|
|شکیل=
|شکیل آدی= Seyid Cəfər Pişəvəri.jpg
|شکلین اولچوسو =150۱۵۰
|آیری آدلار =جعفر پیشه‌وری
|قیسا بیلگی =سیاستچی ،سیاستچی، یازیچی
|میللیت=ایرانلی - آذربایجانلی
|تحصیل =
|دؤغوم تاریخ = ۱۸۲۲
|دؤغوم یئر = خالخال -اردبیل
| وئب‌سایت =
}}
'''میرجعفر پیشه وریپیشه‌وری''' (1893۱۸۹۳-جو ایل 26۲۶ آوقوست) [[گونئی آذربایجان]]-ین [[خالخال]] شهری‌نین [[زئیوه (خالخال)|زئیوه]] کندینده، بیر اکینچی عائیله سینده آنادان اولموش‌دور. شاهلیق اوصول ایداره سی‌نین بوغوجو موحیطینده ایکی قات ظولوم آلتیندا یاشایان گونئی آذربایجان‌لی‌لار همیشه اولدوغو کیمی، ایقتیصادی چتینلیکدن یاخا قورتارماق اوچون [[ایران]]-ین موختلیف شهر و ناحیهلرینهناحیهلرینه ایش آختارماغا گئدیردیلر. بعضنبعضاً عائیلهسیعائیلهسی ایله بیرلیکده آرازی کئچرک [[باکی]]-یا نئفت معدنلرینده ایشلمک اوچون گئدن‌لرده اولوردو.
بئله عائیلهلردنعائیلهلردن بیری ده بالاجا سید جعفرین عائیلهسیعائیلهسی اولور. باکی-دا دا ایقتیصادی چتین‌لیک ایچرهسیندهایچرهسینده عؤمور سورن پیشه‌وری گوندوزلری ایشله‌ییب،ایشله‌ایب، آخشام‌لاری بیر نئچه صینیف درس اوخویا بیلیر. او شخصی موطالیعه و فیطری ایستعدادی‌نین سایهسیندهسایهسینده گؤرکملی خادیم سویهسینهسویهسینه یوکسله بیلمیش‌دیر.
پیشه وری‌نینپیشه‌وری‌نین کیملیینی بیر نئچه جومله ایله کاراکتئریزه ائتمهلیائتمهلی اولساق، بئله دئملیییک: پئشهکارپئشهکار اینقیلاب‌چی، قودرت‌لی موحرریر، ایستعدادلی یازیجی، گؤرکملی تشکیلات‌چی، آلوولو ناطیق ایدی. بئله چوْخ جهت‌لی فعالیتین هر بیرینده او گؤرکملی خادیم، تکرار اولونماز شخصیت کیمی اؤزونو گؤسترمیش‌دیر. ▼
▲پیشه وری‌نین کیملیینی بیر نئچه جومله ایله کاراکتئریزه ائتمهلی اولساق، بئله دئملیییک: پئشهکار اینقیلاب‌چی، قودرت‌لی موحرریر، ایستعدادلی یازیجی، گؤرکملی تشکیلات‌چی، آلوولو ناطیق ایدی. بئله چوْخ جهت‌لی فعالیتین هر بیرینده او گؤرکملی خادیم، تکرار اولونماز شخصیت کیمی اؤزونو گؤسترمیش‌دیر.
== سیاسی چالیشما ==
س.ج. پیشهپیشه‌وری وری 1934۱۹۳۴-جو ایلده رضا شاه خفیهسیخفیهسی طرفیندن حبس اولانا قدر شاهلیق رئژیمین قارشی [[ایران]]دا موختلیف اینقیلابی تشکیلات‌لاردا رهبر خادیم کیمی فعالیت گؤسترمیش‌دیر.
1941۱۹۴۱-جی ایلده حبس‌دن آزاد اولدوق‌دان سونراسوْنرا نشر ائتدیردیگی "«آژیر "» قزئتینده چاپ اولونان "«زیندان خاطیرلری "» آدلی سیلسیله مقاله‌لریندن س.ج. پیشه‌وری‌نین زیندان حایاتینی داها اطراف‌لی اؤیرنیریک. ▼
بیر موحرریر کیمی پیشه وریپیشه‌وری 1920۱۹۲۰-جی ایلدن عؤمرونون سونونا قدر موختلیف قزئت‌لرده ایجتیماعی سیاسی و ادبی مقالهلرلهمقالهلرله چیخیش ائتمیشدیر. 1943۱۹۴۳-جو ایلده ایراندا دئموکراتیک مطبوعاتین واحید جیبههسینیجیبههسینی یارادان پیشه‌وری [[گونئی آذربایجان]]دا نشر اولونان قزئت‌لری ده بۇ جیبههدهجیبههده بیرلشدیرمک اوچون آذربایجانا گلیر، موختلیف شهرلری گزهرکگزهرک ییغینجاق‌لاردا منفور م. رضا شاه-ین داخیلی و خاریجی سیاستینی ایفشا ائدن ییغینجاق‌لاردا آلوولو نیطق لرله چیخیش ائدیر. پیشه‌ورینی اونسوز دا یاخشی تانییان دوغما خالقی، اونون بۇ چیخیش‌لارینی درین محببت و حرارت‌له قارشیلاییردی. ▼
== مجلیس سئچكی‌لریسئچکی‌لری == ▼[[آذربایجان تورک‌لری|آذربایجان‌لی‌لار]] اون دوردونجو دؤنم ایران میللی مجلیسینه پیشه‌ورینی [[تبریز]]دن نوماینده سئچدی‌لر. مجلیسین خیطابت کورسوسونو آذربایجانلیلارین خیطابت تریبونون چئویرهجهییندنچئویرهجهییندن قورخویا دوشن مورتجع نومایندهلرنومایندهلر اونون نومایندهلیکنومایندهلیک اعتبارنامه‌سین تصدیق ائتمهدیلرائتمهدیلر. دوشمان‌لارین بۇ حرکتی پیشه‌ورینی هئچ ده روح‌دان سالمامیش، عکسینه او رئژیمه قارشی داها کسکین موباریزه آپاریر. ▼
