ماد: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار) ک clean up, replaced: ادیلمیش ← ائدیلمیش (2), گلمیشدی ← گلمیشدی |
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار) ک clean up, replaced: طرفیندن ← طرفیندن (16), ادیلیر ← ائدیلیر (3), یاریسیندا ← یاریسیندا |
||
خط ۹:
آمادان ایندی همان همدان اوْلوب.بیر سوز گونئی آذربایجاندا دیللرده بونا اوخشار شهر و اؤلکه آدینا گوره قالیب بۇ مثل"''''''آمادان اوزاق کردیسی یاخین''''''" تورکلر ائلینه بابت اسکی بیر سوزدو.آمادان تورکجه بیر سوز و اونو آرامی دیلده مادی یازیبلار.<ref>http://www.vajehyab.com/wiki/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86</ref>.اسکی سومرجا آما همان آنا اولور.آمایئر- آنا یئر.
آذربایجان‌لی‌لارین ائتنوگئنئزینده ایشتیراک ائدن خالق‌لاردان بیری مادای‌لار
میدیا ماننادان گونئی-دوغودا یئرلشیردی. باشکندی ائکباتان (ایندیکی همدان) شهری ایدی. میدیا (مادای، ماتای، آمادای) آدینا ایلک دفعه (ائراميزدان اول؛ ميلاددان اونجه). عصر قایناق‌لاریندا راست گلینمیش‌دیر میدیا اراضی‌سی عصرلرده خیردا ویلایت حاکیم‌لری
مادالی‌لار (میدیالی‌لار) تاریخ صحنه‌سینه ائ.ا. I مینیللیگین اولینده چیخمیش‌لار. اون‌لارین آدلاری آشور سالنامه‌سینده ایلک دفعه IX -9 عصرین 30-جو ایل‌لرینده چکیلمیش‌دیر. [[III سالماناسار]] (ائ.ا. 860-825) اون‌لارین اؤلکه‌سینی آمادای آدلاندیریر. سونرالار مادای و ماتای فورمالارینا راست گلینیر کی، بو دا هم "مادالی‌لار"، هم ده "مادا" دئمک‌دیر.
خط ۳۹:
میدیا شاهی کیاکسار [[پارسوا]] اؤلکه سینین تابع اولونماسین‌دان، شرقی ایران اراضی‌لری‌نین آلینماسیندان، گئنیش توْرپاق‌لارا مالیک اوْلان [[آسوره لر]] دؤولتی‌نین دارماداغین اولونماسین‌دان، ماننانین، اورارتونون و ساک چارلیغینین فتح ائدیلمه‌سین‌دن سوْنرا باتی‌دا هالیس (موعاصیر قیزیل ایرماق) چایینادک اوزانان زنگین لیدیانی و یونان تیجارت شهرلرینی اؤز اؤلکه سینه قاتدی.
هرودوت یازیسیندا، لیدیا ایله وروشماق 590 میلاددان قاباخ -نجی ایلده باشلاندی. 585 م.ق-نجی ایل مایین 28-ده هالیس وروشماسی زامانی گونش توتولماسی حادثه‌سی باش وئردی و بۇ حادثه ووروشان رقیب‌لر
لیدیا ایله وروشماغین باشا چاتدیغی ایلده قدیم دونیانین بؤیوک دؤولت خادیم‌لرین‌دن بیری، ائسخیل
بئله‌لیک‌له، مادا دؤولتی‌نین مرزلری شرقده اوْرتا آسیادان باتی‌دا هالیس چایی اولدو. دؤولتین قوزئی مرزلرینین بیر قیسمی کولخیدانین یاخینلیغین‌دان گئچیردی. شوبهه‌سیزدیر کی، قوزئی آذربایجانین موغان و شیروان طرفی مادا دؤولتی‌نین مرزلرینه داخیل ایدی. مادا دؤولتی‌نین مرزلرینده آرتیق سوْنرالار [[هخامنشیلر]] یازی‌لاریندا آدلاری چکیلن ساتراپ‌لیق‌لارین ان آزی بیر قیسمی واردی.
