ماد: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار) ک clean up, replaced: طرفیندن ← طرفیندن (16), ادیلیر ← ائدیلیر (3), یاریسیندا ← یاریسیندا |
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) ک مومکون=>مۆمکون using AWB |
||
خط ۱۶:
[[File:Baku on Jenkinson map.jpg|left|thumb|آنتونی جنکینسونون ترتیب ائتدیی اینگیلیس ـ هوللاند خریطه‌سی]]
[[هئرودوت]] قئید ائدیر کی، میدیانین آدی قدیم یونان افسانه‌سی اوْلان یاسون و آرقوناوت‌لار حاققیندا افسانه‌ده کولخیدا حؤکمداری ائئتین جادوگر قیزی مئدئیانین آدین‌دان گؤتورولموش‌دور. هیند-آوروپا دیل‌لری‌نین هئچ بیری واسیطه‌سی‌له میدیا سؤزونون معناسینی معیینلشدیرمک، ائتیمولوگیاسینی آچماق
هئرودوت قئید ائدیر: دئیوک {ديااوکو} پرن-پرن حالدا اوْلان میدیا طایفالارینی بیر یئره توپلایاراق اون‌لار اوزرینده حؤکمران‌لیق قوردو. ایندی همین ایتتیفاقا بوس‌لار، پاراتاگئن‌لر، ایستروخات‌لار، آریازانت‌لار، بودی‌لر و ماق‌لار داخیل‌دیر.
خط ۱۲۰:
=== دؤولتین تنززولو ===
هالیس دؤیوشون‌دن قیسا موددت سوْنرا میدیانین ان قودرت‌لی حؤکمداری کیاکسار وفات ائتدی. کیاکسارین وفاتین‌دان سوْنرا حاکیمییته اونون اوغلو آستیاق (ائ.ا. 585-550) گلیر. آستیاقین اوزون‌موددت‌لی حاکیمیتی اونون حاققیندا موختلیف ریوایت و افسانه‌لرین یارانماسینا سبب اولدو. حاکیمیتی‌نین ایلک دؤورلرینده اؤلکه‌نین ترققی‌سینه، اقتصادی و سوسیال وضعیتین گوجلندیریلمه‌سینه بؤیوک دیققت آییران آستیاقین حاکیمیت دؤورونو میدیا مدنیتی‌نین موختلیف ساحه‌لری‌نین اینکیشافی دؤورو کیمی ده خاراکتئریزه ائتمک
اونا قایین‌لاری لیدیالی کروئسوس و بابیل‌لی ناووخادوننوزور ایله بیرگه نهنگ ایمپئریا میراث قالمیشدی. ناووخادوننوزورون آروادی آستیاقین باجی‌سی آمیتیس ایدی، هانسی کی، اری اونون شرفینه قدیم دونیانین یئددی موعجیزه‌سین‌دن بیری اوْلان بابیلین آسما باغ‌لارینی اینشا ائتدیرمیشدی.
خط ۱۷۵:
"دده قورقود" قهرمان‌لارین‌دان بیری کام-بورئ (موقددس قورد) آدلانیر، حادیثه‌لرده بیرباشا ایشتیراک ائتمه‌سه ده، بوی‌لاردا آدی حؤرمت‌له توتولان بایین‌دیر خان اولو شامان سویون‌دان‌دیر، قام-قان (قام‌خان) اوغلودور. اونا گؤره‌ده، اوغوز باش‌چی‌لاری بایین‌دیر خانین مصلحت‌لری ایله اوتوروب-دورور، موهوم دؤولت ایش‌لرینده اونون توصیه‌لرینه اویغون حرکت ائدیرلر. آتیللانین قوردوغو هون دؤولتینده آتا-کام ساییلان به‌ی‌لردن‌دیر. قوزئی قافقازدا کام-بولات آدینی نوقای خانی (XVII عصر) و کاباردا کنیازی دا داشیمیش‌دیر.