== میللی حوكومتینحوکومتین یارانماسی == ▼1941۱۹۴۱-جی ایلدن سونراسوْنرا مرکزی حوکومتین دؤزولمز ظولمونه قارشی آردیجیل موباریزه آپاران آذربایجان‌لی‌لار اینقیلابی حرکاتا رهبرلیک ائتمک اوچون [[تئهران]]-ا دفعهلرلهدفعهلرله تلگرام ووروب، پیشه‌ورینی، تبریزه دعوت ائدیرلر. نهایت او، 1945۱۹۴۵-جی ایلده تبریزه گلیر، یئرلی اینقیلاب‌چی‌لارلا بیرلیکده آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی‌نی تشکیل ائدیر. فیرقهنینفیرقهنین موراجیعت نامهسیندهنامهسینده دئییلیردی: "صینفی منصوبیتیندن، جینسیندن، دیلیندن، دینیندن آسیلی اولمایاراق بوتون ایران تبعه لری فیرقیه عضو اولا بیلر". بۇ او دئمک ایدی کی، آ.د. ف هئچ بیر آیری سئچکی‌لیک قویمادان گونئی آذربایجاندا یاشایان بوتون میللت‌لرین و طبقهلرینطبقهلرین نومایندهسینینومایندهسینی اؤز سیرالاریندا بیرلشدیرمک ایسته‌ییرایسته‌ایر. بئله ده اولور: فیرقه‌نین تشکیلیندن آز سونراسوْنرا میللی بورژوازیادان فهلهیهفهلهیه قدر، بوتون طبقه‌لردن گلیب فیرقه‌یه عضو اولدولار. آ.د. ف بوتون آذربایجانین ایرادهسینیایرادهسینی تمثیل ائدن موباریز بیر تشکیلات اولدواوْلدو و فیرقه‌نین رهبرلیگیله خالقین اینقیلابی حرکاتی اؤز نتیجهسینینتیجهسینی وئردی: 12۱۲ دکابر 1945۱۹۴۵-جی ایلده آذربایجانین میللی مجلیسی س.ج. پیشه وری‌نینپیشه‌وری‌نین باشچی‌لیغی ایله آذربایجان میللی حؤکومتی‌نین تشکیلینی اعلان ائتدی. ▼
== ميللیمیللی حوكومتينحوکومتین خیدمت‌لری == ▼▲1941-جی ایلده حبس‌دن آزاد اولدوق‌دان سونرا نشر ائتدیردیگی "آژیر" قزئتینده چاپ اولونان "زیندان خاطیرلری" آدلی سیلسیله مقاله‌لریندن س.ج. پیشه‌وری‌نین زیندان حایاتینی داها اطراف‌لی اؤیرنیریک.
میللی حؤکومت ایلک گوندن باشلایاراق آذربایجانلیلارین بیر سیرا ایقتیصادی، ایجتیماعی و مدنی حوقوق‌لاری ایله باغلی ایصلاحات‌لار کئچیرمهیهکئچیرمهیه باشلادی. نئچه- نئچه اون ایللردن بری خالقی ایستیثمار ائدن، میللی حؤکومت یاراناندان سونراسوْنرا اؤلکه‌دن قاچان صاحیبکارلارین فابریکالاری میللی‌لشدی، فابریکالار فهلهلرینفهلهلرین اؤز ایچری‌سیندن سئچدیگی مودیریت طرفیندن ایداره اولونماغا باشلادی. صاحب‌سیز دؤولت تورپاق‌لاری، صاحیب‌لری قاچمیش توپراق‌لار کندلیلرین تعیین ائتدیگی نوماینده‌لر طرفیندن تورپاق‌سیز کندلی‌لر عوض‌سیز پایلاندی. آنا دیلی دولت دیلی اعلان اولوندو. میللی حؤکومتین بۇ قرارینا قارشی چیخان، آنا دیلینی اینکار ائدن بورژووا عالیم‌لری‌نین تئهران قزئت‌لرینده یازدیق‌لاری بؤهتان‌لارا "آذربایجان" قزئتینده پیشه‌وری‌نین ایمضاسی‌ایله بیر نئچه دیش سیندیریجی جاواب مقالهسیمقالهسی درج اولوندو. پیشه‌وری یازیردی. "دیلیمیزه قارشی چیخان‌لار بیلمهلیدیرلربیلمهلیدیرلر کی، آذربایجان دیلی شیره‌سینی آنالارین سینهسیندن،سینهسیندن، حرکتینی بابالارین اوجاغین‌دان آلیر، اونو بۇ حاق‌لاردان آییرماق غئیری- مومکون‌دور...مومکون‌دور…" ▼
آذربایجانین بوتون شهرلرینده آنا دیلینده قزئتلر و ژورنال‌لار نشر اولوندو، ایبتیدایی مکتب لر اوچون "«آنا دیلی "» درسلیک لری یاراندی، تبریزده دولت داروالفونونو، دولت رادیو وئرلیش‌لری کومیتهسی،کومیتهسی، یازیچی و شاعیرلر مجلیسی، فیلارمونیا، دولت موزهیی،موزهیی، یئتیم‌لر ائوی، اونلارجا بئله ایجتیماعی مدنی موسسیسهلرموسسیسهلر آچیلدی. شهرلر آبادلاشماغا، کندلره یئنی گئنیش یول‌لار چکیلمه‌یه باشلادی. ▼▲بیر موحرریر کیمی پیشه وری 1920-جی ایلدن عؤمرونون سونونا قدر موختلیف قزئت‌لرده ایجتیماعی سیاسی و ادبی مقالهلرله چیخیش ائتمیشدیر. 1943-جو ایلده ایراندا دئموکراتیک مطبوعاتین واحید جیبههسینی یارادان پیشه‌وری [[گونئی آذربایجان]]دا نشر اولونان قزئت‌لری ده بۇ جیبههده بیرلشدیرمک اوچون آذربایجانا گلیر، موختلیف شهرلری گزهرک ییغینجاق‌لاردا منفور م. رضا شاه-ین داخیلی و خاریجی سیاستینی ایفشا ائدن ییغینجاق‌لاردا آلوولو نیطق لرله چیخیش ائدیر. پیشه‌ورینی اونسوز دا یاخشی تانییان دوغما خالقی، اونون بۇ چیخیش‌لارینی درین محببت و حرارت‌له قارشیلاییردی.
