محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
|
|
|
=== مۆعاصیر تاریخ ===
[[ایکینجی دونیا ساواشی]]نین سونلارینا یاخین [[بؤیوک بریتانیا]]نین موستملکه‌سی اوْلان هیندوستان‌دا میلّی-آزادلیق حرکاتی گئنیشله‌ن‌دی. بؤیوک بریتانیا هیندوستانا دومینیون حۆقوقو وئرمه‌یه مجبور اوْلدو. همین ایلین آوقوستون‌دا [[جواهیرلل نئهرو]] باشدا اوْلماقلا موقتی حکومتحؤکومت تشکیل اوْلون‌دو. لاکین بۇ تام آزادلیق دئییل‌دی. خالقین موباریزه‌سی داوام ائدیردی. بۇ موباریزه نتیجه‌سین‌ده ۱۹۴۷-جی ایلده هیندوستان‌دا اینگیلیس آغالیغینا سون قویول‌دو. همین ایلین آوقوستون ۱۵-ده هیندوستان اراضی‌سین‌ده دینی علامتلر اساس گؤتورولمکله ایکی موستقیل دؤولت، هیندوسلارین چوخلوق تشکیل ائتدیی هیندوستان و اهالی‌سی اساساً موسلمانلاردان عبارت اوْلان [[پاکیستان]] دؤولتلری قۇرولدو. ائله ایلک ایللردن بۇ دؤولتلرین بیر-بیرینه قارشی اراضی ادعالاری میدانا چیخ‌دی. غرب دؤولتلری بۇ ایکی بؤیوک دؤولتلری بیر-بیرینه قارشی محاربه‌یه سوروکله‌یه‌رک اونلارین هر ایکی‌سینی اینکیشاف‌دان ساخلاییردی. هیندوستان بۇ ادعالارین‌دا [[شوروی]]-نین، پاکیستان غربین کمکینه آرخالانیردی. کشمیر بولگه نینا صاحب‌لیک اۆزرینده ۱۹۴۸-جی ایلده [[بیرینجی هیندوستان-پاکیستان ساواشی]] باش وئردی. [[بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی تهلوکه‌سیزلیک شوراسی]]نین واسطه‌چی‌لیک میس‌سییاسینین فعالیّتی سایه‌سین‌ده باریشیق الده اوْلون‌دو. قوزئی-غربی کشمیر و یا کشمیرین اوچده بیر حیصّه سی (آزاد کشمیر) پاکیستانین، قالان اراضی‌سی ایسه هیندوستان نظارتی آلتینا دوش‌دو. ۱۹۶۵-جی ایلده کشمیر موسسیسلر مج‌لی‌سینین قبول ائتدیی آنا یاسا کشمیری هیندوستان اتفاقینین ترکیب حیصّه سی اعلان ائتدی. بو، [[ایکینجی هیندوستان-پاکیستان ساواشی]]نه سبب اوْلدو. بۇ دفعه [[چین]]ین موباریزه‌یه قاریشاجاغین‌دان احتیاط‌لانان شوروی-نین فعال واسطه‌چی‌لیگی ایله محاربه ۱۹۶۶-جی ایلده دایاندیریل‌دی و [[داشکند بیاننامه‌سی]] ایمضالان‌دی. کشمیر مسئله‌سی ۱۹۸۷، ۱۹۸۸، ۱۹۹۷-جی ایللرده ده ایکی دؤولت آراسیندا قان‌لی حربی توققوشمالارا سبب اوْلدو. پاکیستان کشمیر مسئله‌سینین بئینلخالق سوییه‌ده حل اوْلونماسینا چالیشیر، اونو هیندوستان ترکیب حیصّه سی کیمی تانیمیر. بورادا [[بیرلشمیش میلتلر تشکیلاتی]]-نین نظارتی آلتین‌دا رئفئرئندوم کئچیریلمه‌سی طلب ائدیلیر، لاکین هیندوستان بونا راضی‌لیق وئرمیر. هیندوستان اراضی‌سی ایله همسرهد اوْلان غربی پاکیستان‌دان آیریلان شرقی پاکیستان‌دا ۱۹۷۱-جی ایلده گئنیش موختاریت اوغرون‌دا موباریزه باشلانارکه‌ن هیندوستان قوْشونلارینی شرقی پاکیستان اراضی‌سینه یئریت‌دی و بورادا موستقیل [[بنقلادش]] دؤولتینین یارانماسینا کؤمک ائتدی.
