دؤولت: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

دولتدؤولت (عربجه:دولة) تورپاق بوتونلویونه باغلی اولاراق سیاسال باخیمدان اؤگوتلنمیش میللت و یا میللتلر توپلولوغونون اولوشتوردوغو [[توزل وارلیق]]<nowiki/>دیر.

دولتیندؤولتین گؤلگه سی بوتون بشری فعالیتلرین اوستونه دوشر:سوسیال رفاه،ایچ دوزن،خلق ساغلیغی اوچون اوغراشیر،بوندان مشروعیت قازانیر.قورال قویار،دوزنلر،یئتکیلندیریر،یاساقلار...

تمل سورو ایسه، نلر دولتدؤولت کونترولونه بوراخیلمالی؟، نلر بیرئيه(فرد) بوراخیلمالیدیر؟ بو سورونون نسنل بیر جوابی يوخدور.  اؤزنل(subjective) اولاراق، "يالنیزجا بیرئيی ایلگیلندیرن قونولار بیرئيه، بیردن فازلا کیشییی ائتکیله ین قونولار دولتهدؤولته بوراخیلمالیدیر." يورومو حاکیمدیر. 

[[توماس هابس]] ،دولتی،دؤولتی [[لئوییاثان]] جاناوارینا بنزتمیشدی. [[ماخ وئبئر]] ایسه دولتیندؤولتین مشروع شیددت قوللانما آراجی اولدوغونو سؤیله میشدیر

تاریخ بويونجا بیرچوخ دولتدؤولت تانیمی ياپیلمیشدیر. دولتیندؤولتین اورتايا چیخیشی، ایشلهوی(function) و گلجه یی حققینده فلسفی چؤزومله ملر ياپیلمیشدیر. دولتدؤولت قوُرومونون اولوشماسینا يول آچان ائتکنلرین (factor) باشیندا أکین دئوریمی(revolution ) گلیر. اؤزللیکله آسياداکی أکین توپلولوقلاری‌نین توپلولوق اوزهرینده بیر دولتدؤولت اولگوسونو ایلک اولاراق اولوشتوردوغو سؤيلنه بیلیر. دولتدؤولت فلسفه سی آلانیندا فیکیر بيان ائدن فیلوسوفلاردان افلاطون'دا دولتدؤولت “بیرلیکده ياشاما زورونلولوغوندان دوغان”، ارسطو'دا “دوغال بیر اولوشوم”، آنجیلون'دا دیل، کیمی ایلهتیشیم و توپلومساللیقدان دوغان، هوبئس'دا هرکسین هرکسه قارشی ساواشینی سونا اردیرمک اوچون اورتايا چیخان، [[روسو|روُسو]]، هوبئس و [[جان لوک]]<nowiki/>دا توپلوم سؤزلشمه سی‌نین سونوجو، [[یوهان قوتلیب فیشته|فیشته]]'ده صاف اینسان آماجی‌نین اوجا آراجی، شئلینگ'ده موطلق اولان، هئگئل'ده تؤزل ایراده اولاراق اخلاقسال تین، [[سیسرون]]'دا حقوقون سونوجو اولاراق بئتیمله نیر( delineate،تصویر ائتمک). گونوموزده ده بیرچوخ سیياستبیلیمجی و فیلوسوفون فرقلی تانیملاری واردیر. حقوقی آچیدان دولت،دؤولت، گنللیکله عنصرلاریندان حرکتله تانیملانیر. بونا گؤره دولت؛دؤولت؛ "اولکئ آدی وئریلن بلیرلی بیر تورپاق اوزرینده ياشايان اینسان توپلولوقلاری‌نین بیر ائگمنلیک آنلايیشی و حقوقو ایچینده بیر سیياسی ایقتیدار آلتیندا اؤرگوتلنمه سیدیر." بو تانیمداکی اونسورلار بونلاردیر: 

* '''اینسان عنصرو:''' خلق يا دا میللت عنصرو اولاراق دا آدلاندیریلابیلیر. بلیرلی بیر آلاندا بیرلیکته ياشايان و چئشیتلی باغلارلا اورتاق ياشاما ایراده سی گؤسترن اینسان توپلولوغودور. بیر دولتیدؤولتی اولوشتوراجاق اینسانلارین سايیسی حققینده بیر آلت سینیر اولماماقلا بیرلیکته دولتیندؤولتین نیته لیغینه گؤره معقول بیر آلت سینیر قبول ائدیله بیلیر. مودئرن ياناشمایا گؤره میللت عنصرونون قورولابیلمه سی اوجون معنوی نیتَلیکده باغلار يئترلی اولوب بو معنادا بیرلیکته ياشاما ایراده سی‌نین دوغماسی يئترلیدیر.