▲[[آذربایجان تورک‌لری|آذربایجان‌لی‌لار]] اون دوردونجو دؤنم ایران میللی مجلیسینه پیشه‌ورینی [[تبریز]]دن نوماینده سئچدی‌لر. مجلیسین خیطابت کورسوسونو آذربایجانلیلارین خیطابت تریبونون چئویرهجهییندن قورخویا دوشن مورتجع نوماینده‌لر اونون نومایندهلیک اعتبارنامه‌سین تصدیق ائتمهدیلر. دوشمان‌لارین بۇ حرکتی پیشه‌ورینی هئچ ده روح‌دان سالمامیش، عکسینه او رئژیمه قارشی داها کسکین موباریزه آپاریر.
▲== میللی حوكومتین یارانماسی ==
▲1941-جی ایلدن سونرا مرکزی حوکومتین دؤزولمز ظولمونه قارشی آردیجیل موباریزه آپاران آذربایجان‌لی‌لار اینقیلابی حرکاتا رهبرلیک ائتمک اوچون [[تئهران]]-ا دفعهلرله تلگرام ووروب، پیشه‌ورینی، تبریزه دعوت ائدیرلر. نهایت او، 1945-جی ایلده تبریزه گلیر، یئرلی اینقیلاب‌چی‌لارلا بیرلیکده آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سی‌نی تشکیل ائدیر. فیرقه‌نین موراجیعت نامهسینده دئییلیردی: "صینفی منصوبیتیندن، جینسیندن، دیلیندن، دینیندن آسیلی اولمایاراق بوتون ایران تبعه لری فیرقیه عضو اولا بیلر". بۇ او دئمک ایدی کی، آ.د.ف هئچ بیر آیری سئچکی‌لیک قویمادان گونئی آذربایجاندا یاشایان بوتون میللت‌لرین و طبقهلرین نومایندهسینی اؤز سیرالاریندا بیرلشدیرمک ایسته‌ییر. بئله ده اولور: فیرقه‌نین تشکیلیندن آز سونرا میللی بورژوازیادان فهلهیه قدر، بوتون طبقه‌لردن گلیب فیرقه‌یه عضو اولدولار. آ.د.ف بوتون آذربایجانین ایرادهسینی تمثیل ائدن موباریز بیر تشکیلات اولدو و فیرقه‌نین رهبرلیگیله خالقین اینقیلابی حرکاتی اؤز نتیجهسینی وئردی: 12 دکابر 1945-جی ایلده آذربایجانین میللی مجلیسی س.ج. پیشه وری‌نین باشچی‌لیغی ایله آذربایجان میللی حؤکومتی‌نین تشکیلینی اعلان ائتدی.
▲== ميللی حوكومتين خیدمت‌لری ==
▲میللی حؤکومت ایلک گوندن باشلایاراق آذربایجانلیلارین بیر سیرا ایقتیصادی، ایجتیماعی و مدنی حوقوق‌لاری ایله باغلی ایصلاحات‌لار کئچیرمهیه باشلادی. نئچه- نئچه اون ایللردن بری خالقی ایستیثمار ائدن، میللی حؤکومت یاراناندان سونرا اؤلکه‌دن قاچان صاحیبکارلارین فابریکالاری میللی‌لشدی، فابریکالار فهلهلرین اؤز ایچری‌سیندن سئچدیگی مودیریت طرفیندن ایداره اولونماغا باشلادی. صاحب‌سیز دؤولت تورپاق‌لاری، صاحیب‌لری قاچمیش توپراق‌لار کندلیلرین تعیین ائتدیگی نوماینده‌لر طرفیندن تورپاق‌سیز کندلی‌لر عوض‌سیز پایلاندی. آنا دیلی دولت دیلی اعلان اولوندو. میللی حؤکومتین بۇ قرارینا قارشی چیخان، آنا دیلینی اینکار ائدن بورژووا عالیم‌لری‌نین تئهران قزئت‌لرینده یازدیق‌لاری بؤهتان‌لارا "آذربایجان" قزئتینده پیشه‌وری‌نین ایمضاسی‌ایله بیر نئچه دیش سیندیریجی جاواب مقالهسی درج اولوندو. پیشه‌وری یازیردی. "دیلیمیزه قارشی چیخان‌لار بیلمهلیدیرلر کی، آذربایجان دیلی شیره‌سینی آنالارین سینهسیندن، حرکتینی بابالارین اوجاغین‌دان آلیر، اونو بۇ حاق‌لاردان آییرماق غئیری-مومکون‌دور..."
یئنی یارانمیش میللی حوکومتین بوتون بۇ چتین ایش‌لرین رهبرلیک ائدن پیشه‌وری، خالقین مدنی-معاریف ایش‌لرین خصوصی دیققت یئتیریر، اونلارین تشکیلینده شخصن ایشتیراک ائدیردی. میللی حوکومت دورینده "«آذربایجان "» قزئتینده شاهلیق اوصولونون تملینی سارسیدان مقاله‌لر یازماق‌لا اؤز موحرریرلیک یاراتیجی‌لیغینی دا دوام ائتدیریردی. ▼▲آذربایجانین بوتون شهرلرینده آنا دیلینده قزئتلر و ژورنال‌لار نشر اولوندو، ایبتیدایی مکتب لر اوچون "آنا دیلی" درسلیک لری یاراندی، تبریزده دولت داروالفونونو، دولت رادیو وئرلیش‌لری کومیتهسی، یازیچی و شاعیرلر مجلیسی، فیلارمونیا، دولت موزهیی، یئتیم‌لر ائوی، اونلارجا بئله ایجتیماعی مدنی موسسیسهلر آچیلدی. شهرلر آبادلاشماغا، کندلره یئنی گئنیش یول‌لار چکیلمه‌یه باشلادی.
گونئی آذربایجان خالقینین میللی آزادلیق موباریزهسینینموباریزهسینین زیروهسیزیروهسی اوْلان "21«۲۱ آذر "» اینقیلابینین و میللی حؤکومتین رهبری و میللی حؤکومت دورینده حایاتا کئچیریلمیش اصلاحات‌لارین بلاواسیطه تشببوس‌چوسو اوْلان پیشه‌وری آذربایجانین بؤیوک اوغلو کیمی همیشه خالقین قلبینده یاشایاجاق‌دیر. ▼▲یئنی یارانمیش میللی حوکومتین بوتون بۇ چتین ایش‌لرین رهبرلیک ائدن پیشه‌وری، خالقین مدنی-معاریف ایش‌لرین خصوصی دیققت یئتیریر، اونلارین تشکیلینده شخصن ایشتیراک ائدیردی. میللی حوکومت دورینده "آذربایجان" قزئتینده شاهلیق اوصولونون تملینی سارسیدان مقاله‌لر یازماق‌لا اؤز موحرریرلیک یاراتیجی‌لیغینی دا دوام ائتدیریردی.
