نفت: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

'''نفت''' (قدیم ''آککاد'' دیلینده ''"ناپاتوم"''، ینی ''اییلنن''، ''آلوولانان'' دئمکدیر) — اساساً کاربوهیدروژئنلرین و دیگر عوضوی بیرلشملرین مرکب قاریشیغیندان عیبارت سپئسیفیک اییه مالیک یانار مایع. کاربوهیدروژئنلرین قاریشیقدا چکی پایی بؤیوک اینتئروالدا ده‌ییش‌یرده‌ایش‌یر.

یونگول ([[خوصوصی چکی]]سی آشاغی و [[سیخلیق|سیخلیغی]] کیچیک) نفتلرده 97%،۹۷٪، [[آغیر نفت]]لر و [[بیتوم]]لاردا ایسه بۇ رقم 50%۵۰٪-ا قدر آزالا بیلر. نفتین ترکیبیندکی [[کاربوهیدروژئن]]لر باشلیجا اولاراق [[آلکان]]لار، [[تسیکلوالکان]]لار و مختلف [[آروماتیک کاربوهیدروژئنلر]]له تمثیل اولونور. بوندان علاوه نفتین ترکیبینده [[آزوت]]، [[اوکسیژن]]، [[کوکورد]]لو بیرلشمه‌لر و چوْخ جوزی مقداردا [[دمیر]]، [[نیکئل]]، [[میس]] و [[وانادیوم]] مئتاللارینا دا راست گلینیر.

نفت-قاز سیرالی کاربوهیدروژئن یاتاقلارینا یئرین مین، 2۲ مین متردن 5-6۵–۶ مین متره قدر درینلیکلرینده راست گلینیر. عادتن، بۇ درینلیک 1000-3000۱۰۰۰–۳۰۰۰ متر تشکیل ائدیر. یئر سطحینه یاخینلاشدیقجا [[آتموسفئر]] سولارینین و باکتئرییالارین تاثیریتأثیری آلتیندا نفت [[دئقراداسییا]]یا معروض قالیر (بیودئقراداسییا) و قاتیلاشیر. شیمیایی ترکیبینه گؤره نفت [[طبیعی قاز]]آ و آسفالتا یاخیندیر. بۇ سببدن ده چوْخ وقت بۇ ماددلر عمومیلیکده [[پئترولیت]]لر ده آدلانیرلار.

نفت آچیق شابالیدی رنگه مالیکدیر. اورتا مولئکول چکیسی 220-330 q/mol حددیندیر. [[سیخلیق|سیخلیغی]] 0،65-1،05۰٬۶۵–۱،05 q/sm³ سیخلیغی 0،83۰٬۸۳-دن کیچیک اولانلارا [[یونگول نفت]]، 0،831-0،860۰٬۸۳۱–۰٬۸۶۰ آراسیندا اولانلارا اورتا، 0،860۰٬۸۶۰-دان یوخاری اولانلارا ایسه [[آغیر نفت]] دئییلیر. اونون ترکیبینده چوْخلو سایدا عوضوی مادده‌لر اولدوغوندان او [[قایناما تئمپئراتورو]] ایله یوخ، مایع [[عوضو مادده]]لرین قایناما تئمپئراتورو (>28 ۲۸ °C، آغیر نفتلرده ≥100≥۱۰۰ °с) ایله سجیییلندیریلیر.

