستقیل [[سیقه دؤولتی]] یاراتماق اوغروندا موباریزه آپاران بۇ ایجمانین عضولری مرکزی حکومته تضییق واسطهسی کیمی تئررور کامپانییاسینا باشلادیلار. باش نازیرلر ایندیرا قاندی ۱۹۸۴-جو ایلده، راجیو قاندی ایسه ۱۹۹۱-جی ایلده بۇ تئررورون قوربانی اوْلدولار. جواب تئپکیسی کیمی [[هیندوسلار]] دا هیندوس دؤولتی یاراتماق اوغروندا موباریزهیه باشلادیلار. انحصارچیلارین کیچیک بیر قروپونون ایقتیصادی قودرتینین آرتماسی ایله اونلارین حاکم پارتییانین رهبرلیینه تأثیری گۆجلهنیردی. عینی زاماندا آنتیانحصارچی قوهلر ده آرتیردی. حاکم پارتییا ایکی حیصّه یه پارچالاندی. انحصارچی قوهلره خیدمت ائدن ساغلاردان عبارت سیندیکات و ایندیرا قاندینین باشچیلیغی ایله سوْل-مرکزچی کوالیسییا یاراندی. ایندیرا قاندی "قاندی خطی"-نی داوام ائتدیردی. داخیلی پارچالانما، یارانان یئنی موناسیبتلره چئویک موناسیبت گؤستریلمهمهسی، دینی آیریسئچکیلیک ادعالاری، دینی-سیاسی قوهلرین فاللاشماسی هیندوستان میلّی کوْنقره سینین نفوذونو چوْخ آزالتدی. اؤلکهده سیاسی بحران باش وئردی. حاکمیّت اوغروندا موباریزه کسکینلشدی. ۱۹۷۷-۱۹۸۰-جی ایللرده [[جاناتا پارتییاسی]]، ۱۹۸۹-۱۹۹۱-جی ایللرده موخالیف میلّی جبهه حاکمیّته گلدی. ۱۹۹۱-۱۹۹۶-جی ایللرده هیندوستان میلّی کوْنقره سی حاکمیّتی اله آلسا دا، اونو اوزون مدت اؤزونده ساخلایا بیلمهدی. ۱۹۹۸-جی ایلده [[بهاترییا جاناتا پارتییاسی]] حاکمیّته گلدی. بوتون سادالانان چتینلیکلره باخمایاراق، هیندوستان یئنه ده، گونئی آسیادا آپاریجی مؤوقئیینی ساخلاییر. اقتصادیاتین لیبئراللاشدیریلماسی، خاریجی کاپیتالین گئنیش جلب ائدیلمهسی، اؤزللشدیرمه اونون اینکیشافیندا باشلیجا مئیللردیر.
اقتصادیاتین لنگارتیمی بیر چوْخ حاللاردا میلّی کاپیتالین ضعیفلیگی ایله ایضاح ائدیلیر. اقتصادیاتین ساهوی قورولوشو. ۲۰۰۵-جی ایلده هیندوستان عمومی داخیلی محصولو ۷۷۲،۰ ملرد.هر نفره دوشهن محصول ایسه ۷۰۰ دوللارا برابر اوْلموشدور (مؤ قایسه اۆچون قئید ائتملیگیک ki.bu گؤستریجیلر ۱۹۹۵-جی ایلده مۆافیق اولاراق ۳۴۰ ملرد. دوللار و ۳۸۷ دوللار تشکیل ائتمیشدیر). اودم-ین اورتایللیک آرتیم سرعتی ایلک ۳۵-۴۰ ایلده ۳،۵%-دن آرتیق اولمامیشدیر. لاکین سون ایللرده بۇ گؤستریجی آرتاراق۱۹۹۹-۲۰۰۰-جی ایللرده ۶،۲%،۲۰۰۳-۲۰۰۵-جی ایللرده ایسه ۸،۴% تشکیل ائتمیشدیر. عمومی داخیلی محصولون ۲۵%-i کند چیفتلیک (مزرعه)ینین،۲۷%-i صنایعنین،۴۷%-i خیدمت ساحهلرینین پایینا دوشور. جمعی ایشچیلرین ایسه ۶۷%-i کند چیفتلیک (مزرعه)یندا چالیشیرلار. هیندوستان آقرار-صنایع اؤلکهسی حساب ائدیلیر.