خط ۷۶:
قیاس‌الددین قئیبوللایئو قئید ائدیر کی: "میدیالی‌لار دئییلرکن میدیا ایمپئریاسیندا یاشایان اهالی نظرده توتولورسا، البته، اورادا ایران‌دیل‌لی‌لر – موعاصیر فارس‌لارین، کوردلرین، تالیش‌لارین، گیلک‌لرین، تات‌لارین و ب. اولو اجدادلاری دا واردی. لاکین بوتون دؤورلرده تورک‌منشالی میدیا دؤولتی‌نین، فارس‌منشالی اهمنی‌لر و ساسانی‌لر دؤولت‌لری‌نین اراضی‌لرینده هئچ واخت ایران‌دیل‌لی اهالی اکثریت تشکیل ائتمه‌میش‌دیر. اگر ایران‌دیل‌لی‌لر معناسیندا ― میدیالی دئدیکده، مادای اتنیک آدینی داشییان‌لاری نظرده توتورلارسا، بو دوغرو دئییل و رئال تاریخی فاکت‌لار قارشی‌سیندا قوندارما فیکیر کیمی گؤرسنیر.
اوچ جیلدلیک آذربایجان تاریخی‌نین بیرینجی جیلدینده ایسه یازیلیر کی: "میدیا طایفالاری ایران‌دیل‌لی طایفالار دئییلدی‌لر، یالنیز سونرادان میدیا فارس‌لار
ایقرار علی‌ئو ایسه آتروپاتئنانین تاریخینه داییر اثرینده ائ.آ. قرانتووسکییه ایستیناد ائده‌رک ماننادا کیفایت قدر ایران‌دیل‌لی عونصورلرین اولدوغونو یازمیش‌دیر . اونون فیکرینجه آتروپاتئنانین اهالی‌سی اساساً ایران‌دیل‌لی ایدی . اودور کی، س.قاسیمووا III–VII عصرلرده گونئی آذربایجاندا "قدیم ایران میدیا دیالئکت‌لری" ایفاده‌سینی ایشلتمیش‌دیر . گونئی آذربایجان اراضیسینده اهالی‌نین ایران‌تیپ‌لی آذری دیلینده دانیشماسی فیکری ده بونون‌لا باغ‌لی‌دیر.
خط ۸۶:
== تاریخی ==
=== ماننا ایله موناسیبت‌لر ===
ائ.ا. VII عصرین اورتالارینا دوغرو آشورلولار
آرتیق آشوربانیپالین حاکیمیتی دؤورونده (ائ.ا. 668-627-جی ایللر)، تقریباً ائ.ا. 660-جی ایلده آشورلولار ماننانی چوخ آغیر مغلوبیته اوغراتدی‌لار، اونو اسکی قووه‌سین‌دن قطعی شکیلده محروم ائتدی‌لر. ماننا نینئوا حاکیم‌لری‌نین واسسالی سویه‌سینه ائندیریلدی و او اؤز سوقوطونا قدر نینئوا حاکیم‌لرینه صادیق قالدی. بۇ حال اونا سبب اولدو کی، مادالی‌لار ایندی اسکی موتتفیق‌لری اوْلموش ماننالارا تابع اولمایاراق، اون‌لارین گوجونه گوونمیر و اؤزلرینی مودافیعه ائتمه‌یه چالیشیردی‌لار.
خط ۱۰۷:
مرکزلشمیش دؤولت یاراتدیق‌دان سوْنرا کیاکسار آسورا وروشماسینا قوْشون چکدی. بونا گوره ، میدیا اوردوسونو یئنی‌دن قوردی. کیاکسار اوردوسونو سیلاح‌لارینا اویغون اولاراق نیزه‌چی و اوخ‌چو دسته‌لرینه بؤلدو، آتچیلار دسته‌سی یاراتدی. اؤلکه‌نین هر یرینده یاشایان طایفالاردان قدیم دونیانین ان گوج‌لو اوردوسونو قوردی. آسورون گوجونه یاخشی بلد اوْلان کیاکسار گوج‌لو دوشمن‌له تک قارشی‌لاشماق‌دان قورخولو اولدی، میدیا کیمی دایما آسورون داغیدیجی یوروش‌لرینه معروض قالان یئنی بابل شاهی [[نبوپیلسر]] ایله ایتتیفاقا گیردی. هر ایکی طرف‌دن بیر زاماندا دوشمن طرفینه هوجوم ائله‌مه‌یی راضی اولدولار.