ماق عوصیانین‌دان بحث ائدن İ.M.دیاکونوو دئییر کی، قاوماتانی ایدئال‌لاش‌دیرماق اولماز ، بۇ موناسیبت‌ده داها ایره‌لی گئدن م.آ.داندامایئو ایسه، عومومییت‌له تاریخ‌ده قاوماتا آدلی عوصیانچی‌نین اولمادیغینی یازیر. لاکین هئرودوتون مادا-پئرس اولای‌لارینی اؤزون‌دن اویدورماسی فیکری قبول ائدیلسه بئله (مادا – فارس موحاریبه‌لرینی تکجه هئرودوت یوخ، بیر چوخ آنتیک تاریخ‌چی‌لر تصویر ائتمیش‌لر) پئرس شاهی دارانین اوچ دیل‌ده قام-آتا آدینی داشا حکک ائتدیرمه‌سی مساله‌سینی ایضاح ائتمک
قام-آتانی اؤلدورن 7 فارس سیراسیندا دارا داها مکرلی شخصییت‌دیر. هئرودوت اونون صیفت‌لرینی آیدین جیزگی‌لرله وئریر. دارا سوی-قصدی تاخیره سالماماق اوچون همکارلارینی شانتاژا چکیر، اون‌لارا – اگر باشلادیغیمیز ایشی بۇ گون بیتیرمسک، اؤزوم گئدیب ماقا خبر وئره‌جه‌یم – دئییر . یالان‌چی اولدوغونو دارا اؤزو ده گیزلتمیر، سارایا مانیعه‌سیز گیره بیلمک اوچون بئله پلان جیزیر:
خط ۲۴۹:
گونئی آذربایجان اهالی‌سی‌نین مدنییت‌ی و دینی گؤروش‌لری بیر چوخ قونشو خالق‌لارین مدنییت‌ی ایله قارشی‌لیق‌لی علاقه‌ده اینکیشاف ائدیردی. ایران‌دیل‌لی طایفالار بۇ اراضی‌یه گلیش‌لری زامانی سؤزسوز کی، اؤز مدنییت‌لرینی ده گتیرمیشدیلر. لاکین اون‌لار مدنی اینکیشاف جهت‌دن یئرلی تورک طایفالار – مادای‌لار و دیگرلرین‌دن آشاغی اولدوق‌لارین‌دان او قدر ده بؤیوک تأثیر گؤستره بیلمه‌میش، عکسینه اؤزلری مادای‌لاردان بیر چوخ مدنی کئیفیت‌لری منیمسمیشدیلر. اون‌لار آبوریگئن‌لردن بیر چوخ جهت‌لری، خصوصیله ائرکن مادا گئییمینی اخز ائتدی‌لر. بیزه آسسور رئلیئف‌لرین‌دن معلوم اوْلان همین گئییم لولوبی‌لرین گئییمی اساسندا یارانمیش‌دی. مادا پارچالاری حاققیندا دا بون‌لاری دئمک لازیم‌دیر. دوزدور، سوْنرالار مادالی‌لاردا باشقا گئییم میدانا گلدی؛ مادای‌لار سوْنرالار پئرسئپول رئلیئف‌لرینده همین گئییم‌له عکس اولونموشلار. گؤرونور، اسکی گئییم یالنیز آذربایجانین خزرساحیلی اراضی‌لرینده یاشایان کاسپی‌لرده قالمیشدی. مادا پارچالاری و گئییمی بوتون قدیم دونیا میقیاسیندا مشهورلاشمیش‌دی. آریستوفانین "قورباغالار" اثرینده دئییلیر کی، مادا پارچالاریندا آت-خوروز، کئچی-مارال و باقا فانتاستیک حئیوان‌لار تصویر ائدیلیردی. مادا خلامیدالاری (بورونجک‌لری) بوتون یاخین دوغودا گئنیش یاییلمیشدی.