== پیشه‌وری‌نین شخصییه‌تی ==
▲گونئی آذربایجان خالقینین میللی آزادلیق موباریزهسینین زیروهسی اوْلان "21 آذر" اینقیلابینین و میللی حؤکومتین رهبری و میللی حؤکومت دورینده حایاتا کئچیریلمیش اصلاحات‌لارین بلاواسیطه تشببوس‌چوسو اوْلان پیشه‌وری آذربایجانین بؤیوک اوغلو کیمی همیشه خالقین قلبینده یاشایاجاق‌دیر.
س.ج. پیشهپیشه‌وری وری 1930۱۹۳۰-جو ایللردن سونراسوْنرا ایراندا، خوصوصیله گونئی آذربایجاندا یئتیشمیش بیر چوْخ اینقیلاب‌چی‌لارین معنوی موعلیمی اولموش‌دور. بیز اینانیریق کی، بۇ بؤیوک اینسانین حایاتی، فعالیتی و یارادیجی‌لیغی گلجک نسیلرده اؤرنک اولاجاق‌دیر. ▼== پيشه‌وری‌نين شخصييه‌تی ==
▲س.ج. پیشه وری 1930-جو ایللردن سونرا ایراندا، خوصوصیله گونئی آذربایجاندا یئتیشمیش بیر چوْخ اینقیلاب‌چی‌لارین معنوی موعلیمی اولموش‌دور. بیز اینانیریق کی، بۇ بؤیوک اینسانین حایاتی، فعالیتی و یارادیجی‌لیغی گلجک نسیلرده اؤرنک اولاجاق‌دیر.
سید جعفر پیشه وریپیشه‌وری (1883-1947۱۸۸۳–۱۹۴۷) شاهلیق قورولوشو علیهینه اینقیلابی حرکاتین یئتیشدیردییی گؤرکملی خادیملردن بیری‌دیر. جنوبی آذربایجاندا 1945-1946۱۹۴۵–۱۹۴۶^جی ایللرده آذربایجان دئموکرات پارتیسینین (آدپ) و آذربایجان میللی حوکومتی‌نین یارانماسی و بیر ایللیک فعالیتی دؤورونده س.ج. پیشه وری‌نینپیشه‌وری‌نین یوکسک اینقیلابی-نظری حاضرلیغی و تشکیلاتچیلیق باجاریغی اؤزونو گؤسترمیش‌دیر.
جنوبی آذربایجاندا 1945۱۹۴۵^-جی ایلین سنتیابر، دکابر آیلاریندا اینقیلابی خالق حاکیمیتی‌نین یارانماغا دوغرو گئتدییی بیر شرایطده تهراندا چیخان و ایرانین دئموکراتیک قوووتلرینه منسوب اوْلان چوْخ نوفوذلو قزئتلردن بیری یازیردی. "حقیقی دئموکراتیک قورولوش یاراتماق اوچون" دولت حاکیمیتینی ایرتیجاع‌چی‌لاردان تمیزلمکدن، اونلاری موحاکیمه و جزالاندیرماق‌دان باشقا هئچ بیر یول یوخدور...یوخدور… حاکم دایرلری تمیزلمکدن باشقا بیر چاره یوخدور."
1941-1945۱۹۴۱–۱۹۴۵-جی ایللرده شاهلیق رئژمین و ایرتیجاعچی حاکیمیت موناسیبتی اوولده نظردن کئچیریلن تحلیلی گؤستریر کی، همن ایللرده ایران^ین سیاسی قووولری‌نین هئچ بیری آذربایجان خالقینین و دیگر خالق‌لارین میللی آزادلیغی مسئلهسینیمسئلهسینی قارشییا مقصد کیمی قویمامیشدی. عومومی هوجوما کئچمیش ایرتیجاع نین قارشی‌سینی آلماق، ایران آزادلیق حرکاتینا دایاق یاراتماق و آذربایجان خالقینین میللی و دئموکراتیک آزادلیغینی تأمین ائتمک اوچون مؤوجود سیاسی قووولردن اساسلی صورتده فرقلنن معین بیر سیاسی تشکیلاتین یارانماسی ضروری اولموشدو.
بئله بیر سیاسی قووه 1945۱۹۴۵-جی ایلین ایکینجی یاریسیندا جنوبی آذربایجاندا یارانماقدا ایدی. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری دئییردی: "بیز اوزون اوزادی موطالیعه ائتدیکدن سونرا یقین حاصیل ائتدیک کی، مهم بیر تشکیلات ووجودا گلمزسه، گوندن گونه قووتلنمکده اوْلان سئلین (ایرتیجاععنین هوجومونون- م. ج.)" قاباغینی آلماق مومکون اولمایاجاق. اونا گؤره ده بیرینجی نؤوبهدهنؤوبهده بؤیوک بیر فیرقه یاراتماغا تشببوس ائتدیک". آذربایجان دئموکرات پارتیسی بئله بیر سیاسی پارتی اولدو. او زامان جنوبی آذربایجاندا یئنی سیاسی پارتینین یارانماسیندا فعال ایشتیراک ائتمیش مسلکداش‌لارینین دا فیکرینی ایفاده ائدهرکائدهرک س.ج. پیشه وری دئمیش‌دیر: "ایراندا مجلیس و دؤولت ماشینی تامامیله دئموکراتیزمین دوشمانی اوْلان مستبیدلرین الینه دوشوب. اونلار بۇ بؤیوک واسیطهدنواسیطهدن ایستیفاده ائدهرکائدهرک آزادلیغی و حقیقی دئموکراتیک یولوندا موباریزه ائدن فداکار قوولری ازیب محو ائتمکدهدیرلرائتمکدهدیرلر. تهراندا کؤک سالمیش ایرتیجاع و ایستیبداد قووتی خاریجده (تهران‌دان خاریجده – م. ج.) ووجودا گلن آزادلیق حرکتلرینی یاتیرماق ایشینده هئچ بیر جینایتدن گئری دورمایاجاقدیر. بۇ جینایتلر سون وئرمک اوچون اورانین (تهرانین – م. ج.) قودرتینی میللی اختیارلار واسیطهسیلهواسیطهسیله سیغدیرماق لازیم گلیر. بۇ ایشده آذربایجان همیشه اولدوغو کیمی ایندی ده قاباقجیل اولمالی‌دیر. تهران‌دان آزادلیق اومماق بؤیوک سهودیر". 1945۱۹۴۵-جی ایلده ایران^ین شاهلیق رئژیمینه و ایرتیجاعچی حاکیمیتینه قارشی س.ج. پیشه وری‌نینپیشه‌وری‌نین توتدوغو مؤوقع دیگر سیاسی خادیملرین و قوولرین مؤوقعیندن تامامیله فرقلی ایدی.