کند چیفتلیک (مزرعه) نیسبتاً ثابت و دینامیک اینکیشاف ائدیر. کند چیفتلیک (مزرعه)ینی اساسینی اکینچیلیک تشکیل ائدیر.کند چیفتلیک (مزرعه)یندان الده اولوناناوْلونان گلیرین ۷۵%-ایبیتکیچیلیین پایینا دوشور. بئجریلهن توْرپاق ساحهسی ۱۴۱ ملن. هئکتاردیر. بونوندا ۱۵ ملن. هئکتاری ایلده ۲ دفعه اکیلیر. ۸۴ ملن. هئکتار صونعی سووارما ایله بئجریلیر. هیندوستان چای یئر فیندیغی،شکر قامیشی اۆرتیم (تولید)ینا گؤره بیرینجی،دویو و پامبیق اۆرتیم (تولید)ینا گؤره ایکینجی،توتون اۆرتیم (تولید)ینا گؤره اوچونجو یئری توتور. ۲۰۰۳-جو ایلده اساس کند چیفتلیک (مزرعه) محصوللاری اۆرتیم (تولید)ی-تاخیل ۲۲۵ ملن. تون(او جملهدن بوغدا ۷۶ملن. تون،دویو ۱۳۲ ملن. تون)،چای ۷۷۰ ملن. تون،قهوه ۲۰۰ مین تون،پامبیق ۲،۱ ملن. تون،شکر قامیشی ۲۷۲ ملن. تون توتون ۶۶۰ مین تون، کارتوف ۲۱ ملن. تون اوْلموشدور. یئر فیندیغی و کونجوت اۆرتیم (تولید)ینا گؤره دونیا اؤلکهلری اوزره محصولون ۳۰%-نه مالیکدیر. کتان توخومو و گنگرچک یاغی اۆرتیم (تولید)ینا گؤره بیرینجی یئری توتور. ادویات محصوللاری اۆرتیم (تولید)ی چوْخ یاییلمیشدیر – بیبر،دارچین،راپس،زنجفیل،ساریکؤک،هیل و س. بوتون تروز و مئیوه تۆره لری واردیر. ایریبوینوزلو مال-قارانین سایینا گؤره ده هیندوستان دونیادا بیرینجی یئری توتور. دونیا اوزره جمعی جامیشلارین ۵۷%-i،اینکلرین ۱۶%-i هیندوستان پایین دوشور. ۷۵ ملن. تون سود اۆرتیم (تولید) ائدیر. ۱۳ ملن. دونوزلاری وار. اراضیسینین ۱۹،۳%-i مئشهلیکدیر. هیندوستان دنیزدن توتولان بالیغا گؤره ۶-جی،ایچمهلی سودان توتولان بالیغا گؤره ۲-جی یئری توتور. جمعی توتوتلان بالیغین حجمی-۵،۳ ملن. توندور. بۇ ساحه مشغوللوغون آرتماسیندا و خاریجی تیجارتده بؤیوک رول اویناییر. ۴۰۰ مین تون دنیز محصولو ایخراج ائدیر.
هاسیلات صنایعسی باخیمیندان هیندوستان اقتصادیاتین اینکیشافی اۆچون کیفایت قدر مینرال احتیاطلارا مالیکدیر. بئله کی،دونیا دمیر فیلیزی احتیاطینین ۲۵%-ا قدری،مارقانس فیلیزی چیخاریلماسینین ۱۵%-i،سلیودانین ۶۰%-i بۇ اؤلکهنین پایینا دوشور. ۲۰۰۳-جو ایلده اؤلکهده ۳۱۵ ملن. تون کؤمور،۳۳ ملن. تون نفت،۴۴۸ ملرد. کوت. ساعت الکتریک انرژیسی اۆرتیم (تولید) ائدیلمیشدیر. کؤمور ائهتیاتی ۱۴۸ ملرد. تون قیمتلندیریلیر. ۷،۳ ملن. تون دمیر فیلیزی، ۶،۸ mln.ton بوکسیدلر، ۳،۱ ملن. تون میس فیلیزی،۱،۷ ملن. تون مارقانس فیلیزی، ۲،۴ مین تون قیزیل، ۵۳ مین تون گوموش، ۴۰،۶ مین کارات آلماز،۶۳ مین تون قورغوشون اۆرتیم (تولید) ائدیلیر. بۇ ساحهلرین جمعی محصولو ۱۰،۳ ملرد. دوللارا برابردیر. اؤلکه اوزره جمعی ایخراجین ۱۶%-i بۇ ساحهنین پایینا دوشور.
|