بیرینجی دونیا ساواشی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

|پارچاسی =

|باشلیق =

|یئر = [[اوروپا]]٬، [[آفریقا]]٬، یاخین شرق٬شرق، قیسا مۆدّت [[چین]]ده و ساکیت اوقیانوس آدالاریندا

|بؤلگه =

|سبب = ایستعمارچی اؤلکه‌لرین اینکیشافی٬اینکیشافی، بۇ اؤلکه‌لر آراسینداکی ضیدّیتلرین کسکین‌لشمه‌سی٬کسکین‌لشمه‌سی، دۆنیانین یئنی‌دن بؤلوشدورولمه‌سی اۇغروندا اۇروپا دؤلتلری‌نین ایکی حربی-سیاسی بلوک آراسیندا ایختیلاف

|جوغرافی دییشیکلیکلر =

|ساواشان۳ =

|باشچی۱ =

|باشچی۲ =

|باشچی۳ =

|گۆج۱ =

|گۆج۲ =

|گۆج۳ =

* ۹٫۷۲۳٫۹۹۱ یارالی

* ۴٫۰۰۰٫۶۷۶ ایتکین

* ۸٫۴۶۵٫۲۸۶ یارالی

* ۳٫۴۷۰٫۱۳۸ ایتکین

|ایتکین۳ =

|نوْتلار =

'''بیرینجی دۆنیا ساواشی''' (۲۸ جولایژوئیه ۱۹۱۴ - ۱۱۱۹۱۴–۱۱ نوْوامبر ۱۹۱۸) — بشریّت تاریخینده [[ایکینجی دونیا ساواشی|ایکینجی دۆنیا ساواشینا]] قدرکی ان بؤیوک ساواش. بۇ آدلاندیرما ایکینجی دۆنیا ساواشی‌نین باشلانماسیندان سوْنرا ایشلنمه‌یه باشلانمیش٬باشلانمیش، ایکی دۆنیا ساواشی آراسینداکی دؤنمده ایسه غربده «بؤیوک ساواش ({{اینگیلیسجه|The Great War}})٬، ({{فرانسه‌جه|La Grande guerre}})» یا دا «دۆنیا ساواشی» آدلاندیریلمیشدیر.

بۇ ساواشا ایکی ایتّیفاق‌دا بیرلشن٬بیرلشن، دۆنیانین ان بؤیوک گۆجلری قوْشولموشدور: «[[آنتانتا]]» دا اینگیلیس٬اینگیلیس، فرانسه٬فرانسه، روسیه٬روسیه، «اۆچلر ایتّیحادی» ندا دا آلمان٬آلمان، اوتریش-ماجاریستان٬ماجاریستان، ایتالیا (۱۹۱۵-جی ایلده آنتانتانین طرفینه کئچیر ) وار ایدی. آنجاق اوتریش-ماجاریستان باریش علئیهینه یوْل‌وئرمز حرکتلر ائتدی٬ائتدی، ایتالیا دا ساواش باشلاناندا آلمان و اوتریش-ماجاریستانا قوْشولماقدان ایمتیناع ائتدی. نتیجه‌ده ۷۰ میلیوندان آرتیق ساواشچی (اوْنلارین ۶۰ میلیونو اوروپالی ایدی) دۆنیانین ان بؤیوک ساواشلاریندان بیرینه گؤندریلدی. ۱۰ میلیونا یاخین عسگر اؤلدو٬اؤلدو، اساساً سیلاحلارداکی تکنیکی قاباقلامانین اوْلماسی اؤلوملرین سایینی داها دا آرتیریردی.

ایستعمارچی اؤلکه‌لرین اینکیشافی٬اینکیشافی، ایلک نؤوبه‌ده بۇ اؤلکه‌لر آراسینداکی ضیدّیت‌لرین کسکین‌لشمه‌سی٬کسکین‌لشمه‌سی، دۆنیانین یئنیدن بؤلوشدورولمه‌سی اۇغروندا اوروپا دؤولتلری‌نین ایکی حربی-سیاسی بلوکو آراسیندا مۆباریزه بیرینجی دۆنیا ساواشینا گتیریب چیخاردی. بۇ ضیدّیتلرین باشلیجاسی آلمان ایله بؤیوک بریتانیا آراسیندا ایدی.