مادایلارین مادی مدنیتی حاققیندا مادا قالالارینین عکس اولوندوغو آسسور تصویرلری، مادا باشکندی ائکباتان زوناسیندا، بابا-جانتپه‌ده و نوشی-جانتپه‌ده آرخئولوژی قازینتی‌لار نتیجه‌سینده الده اولونموش دلیل‌لر اساسیندا موحاکیمه یوروتمک
مادا مدنییت‌ی‌نین داها ائرکن عابیده‌لری لوریستاندا، مهور "لوریستان تونج‌لاری" زوناسیدا آشکارا چیخاریلمیش‌دیر. مؤوضولاری‌نین بیر قیسمی آشکار شکیلده آوئستا منشالی اوْلان لوریستان تونج‌لاری اصیل مادا مدنییت‌ی و اینجه‌صنعتی‌نین مئیدانا گلمه‌سی و اینکیشافیدا موستثنا درجه‌ده موهوم رول اوینامیش‌دیر.
خط ۲۶۱:
[[File:Persepolis Apadana noerdliche Treppe Detail.jpg|left|180px|thumb|[[پرسپولیس|پرسپولدا]] سنّتی گئییمده اولان مادایلارین تصویری]]
مادایلارین بیر سیرا ائتنوقرافیک خوصوصیت‌لرینی، گئییم و بزک فورمالارینی، سیلاح و نقلیات واسیطه‌لرینی، ایستئحسال آلت‌لری و دینی آیین‌لرینی، اکین‌چی و دؤیوش‌چو، اعیان و کاهین (ماق-مغ-موغ) صورت‌لرینی اؤیرنمک اوچون تکجه میدیا اراضی‌سینده دئییل، همچینین قونشو اؤلکه‌لرین اراضی‌لرین‌دکی عابیده‌لر ده تدقیقاتا جلب ائدیلمیش‌دیر. بئله عابیده‌لره میثال اولاراق آسسور و تختی-جمشید قابارتی‌لارینی، تصویرلی مؤهورلری و دیگر آرخئولوژی تاپینتی‌لاری گؤسترمک
ائ.ا. VII عصره عایید اوْلان نینئواداکی بیر آسسور قابارتی‌سیندا مادایلارین زورلا کؤچورولمه‌سی تصویر ائدیلمیش‌دیر. بۇ تصویرده فیقورلار بیر سیرادا چکیلمیش‌دیر. سیرانین اولینده و سونوندا میدیا کیشی‌لری، اورتاسیندا ایسه، میدیا قادین‌لاری و اوشاق‌لار گئدیرلر.اوچ آسسور اگری بون‌لاری موشاییعت ائدیر. فیقورلارین آیاق و ال وضعیت‌لری اون‌لارین حرکت‌ده اولدوق‌لارینی، دوز یول و ایری خط بویو یوخاری‌دان آشاغی‌یا دوغرو ایستیقامتلندیگی اوچون آدام‌لارین حرکتینی داها دا سورعتلندیرمیش‌دیر. بۇ قابارتی میدیانین اوشاق، قادین و کیشی‌لری‌نین اوزون گئییم‌لری، ساچ‌لاری و س. حاقیندا تصووور یارادیر. تصویردکی کیشی‌لرین پاخلاوایا بنزر ناخیش‌لارلا بزدیلمیش گئییم‌لری، اؤن طرف‌دن اوزون باغلا باغلانمیش اوزون‌بوغاز آیاق‌قابی‌لاری اولدوغو گؤرونور. ساچ و ساققال‌لارینا اساساً میدیا کیشی‌لری‌نین صورت‌لرینی دیگر آسسور قابارتی‌لاریندا دا آسان‌لیقلا تانیماق اولور.
خط ۲۶۹:
ائ.ا. V عصره عایید تختی-جمشید قابارتی‌لارین‌دان بیرینده، مادایلارین قوشا آت قوشولموش دؤیوش آراباسی گؤستریلیر. بۇ تصویر اوول‌کی قابارتینی تاماملاییب تدقیقات‌چی‌لارا مادایلارین قوشقو قایداسی حاقیندا معلومات وئرمیش‌دیر.