پیشه وریپیشه‌وری اینقیلابی مؤوقع توتاراق ایرانین مرکزی حؤکومتیندن قانون، عدالت و آزادلیق طلب ائدیب اینتیظاردا اوتورماغین قطعی علهینه ایدی. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری آذربایجاندا بؤیوک اینقیلابی ایمکان‌لاردان ایستیفاده اولونماسینی و بئلهلیکلهبئلهلیکله حاکیمیت مسئلهسینینمسئلهسینین و میللی مسئلهنینمسئلهنین اینقیلابی یول ایله حل ائدیلمهسیائدیلمهسی تکلیف ائدیلدی.
اینقیلابی شرایطی واختیندا موعینلشدیرمک و اوندان ایستیفاده ائتمک مسئلهسیمسئلهسی – باشقا اینقیلابی حرکات‌لاردا اولدوغو کیمی، 1941-1945۱۹۴۱–۱۹۴۵-جی ایللرده آذربایجاندا میللی-آزادلیق و دئموکراسی اوغروندا موباریزه زامانی خالق کوتللری‌نین اینقیلابی چیخیش‌لارینین واختینین دوزگون سئچیلمهسینینسئچیلمهسینین ده بؤیوک اهممیتی اولموش‌دور.
آذربایجاندا ایرتیجاعنین هوجومونون قارشی‌سینی آلماق و خالقین آزادلیغینا نائیل اولماق اوچون چوْخ بؤیوک ایمکان وار ایدی. تهراندا چیخان و ایران آزادلیق جبههسینهجبههسینه باغلی اوْلان "«بشر"» قزئت 23۲۳ آوقوست 1945_جی۱۹۴۵_جی ایلده یازیردی: "«حاکم صینیفلرین اؤزباشینالیغی حددینی گئچنده چاره خالقین موتشکیل اوصیانین‌دان عیبارتدیر. بۇ اوصیانین ائلئمئنتلری ایراندا گؤرونمکدهدیرگؤرونمکدهدیر. آذربایجان تلاطومدهدیرتلاطومدهدیر و اینقیلابا حاضردیر"». بئله بیر شرایطده ایرانین هم ایرتیجاعچی، هم ده لیبرال دایرهلریدایرهلری آذربایجاندا خالقین اینقیلابی چیخیش‌لارینین یوبانماسینا، بونونلا دا تدریجن سویوماسینا و نهایت قارشی‌سینین آلینماسینا چالیشیردی. لیبرال سیاسی مؤوقعیه مالیک اوْلان باهار هئچ بیر کانکرت فاکئت گؤسترمدن ادعا ائدیر کی، ایرانین مرکزی دولتی گویا باشقا اوستانلردن داها چوْخ آذربایجانا طرفدارلیق ائدیر. تهراندا چیخان و حاکم داییرهلرلهداییرهلرله موعین درجهدهدرجهده باغلی اوْلان قزئتلردن بعضیلری ایسه یازیردی: "«آذربایجان‌لی‌لار اؤز احتیاج‌لارینی دئمیشلر و مرکزی دولتین دیقتینی جلب ائدهجکلرائدهجکلر. یاخشی‌سی بودور کی، آذربایجان‌لی‌لار اؤز میللی مطلبلرینی و مقصدلرینی دولت دن ایسته سینلر و صبیر ائتسینلر"» اون دوردونجو مجلیس رئیسی‌نین موعاوینی شیراز دئپوتاتی سردار فاکر حیکمت ایسه 25۲۵ سئنتیابردا مجلیسده کی چیخیشیندا طلب ائدیردی کی، آذربایجاندا اؤز حوقوق‌لاری اوغروندا موباریزیه قالخمیش شخصلرین "«اللری و دیللری کسیلسین"». ایران^ین اون دوردونجو مجلیسی‌نین رئیسی س.م. طباطبائی 1945۱۹۴۵-جی ایل 25۲۵ دئکابیریندا مجلیسده چیخیشیندا دئییردی: "«فرض ائده لیم کی، ایراندا گؤز چارپان نؤقصان‌لار واردیر. بوتون اوستانلرده اولدوغو کیمی آذربایجانلیلارین دا دیله یی و شیکایتلری واردیر. لاکین گرک سؤزو اؤز واختیندا دئمک، بئله بیر مؤوقعده یوخ"».
