تاپماجالار: نوسخهلر آراسینداکی فرق
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار) ک ←top: clean up, replaced: حیاتیندان ← حیاتیندان, طرفیندن ← طرفیندن (2), ادیلیر ← ائدیلیر |
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) |
||
خط ۱۸:
چاخماقلیجانا چوبانلاری دونیه یوگوردن!"و ...
بونلارین هامیسینین جاوابی جاناواردیر.
ايبتدايي اینسان طبیعت قوه و حادثهلرینین، سما جیسیملرینین "سیرلرینی" آنلامادیغینا گؤره ائله ظنن ائدیر کی، آی، گونش، اوْلدوزلار، کولک، ایلدیریم، یاغیش، قار و سایره اینسان کیمی جانلی و شعورلودور، هم ده اونلار داها فؤق العاده، سئهرلی وارلیقلاردیر. ايبتدايي اینسانین بۇ گؤروشلری اونون یاراتدیغی تاپماجالاردا بو و دیگر شکیلده تظاهر ائتمهیه بیلمزدی. ايبتدايي اینسانین عکس ائتدیرن تاپماجالارا ایندی ده راست گلمک
بوردان ووردوم بالتانی، اوردان چیخدی قالتانی، آنام بیر اوغلان دوغدو، یئرین، گؤیون سولطانی.(آ ی و یا گوری)
ائشییه بیر آغاج دوشوب، نه قولو وار، نه بوداغی، بیر قوش گلدی، اونو یئدی، نه دیلی وار، نه دوداغی.(قار، گونش)
بیرینجی تاپماجادا آی و یا گونون اینسان کیمی دوغولوب تؤرمهسینه ایشاره ائدیلیرسه، ایکینجیده گونشین قوشا بنزدیيی آشکار اولور و بونلار یوخاریدا دئدیکلریمیزی تصدیق ائدیر.
آنیمیستیک گؤروشلرله باغلي اولاراق کولیین جانلی اینسان کیمی تصویر ائدیلمهسینه ده تاپماجالاریمیزدا نومونهلر گؤسترمک
آیاغی یوخدور قاچیر، قانادی یوخدور اوچور.(کولک)
آیاغیندان آلدیرماز، آغزینا یوین ووردورماز.(یئل)
خط ۳۳:
ناغیللاردان معلوم اولور کی، تاپماجالار کئچمیش دؤولت قۇرولوشوندا دا رول اوینامیشدیر. بئله کی، بیر فئودال دیگری ایله محاربه ائتمزدن قاباق اونا بیر نئچه تاپماجا گؤندرر، قارشی طرف جاواب وئره بیلمدیکده ایسه محاربه اعلان ائدیلرمیش. بونون نومونهسی "درزی شاگیردی احمد"، "داش¬دمیر" و باشقا ناغیللاردا آیدین گؤرونور.
تاپماجالار بعضن فئودال محاربهلری زامانی گیزلی دیپلوماتیک سیرلری سؤیلمک واسطهسی ده اوْلموشدور. بو بارهده پروفسور. ی.م.سوکولوو یازیر: "تاپماجادان بعضی حاللاردا گیزلی دیپلوماتیک دیل فورمالاریندان بیری کیمی ایستیفاده اولونماسی حاقیندا روس سالنامهلرینده ماراقلي معلوماتلار واردیر"'.
تاپماجا فورماسیندا اوْلان و دیپلوماتیک کاراکتر داشییان بئله سورغولاردان ناغیل، داستان و روایتلریمیزده خيلي نومونهلر تاپماق
گونلرین بیرینده بیر پادشاه اؤزونون وزیرینی گؤندریب باشقا پادشاهدان طلب ائدیر کی، یا اونون وئرجیی تاپماجانین جاوابینی تاپسین، یا دا تاخت-تاجدان ال چکسین. وزیر اؤز سواللارینی یئرده ایشاره ایله چکیب جاواب ایستییر. هئچ کیم اونو تاپا بیلمیر. آخیردا بیر عقللی، دونیاگؤرموش قوجا تاپیلیر. او، گلیب وزیره ایشاره ائدیر کی، سواللارینی تکرار ائتسین. وزیر عصا ایله یئرده بیر دایره چکیر. قوجا دایرنی الینده¬کی آغاجلا تن اورتادان ایکی یئره بؤلور. ائلچی وضعیتی بئله گؤردوکده جیبیندن بیر اوووج داری چیخاردیب دایرهنین اورتاسینا سپیر. قوجا بیر خوروز گتیریب دایرهنین ایچریسینه بوراخیر. خوروز آز بیر واختدا داریلاری یئییب قورتاریر. وزیر غضبلنیب اورتایا سوغان آتیر. قوجا کئفینی پوزمادان بیر یومروق ووروب سوغانی ازیر. وزیر تاپماجانین جاوابلاریندان راضی قالیب گئدیر. سوْنرا قوجا همین تاپماجانین جاوابینی ایزاه ائدهرک دئییر: - وزیر یئرده دایره چکمکله دئمک ایستییردی کی، یئر کورهسینه صاحب اوْلماق ایستییریک. من دایرنی ایکی یئره بؤلوب دئدیم کی، اونون یاریسی بیزیمدیر. وزیر راضی اولماییب یئره بیر اوووج داری سپدی کی، یعنی تکلیفیمیزه راضی اولماسانیز، سایسیز-حسابسیز قوْشونلا سیزه هوجوم ائدریک. من خوروزو اورتایا آتماقلا دئدیم کی، بیزده ائله پهلوانلار وار کی، اونلاری بوراخساق، سیزین بوتون قوْشونونوزو بۇ داری کیمی دنلهییب قورتارارلار. وزیر سؤزومدن غضبلنیب یئره سوغان آتدی و دئمک ایستهدی کی، اوندا اورتایا آجيلیق، اداوت دوشر. من ده سوغانی ازمکله دئدیم کی، آجيلیق دوشنده ده وئجیمیزه دئییل.