آسور وروشماسی نچه ایل اولدی. اؤز اوردوسونون آخیرا کیمی موقاویمت گؤستره بیلمه‌یه‌جه‌یین‌دن قورخان آشور حؤکمداری III آشور-اوبالیت او زامان آسسورا تابع اوْلان بوتون خالق‌لارین اوردوسونو میدیا و بابیل اوردوسونا قارشی یؤنلتمه‌یه جهد ائتدی. لاکین قابلین شهری یاخینلیغیندا باش وئرن دؤیوش زامانی آشور اوردوسو مغلوب ائدیلدی. ائ.ا. 615–612-جی ایل‌لرده میدیا و یئنی بابیلیستان اوردوسو
=== میدیا–لیدییا موحاریبه‌سی ===
خط ۱۲۵:
آستیاق اؤزو ایسه ایکی ایمپئریا آراسیندا الده ائدیلمیش راضیلیغا اساساً لیدیا حؤکمداری کروئسوسون باجی‌سی آریئنیس ایله ائولنمیشدی. آستیاقین تاج‌قویما مراسیمی آتاسینن اؤلومون‌دن بیر ایل سوْنرا کئچیریلمیشدی. اونون قیزی ماندانا ایسه فارس شاه‌زاده‌سی، I کامبیزه اره وئریلمیشدی.
آستیاقین حاکیمیتی دؤورو داها چوخ ایکی شئی‌له — داییمی ایستابیل وضعیت و اینکیشاف‌لا یاددا قالمیش‌دیر. همین دؤورده ایمپئریا دوغوسوندا، دونیانین ان قدیم ایلاهی دین‌لرین‌دن اوْلان زردوشتی‌لیک تشککول تاپمیش، باتی‌سیندا کروئسوس
لاکین بیر مدت سوْنرا دؤولت ایش‌لرینی بیر طرفه بوراخیب واختینی یالنیز عیش-عیشرت مجلیس‌لرینده کئچیرن آستیاقین یوکسک روتبه‌لی سارای اعیان‌لاری و مادای زادگان‌لاری ایله علاقه‌لری پوزولدو. بونا گؤره‌ده او، حؤکمدار اوچون چوخ واجیب اوْلان زادگان‌لارین دسته‌یین‌دن محروم اولدو. محض بۇ سبب‌دن ده آستیاقین حاکیمیتی‌نین سون ایل‌لرینده میدیانین داخیلی و خاریجی وضعیتی مورککب‌لشمه‌یه باشلادی.
خط ۱۵۱:
[[File:Rython boz.jpg|thumb|240px|left|میدیانین پایتختی اکباتان شهریندن آشکارلانمیش، [[هخامنشیلر|هخامنلر ایمپئریاسی]] دؤورونه عاید قیزیل اؤکوز باشلی [[ریتون]]]]
بوتون بون‌لارا دؤزمک ایستمه‌یه‌ن مادای‌لار، موختلیف سرکرده و قهرمان‌لارین رهبرلیگی ایله دفعه‌لرله آزادلیق حرکاتینا باشلاسالاردا هر دفعه فارس اوردوسو
فارس حاکیمیتی آلتینا کئچدیک‌دن سوْنرا، میدیا ایکی حیصصه‌یه – ساتراپا بؤلوندو: مادای‌لارین آنا وطنی اوْلان کیچیک میدیا (آذربایجان) و میدیا دؤولتینه تابع اوْلموش دیگر اراضی‌لری احاطه ائدن بؤیوک میدیا، I دارانین حاکیمیتی دؤورونده بؤیوک میدیا XI ساتراپ ، کیچیک میدیا ایسه زاقروس اطرافی اراضی‌لر، آلاردلار و ساسپیرلرین تورپاغی، عینی زاماندا آرمئنیا ویلایتی ایله بیرگه VIII ساتراپ‌لیق آدلاندیریلدی.
