تاپماجالار: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار) ک ←top: clean up, replaced: حیاتیندان ← حیاتیندان, طرفیندن ← طرفیندن (2), ادیلیر ← ائدیلیر |
|||
خط ۳۹:
واخت ایله کیتابین، تئاتر و کینونون، رادیونون نه اوْلدوغونو بیلمه‌ین خالق موختلیف ایلنجه واسطه‌لری ایچری‌سینده تاپماجالاردان دا گئنیش ایستیفاده ائتمیشدی. اوزون قیش گئجه‌لرینده، موختلیف بایرام‌لاردا و یا آدی گونلرده ائولرده کورسو قورار، تن‌دیر باشینا ییغیشیب تاپماجایا قولاق آسارددار. خالقی ماراقلاندیران، اونلارین ذؤوقونو اوخشایان بئله تاپماجالاردا یوموریستیک، آللئقوریک حادثه و ایفاده‌لره، آللیتئراسیا و شعریته گئنیش یئر وئريلردی. سوْنرالار تاپماجا سؤیلمک، اونون جاوابینی تاپماق ان ماراقلي بیر ایلنجه‌یه چئوریله‌رک گئتدیکجه کوتلوی کاراکتئر آلمیشدی.
معلوم اوْلدوغو کیمی، هر دؤورون حادثه‌لری ایله سسلشن، خالقین حیات و معیشت طرزینه عاید بیر سیرا تاپماجالار یارانیر. بعضن اونلار زامان کئچدیکجه دیلدن¬دیله دوشه‌رک دییشیر، آنلاشیلماسی چتین‌لیک تؤره‌دن تاپماجایا چئوریلیر. ان معتبر تدقیقات‌چی‌لار بئله اونو آنلامیر و جاوابینی تاپماقدا چتین‌لیک چکیرلر. لاکین زامان کئچدیکجه او سؤزلرین قدیم فونکسیاسی، مضمونو آراشدیریلدیقدا معلوم اولور کی، ایلک باخیشدا معناسیز گؤرونن تاپماجالارین معناسی واخت ایله هامییا آیدین ایمیش. لاکین اورادا ایشلنن اشیا، حادثه و سایره آدلاری اؤز دؤورونده هامییا معلوم اوْلموش و زامان کئچدیکجه اونودولموش، یئنی‌سی ایله اوز ائدیلمیش‌دیر.
اونو خاطیرلاماق کیفایتدیر کی، حاضردا شهر مکتبلرینده اوخویان شاگیردلره "ساجایاق"، "مفرش"، "خورجون"، "سولو قلیان" و سایره حاقیندا تاپماجا سؤیلدیکده، بۇ اشیالارین نه دئمک اوْلدوغونو بیلمیرلر. چونکی علم و تئکنیکا شهر
بئله تاپماجالار اوْلدوقجا چوخ‌دور. بعضن ائله بیلینیر کی، بۇ تاپماجادا یا سؤز دوشموش و یا دا تحریف اوْلونموش‌دور. لاکین درین تدقیقات نتیجه‌سینده معلوم اولور کی، بو، اؤز دؤورو اوچون خالق معیشتینده بؤیوک اهمیتی اوْلان ان ماراقلي و معنالی تاپماجا ایمیش. اودور کی، خالق معیشتینده یاشایان، لاکین ایلک باخیشدا فورما و مضمونو، جاوابی آیدین اولمایان بئله تاپماجالاری آتماق قتین دوغرو اولماز. اورادا بیر سیرا تیببی آدلار، درمان‌لار، واختی ایله یاشامیش، ایندی ایسه نسلی کسیلمیش حئیوان، قوش، بیتکی، اشیا و سایره آدلاری واردیر کی، همین ساحه‌نین متخصص‌لری اوچون بۇ آدلار تدقیقات نتیجه‌سینده آنلاشیقلی شکله چئوریلیر.
معلوم اوْلدوغو اوزره، چوْخ دا اوزاق دؤورلرین یارادیجی‌لیق محصولو اولمایان "کیتابی-دده قورقود" داستانیندا بیر سیرا ایفاده و سؤزلر واردیر کی، اونلارین معنالاری بۇ گون بئله تدقیقات‌چی اوچون آنلاشیلماز قالمیش‌دیر. تاپماجالارین یارانما تاریخی ایسه چوْخ اوزاق‌لارلا باغلي اوْلدوغون‌دان، شوبهه‌سیز، اورادا داها چوخ آنلاشیلماز ایفاده‌لره تصادف ائدیلمه‌لی‌دیر کی، بۇ دا تامامیله قانوناویغون‌دور.
خط ۹۸:
ايبتدايي دؤوردن باشلامیش بۇ گونه قدر اینسان‌لار ان چوْخ هانسی مسئله ایله مشغول اوْلموشسا، هانسی پئشه، اشیا و سایره اونون گونده‌لیک حیاتیندا بؤیوک اهمیت کسب ائتمیشسه، اونون حاقیندا دا سای‌سیز-حساب‌سیز تاپماجا یارانمیش‌دیر.
