خزر دنیزی: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

'''خزر دنیزی''' - بؤیوک‌لوگونه و بعضی فیزیکی–جوغرافی علامتلرینه گؤره دونیانین ان بؤیوک گؤلودور. خزر دنیزی [[اوروپا]] و [[آسیا]]نین کسیمینده یئرله‌شیریئرلشیر. اونو دونیانین باشقا ایری سو حوضه‌لری ایله بیلاواسیطه علاقه‌سی اولمادیغینا گؤره گؤل ده آدلاندیریرلار. بۇ باخیمدان خزر دونیادا ان بؤیوک گؤل‌دور.

خزر دنیزی حاقیندا ان قدیم معلوماتلارا آسوریا گیل قابلارینین اوزرینده‌کی یازی‌لاردا راست گلینیر و او جنوبگونئی دنیزی آدلانیر. [[یونان]] تاریخ و جوغرافیاچیسی [[هئکاتئی میلتسکی|هکاتی میلتسکینین]] (میلاددان قاباق ۶-جی عصر) اثرلرینده بۇ دنیز کاسپی و هیرکان کیمی آدلانیر. بیرینجی اتنونیم او زامان دنیزین جنوبگونئی-غربباتی ساحیل‌لرینده، موعاصیر آذربایجانین اراضی‌سینده یاشامیش کاسپی خالقینین آدی ایله علاقه‌داردیر. ایکینجی آد دنیزین جنوبگونئی-شرق کونجونده یئرله‌شمیش هیرکان اؤلکه‌سیندن (فارسجا «جاناوارلار اؤلکه‌سی» دئمک‌دیر) یارانمیشدیر. هر ایکی آد [[هرودوت]] طرفیندن ده ایستیفاده اولونور (میلاددان قاباق ۵-جی عصر). داها سونراکی قدیم مؤلفلر بۇ آدلارلا یاناشی، جوشقون و هیرکان دنیزی آدلارینی ایشلدیرلر. قدیم روس الیازمالار عابیده‌لرینده خزر دنیزی گؤی (مونقول-تورک‌لردن گؤتورولموش‌دور)، خارزم (آمودریا چایی‌نین آشاغی وادی‌سینده یئرله‌شن و اراضی‌سی خزر دنیزینده قدر اوزانان خارزم دولتی ایله باغلی)، خوالین، دربند و س. کیمی آدلاندیریرلار. خزر اطرافیندا یاشایان خالقلار دا بۇ دنیزده موختلیف آدلار وئرمیشلر، مثلاً: روسلار خوالین، تاتارلار آغ دنیز، تورکلر کیچیک دنیز، چین‌لیلر سی‌های، یعنی غربباتی دنیزی. روسیه‌ده کاسپی آدی ۱۶-جی عصرین اوّل‌لرینده مئیدانا گلمیش‌دیر. خزر اطرافیندا یئرله‌شمیش دیگر اؤلکه‌لرده بۇ سو حوضه‌سی: آذربایجان‌دا-خزر (خزرلر ۵–۱۰ عصرلرده دنیزین شیمالقوزئی-غربباتی ساحیل‌لرینده مسکونلاشمیش تورک‌دیلی میللت‌دیر)، [[ایران]]دا مازندران، [[قازاخیستان]]دا و [[تورکمنیستان]]دا کاسپی دنیزی کیمی آدلاندیریلمیشدیر. بوتؤولوک‌ده، موختلیف واختلاردا، موختلیف خالقلار خزره ۷۰-ه قدر آد وئرمیش‌لر.

خزر - اهمیتلی نقلیات یولو و اطراف موحیطین و هاوانین تمیزلیگینده اهمیتلی فاکتور اولماقلا یاناشی قیمتلی طبیعی یاتاقلارا مالیک‌دیر. خزرین اساس ثروتی نفت و قازدیر. [[۱۹۹۴]]-جو ایلین سپتامبر آییندا غربباتی دؤلتلرینین کونسرتلری ایله باغلانان قرارداد «عصرین قراردادی» آدلانیر. آپاریلان تدقیقاتلار گؤستریر کی، خزر دونیادا بؤیوک نفت آنباری‌دیر. حال-حاضیرده [[آذربایجان جومهوریتی]]نده حاصیل اولونان نفتین ۶۷٪ی، قازین ایسه ۹۵٪ی خزردن چیخاریلیر. خزر نادیر و قیمتلی بالیق نؤعلری ایله ده زنگین‌دیر.

آبشرون یاریم‌آداسیندان شرقده، نفت‌له زنگین بؤلگه‌ده دنیزین ۱۰۰ متر درین‌لیگینده مِتال بونؤوره‌لرین اوستونده ۱۰۰-دن چوخ صونعی آداجیقلار تشکیل اولونوب استاکادالار دوزلدیلمیشدیر. استاکادالارین عومومی اوزون‌لوغو ۴۰۰ کیلومتر-دن چوخدور. استاکادالارین اوستونده چوخ مرتبه‌لی یاشاییش ائولری و ایجتیماعی بینالاری اولاناوْلان «نفت داشلاری» شهری یارادیلمیشدیر.

{{پانویسقایناق}}