آلمان حربی-سیاسی داییره‌لری بؤیوک بریتانیا و فرانسه‌نین حسابینا یئنی مۆستعمیره‌لر آلماق٬آلماق، فرانسه و روسیه‌نی گۆجسوزلتمک٬گۆجسوزلتمک، اوْنلارین مۆستملکه‌لری‌نین بیر پارچاسینی اله آلماق نیّتینده ایدیلر. اوْنون مۆتّفیقی اوتریش-ماجاریستان دؤولتی ایسه بالکان یاریم‌آداسیندا اؤز نۆفۇذونو گئنیشلندیرمه‌یه و یئنی توْرپاقلار آلماغا چالیشیردی.

بؤیوک بریتانیا حؤکومتی ساواش یوْلو ایله آلمانی گۆجسوزلتمک٬گۆجسوزلتمک، اوْنون مۆستملکه‌لری‌نین بیر پارچاسینی اله کئچیر مک٬مک، عوْثمانلی ایمپیراتورلوغونو بؤلوشدورمک اۇمودوندایدی. فرانسه حؤکومتی ده بۇنو ایسته‌ییردیایسته‌ایردی. بۇندان باشقا فرانسه٬فرانسه، ۱۸۷۱-۱۸۷۰۱۸۷۱–۱۸۷۰-جی ایل‌لرده آلمان ایله اوْلان ساواشدا ایتیریلمیش الزاس و لوْتارینگیا ویلایتلرینی گئری آلماق٬آلماق، آلمانین رئین ویلایتی‌نین بیر بؤلومونو اله کئچیر مک ایسته‌ییردیایسته‌ایردی. روس تزار حؤکومتی ایسه بالکاندا٬بالکاندا، بوسفور و داردانل بوْغازلاریندا اؤز حؤکمرانلیغینی یاراتماغا٬یاراتماغا، هم ده آلمانی ایقتیصاد جهتدن گۆجسوزلتمه‌یه چالیشیردی.

اوتریش-ماجاریستان ایله صربیستان آراسینداکی مۆناقیشه٬مۆناقیشه، ساواشین باشلانماسی اۆچون بهانه اوْلدو. اوتریش-ماجاریستان اوْردوسوْنون باش باشچی‌سی٬باشچی‌سی، ارشرسوق فرانس-فردیناند بوسنی‌ده‌کی مانوْورلارا قاتیلدی. ژوئن آیی‌نین ۲۸-ده صربیستاندان گلمیش ترورچو قروپون عۆضوو اوْلان قاوریلو پرینسیپ٬پرینسیپ، اوتریش-ماجاریستان تاخت-تاجی‌نین ولیعهدینی سرایئووْدا اوْلدوردو. بۇنون قارشیلیغیندا اوتریش-ماجاریستان صربیستانا اولتیماتوم گؤندریب اوْنا قارشی ساواش اعلان ائتدی.

۱۹۱۴-جۆ ایلین ژوئن آیی‌نین آخیرلاریندا اوتریش-ماجاریستان اوْردوسو صربیستان توْرپاقلارینا گیردی. بلقراد شهری بوْمبالاندی. روس ایمپیراتورلوغو صربیستانی مۆدافیعه ائتمک اۆچون سفربرلیگه باشلادیغی مۆدّتده آقوستون ۱-ده آلمان ایمپیراتورلوغو روسیه‌یه٬روسیه‌یه، آقوستون ۳-ده ایسه آلمان فرانسه‌یه ساواش اعلان ائتدی. آلمان آقوستون ۴-ده بلژیکه هۆجۇم ائتدی.

{{ویکی قایناقلاماسی|باغلانتی=https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Birinci_D%C3%BCnya_M%C3%BCharib%C9%99siBirinci_Dünya_Müharibəsi&oldid=3519415 |باشلیق=Birinci Dünya Müharibəsi |دیل=آذربایجان جۆمهۇریتی تۆرکجه‌سی |یوخلاما=۲۷ فوریه ۲۰۱۶}}