بیرینجی گؤی تورک خاقانلیغی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
←قارا ایسسیق خاقان (۵۵۲-۵۵۳): +یئنی بؤلمه |
←ایپک تیجارتی مسألهسی: +یئنی بؤلمه |
||
خط ۲۲:
مانیاخ٬ ایران‌دا تاپانمادیغی بازارلامانی بیزانسدا آختارماق اۆچون اؤزونون وظیفه‌لندیریلمه‌سینی ایسته‌دی. ۵۶۷-ده بیر ائلچی‌لیک هئیأتی بیزانسا گؤندریلدی. ۵۶۸-ده مانیاخ قاییدارکن٬ بیزانس ائلچی‌سی ده اوْنون یانینا قاتیلدی. بئله‌جه بیزانس ایله گؤی‌تۆرکلر ساسانیلره قارشی ساواشا گیردیلر. ایستمی خان بیر طرفدن جئیحونون باتی‌سیندا حرکته گئچرکن٬ بیر یاندان دا قۇزئی‌دن [[آذربایجان|آذربایجانا]] یئنمیش ایدی. ۵۷۱ ایلینده ایسه ساسانیلرله بیزانس آراسیندا ساواش باشلاندی. گؤی‌تۆرکلرین [[خزر]] قۇزئیینده‌کی حرکات بیزانسی شۆبهه‌لندیردی٬ بۇ سبب‌له گؤی‌تۆرکلرین دۆشمانی اوْلان آوارلارا کؤمکلیک ائتدی‌لر. بیزانسین بۇ ایشی٬ گؤی‌تۆرکلری عصبی‌لشدیردی؛ بئله‌جه ایستمی خان ساسانیلره قارشی اوْلان ساواشی دایاندیردی. بۇ دفعه بیزانس ایستمی خانی ساواشا قاندیرماق اۆچون چالیشماغا باشلامیشدی. آنجاق ۵۷۲-جی ایلده [[مۇغان خاقان]]٬ ۵۷۶-جی ایلده ایسه [[ایستمی خان]] اؤلدو.
== تاسپار خاقان (۵۷۲ - ۵۸۱) ==
{{اساس|تاسپار خاقان}}
تاسپار خاقان قارداشی [[مۇغان خاقان]] کیمی [[چین|چینله]] یاخشی علاقه‌‌لر قۇرماغا و چینده‌کی داخیلی قاریشیقلیقدان ایستیفاده ائتمه‌یه چالیشدی. چیندن گلن هدیه‌‌لردن سوْنرا ایکی دؤولت آراسیندا تیجارت علاقه‌‌لری اینکیشاف ائتمه‌یه باشلادی. تیجارت علاقه‌لری‌نین درینلشمه‌سی، راحت حیاط طرزینه اۇیغونلاشما تۆرک توْپلولوقلاری آراسیندا چین مدنیتی‌نین یاییلماسینا سبب اوْلدو. حتی چینلی میسسیوْنئرلرین فعالیتی نتیجه‌سینده تاسپار خاقان [[بۇدیزم|بۇدیزمی]] قبول ائتمیشدی. تاسپار خاقان ایکییه بؤلونموش چینین حیصه‌‌لری ایله (غربده تسی؛ شرقده چوْو) بالانسلی سیاست قۇرماغا چالیشسا دا بۇنا نایل اوْلمامیشدیر. 577-جی ایلده چوْو ایله تسی آراسیندا مۇحاریبه باشلادی. نتیجه‌ده چوْو تسینی مغلوب ائده‌رک توْرپاقلارینی اؤزونه تابع ائتدی. بۇندان سوْنرا گؤیتورک خاقانلیغی ایله چوْو آراسیندا مۆناسیبتلر پوْزولدو. تاسپار خاقان اوْردوسو ایله چینه دوْغرو ایره‌لیله‌یه‌رک پکن و اطرافینی غارت ائتدی.
تاسپار خاقان دا دؤولتین شرق بؤلگه‌سینی ایداره ائدیردی. غربی ایداره ائدن ایستمی یابقو اصلینده تاسپار خاقانا تابع اوْلسا دا مۆستقیل حرکت ائدیردی. ایستمی یابقو 576-جێ ایلده اؤلدوکدن سوْنرا یئرینه اوْغلو [[تاردو خاقان|تاردو]] کئچدی. بۇندان سوْنرا تاسپار خاقانین حاکمیتی ضعیفله‌مه‌یه باشلادی. تاسپار خاقان چینله یاخشی مۆناسیبتلر قۇرماغی باجارمادی و گؤیتورک خاقانلیغی ضعیفله‌مه‌یه باشلادی. تاسپار خاقان اوْنا تابع اوْلان دؤولتین شرق قوْلونو دا ایکی حیصه‌‌یه آییراراق اوْنا تابع اوْلماق شرطی ایله قارداشی کوْلوْنون اوْغلو [[ایشبارا خاقان|ایشبارانی]] شرقه، کیچیک قارداشی ژوْتانی ایسه غربه حاکم تعیین ائتدی.
تاسپار خاقانلا چین آراسینداکی آنلاشمازلیقلار هر ایکی دؤولتین داخیلی ایشلرینه جدی تأثیر گؤستردی. چینده سۇی سۆلاله‌سی فۆرصتدن ایستیفاده ائده‌رک حاکمیتی اله کئچیردی. بۇندان سوْنرا چینده بیرلیک یاراندی.
581-جی ایلده تاسپار خاقان اؤلدو. اوْنون اؤلوموندن سوْنرا کیمین خاقان اوْلماسی اۇغروندا گؤیتورک وطنداش مۇحاریبه‌‌سی باشلادی. تاسپار خاقان اؤلوموندن اول حاکمیتی مۇغان خاقانین اوْغلو آپایا وصییت ائتسه ده، قۇرولتای آپانین حۆقوقو اوْلمادیغینا گؤره تاسپار خاقانین اوْغلو آمراکی یئنی خاقان سئچدی. بۇنا باخمایاراق ائله همین ایل [[آمراک خاقان|آمراک]] خاقان [[ایشبارا خاقان|ایشبارا خاقانین]] لئهینه حاکمیتدن ال چکدی.
| |||