اونون ترکیبینه دخیل اولان بعضی کومپونئنتلری اولجه [[آتموسفئر باسکیی]]نده، سونرا [[واکووم]]دا 450—500۴۵۰—۵۰۰ °С-ده، بعضی حاللاردا ایسه 560—580۵۶۰—۵۸۰ °С-ده قایناداراق آیریریرلار. نفتین [[دونما تئمپئراتورو]] ترکیبینده [[پارافین]]این حددیندن آسیلی اولاراق −60−۶۰ ایله +30۳۰ °С آراسیندا ده‌ییش‌یرده‌ایش‌یر. [[اؤزوللوی]]او بؤیوک حدده ده‌ییش‌یرده‌ایش‌یر (1،98۱٬۹۸ ایله 265،90۲۶۵٬۹۰ мм²/с آراسیندا). بو، نفتین ترکیبینده اولان یونگول فراکسییالاردان آسیلی اولور. [[خوصوصی ایستیلیک توتومو]] 1،1,7—2,1۱٬۱٬۷—۲٬۱ кJ/(кq∙К)؛ دیئلئکتریک اؤتوروجولویو 2،0—2،5؛۲٬۰—۲٬۵؛ [[ائلئکتریک کئچیریجیلییی]] 2∙10-10۲∙۱۰–۱۰ ایله 0،3∙10−18۰٬۳∙۱۰−۱۸ Оm⁻¹∙сm⁻¹

نفت تخمینن 1000۱۰۰۰-دن چوْخ کومپونئنتین قاریشیغیندان عیبارتدیر. اونلارین بیر چوْخونو مایع [[کاربوهیدروژئن]]لر (80—90 %۸۰—۹۰٪) و [[آزوت]]لو، [[اوکسیژن]]لی و [[کوکورد]]لو هئتئرواتوملو [[عوضوو بیرلشمه‌لر]] (4—5 %۴—۵٪) تشکیل ائدیر. بورایا همچئنین [[مئتال]]لار ([[وانادیوم]] و [[نیکئل]])، حل اولونموش [[کاربوهیدروژئن]] قازلاری

(C1-C4، ماکسیوموم 4 %۴٪ قدر)، [[سو]] ( ماکسیوموم 10 %۱۰٪ قدر)، مختلف [[مینئرال]]لار (خلوریدلر، 0،1—4000۰٬۱—4000 mq/l و داها آرتیق)، [[عوضوو تورشولار]]این دوزلارینین [[محلول]]او و s. ده دخیلدیر.

نفت اساساً [[پارافین]]لی (عادی حالدا 30—35،۳۰—۳۵، بعضی حاللاردا 40—50%۴۰—۵۰٪) و [[پارافین]]سیز (25—75%۲۵—۷۵٪) اولماقلا ایکی قوروپا بؤلونور. آز مقداردا آروماتیک بیرلشمه‌لره ([[آروماتیک کاربوهیدروژئنلر]]) مالیک اولورلار.

نفتین ترکیبینه [[کاربوهیدروژئن]]لرله برابر [[کوکورد]]لو بیرلشمه‌لر، مونو و [[دیسولفیدلر]]، [[تیوئفئنلر]]، و همچئنین [[پولیتسیکلیک مادده‌لر]]ده دخیلدیرلر. ائلئمئنت ترکیبی (%): С — 82—87۸۲—۸۷,Н₂ — 11—14۱۱—14,5, S — 0,01—6۰٬۰۱—۶ (نادیر حاللاردا 8۸ قدر)، N — 0,001—1۰٬۰۰۱—1,8, O₂ — 0,005—0,35۰٬۰۰۵—۰٬۳۵ (نادیر حاللاردا 1،2۱٬۲ یه قدر ) و س. نفتین ترکیبینده 50۵۰-دن آرتیق شیمیایی ائلئمئنت واردیر. قئید اولونانلارلا برابر [[وانادیوم|و]] (10⁻⁵ — 10⁻²%)، [[نیکئل|نی]] (10⁻⁴-10⁻³%)، [[خلور|جل]] (2•10۲•10⁻²%-ə qədər) و باشقالاری. بۇ ترکیب نفت حاصیل اولونان اراضیلردن آسیلی اولاراق دییشیر. اونا گؤره ده، بۇ حاقدا عومومی فیکیر سؤیله‌مک چتیندیر.