خط ۲۱۸:
میدیالی‌لارین دینی تصووور سیستم‌لری اون‌لارین ایدئولوگیاسینین خاراکتئریک عامیلی کیمی دیققت‌ی جلب ائدیر. دین میدیا تاریخینده اوچ اساس مرحله کئچمیش‌دیر. ایلک دؤورده بوتون مادا طایفالاری اوچون مجبوری اولان واحید دینی سیستم اولمامیش‌دیر. مادالی‌لار آراسیندا سونرالار معیین درجه‌ده "آوئستا"دا اؤز عکسینی تاپمیش، هابئله داها سونراکی دؤورده اؤز مؤوجودلوغونو "بیدت‌چی" تعلیم‌لر کیمی داوام ائتدیرمیش موختلیف دینی تعلیم‌لر یاییلمیشدی. مادا طایفالاری‌نین دینی طبیعت قووه‌لرینه سیتاییش‌دن تؤرمیش پولیتئیزم ایدی.
بیرینجی مرحله ائ.ا. VII عصردن اوولکی دؤورو، ایکینجی مرحله ایسه ائ.ا. VII عصردن سوْنراکی دؤورو، ائ.ا. VI – V عصرلری ایحاطه ائدیر. اوچونجو مرحله ایسه ائ.ا. V عصرین II
بیرینجی دؤورده زردوشتون دینی گؤروش‌لری هله اورتایا چیخمامیشدی. ائ.ا. IX – VIII عصرلرده قوزئی میدیا طایفالاری‌نین – کوتی‌لرین، لولوبی‌لرین، کاسسی‌لرین چوخ قدیم، سومئرلرین دونیا گؤروشو ایله باغلی اوْلان دینی تصووورلری حؤکم سورمک‌ده ایدی. حتی بابیل‌لرین ده دینی ائعتیقادلاری، میدیا مدنیتینه تأثیر گؤسترمیش‌دیر. مرکزی میدیانین بیر رایونو بابیلیستانین، سومئرلردن گلمه، خئییر، برکت و سئوگی ایلاهه‌سی اوْلان ایشتارین آدی ایله علاقه‌دار اولاراق بیت – ایشتار (ایشتارین ائو) آدلاندیریلمیشدی. آسسوری‌لر بۇ دؤورده، میدیایا هوجوم ائدرکن، میدیانین گله‌جک باشکندی ائکباتانین یاخینلیغیندا "بابیل قالاسینا" و بابیلیستان تانری‌سی ماردوکون، مادای‌لار آراسیندا کؤک سالمیش دینی عقیده‌سینه راست گلمیش‌دی‌لر. اصلن باتی میدیادان اوْلان حؤکمدارلار، چوخ واخت ایلاهی سومئر آدلاری داشیییردی‌لار.
خط ۲۲۷:
=== زردوشتی‌لیک ===
ایکینجی دؤورده، ائ.ا. VII – VI عصرلرده میدیا یاخین دوغودا مدنی و دینی مرکزه چئوریلیر. ائ.ا. VI – IV عصرلرین سون‌لاری آراسیندا زردوشت دینینه حصر ائدیلمیش آوئستا آدلی کیتاب آرامئی الیفباسی ایله یازیلیر. بعضی تدقیقات‌چی‌لار گومان ائدیرلر کی، بو کیتاب آتروپاتئنا اراضیسینده، یوخاری میدیادا، میدیا دیلینده، پیغمبر زردوشت و اونون طلبه‌لری
ائ.ا. VI عصرده اورتایا چیخمیش زردوشت پیغمبر زردوشتی‌لیک دینی‌نین یارادیجی‌سی اولموش‌دور. او، میدیادا طایفا تانری‌لارینی (پولیتئیزمی) لغو ائده‌رک، تک‌آللاه‌لیغی (مونوتئیزمی) تبلغ ائتمیش‌دیر. زردوشت قدیم طایفا تانری‌لارین‌دان یالنیز آهورا-مازدانی ساخلایاراق، اونو یئگانه باش تانری، "چوخ عقل‌لی حؤکمدار" (کامال‌الدؤوله) کیمی ایره‌لی سورموش‌دور. او، کئچمیش قبیله تانری‌لارینی – خئییرخواه روح‌لاری (دئوالاری – "دئوایزم") بدخواه روح‌لارین وضعیتینه سالاراق، اون‌لاری "بدخواه شیطان‌لار" کیمی قلمه وئرمیش‌دیر. بعضی کیچمیش "دئوا"لار ساخلانیلسا دا، اون‌لار اؤز موستقیل‌لیگینی ایتیرمیش و اونیوئرسال کاراکتئر آلاراق، آهورا-مازدانین چوخ‌جهت‌لی فعالییت‌ی‌نین ایجراچی‌لارینا چئوریلمیشدی‌لر. بو ایجراچی‌لاردان رتیش – محکمه ایشلرینه، ووهومانا – خئییرخواه فیکیر، اخلاق مساله‌لرینه، آرمایتی – تورپاق ایشلرینه، خشاترا-آوکا – دیگر مساله‌لره باخیردی‌لار. سونرالار آهورا-مازدانین بو ایجراچی‌لاری قروپلاش‌دیریلاراق "اؤلمز موقددس‌لر" (اهمنی‌لر دؤورونده "آمئشا ایسپئنتا") کیمی یاد ائدیلیردی‌لر.