ائ.ا. V عصرده یارائدیلمیش بیر تختی-جمشید قابارتی‌سیندا میدیا پادیشاهی‌نین نؤکرلری – قول‌لاری تصویر ائدیلمیش‌دیر. بوردا میدیالی‌لارین باشقا گئییم فورماسی (موتخصصیص‌لر بۇ گئییمی میدیا زادگان‌لارینا عایید ائدیرلر) تصویر ائدیلمیش‌دیر. بئله میدیا گئییم‌لی فیقورلارا تختی-جمشید قابارتی‌لاری‌نین بیر چوخ یئرینده راست گلمک
میدیا دین خادیم‌لری‌نین، کاهین‌لرین–ماق‌لارین دا صورت‌لری ائ.ا. V عصره عایید اوْلان تختی-جمشید قابارتی‌لاریندا اؤز عکسینی تاپمیش‌دیر. بۇ قابارتی‌لاردا میدیا ماق‌لاری‌نین گئییم فورمالاری و کئچیرمیش اولدوق‌لاری بیر نئچه دینی آیین تصویر ائدیلمیش‌دیر. بۇ باخیم‌دان ایکی تختی-جمشید قابارتی‌سی دیققت‌ی جلب ائدیر. اونلاردان بیرینده کئچی بالاسینی قولتوغونا ووراراق قوربان (نذیر) وئرمه‌یه آپاران گنج بیر میدیالی‌نین تصویری وئریلمیش‌دیر. İ. م. دیاکونوف بئله حساب ائدیر کی، بۇ قابارتی‌دا کئچی بالاسینی قوربان وئرمه‌یه آپاران ماقین صورتی وئریلمیش‌دیر. تصویرده ماقین باش گئییمی آیدین گؤرونور. بۇ باش‌لیغی ماقین آغزینی باغلایان قولاق‌لیغی آوئستا قانون‌لارینا اویغون شکیلده‌دیر. لاکین بۇ تصویرده ماقین ییغجام، دار و قیسا گئییمی اونو میدیا سردابه‌سی اوْلان قیزقاپان سردابه‌سی و باشقا تختی-جمشید قابارتی‌لاریندا اوْلان ماق صورت‌لرین‌دن فرق‌لندیریر. اونا گؤره ده بعضی تدقیقات‌چی‌لار بۇ تصویرده ماقین اؤزونون یوخ، اود معبددی‌نین کیچیک خیدمت‌چی‌لرین‌دن بیری‌نین – کاهین کؤمک‌چی‌سی‌نین تصویر ائدیلدیگینی گومان ائدیرلر
خط ۳۲۶:
تپسیالکدا بئله قاب‌لارین اوچ تیپی یارادیلمیش‌دیر. اون‌لارین لولئیین‌لری بعضن شاقولی و بعضن ده اوفوقی وضعییت‌ده اولوردو. اوچونجو حالدا ایسه اوفوقی وضعییت‌لی لولئیین قابین آغزین‌دان آرالی حالدا حاضیرلانیردی. بۇ قاب‌لار اکثر حالدا، گونش‌ین سیمبولیک تصویری و دوزبوجاق‌لی شاه‌مات لؤوحه‌سی رسم‌لری‌له بزدیلیردی. موتخصصیص‌لر بۇ قاب‌لارین دینی-سئحرکار کاراکتئرلی مراسیم‌لر اوچون حاضیرلانیردی.
تپسیالکدا حاضیرلانمیش بۇ تیپ‌لی قاب‌لارین چوخونون اوستونده آت تصویری چکیلدیگین‌دن اون‌لارین گونش تانری‌سی میترایا (مئهره) اعتیقاد ائدن‌لره خیدمت ائتدیگی گومان ائدیلیر. بۇ قاب‌لارین ناخیش و تصویرلرینی آوئستانین میترایا حصر ائدیلمیش X یاشتیندا وئریلن معلومات‌لارا اساساً معیینلشدیرمک
بئله قاب‌لاردان بیری‌نین اوستونده آت، اونون باشی اوستونده گونش، یوخاری‌دا ساغ طرف‌ده ایسه شاه‌مات لؤوحه‌سینه بنزر بیر دوزبوجاق‌لی رسم ائدیلمیش‌دیر. قابین لولئیینی‌نین اتک‌لری ایسه گونش‌ین ضیالارینی خاطیرلادان ناخیش‌لارلا بزنمیش‌دیر.
| |||