تورکجه: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار)
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار)
ک clean up, replaced: دیلین‌ده ← دیلینده (7), اوْلون‌سا ← اوْلونسا, طرفین‌دن ← طرفیندن (2), ادیلیر ← ائدیلیر
خط ۱۰۱:
فونئتیک وورغو، بیر قایدا اولاراق، سونونجو هئجایا دوشور. فونئماتیک وورغونون یئری سؤزون معناسین‌دان آسیلی اولاراق دییشمیر: آلما' – 'آلما.
 
آذربایجان دیلین‌دهدیلینده سؤز اولین‌ده ایشلنمین ۲ فونئم وار: ای(ı) سایتی و غ سامیتی.
 
== سینتاکتیک خصوصیتلری ==
خط ۱۰۹:
ایسیم‌لرین کمیت، منسوبیت، حال، خبرلیک کاتئقوریالاری وار. بۇ کاتئقورییالار ایسیملشن دیگر [[نیطق حیسه‌لری]]نه ده عاییددیر.
 
آذربایجان دیلین‌دهدیلینده ایسمین ۶ حالی (آدلیق، ییه‌لیک، یؤنلوک، تأثیرلیک، یئرلیک، چیخیش‌لیق)، فعلین ۵ (شوهودی کئچمیش، نقلی کئچمیش، ایندیکی، قطعی گله‌جک، غئیری-قطعی گله‌جک) زامانی وار. فعلین شکیل کاتئقورییاسی ۶ فورمانی (امر، آرزو، شرط، واجیب، لازیم، خبر) احاطه ائدیر.
 
فعللر مفعول، فاعل، حرکتین موناسیبتینه گؤره موختلیف ۵ قراماتیک نؤوعده (معلوم، مجهول، قاییدیش، قارشیلیق‌لی-مشترک، ایجبار) ایشلنه بیلیر.
خط ۱۱۵:
آذربایجان دیلینین سینتاکتیک قانونونا گؤره، بیر قایدا اولاراق، موبتدا جومله‌نین اولین‌ده، خبر جمله عضوو سوندا، تعیین ائتدیگی سؤزدن قاباق‌دا گلیر.
 
آذربایجان دیلین‌دهدیلینده سؤزیارادیجیلیغین‌دا اساساً مورفولوژی (دمیرچی، اوزوم‌چو، تبلیغات‌چی؛ دمیرچی‌لیک، اوزومچولوک، تبلیغات‌چی‌لیق؛ دولچا، قازانچا، اوتلوق، مئشه‌لیک؛ قالدیریجی، ائندیریجی؛ سئوینج، گولونج؛ یاواشجا، ایندیجه و س) و سینتاکتیک (اوت‌بیچن، واختاموزد، بویون‌باغی، گون‌دوغان، ساری‌کؤینک، الی‌دولو، آدلی-سانلی، قیرخایاق، بئشاچیلان و س) اصول‌لاردان ایستیفاده ائدیلیر.
 
== الیفباسی ==
خط ۱۲۱:
تورک یازی تاریخی [[اویغورلار]]ین الیفباسییلا باشلاسا دا، تۆرکجه‌نین یازیلماسینا [[عرب الیفباسی]]نین بیر واریانتی ایله باشلانیب. [[سلجوقلار|سلجوق]] و [[عثمانلیلار|عثمانلی تورکلری]] ۱۰-جو عصردن باشلایاراق عرب قرافیکالی الیفبانی اساس توتموش و بۇ الیفبا ایله چوخلو دیرلی اثرلر یاراتمیش‌لار. عرب الیفباسی تورک دیللری اوچون موکمل الیفبا اولماسا دا، تخمیناً ۲۰-جی عصرین اوللرینه قدر بۇ الیفبادان آذربایجان‌دا گئنیش ایستیفاده اوْلونوب و بۇ الیفبایلا آذربایجان تاریخینین، ادبیاتینین قیمتلی اثرلری قلمه آلینیب.
 
[[آذربایجان خالق جومهوریتی]] اعلان اوْلوندوقدان سوْنرا [[۱۹۱۹]]-جو ایلده [[خوداداد بی ملیک‌آسلانوف]]ون رهبرلیگی ایله [[لاتین الیفباسی]]نا کئچمک اوچون کومیسیا یارادیلیریارائدیلیر. کومیسیانین حاضیرلادیغی تدبیرلر پلانینیمجلیس تصدیق ائدیر. [[آذربایجان خالق جومهوریتی]] سوقوط ائتدیگیندن بۇ مسئله‌نی حیاتا کئچیرمک مومکون اولمور.
 
[[۱۹۲۹]]-جو ایله کیمی عرب قرافیکالی الیفبادان ایستیفاده اوْلون‌سااوْلونسا دا آذربایجان جومهوریتی اراضی‌سین‌ده ۱۹۲۹-[[۱۹۳۹]]-جو ایللرده لاتین قرافیکالی الیفبادان، ۱۹۳۹-[[۱۹۹۱]]-جی ایللرده ایسه کیریل الیفباسین‌دان ایستیفاده اوْلونوب. ۱۹۹۱-جی ایلدن باشلایاراق تدریجاً یئنی‌دن لاتین الیفباسینا کئچیلیب. [[جنوبی آذربایجان]]دا یاشایان آذربایجان تورکلری ایسه عرب الیفباسین‌دان ایستیفاده ائدیرلر.
 