* * *
تاپماجا اساساً مئتافورا شکلینده قۇرولموش دوشوندوروجو سوال‌لاردان عبارت‌دیر. بورادا هر هانسی مفهوم، حادثه و اشیانین معيين علامتی، كيفيّتی و یا خاصیتی دولایی یوللا
آریستوتئله گؤره، تاپماجا یاخشیجا دوزلدیلمیش مئتافورادیر. دئمه‌لی، تاپماجانین جاوابینی تاپماق اونون مئتافوریک فیکرینی آچماق دئمک‌دیر. بئله تاپماجایا مثال اولاراق آشاغیداکینی گؤسترمک اولار:
او یعنی قایا، بۇ یعنی قایا، ایچینده ساری مایا. (یومورتا)
خط ۱۵۹:
تاپماجالارا یاخین اوْلان ژانرلاردان بیری ده باغلامالاردیر.باغلامالار فورما اعتباریله ماهنی شکلینده اوْلوب، مضمون جهتدن تاپماجالارا یاخینلاشیر. بورادا سوال و جاواب فورماسی واردیر. همین سوال و جاواب‌لار شعرله، اؤزو ده دئییشمه شکلینده اولور. بیر-بیریله بحثه گیریشیب دئییشن آشیغین ماهیر صنعتکار اوْلدوغونو، حاضیرجاواب‌لیغینی ثبوت ائتمک اوچون بۇ باغلامالار چوْخ مهارتله دوزلدیلمه‌لی‌دیر. محض بونا گؤره ده باغلامادان زنگین وزن و قافيه، گؤزل آهنگدارلیق، درین معنا طلب اوْلونور. چونکی دئییشن آشیق رقیبیندن اوستون اوْلماق اوچون درین معنالی، زنگین بدیعی فورمالی شعرلر دئمه‌یه چاهشمالی‌دیر. مثلن:
سوال: او ندیر کی، اؤزو واردیر، ذاتی یوخ؟ نه خلت‌دیر، تیکیشی یوخ، قاتی یوخ؟ او نه شئی‌دیر: دوه‌سی یوخ، آتی یوخ؟ اوزون گئدر، بیر توکنمز یولو وار.
جاواب: او کؤلگه‌دیر، اؤزو واردیر، ذاتی یوخ، دری دون‌دور: تیکیشی یوخ، قاتی یوخ. او گون، آیدی: دوه‌سی یوخ، آتی یوخ، اوزون گئدر، بیر توکنمز یولو وارباغلامالارلا تاپماجالارین بیر-بیرین‌دن معيين معنادا فرق‌لری ده واردیر. بۇ فرق‌لردن بیری ده اودور کی، تاپماجالارین مؤلفی معلوم دئییل‌دیر. دئیه بیلرلر کی، هر بیر تاپماجانین دا ایلک یارادیجی‌سی واردیر و اوْلموش‌دور. بۇ دوغرودور، لاکین تاپماجانین ایلک یارادانی اولسا دا، اونون آدی ایتیب گئتمیش، ایلک واریانتی خالق
بوتون بون‌لارلا یاناشی، اونو دا قئید ائتمک لازیم‌دیر کی، باغلامالار دا تاپماجالارین بیر نؤوودور. چونکی فرقلی جهتلرینه باخمایاراق، او ژانرین بوتون قایدا-قانونلاننا جاواب وئریر؛ مؤلفلری معلوم اولسا دا، همین باغلامالار گئنیش خالق کوتله‌لری ایچری‌سینه کئچمیش، یئنی-یئنی واریانت‌لاری عمله گلمیش، حتی معيين دییشیک‌لیک‌لره ده اوغرامیش‌دیر. مثلن:
او ندیر کی، گؤی‌دن یئره سال‌لانیر، او ندیر کی، هر نه وئرسن آللانیر، او ندیر کی، گؤبییندن نال‌لانیر، اوستاد ایسن بوننان منه جاواب وئر.
حاضردا بۇ باغلامادان اوچ موستقیل تاپماجا یارانمیش‌دیر. بونا گؤره ده ه.زئیناللی "آذربایجان تاپماجالاری" کیتابیندا بایاتی‌دان یارانمیش اونلارجا تاپماجا نومونه‌سی وئرمیش و باغلامالاری تاپماجانین بیر نؤوو کیمی تصنیف ائتمیش‌دیر.
تاپماجا نؤولرین‌دن بیری ده لغزلر اوْلوب، شعر شکلینده دئییلیر و باش‌لیجا اولاراق شاعرلر
ندیر اول بیر گؤزل پاکیزه دوختور، وئرمیش اونا کاکیل خيلي زیور، تاکینمیش هم نئچه منقوم سیباه، گؤرن اونو اولور مفتون و شيدا. (توغ شاهی چیچه¬یی)
یاخود:
| |||