خط ۲۳۳:
زردوشت دینی‌نین ان عالی اخلاق پرینسیپی موقددس قانونا، دینی ایجتماعی قایدا-قانونا تابع اولماق‌دان عبارت ایدی. بۇ آوئستادا "ان عالی نعمت – آشا" آدلانیر. زردوشت تعلیمینه گؤره ان عالی خئییرخاه‌لیق توْرپاق‌دا گؤرولن ایش‌دیر، زحمت‌دیر. بۇ زحمته آوئستادا اساس خئییرخاهلیغین – قانونا ایطاعتین باش‌لیجا فورماسی کیمی آهورا-مازدانین فعالییت‌ی (آشا) کیمی قیمتلندیریلیر. زردوشت طلب ائدیردی کی، اکین‌چی‌لرین صولح‌پرور امه‌یینه حؤرمت ائدیلسین، بۇ زحمت سئویلسین و قیمتلندیریلسین.
زردوشتون اخلاقی گؤروش‌لری قدیم آذربایجان اکین‌چی و چوبان‌لاری‌نین اخلاقی گؤروش‌لری ایدی. آوئستادا گؤستریلیر کی، "زردوشت بو تورپاق ایصلاحاتی ایدئیالارینا گؤره بؤیوک تورپاق صاحیب‌کارلاری، وارلی‌لار و کاهین‌لر
میدیا اهمنی‌لرین (ائ.ا. 550 – 331) الینه کئچدیک‌دن سونرا، فارس شاه‌لاری خالقی اؤز تابع‌لیگینده ساخلاماق اوچون زردوشت دینین‌دن ایستیفاده ائتمیش، اونو اؤز سیاسی منافع‌لرینه اویغونلاشدیرماغا چالیشمیش‌لار. ایلک اهمنی شاه‌لاری I دارا ( ائ.ا. 552 – 486) و کسئرکس (ائ.ا. 485 – 465) زردوشتون دینی اصلاحات‌لارینی قیسمن قبول ائده‌رک آهورا-مازدانی یئگانه تانری کیمی قبول ائتمیش‌لر.
خط ۲۴۰:
دینین بۇ اوچونجو دؤورونده آتش‌پرست‌لر اؤزلرینی "مازدایاسنا" و "زردوشتی‌لر" آدلان‌دیریردی‌لار. بۇ اصل زردوشت دینی دئییلدی، سوْنراکی دؤورلرین قاریشیق، سینکرئتیک بیر دینی ایدی. "مازدایاسنا" قدیم دئوالاری (طایفا تانری‌لارینی) لعنت‌له‌ییر، "یازات‌لارا" دوعا ائدیردی. اصلینده ایسه اون‌لار هر ایکی‌سی دینی ماهییت اعتباری‌له عینی بیر شئی ایدی.