۱۹۵۰-جی ایلده هیندوستان جومهوریتی اعلان اوْلون‌دو. همین ایل قبول اوْلونموش آنا یاسا هیندوستانی ۲۲ اوستان و ۹ موتتفیق اراضی‌دن عبارت فدراتیو جومهوریتی، ایداره فوْرماسینا گؤره پارلانمئنت جومهوریتی کیمی تثبیت ائتدی. "نئهرو خطی"نین حیاتا کئچیریلمه‌سی سایه‌سین‌ده اؤلکه‌ده نیسبتاً ثابت دموکراتیک اینکیشافی تامین ائدن اساسلار یاران‌دی. هیندوستان‌دا هئچ واخت دؤولت چئوریلیشلری، حربی رژیملرین حاکمیّتی اولمامیش‌دیر. هیندوستانی "دونیانین ان بؤیوک دموکراتییاسی" آدلان‌دیریرلار. نئهرو و سلفلری، قیزی [[ایندیرا قان‌دی]] و نوه‌سی [[راجیو قان‌دی]] ۳۹ ایل هیندوستان حکومتینهحؤکومتینه باش‌چی‌لیق ائتمیش‌دیلر. [[هیندوستان میلّی کوْنقره سی]] اوزون مدت سیاسی حیات‌دا رئال موخالیفته راست گلمه‌دن رهبر اوْلموش‌دور. "نئهرو خطی" ایقتیصادی اینکیشافی سورتلندیردی. اؤلکه‌ده [[قاریشیق اقتصادیات]] یارادیل‌دی، اؤزل بؤلمه ایله یاناشی دؤولت بؤلمه‌سینین اینکیشافینا دقت یئتیریل‌دی، بؤیوک صنایع آچیغا چیکمامیشی میدانا گل‌دی. [[یاشیل اینقیلاب]] ۷۰-جی ایللرده اؤلکه‌نی ارزاق تاخی‌لی ایله تامین ائتمه‌یه ایمکان وئردی. ۸۰-جی ایللرده هیندوستان‌دا بازار اصلاحاتلاری کئچیریلمه‌یه باشلان‌دی. اوّللر صنایع‌ده اساس دقت ایدخالی آزالتماغا یؤنلمیش‌دی‌سه، ایندی ایخراجا ایشله‌یه‌ن صنایع ساحه‌لرینین اینکیشاف ائتدیریلمه‌سینه اوستونلوک وئریل‌دی. هیندوستان بؤیوک اینتئللئکتوال آچیغا چیکمامیشی واردیر. ۷۰-جی ایللرده اؤلکه‌ده [[نۆوه انرژی‌سی]] الده اوْلون‌دو. هیندوستان ۱۹۸۰-جی ایلده اؤز راکئتداشیییجی‌سی واسطه‌سیله اوزایا رابطه پئیکینی بوراخ‌دی، ۹۰-جی ایللردن اعتباراً اؤلکه‌ده تاکتیکی و باللیستیک راکئتلر حاضیرلانیر. لاکین فعال [[دئموقرافیک سیاست]]ین آپاریلماسینا باخمایاراق، اهالی آرتیمینین سرعت‌لی اولماسی، بونا قارشی اصلاحاتلارین تأثیرینی آزال‌دیر. اهالینین بؤیوک اکثریتی یوخسوللوق حدین‌دن آشاغی سوییه‌ده یاشاییر.