[[آذربایجان جومهوریتی]]نین [[دؤولت دیلی]] اوْلان توکجه‌نین الیفباسی [[لاتین قرافیکالی آذربایجان الیفباسی]]دیر.<ref>آذربایجان رئسپوبلیکاسین‌دا دؤولت دیلی حاقین‌دا آذربایجان رئسپوبلیکاسینین قانونو [http://economy.gov.az/~economy/index.php?option=com_content&view=article&id=1600 دؤولت دیلینین الیفباسی. ماده ۱۴]</ref>
خط ۲۰۴:
 
== عرب کؤکلو تورک الیفباسی ==
[[جنوبی آذربایجان]]دا ایشلنن عرب الیفباسی [[فارس دیلی|فارس دیلین‌دن]] و [[عثمانلی تورکجه‌سی]]ندن تأثیرلنیب. بۇ الیفبا عرب دیلینه اویغون اولسادا، تورک دیل عائله‌سینه منسوب اوْلان آذربایجان دیلینه سسلرین چوخ‌لوغونا گؤره اساس فورمادا ال‌وئریش‌لی دئییل. بۇ الیفبانین برپاسی اوغرون‌دا مۆعاصیر عصریمیزده بیر نئچه آدیم آتیلسادا بۇ چالیشمالار خالق ایچین‌ده یاییلماییب‌دیر. [[جنوبی آذربایجان]]دا اهالی فارس دیلین‌دهدیلینده تحصیل آلماغا مجبور اوْلدوقلاری اوچون عرب و فارس سؤزلریله اوریژینال دیکته ایله تانیشدیرلار.
 
حاضردا ایران‌دا تۆرکجه اوچون ایشلدیلن عرب الیفباسی ایله باغلی وضعیت چوْخ قاریشیق‌دیر. گونئی آذربایجان ضیالی‌لارینین لاتین الیفباسینین داها موناسیب اوْلدوغونو قبول ائتمه‌لرینه باخمایاراق بۇ الیفبانین تطبیقینه دؤولت طرفین‌دنطرفیندن قاداغا و محدودیتلر قویولوب. ایران‌دا آذربایجان تۆرکجه‌سینده کیتاب و قزئت‌لر یالنیز عرب الیفباسی ایله ایشیق اوزو گؤرور.
 
عرب الیفباسی‌نی برپا ائتمه تشبوس‌لرینین بیری [[تورک دیل اورتوقرافیا سئمیناری]] طرفین‌دنطرفیندن حیاتا کئچیریلیب. بۇ سئمینار دوکتور [[جاواد هئیت]]ین باشچیلیغییلا [[۲۰۰۱]]-جی ایلین اوکتوبرون‌دا [[تهران]]دا کئچیریلمیش‌دیر. عرب الیفباسین‌دا یازیلان آذربایجان تۆرکجه‌سینین ایملاسین‌دا (یازیلماسین‌دا) بیرلیک یاراتماق سئمینارین باش هدفی سئچیلمیش‌دیر. [[تورک دیلی یازی قوراللاری]] آدلی قرارلار سئمینارین سونون‌دا قبول اوْلونموش‌دور.
 
عرب الیفباسین‌دا بعضی حرفلرین فورماسی کلمه آراسیندا هارادا گلمه‌سین‌دن آسیلی‌دیر. بۇ حرف‌لر کلمه باشین‌دا، سونون‌دا و اورتاسین‌دا دییشیر.
خط ۲۱۶:
{|border=1 cellpadding=2 cellspacing=1
{| class="wikitable"
|+ '''آذربایجان دیلین‌دهدیلینده عرب و لاتین الیفبا قارشیلیق‌لاری'''
! تکجه
! باش‌دا
خط ۴۶۹:
{|border=1 cellpadding=2 cellspacing=1
{| class="wikitable"
|+ '''آذربایجان دیلین‌دهدیلینده لاتین و عرب الیفبا قارشی‌لیق‌لاری'''
! لاتین
! عرب تکجه
خط ۶۸۰:
 
== خاریجی کئچیدلر ==
* [http://olaylar.az/engine/print.php?newsid=1190299674&news_page=1 آذربایجان تورکلری یئنه ده آنا دیلین‌دهدیلینده تحصیل آلا بیلمه‌یه‌جک]
* [http://www.azerbaijan.az/_GeneralInfo/_Language/_language_a.html آذربایجان دیلی]
* [http://www.elm.az/az/philology/index.htm نسیمی آدینا دیلچی‌لیک اینستیتوتو]
«https://azb.wikipedia.org/wiki/تورکجه»-دن آلینمیش‌دیر