بونلاردان باشقا، بیر ده تاپماجالاردان آغلی یوخلاماق اوچون، توی مراسیملرینده موختلیف تاپشیریقلاری یئرینه یئتیننک، شاهلیغا کئچمک و سایرهده ایستیفاده ائدیرلرمیش کی، بونو خوصوصن ناغیللاردا آیدین شکیلده گؤرمک
تاپماجالاردا اینسانلارین جمعیت حاقینداکی فیکیرلری، حیات تجروبهسی، طبیعت اوزریندکی موشاهیدهلری، تصرروفات، معیشت مسئلهلری و سایره بدیعی فورمادا، اوبرازلی شکیلده ایفاده ائدیلمیشدیر. بئله بیر زنگین خزیننی ایسه خالق عصرلر بویو یاشاداراق گلهجک نسله تقدیم ائتمیشدیر. محض بونا گؤره ده، اوللر تاپماجالار مجلیس یاراشیغی اوْلموش، قوجالار اونو گنجلره دانیشمیش، اونلار ایسه هوسله یاددا ساخلادیقلارینی اؤولادلارینا اؤیرتمیشلر. قدیم دؤورلرده گنج اوغلان و قیزلارا چتین و درین معنالی تاپماجالار وئرهرک اونلارین حیات، عائله و محبّت، تصرروفات، صنعت حاقیندا بیلیک و وردیشلرینی یوخلایاردیلار. بۇ تاپماجالارا دوزگون جاواب وئرنلر ایستدیکلری قیزلارین رغبتینی قازاناراق، اونلارلا ائولنمک حقوقونا مالیک اولوردولار. بۇ عادت "ایلیاس"، "داش¬دمیر"، "پادشاه و قیز"، "اوچ باجی، اوچ قارداش"، "اوچ شاهزاده" کیمی اونلارجا ناغیل و داستانلاردا اؤز بدیعی ایفادهسینی تاپمیشدیر.
واخت ایله کیتابین، تئاتر و کینونون، رادیونون نه اوْلدوغونو بیلمهین خالق موختلیف ایلنجه واسطهلری ایچریسینده تاپماجالاردان دا گئنیش ایستیفاده ائتمیشدی. اوزون قیش گئجهلرینده، موختلیف بایراملاردا و یا آدی گونلرده ائولرده کورسو قورار، تندیر باشینا ییغیشیب تاپماجایا قولاق آسارددار. خالقی ماراقلاندیران، اونلارین ذؤوقونو اوخشایان بئله تاپماجالاردا یوموریستیک، آللئقوریک حادثه و ایفادهلره، آللیتئراسیا و شعریته گئنیش یئر وئريلردی. سوْنرالار تاپماجا سؤیلمک، اونون جاوابینی تاپماق ان ماراقلي بیر ایلنجهیه چئوریلهرک گئتدیکجه کوتلوی کاراکتئر آلمیشدی.
خط ۴۶:
او ندیر کی، اؤزو بوردا، ساققالی اوردا. (بوخاری و توستو)
ایلک باخیشدا بئله بیر سوال وئریله بیلر کی، نئجه یعنی "اؤزو بوردا، ساققالی اوردا". بونون یئری-یاتاغی غيري-معيين اوْلدوغو اوچون اونو هر شئیه عاید ائتمک اولار.