یئر تکینی قازماق اوچون قازما بالتالاریندان ایستیفاده ائدیلیر. [[قازما بالتاسی]] اوزون، بیر-بیرینه باغلانمیش بورولارین اوج حیصه‌سینه باغلانیلیر. اکثر حاللاردا [[قازما بالتاسی]] بیر-بیرینه نسبتاً بوجاق آلتیندا یئرلشمیش 3۳ دیشلی کونوس فورمالی دیییرجکدن عیبارت اولور. بئله بالتالار نسبتاً یومشاق سوخورلارین کئچیلمسی اوچون تطبیق ائدیلیر.

باشقا کونستروکسییالاردا حرکتلی حیصه‌لر اولمور. اونلارین کسیجی حیصه‌سی [[آلماز]]، کسیجی [[کئرامیکا]] و یا برک خلیتدن حاضیرلانیر. بالتانی ده‌ییش‌مکده‌ایش‌مک اوچون بوتون بورولار قازیلمیش قویودان یئرین سطحینه چیخاریلمالیدیر. آلتین ده‌ییش‌یلمسینینده‌ایش‌یلمسینین سببی اونون سینماسی و یا کسیجیلیک قابلیت‌ینین ایتمسی اولا بیلر. قازما بالتاسی قیریلدیقدا اولجه چالیشیرلار کی، قازما بورولارینین دخیلینه توتقاج ساللاسینلار کی، سینمیش حیصه‌نی خاریجی ائتسینلر.

بالتا [[پولاد]]دان حاضیرلانمیش قازما بورولاری ایله بیرلیکته [[ائلئکتریک]] [[محریک]]ی واسیطه‌سیله دقیقه ده 100۱۰۰ دوور سورعتله ساعات عقربی ایستیقامتینده فیرلادیلیر. قازما بورولارینین سویودولماسی و اساساً ده قازیلمیش سوخور حیصه جیکلرینین یئرین سطحینه قالدیرماق اوچون خوصوصی مایعلردن (اساساً گیل محلولوندان) ایستیفاده ائدیرلر. مایع قازما بورولاری ایله قویویا وورولور، بئلکی، او، بالتانین دئشیکلریندن چیخیب بورو ایله قویو دیوارلاری آراسیندا یارانان حلقوی فضا ایله قویو آغزینا دوغرو حرکت ائدیر. سوخور حیصه جیکلرینین مایع ایله قویو آغزینا دوغرو حرکتینی تأمین ائتمک اوچون او، یوکسک اؤزلولویه مالیک اولمالیدیر. بۇ مایع سودان، پولیمئردن و گیل محلولوندان عیبارت اولور.

== نفت ایران تاریخینده ==

ایران کونستیتوتسیاسینا اساسااساساً میلی نفت حاصیل ائدن موسیسه آکسیالاری‌نین خاریجی کومپانیالارا ساتیلماسی و یا اونلارا نفت حاصیل ائتمه‌یه ایجازه وئریلمه‌سی قاداغاندیر. نفت یاتاقلاری‌نین کشفینی [[ایران میلی نفت کومپانیاسی]] آپاریر. ۱۹۹۰-جی ایللرین سونلاریندان باشلایاراق نفت سئکتورونا خاریجی اینوئستورلار گلمیشدیر ( فرانسه-[[توتال]] و [[Elf Aquitaine]]، مالئزی-[[Petronas]]، ایتالیا- [[Eni]] همچینین [[چین میلی نفت کومپانیاسی]]). اونلار "«کومپئنساسیا ائدیلمیش کونتراکتلار"» اساسیندا حاصیل ائدیلمیش نفتین بیر حیصه‌سینی الده ائدیرلر، مودت بیتدیکدن سونرا ایسه یاتاقلاری ایران میلی نفت کومپانیاسی‌نین نظارتینه وئریرلر.

* Neftçıxarmanın texnika və texnologiyası. AzNSETLİ, Bakı, 1999. 311 Səh.