۱۹۸۰-جی ایللرده هیندوستان‌دا سیقه فاناتیزمی دالغاسی قالخدی. موستقیل [[سیقه دؤولتی]] یاراتماق اوغرون‌دا موباریزه آپاران بۇ ایجمانین عضولری مرکزی حکومتهحؤکومته تضییق واسطه‌سی کیمی تئررور کامپانییاسینا باشلادیلار. باش نازیرلر ایندیرا قان‌دی ۱۹۸۴-جو ایلده، راجیو قان‌دی ایسه ۱۹۹۱-جی ایلده بۇ تئررورون قوربانی اوْلدولار. جواب تئپکیسی کیمی [[هیندوسلار]] دا هیندوس دؤولتی یاراتماق اوغرون‌دا موباریزه‌یه باشلادیلار. انحصارچیلارین کیچیک بیر قروپونون ایقتیصادی قودرتینین آرتماسی ایله اونلارین حاکم پارتییانین رهبرلیینه تأثیری گۆجله‌نیردی. عینی زامان‌دا آنتی‌انحصارچی قوه‌لر ده آرتیردی. حاکم پارتییا ایکی حیصّه یه پارچالان‌دی. انحصارچی قوه‌لره خیدمت ائدن ساغلاردان عبارت سیندیکات و ایندیرا قاندینین باش‌چی‌لیغی ایله سوْل-مرکزچی کوالی‌سییا یاران‌دی. ایندیرا قان‌دی "قان‌دی خطی"-نی داوام ائتدیردی. داخیلی پارچالانما، یارانان یئنی موناسیبتلره چئویک موناسیبت گؤستریلمه‌مه‌سی، دینی آیریسئچکی‌لیک ادعالاری، دینی-سیاسی قوه‌لرین فاللاشماسی هیندوستان میلّی کوْنقره سینین نفوذونو چوْخ آزالت‌دی. اؤلکه‌ده سیاسی بحران باش وئردی. حاکمیّت اوغرون‌دا موباریزه کسکینلش‌دی. ۱۹۷۷-۱۹۸۰-جی ایللرده [[جاناتا پارتییاسی]]، ۱۹۸۹-۱۹۹۱-جی ایللرده موخالیف میلّی جبهه حاکمیّته گل‌دی. ۱۹۹۱-۱۹۹۶-جی ایللرده هیندوستان میلّی کوْنقره سی حاکمیّتی اله آلسا دا، اونو اوزون مدت اؤزون‌ده ساخلایا بیلمه‌دی. ۱۹۹۸-جی ایلده [[بهاترییا جاناتا پارتییاسی]] حاکمیّته گل‌دی. بوتون سادالانان چتین‌لیکلره باخمایاراق، هیندوستان یئنه ده، گونئی آسیادا آپاریجی مؤوقئیینی ساخلاییر. اقتصادیاتین لیبئراللاشدیریلماسی، خاریجی کاپیتالین گئنیش جلب ائدیلمه‌سی، اؤزللش‌دیرمه اونون اینکیشافین‌دا باش‌لیجا مئیللردیر.
== فیزیکی-جوغرافی خصوصیّت ==
== اهالی ==
هیندوستان دونیانین ان چوخمیللت‌لی دؤولتی‌دیر. هیندلی آنلاییشی مۆختلیف دیل‌ده دانیشان بیر نئچه یوز خالق و طایفه لرین (هیندو، بنگال، پنجاب و س.) بیرلیگی کیمی باشا دوشولمه‌لی‌دیر. اؤلکه‌ده ائله بیر دیل یوخ‌دور کی، اهالینین بؤیوک اکثریتی بۇ دیل‌ده دانیش‌سین. دؤولت دیلی اؤلکه‌ده ان چوْخ سای‌لی [[هیندو دیلی|هیندولارین دیلی‌دیر]]. ایکینجی دؤولت دیلی کیمی [[اینگیلیس دیلی]]ندن ایستیفاده اوْلونور. بونونلا یاناشی هر بیر اوستان‌دا یئرلی خالقلارین دیلینده یئرلی حکومتلرینحؤکومتلرین قرارلاری، قزئتلر، ژورناللار درج ائدیلیر. هیندوستان‌دا [[۱۸۸۱-جی ایل]]دن باشلایاراق هر اون ایلده‌ن بیر اهالی سیاهییا آلینیر. عصرین اوّللرین‌دن (۱۹۰۱-جی ایلده ۲۳۸ میلیون نفر) ۲۰۰۰-جی ایلدک اؤلکه‌نین اهالی‌سی ۴،۳ دفعه