بو دؤورده (ائ.ا. 440-جی ایله یاخین) ایلک دفعه مازدایست سالنامه‌سی قئیده آلیندی و مازدایست‌لر
== میدیا مدنییتی ==
خط ۲۵۴:
=== یازی ===
میدیا شهرلرینده آرخئولوژی قازینتی‌لار آپاریلمادیغین‌دان، میدیانین یازی‌لی عابیده‌لری هله الده ائدیلمه‌میش‌دیر. میدیا پئرسیا سرحددینده تاپیلمیش I دارانین قایا اوستون‌دکی یازی‌لاریندا دا قدیم پئرسیا و ایلام متن‌لری اولدوغو حال‌دا، میدیا یازی‌لاری یوخ‌دور. بۇ چاتیشمازلیق موتخصص‌لر
تدقیقات‌چی‌لار گومان ائدیرلر کی، ائ.ا. VII عصردن اوْرتا و دوغو میدیادا میخی خط‌لی یازی‌لاردان ایستیفاده ائتمیش‌دیر. آسسور یازی‌لارینا اساساً معیین ائدیلمیش‌دیر کی، ائ.ا. VIII عصرین سون‌لاریندا ماننا حؤکمدارلاری دا میخی خط‌لی یازی‌لاردان ایستیفاده ائتمیش‌لر. بۇ زامان میدیادا هئروقلیف یازی‌لاری دا ایشلدیلیردی. زئیوییه‌دن تاپیلمیش گوموش سینی‌نین اوستون‌دکی یازی‌لار بونو ثوبوت ائدیر. معیین ائدیلمیش‌دیر کی، قدیم پارس‌لار (فارس‌لار) اؤز میخی خط‌لی یازی‌لارینی مادای‌لاردان آلمیش‌لار.
خط ۳۰۲:
بیر چوخ قاب‌لارین گؤوده‌سی یوخاری گئتدیکجه دارالدیغی کیمی، اون‌لارین آلت حیصصه‌لری ده آشاغی گئتدیکجه دارالدیلمیش و بئله‌لیک‌له اون‌لار بیکونیک بیر شکیل آلمیش‌دیر. اوتوراجاق‌لارین کونوسواری یارادیلماسی ممولات‌لارین پلاستیک گؤزل‌لیگینی آرتیرمیش‌دیر. بۇ بدیعی تأثیری داها دا قووت‌لندیرمک اوچون اوستالار، گؤوده‌سی بیکونیک شکیلده حاضیرلانمیش قاب‌لاری، داییروی اوتوراجاغی اوْلان سیلیندریک دایاق اوزرینده حاضیرلاییردی‌لار. بعضن سلیندریک فورمالی قاب‌لارین آشاغی اوتوراجاق حیصصه‌سی ده تخمینن بۇ طرزده حاضیرلانیردی. بۇ قاب‌لارین یوخاری حیصصه‌سی ریتمیک شکیلده وئریلمیش اوفوقی و دالغاواری خط‌لرله، قوش و کئچی رسم‌لری ایله، شاه‌مات تیپ‌لی ناخیش‌لار و س. اورنامئنت موتیولری ایله بزدیلمیش‌دیر. بئله دئکوراتیو واسیطه‌لر کئرامیک ممولات‌لارین پلاستیک گؤزل‌لیگینی گؤزه چارپدیرماغا، اورتایا چیخارماغا یاخشی خیدمت ائدیر.
بو دؤورون دولوس‌چولاری هم پلاستیک فورمالار، هم ده دئکوراتو ناخیش‌لار ساحه‌سینده زنگین بدیعی ایرث قویوب گئتمیش‌لر. بونا میثال اولاراق ائ.ا. III مین‌ایل‌لیک‌ده تپسیالکدا و ائ.ا. II مین‌ایل‌لیک‌ده تپگیاندا حاضیرلانمیش بویالی گیل قاب‌لاری گؤسترمک اولار. تپسیالک اوستالاری‌نین بۇ دولوس‌چولوق مکتبی سوْنراکی دؤورلرده میدیا بدیعی کئرامیکاسینا گوج‌لو تأثیر گؤسترمیش‌دیر. بیر قایدا اولاراق میدیا دولوس ممولات‌لاری یئرلی، قدیم دولوس‌چولوق عنعنه‌لری اساسیندا
میدیانین قوزئی-باتی رایونون‌داکی نهاوندده تاپیلمیش تونج دؤورونه (ائ.ا. II مینیل‌لیک) عایید تک‌قولپ سلیندریک فورمالی گیل قابین اوستونده فانتاستیک بیر حئیوان تصویر ائدیلمیش‌دیر. قانادلی، تک‌بوینوزلو، ایلان قویروق‌لو، شیر بنزر بۇ حئیوان، تدقیقاتی‌لارین فیکرینجه شر تانری‌سی، اؤلولر دونیاسی‌نین پادیشاهی ساییلان اهریمانین سیمبولیک تصویری‌دیر. اهریمانین تخمینن بۇ تیپ‌لی، لاکین قانادسیز تصویرینه گده‌به‌ی رایونون‌دان تاپیلمیش میدیا دؤورونه عایید تونج کمرین اوستون‌دکی تصویرلی یازیدا دا راست گلینمیش‌دیر.