همین واخت حؤکومت آذربایجاندا خالقین اینقیلابی حرکاتی نی بوغماق اوچون بیر طرفدن سلاحلی قوولردن ایستیفاده ائتمه یی باشلادی، دیگر طرفدن واخت قازانماق اوچون تبریزده اینقیلابی حرکاتین باش‌چی‌لاری ایله دانیشیغا گیردی. 1945۱۹۴۵-جی ایلین یاییندا م. صدر اینقیلابی حرکات رهبرلری ایله بیرباشا دانیشیغا دا گیردی. بۇ ایش اوچون ایران شاه دولتی‌نین سیاسی خادیملریندن، او زامان آذربایجانا والی تعیین اولونموش مرتضی بیات (سهام السلطنه ) شاه-ین و مرکزی حؤکومتین رسمی نوماینده سی کیمی 1945۱۹۴۵^-جی 7۷ دئکابریندا تبریزه گلدی. دئکابرین 8۸-دن 11۱۱-نه قدر ایران حؤکومتی و آذربایجان خالقینین نوماینده لری آراسیندا دانیشیق‌لار گئتدی. آذربایجانین نوماینده هیئتین س.ج. پیشه وریپیشه‌وری باشچیلیق ائدیردی. ایران حوکومتی‌نین بۇ دانیشیق‌لاردا دا مقصدی باشقاتماق‌دان، واخت قازانماقدان، خالقی آلداتماق‌دان عیبارت ایدی. ایران دؤولتی‌نین نوماینده سی آذربایجان نوماینده لریندن حؤکومت گؤندریلمک اوچون "«آذربایجان خالقینین طلبلری‌نین سیاهی سینی"» ایسته میشدیمی‌شدی. آذربایجان نوماینده لری 1945۱۹۴۵-جی ایل نویابرین 20۲۰-ده اؤزونو آذربایجان موسیسلر مجلیسی اعلان ائتمیش آذربایجان خالق کونگره سی‌نین (20-21.11.1945۲۰–۲۱٫۱۱٫۱۹۴۵-جی ایل ) تبریز دئکلاراسیاسینی، قرارلارینی و بیاننامه سینی ایران دولتی‌نین نوماینده لرینه تقدیم ائتمیش و بیلدیرمیشدیر کی، آذربایجان خالقینین اساس طلبلری بۇ سندلرده گؤستریلمیش و واختیندا ایران شاه-ینا، مجلیسینه و حؤکومتینه گؤندریلمیش‌دیر. همن تاریخی سندلر و ایران کونستیتوسیاسینا موافیق اولاراق آذربایجان خالقی آذربایجاندا مختار حاکیمیت اورگان‌لاری یاراتماغا باشلامیش‌دیر. ایران حؤکومتی نوماینده لری آذربایجان خالقینین اساس طلبلری ایله هئچ جوره راضیلاشمادیلار، کیچیک و اهمیت‌سیز مسئله لرین موذاکره سینه ایصرار ائتدیلر و میللی موختاریتدن ال چکیلمه سینی ایره لی سوردولر. بونلارا گؤره ده، موذاکره نتیجه سیز قورتاردی. مرتضی بیات شاها و حؤکومته معلومات وئرمک اوچون دئکابرین 11۱۱-ده تبریزدن تهرانا گئتمه لی اولدواوْلدو.
ایرانین ایرتیجاع قووتلری بوتون واسیطه لرله خالقین اینقیلابی چیخیشینین قارشی‌سینی آلماغا چالیشدیغی بیر واختتا، س.ج. پیشه وریپیشه‌وری خالق اینقیلابینین یئتیشدیغینی و اونون اوچون بؤیوک ایمکان یاراندیغینی واقتیندا گؤرموشدور. او، مقاله لرینده، نیطق و چیخیش‌لاریندا دؤنه دؤنه خبردارلیق ائدیردی کی، اینقیلابی چیخیش اوچون یارانمیش فورصتی الدن وئرمک اولماز، الوئریش‌لی شرایطدن واختیندا ایستیفاده ائتمک لازیم‌دیر. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری 1945۱۹۴۵-جی ایل سئنتیابرین 12۱۲-ده دییردی: "فورصتدن ایستیفاده ائده بیلمک اؤزو بؤیوک ایستعداد و لیاقت ایسته ییر. بیز فورصتی الدن وئرمه یه راضی اولا بیلمه ریک. اوستان انجومنی و محل‌لی موختاریت مسئله سینی عملی صورتده حیاتا کئچیرمه لییک. "سئنتیابرین 20۲۰-د ایسه او "آذربایجان قزئتینده یازیردی: "بیز نه قیمت اولور اولسون جهان حادیثه لری‌نین وئردیگی ایمکان‌دان ایستیفاده ائدیب آزادلیغیمیزی تأمین ائده جییک".
موتفیق قوشون‌لارینین ایراندا اولماسی ایرتیجاع قوولری‌نین ال-قولونو موعین درجه ده باغلامیشدی. بئله بیر شرایطده س.ج. پیشه وریپیشه‌وری آذربایجاندا میللی آزادلیق حرکاتی اوچون یارانمیش فورصتدن، الوئریش‌لی ایمکان‌دان واختیندا و تأخیر سالمادان ایستیفاده ائتمه یه چاغیریردی. او، 1945۱۹۴۵-جی ایل سئنتیابرین 12۱۲-ده "«آذربایجان"» قزئته سینده یازیردی: "«ایندی آذربایجان خالقینین الینه بؤیوک بیر فورصت دوشموش‌دور. بوندان ایستیفاده ائتممک خیانت‌دیر"». 1945۱۹۴۵-جی ایل اوکتیابرین 11۱۱-ده اون دوردونجو مجلیسده کی نیطقینده دوکتور محمد موصدیق دئییردی: "«بیز ایستیفاده ائتمه لی و یاخشی مؤوقع ایندیکی مؤوقع دیر. من یقین ائدیرم کی، خاریجی قوشون‌لار بۇ مملکتدن گئدندن سونرا حاکم دایره لر بیزیم سئچکی قانونوموزون اصلاح ائدیلمه سینه راضی اولمایاجاق‌لار"».
رضا شاه-ین دیکتاتوراسی داغیلان‌دان سونراسوْنرا جنوبی آذربایجاندا سیاسی پارتی و ایجتیماعی تشکیلات‌لارین فعالیتینی خصوصی قئید ائتمک اولار. او جوملدن آذربایجان جمعیتی، آذربایجان زحمتکشلری تشکیلاتی، دئموکراسیه طرفدارلاری مرکزی، آنتی‌فاشیست جمعیت، آذربایجان فهله و زحمتکش همکارلار ایتیفاقی، دئموکراتیک تشکیلات‌لاردان، مطبوعاتدان و شخصلردن عیبارت اوْلان آزادلیق جبهه سی و ایران خالق پارتیاسی کیمی ایجتیماعی و سیاسی تشکیلات‌لار 1941-1945۱۹۴۱–۱۹۴۵-جی ایللرده آذربایجان^ین بوتون ویلایت و محل‌لریندا، شهیرلرینده، ایش و یاشاییش یئرلرینده گئنیش تشکیلات شبکه سی یاراتمیش و بؤیوک تبلیغات ایشلری گؤرموشدو. آزادلیق، دئموکراسیه و زحمتکشلرین حوقوقو اوغروندا موباریزه ائتمیشدیلر.