تاپماجانین سؤیلندیگی شرایطی بیلمهدن اونو تاپماق چوْخ چتیندیر. لاکین بیر آنلیغا قیش گئجهلرینین بیرینده قدیم بوخاریسی اوْلان بیر ائوده، اوجاق باشینا ییغیلمیش اوشاقلارا تاپماجا سؤیلهین بیر قوجانی گؤز اؤنونه گتیرین. قوجا علینی اوجاغا اوزاداراق اؤزو بوردا، سوْنرا علینی دامین اوستونه ایشاره ائدهرک ساققالی اوردا دئدیکده، تاپماجانی تاپماق آسانلاشیر. دینلییجیلر بوخاریدا یانان اودو، یوخاری قالخان توستونو گؤردوکده چوخ دا چتینلیک چکمهدن جاوابی تاپیرلار. همین تاپماجانی ایندیکی زاماندا سؤیلهییب هارا ایشاره ائتسن ده، اونون جاوابینی تاپماق
بعضن ده ائله تاپماجالارا تصادف ائدیلیر کی، مضمون و فورماسی عینی اوْلدوغو حالدا، جاوابلاری موختلیف اولور. اوخوجو بعضن دوشونه بیلر کی، بۇ نئجه اولور کی، بیر تاپماجا موختلیف معنالارا یوزولور، یقین بورادا نه ایسه بیر سهوه یول وئریلیبدیر. اصلینده بۇ حال تاپماجا اوچون تامامیله قانونی اولوب، بوتون خالقلارین تاپماجالارینا عایددیر.
معلوم اوْلدوغو کیمی، شیفاهی ادبیات ژانرلاری ایچریسینده ان چوْخ واریانتی اوْلان تاپماجالاردیر. ائله تاپماجالار وار کی، اونون یوزدن آرتیق واریانتی واردیر. چوخ¬واریانتلیلیقلا یاناشی، بۇ ژانرین باشقا بیر خصوصیتی ده عینی بیر تاپماجانین بیر نئچه موختلیف جاوابلاری اوْلدوغو حالدا، بیر نئچه موختلیف تاپماجانین دا بیر جاوابا مالیک اولماسیدیر. مثلن:
خط ۶۱:
"هئت هی اوکوه، هی دوئرئی" روس تاپماجاسی هاققمدا آ.İ.قئربستمان یازیر: "بو تاپماجانین ان موختلیف جاوابلارینا راست گلیریک. او جاوابلاردان خیار، قارپیز، آلما و سایرنی گؤسترمک اولار. مثلن، م.آ.ریبنیکووون کیتابیندا 805-جی صحیفهده 106 و 114 شماره¬لی تاپماجالارین متنلری عینی اولدوغو حالدا جاوابلاری ایسه موختلیفدیر".
تاپماجادا تاریخی حقیقتلرین قاهقلارینی تاپماق اوچون اونلارین عومومی آهنگینه، مؤوزوسونا، داها دوغروسو، نیین اساس گؤتورولدوگونه دقت یئتیرمک لازیمدیر.
آذربایجان خالقینین کؤچری حیات طرزینین ایزلرینی آختارماق لازیم گلرسه، اونا عاید بعضی تاپماجالاری آشکار ائتمک
آغیر دونو، یوخدور جانی. اوزون¬جادیر دیرناقلاری، یئره باتیر بارماقلاری.(دیه)
اگر یوخاریداکی تاپماجادا دیهنین عومومی گؤرونوشو تصویر اوْلونورسا، آشاغیداکیندا اونون آیری-آیری حیسهلریندن بحث ائدیلمیشدیر.
خط ۹۱:
نه بوردا وار، نه اوردا، دولودور ناخچیواندا. (دوز)
آلمیشام آتاندان، گنجهده ساتاندان. قو توکوندن یونگول، قیراغی قیزیل¬گول. (کلاغایی)
بو تیپلی تاپماجالاردان ایکی مساله¬نی آیدینلاشدیرماق
تاپماجالاردا نه¬اینکی شهر، حتی چای، داغ آدلارینا دا راست گلمک اولور. مثلن:
کورون قیراغی دوزدو، ساناسان اللی، یوزدو. اوْغلو شاهلیق ائلیگیر، آناسی هله قیزدی. (آری)
خط ۱۶۷:
یاخود:
اول ندیر ایکی دلیكلی بیر اوووج، خلقی-عالم اوندان آلیرلار سوووج. (بورون)
قئید ائتمک لازیمدیر کی، بۇ کیمی لغزلرین یارانماسی تاپماجالارین اسیری نتیجهسینده اوْلموشدور. بئله بیر حالین عمله گلمهسی ایسه تصادفی دئییلدیر. تاریخدن معلوم اوْلدوغو کیمی، هر زامان شیفاهی و یازيلی ادبیات بیر-بیریندن چوْخ شئیلر اخذ ائتمیش، اونو ایشلمیش و یئنیسینی یاراتمیشدیر. او جملهدن بعضی شاعرلر ده خالق تاپماجالاریندان ایستیفاده ائدهرک لغز شکلینده تاپماجا مضمونلو شعرلر یازمیشلار.لغزلر فورما، مضمون، دیل جهتیندن مورکّب اوْلدوغو، چتین یاددا قالدیغی اوچون خالق کوتلهلری ایچریسینده گئنیش یاییلا بیلممیشدیر. بونلارا یالنیز جونگلرده و بعضی کیتابلارین کنارلاریندا راست گلمک
يازان : نورالدین سئییداوو
كوچورن : محمدرضا اسماعيل زاده
|