خط ۳۳۱:
آوئستانین X یاشتیندا میترا "گئنیش اوتلاق‌لارا مالیک"، "سورو و اوشاق بخش ائدن"، "تورپاق‌لاری و آت‌لاری دوشمن‌دن قورویان" بیر قهرمان کیمی تصویر ائدیلیر. همین قابین قولپو آلتین‌داکی دوزبوجاق‌لی، چوخ گومان کی، میترانین حیمایه‌سینده اوْلان "گئنیش اوتلاق‌لار"این تصویری‌دیر.
بو دؤورون (ائ.ا. X – VIII عصرلر) تپسیالک کئرامیکاسیندا نظره چارپان اوریژینال دولوس‌چولوق فورمالارین‌دان بیری ده، گیل قاب‌لاردا قولپ‌لارین شاقولی وضعییت‌ده حاضیرلانماسی ایدی. ائ.ا. X – VIII عصرلرده تپسیالک دولوس‌چولاری دولوس‌چولوق ممولات‌ی‌نین پلاستیک زنگین‌لیگینه خوصوصی اهمیت وئرمیش‌لر. بو دؤورون کئرامیک نومونه‌لرینده گؤوبه‌لر دوزبوجاق‌لی، کوروی، سیلیندر و س. شکیل‌لرده اولوب، چوخ زامان اوچ‌آیاق اوزرینده یئرلشدیریلیردی. قاب‌لارین بوغازلاری قصداً
میدیانین باشکندی اولان ائکباتان‌دان تاپیلمیش قیزیل قاب‌لار، مادای اینجه‌صنعت‌ی‌نین ان گؤزل نومونه‌لری کیمی دیرلندیریلیر
خط ۳۳۸:
تک قولپ‌لو و قولپ‌سوز کوبوک‌لار زریف سیلوئته مالیک اولوردو. بو دؤورون تپگیان دولوس‌چولاری کوبوک‌لارین سیلوئتینده اساس‌لی ده‌ییشیک‌لیک‌لر ائده‌رک، اون‌لارین پلاستیک قورولوشونو داها دا مورککب‌لشدیرمیش، دئکوراتیو بزه‌یینه ایسه، یئنی، داها قاباریق عونصورلر علاوه ائتمیش‌لر. تپسیالک و تپگیان دولوس‌چولاری‌نین بو ناعیلییت‌لری بیر-بیرینه چوخ یاخین اولوب، عومومی بیر اینجه‌صنعت‌ین – میدیا اینجه‌صنعت‌ی‌نین ترکیب حیصصه‌لری‌دیر.
بو دؤوره تپسیالک دولوس‌چولاری دینی عقیده‌لرله باغلی اولان چوخ‌لو زوومورف قاب‌لار حاضیرلامیش‌لار. اون‌لار قویون، قوش، اؤردک فیقورلاری فورماسیندادیر. بون‌دان باشقا بویالی کئرامیکادا اوزون سیلیندریک جام‌لارین و کونوسواری، اوزون آخیجی‌لی قاب‌لارین قولپو اوستونده قوچ و مارال باش‌لاری‌نین فیقورو دا
بابیل-شومئر خالق‌لاری‌نین مدنی ناعیلییت‌لرین‌دن قیدالانمیش میدیا دولوس‌چولاری اوریژینال دولوس‌چولوق صنعتی یاراتماق‌لا، بۇ ساحه‌ده ایران یایلاسینا کؤچ ائتمیش فارس‌دیل‌لی خالق‌لارین ده مدنییت‌ینه بؤیوک تأثیر ائتمیش‌لر.