بئله لیکله، س.ج. پیشه وریپیشه‌وری جنوبی آذربایجاندا عوموم خالق منافعینه اویغون یئنی بیر پارتینین یارانماسی ضرورتینی اساسلاندیردیغین‌دان سونراسوْنرا همن پارتینین یارانماسی اوغروندا موباریزیه باشلادی. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری ده اوْلان پئشه کار اینقیلابچیا مخصوص کیفیت لر اونا بئله بیر پارتینین تشکیلینده موهوم رول اویناماغا ایمکان و صلاحیت وئریردی. سوسیال-ایقتیصادی حیات و آزادلیق اوغروندا موباریزه نین گئدیشی بورادا یئنی سیاسی پارتینین یارانماسی اوچون گئنیش زمین حاضیرلامیشدی. س.ج. پیشهپیشه‌وری وری 1944-1945۱۹۴۴–۱۹۴۵-جی ایللرده آذربایجانا سفرلری زامانی بورادا یئنی سیاسی پارتینین یارانماسی سایه سینده ایکینجی موهوم آددیمی آتمیش اولدواوْلدو. او بۇ مسئله ده جنوبی آذربایجان 1905-1911۱۹۰۵–۱۹۱۱-جی ایللر ایران اینقیلابین‌دان باشلایاراق فهله، کومینیست و میللی آزادلیق حرکات‌لاریندا فعال ایشتیراک ائتمیش. اینقیلابی و دئموکراتیک پارتیلرده فعالیت گؤسترمیش گؤرکملی اینقیلاب‌چی‌لار و آدلی-سانلی آزادیخواه لارلا گؤروشموشدو. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری بیر زامان آذربایجانین تبریز، خوی، سلماس، اورمو، ساراب، اردبیل، آستارا و باشقا شهرلرینده اولموش، بۇ یئرلرده فهله لرین، کندلیلرین، ضیالی‌لارین، صنعتکارلارین، فابریک-زاوود صاحیبلری‌نین، دوکانچی و تاجیرلرین، خیردا و اورتا مولکدارلارین، روحانیلرین و دولت قوللوق‌چولارینین ترقی پرور، وطن پرور و آزادیخواه نوماینده لری ایله شخصن گؤروشموش و صؤحبت ائتمیشدیر. آذربایجان خالقینین ایحتیاج‌لاری، حوقوق‌لاری و میللی-آزادلیق مسئله لری هر طرف‌لی موذاکره ائدیلیر و اونلارین حاققیندا فیکیرلر سؤیله نیلیردی. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری بۇ گؤروشلری و موذاکیره لری بورادا 1944۱۹۴۴^-جو ایلین یونوندا "«آژیر"» قزئته سینده یازیردی: "«آلتی آیلیک سئچکی موباریزه سی ایستر ایستمز منی جمعیتین داخیلینه سوق ائتدی. هر یئره گئتدیم مولکدارلارین طمطراق‌لی ائولری، کندلی لرین داخمالاری، فهله لرین منزیللری، بیر سؤزله تبریز اهالی‌سی‌نین بوتون طبقه لری ایله تانیش اولدوم. من ایسته ییردیم گزیم، گؤروم، آنلاییم و علاج یولو تاپیم، منیم مقصدیم دلیل، سند، آختارماق ایدی"».
جنوبی آذربایجانین باش‌لیجا حیاتی پروبلملرینی ایحاطه ائدن بوتون بۇ صؤحبت، موباحیصه و موذاکیرهلرینموذاکیرهلرین گئدیشینده اورادا یئنی سیاسی پارتینین یارادان‌لارین رهبر قروپو اورتایا چیخدی، خالق یاراناجاق پارتینین کوتلوی، میللی-آزادلیق، دئموکراتیک و اینقیلابی کاراکتری و وظیفهلریوظیفهلری موعین لشدی. بوندان سونراسوْنرا جنوبی آذربایجاندا 1945۱۹۴۵-جی ایلین آوقوست-سئنتیابر آیلاریندا عملی صورتده یئنی سیاسی پارتینین یارادیلماسینا باشلاندی. بۇ آرادا س.ج. پیشه وریپیشه‌وری یازمیش‌دیر: "فیرقه میزی یارادان‌لار میللی حرکاتیمیزی ووجودا گتیرمک اوچون صینیفلری میللی شوارلار واسیطه سیله جلب ائتمک لوزومونو جیدی بیر صورتده ترک ائتمیشلردیر. بۇ قرارا گلدیلر: "اوول دئموکرات فیرقه سی (پارتیاسی م. ج.) نامینا میللی بیر تشکیلات ووجودا گتیرسینلر".
س.ج. پیشه وریپیشه‌وری پارتینین آدینا خصوصی اهممیت وئریردی. او، بۇ عقیده ده ایدی کی، "پارتی آد قویدوغوندا اساس مقصد نظره آلینمالی‌دیر. "دئموکرات دموکرات" آدی گئنیش صینفی اساسی اوْلان بیر پارتیه یارانماسی باخیمین‌دان. خوصوصیله جنوبی آذربایجاندا ایران مشروطه اینقیلابین‌دان و ش.م. خیابانی دوریندن خالقین بۇ کاراکترده پارتی ایله تانیش اولماسی جهتدن چوْخ موناسیب ایدی. بۇ آد پارتینین دئموکراتیک وظیفه لره مالیک اولاجاغینی موعین ائدیردی.
آذربایجان دئموکرات پارتیسینین تشکیلی پارتینین بیرینجی یازیلی سندی – موراجیعت نامه سی آذربایجان و فارس دیللرینده س.ج. پیشه وریپیشه‌وری طرفیندن یازیلدی. بوندان سونراسوْنرا آذربایجان دئموکرات پارتیسینین (آدپ) ایلک بیاننامه سی تبریز، اورمو و خوی شهرلری‌نین گؤرکملی آزادیخواه‌لارین‌دان 77۷۷ نفر طرفیندن ایمضا ائدیلدی و 1945۱۹۴۵-جی ایل سئنتیابرین 3۳-ده (1324۱۳۲۴^نجو ایل شهریور آیینین 12۱۲-ده) آذربایجانین بوتون بؤیوک-کیچیک شهرلرینده یاییلدی و بۇ سند 2۲ شهریور بیاننامه سی آدی ایله مشهور اولموش‌دور.
1945۱۹۴۵-جی ایل سئنتیابرین 5۵-ده آذربایجان دئموکرات پارتیسینین اورگانی "«آذربایجان"» قزئتی‌نین بیرینجی نومره سی نشر ائدیلدی. "«آذربایجان"» قزئته سینده س.ج. پیشه وریپیشه‌وری اؤزو شخصن رهبرلیک ائدیردی. دئمک اولور کی، بۇ قزئتین سیاسی، ایجتیماعی و تشکیلاتی اهممیت‌لی بوتون باش مقاله لری س.ج. پشه وری طرفیندن یازیلمیش‌دیر. قزئت آذربایجان دیلینده چیخیر، خالقا پارتینین مرام و مقصدینی منطیقی و چوْخ آیدین دیلله چاتدیریردی.