آرتمیش‌دیر. بۇ دا طبیعی آرتیمین یوکسک اولماسینی ثبوت ائدیر (ایندی ایللیک آرتیم ۱،۸-۱،۹%-دیر). اهالینین سرعتله آرتماسی اقتصادیات‌دا علاوه چتین‌لیکلر یارادیر. بونا گؤره هیندوستان [[عائله پلانلاشدیریلماسی]] سیاستینی حیاتا کئچیره‌ن ایلک دؤولتلردن بیری‌دیر. لاکین [[دئموقراف]]لارین حسابلامالارینا گؤره اهالینین سابیتلشمه‌سی یالنیز [[خخی عصر]]ین اورتالارین‌دا اولا بیلر. اهالی اؤلکه اراضی‌سی اوزره اوْلدوقجا غیری-برابر یئرلشمیش‌دیر. دنیزساهی‌لی اراضیلر، محصولدار اووالیقلار (خصوصیله [[هیند-قانق اووالیغی]])، چایلارین وادیلری و دئلتالاری داها چوْخ مسکونلاشمیش‌دیر. ایندی اؤلکه‌نین داخیلی حیصّه لری ([[دئکان یایلاسی]]) سرعتله منیمسنیلیر. اؤلکه‌نین قوزئین‌دا اوجقار داغ‌لیق اراضیلر سئی‌رک مسکونلاشمیش‌دیر، حتی اینسان یاشامایان اراضیلر ده وار. ۳۰۰ میلیون نفرله شهر اهالی‌سینین سایینا گؤره هیندوستان چین‌دن سوْنرا دونیادا ایکینجی یئری توتماسینا باخمایاراق، شهر اهالی‌سینین عمومی اهالییه نیسبتینه گؤره (۳۰%) هیندوستان ضعیف [[اوربانیزاسییا]]لاشمیش اؤلکه‌لر سیراسینا عاییددیر. بونونلا یاناشی اؤلکه‌ده اوربانیزاسییا پروسسی سرعت‌لی‌دیر. ایری و میلیون‌چو شهرلرین سایی سرعتله آرتیر. هیندوستان ان ایری شهرلری اؤلکه اراضی‌سی اوزره دؤردبوجاق شکلین‌ده یئرلشه‌ن [[کلکته]]، [[بومبئی]] (مومبای)، [[دهلی]]، [[چئننای]] (مدره‌سه)، [[اهمداباد]] و حئیدرآباددیر. کلکته هیندوستان ان ایری شهری‌دیر. شهرین اهالی‌سی ۱۵ میلیون نفردن آرتیق‌دیر. بۇ شهر تخمیناً ۱۵۰ ایل [[اوست-هیند]] اینگیلیس شیرکتینین اینضیباطی مرکزی اوْلموش‌دور. هیند و موسلمان معمارلیق اوسلوبو ایله تیکیلمیش و [[۱۹۱۱-جی ایل]]دن اؤلکه‌نین باشکندی اوْلان دهلی دونیانین ان قدیم شهرلرین‌دن بیری‌دیر. هیندوستان بؤیوک شهرلرین‌ده کسکین ایقتیصادی، سوسیال و اکولوژی پروبلملر مؤوجوددور. کوچه‌لرده دیله‌ن‌چیلر، سرگردان موسیقی‌چیلر، ایلان اووسون‌چولاری، ائو-ائشیک‌سیز آداملار چوخ‌دور. اتنیک مۆختلیف لیکلرله علاقه دار شهرلرده میلّی محله‌لر فورمالاشیر، میلّی و دینی اداوت بعضاً قیرغینا سبب اولور. بیر سیرا صنایع شهرلرین‌ده (خصوصیله بومبئی) آتموسفئر حدین‌دن آرتیق چوْخ چیرکلنمیش‌دیر. هیندوستان‌دا کند مسکونلاشما فوْرمالاری اوستونلوک تشکیل ائدیر. اهالینین ۷۰%-i کندلرده یاشاییر. سوواریلان اکینچی‌لیک رایونلارین‌دا کندلر خصوصیله سیخ یئرلشیب. کند ائولری اوْلدوقجا مۆختلیف لیگی ایله فرق‌لنیر. بورادا داش‌دان، تاختادان، گیل‌دن تیکیلمیش ائولره، پالما یارپاقلاری ایله اؤرتولموش کومالارا راست گلمک اولار.
=== دیل ===
== همچینین باخ ==
[[بریتانیا هیندوستانی]]
== قایناقلار ==
|