خط ۳۷۶:
دوکانی داوود سردابه‌سی همدان‌دان بابیلیستانا گئدن یولون اوستون‌دکی چاپیلمیش‌دیر. İ. م. دیاکونوف گومان ائدیر کی، بۇ سردابه میدیا حؤکمداری آستیاقین (ائ.ا. 584 – 550) سولئیمانیه یاخینلیغین‌داکی سورداش کندی‌نین یانیندا شهریزار دره‌سین‌دکی قایادا چاپیلمیش، قیزقاپان ایسه میدیا حؤکمداری کیاکسارین (ائ.ا. 625 – 584) سردابه‌سی‌دیر. بۇ قبیرلر قورولوشو اعتباری‌له ده بیر-بیرینه بنزییر
دوکانی داوود سردابه‌سی‌نین گیریش حیصصه‌سینده قاباریق ماق (موغ-مغ) فیقورو چاپیلمیش‌دیر. ماقین فیقورو قارشی‌سین‌داکی ساحه‌ده ایسه تصویر یوخ‌دور. بۇ حیصصه یا یاریمچیق، یا دا ایشلنمه‌میش قالمیش، و یا سوْنرا کیمینسه
قیزقاپان سردابه‌سی‌نین سوتون‌لاری پیلیاستر شکلینده‌دیر. پیلیاسترلارین آراسیندا تانری‌لارین سیمبول‌لاری قاباریق شکیلده تصویر ائدیلمیش‌دیر.بورادا اوستونده دؤردقانادلی فیقور اوْلان دایروی لؤوحه، آشاغی‌سیندا آی شکلی و اورتاسیندا اینسان فیقورو اوْلان داییروی لؤوحه، اوستونده اولدوز، تصویر ائدیلمیش داییروی لؤوحه کیمی قاباریق تصویرلر یونولوب حاضیرلانمیش‌دیر.
خط ۳۸۶:
بو اثرده پادیشاهین کاه‌ینین سول ال‌لرینده قلبه، حاکمیت سیمبولو اوْلان کامان گؤستریلدیگی اوچون، قوربان‌گاهین قارشی‌سیندا قلبه‌یه تصویر ائدیلمیش آیین کئچیریلدیگی گومان ائدیلیر. قدیم لیشیر پیرینییه حصر ائدیلمیش و بیسوتون‌دا I دارانی گؤسترن قابارتی‌لاردا دا کامان قالیبیت سیمبولو کیمی وئریلدیگین‌دن، موتخصصیص‌لر میدیانین قیزقاپان سردابه‌سین‌دکی تصویرده ده کامانین اننوی اولاراق قلبه رمزی و حاکمیت نیشانی اولدوغونو قئید ائدیرلر .
دوکانی داوود و قیزقاپان آدلاری ایله مشهور اوْلان بۇ ایکی قایا سردابه‌سین‌دکی قاباریق‌لار اؤزونون تراکتووکا کامیل‌لیگی، پروپورسیالاری و تئکنیکاسی ایله مشهور اهمنی قابارتی‌لارین‌دان هئچ ده گئری قالمیر. İ. م. دیاکونوف گومان ائدیر کی، اهمنی قاباریق‌لاری اهمنی شاه‌لاری‌نین اسیر توتوب گتیردیک‌لری میدیا اوستالاری، اون‌لارین شاگیردلری و باشقا میدیالی اوستالار
هئیکل‌تراش‌لیق صنعتی ساحه‌سینده میدیا اوستالاری‌نین چوخ قدیم و زنگین پلاستیک عنعنه‌لری و سیناق‌دان چیخمیش تجروبه‌لری، سرریشته‌لری واردی . میدیا پادیشاه‌لاری اوچون یونولموش قایا سردابه‌لری‌نین قاباریق‌لاری‌دا بونو تصدیق ائدیر. میدیا قایا قاباریق‌لاری – هئیکل‌تراش‌لیق صنعتی ایسه داها قدیم لولوبی – کوتی عنعنه‌لرینه اساس‌لانیر. بون‌دان علاوه میدیا هئیکل‌تراش‌لیغینا آسسور و ایلام قاباریق‌لاری‌نین دا موثبت تأثیری اوْلموش‌دور. بۇ تأثیرین اکثر حال‌لاردا اسیر توتولموش اوستالار واسیطه‌سی‌له رئاللاشدیریلدیغی گومان ائدیلیر .
| |||