1945۱۹۴۵-جی ایل سئنتیابرین 13۱۳-ده تبریزده آدپ-نی یارادان‌لارین ایلک کونفرانسی اولدواوْلدو. بۇ کونفرانس پارتی ایشلرینه رهبرلیک ائتمک اوچون 11۱۱ نفردن عیبارت کومیته (موسسلر کومیته سی) یاراتدی. همن کومیتیه س.ج. پیشه وریپیشه‌وری صدر و م.س. شبستری صدر معاوینی سئچیلدی.
1945۱۹۴۵-جی ایل اوکتیابرین 2۲-ده تبریز شهرینده آذربایجان دئموکرات پارتیسینین بیرینجی قورولتایی آچیلدی. پارتیانین 38۳۸ شهر، ماهال و ویلایت تشکیلاتی قورولتایا 277۲۷۷ نفر نوماینده سئچمیشدی. قورولتایین بیرینجی ایجلاسیندا 247۲۴۷ نفر نوماینده ایشتیراک ائدیردی. آدپ-نین بیرینجی قورولتایینین بوتون موذاکیره لری و یازی ایشلری آذربایجان دیلینده آپاریلیردی. قورولتای آدپ-نین پروقرامینی و نیظامنامه سینی موذاکیره و قبول ائتمک دن، آدپ-نین مرکزی کومیته سی (42۴۲ نفر) و مرکزی تفتیش کومیسیاسینی (12۱۲ نفر) سئچدیکدن سونراسوْنرا اوکتیابرین 4۴-ده اؤز ایشینی مووفقیتله باشا چاتدیردی. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری آدپ-نین بیرینجی قورولتایینین گئدیشینه اوولدن آخیرا قدر موستقیم صورتده رهبرلیک ائتمیشدیر. قورولتای آدپ-نین مرامنامه سینی و نیظامنامه سینی قبول ائدرک ایجتیماعی حیاتین بوتون ساحه لری اوزره پارتینین حرکات خطینی، پرنسیپلرینی و تشکیلات قورولوشونو موعین ائتدی.
مرامنامده گؤستریلیردی کی خالقا گئنیش دئموکراتیک آزادلیق‌لار وئریلمه لی و موستبیدلر حاکیمیتی محو ائدیلمه لی‌دیر. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری آدپ-نین مرامنامسینی بؤیله قیمتلندیرمیش‌دیر: "«مرامنامنین اساس مسئله سی آذربایجانلیلارین بیر میللت اولاراق تانینماسی و موختاریت مسئله سی حساب اولونور"».
بؤیله لیکله، س.ج. پشه وری‌نین، تشکیلینه سعی گؤستردیگی پارتیا یاراندی و سرعتله بوی آتدی.
آذربایجان دئموکرات پارتیسینین یارانماسی موهوم موترقی و اینقیلابی حادیثه ایدی. س.ج. پیشه وریپیشه‌وری یازیر کی، بۇ پارتینین شعارلاری چوْخ آیدین، کانکرت و باشا دوشوله جک ایدی. خالق میللی موختاریت، دیل آزادلیغی، کندلی-مولکدار و فهله-صاحیبکار موناسیبتی‌نین دوزگون یولا قویولماسینی، خالق حاکیمیتینی تأمین ائتمک شعارلارینی چوْخ یاخشی باشا دوشوردو. اونا گؤره ده، آدپ-نین یارانماسی خالق طرفیندن بؤیوک ریغبت و اومیدله قارشیلاندی.
آ.د. پ-نین ایلک بیاننامه سی نشر اولونان گوندن (3.11.1945۳ دسامبر ۱۹۴۵) خالق کوتله لری تبریزه پارتینین و "«آذربایجان"» قزئته سی‌نین عونوانینا گؤندردیکلری تلگراف و مکتوب واسیطه سیله دئموکرات پارتیسین قوشولدوقلارینی بیلدیریر و بۇ پارتی قبول اولونمالارینی خواهیش ائدیردیلر. تبریزدن پارتینین مرکزیندن گؤستریش گؤزلمه دن موسیسلر طرفیندن اردبیل، اهر، ماکی، ماراغا، مرند، اورمو و خوی ویلایتلرینده عجبشئرده، شیشواندا، نکدیده، جولفا، ساراب و دیگر شهرلرده پارتینین تشکیلات‌لاری یاراندی. قورولتای‌دان سونراسوْنرا ایسه آدپ اؤز تشکیلات‌لارینی پارتیا پروقرامینین و نیظامنامه سی‌نین طلبلرینه اویغون اولاراق قورمایا باشلادی. او جوملدن ایلک پارتیا تشکیلات‌لاری یارادیلدی. 1945۱۹۴۵-جی ایل نویابرین اووللرینه قدر آدپ-نین بوتون ویلایت و شهر تشکیلات‌لاریندا پارتیا کونفرانس‌لاری کچیریلدی.
آذربایجان دئموکرات پارتیسی یاراندیغی گوندن باش خطی نین قورونماسی اوغروندا موباریزه آپارمیش‌دیر. آ.د. پ-نین ایلک بیاننامه سی یازیلیرکن بۇ پارتیانی یارادان‌لارین بیر قروپو فقط مدنی موختاریت شعاری ایره لی سورموشدولر و بۇ بیرینجی ماده بئله ده عکس اولموشدو. بۇ باره ده س.ج. پیشه وریپیشه‌وری بئله یازیر: "«بیز بیلیریک کی، الیمیزده دولت تشکیلاتی، سیاسی قووه و ایختیار اولمازسا فارس موتعصیب لری بیزه مدنی موختاریت وئرمیه جکلر. مدنی موختاریت عیباره سی محدود اولدوغو اوچون داخیلی آزادلیق و اؤز موقدراتینی اؤزو تعیین ائتسین سؤزو ایله موختاریت سؤزونو عوض ائتدیک."»
س.ج. پیشه وریپیشه‌وری پارتینین باش خطینی اینقیلابی مؤوقع دن و آردیجیل صورتده مودافیعه ائدیردی. اونون سعیی نتیجه سینده پارتیا قورولتاییندا باش خطی قطعیت له مودافیعه اولوندو.
[[بؤلمه:آذربایجان تاریخی]]
| 