* '''ائگمنلیک عنصرو:''' سیياسال ایقتیدار عنصرو اولاراق دا آدلاندیریلان بو عنصر، دولتیندؤولتین اساس قوروجو عنصرودور. بلیرلی بیر يئر-اوزو پارچاسی اوزرینده ياشايان اینسان توپلولوغونون اوستون ایراده چرچوه سینده اؤرگوتلنمه سیدیر. ائگمنلیک قاورامی اوتوریته دن فرقلی اولاراق اؤلکه ایچینده بیریجیک مشروع گوج قايناغی اولماسینی ایفاده ائدرکن اؤلکه دیشیندا (اولوسلاراراسی آلاندا) باغیمسیز اولماق آنلامینا گلمکته دیر. 

* '''اؤلکه عنصرو:''' اؤلکه، جوغرافی آنلامدا بیر بوتونلوک تشکیل ائدن و سینیرلاری بلیرلنه بیلیر بیر اراضی پارچاسینی ایفاده ائدر. آنجاق دولتیندؤولتین سینیرلاری قونوسوندا بیر دارتیشما بولونماسی مومکوندور. آنجاق دولتدؤولت سینیرلاری اؤن-گؤروله بیلیر بیر تورپاغا صاحیب اولمالیدیر. دولتیندؤولتین اؤلکه سی تورپاق اؤلکه سی، دنیز اؤلکه سی و هاوا اؤلکه سی اولاراق اوچه آيریلیر. 

== دولتدؤولت ایله حؤکومت آراسینداکی فرقلر ==

* دولت،دؤولت، حؤکومتدن داها گئنیشدیر. حؤکومت ایسه دولتیندؤولتین بیر پارچاسیدیر. 

* دولت،دؤولت، دواملی و سورکلیدیر. حؤکومت ایسه گئچیجیدیر، قیستا عومورلودور. حؤکومت، دولتدؤولت اوتوریتهسی‌نین ایشلتیلمه سینی ساغلايان بیر آراجدیر. حؤکومت سادجه دولتیندؤولتین بئينی اولما گؤرَویندهدیر. 

* دولت،دؤولت، کیشیسل اولمايان بیر اوتوریته دیر. مامورلار بوروکراتیک اصوللارا گؤره ایشه آلینیر و گؤرولیلر، حؤکومتین ایدئولوژیک ایستکلرینه دويارسیز اولاجاق شکیلده سئچیلیر. 

* دولت،دؤولت، اورتاق ایگیيی و گنل ایراده نی تمثیل ائتمیه چالیشیر. فقط حؤکومت ایسه بللی ایدئولوژیلری تمثیل ائدر 

[[فایل:Westfaelischer_Friede_in_Muenster_(Gerard_Terborch_1648).jpg|ساغ|بندانگشتی|[[اولوس دولتدؤولت]] آلقیسینی (ادراک) اولوشدوران [[وستفالی باریش]]<nowiki/>ی"نین نجولو اولانان مونستئر تآنلاشماسی ایمضالاتیرکن]]

== دولتدؤولت شکیللری ==

=== اونیتار (تکلی دولتلردؤولتلر) ===

سیاسی اوتوریته نین تک مرکزده توپلاندیغی،مرکزی اوتوریته نین تک بیر آنا یاسا ایله ساغلاندیغی بیر دولتدیردؤولتدیر یاسما اورقانینین یاپدیغی قانونلار بوتون اؤلکه ده اویقولانیر( اؤرنه یین:دانمارک، فرانسه اینگلیس، لیسرلئیل ،ایتالیا ایرلند نروژ یونان تورکیه)

=== کارما(بیلَشیک-compound) دولتلردؤولتلر ===

بیردن چوخ دولتیندؤولتین اؤز آرالاریندا گرچکلشدیکلری بیر آنلاشما ایله بیرلشمله لری سونوجو اولوشان دولتلردیردؤولتلردیر. ایکی شکیلده اولابیلر:

* [[کونفئدراسیون]] :باغیمسیز دولتلردؤولتلر طرفیندن ائگمنلیکلرینی قوروما شرطی ایله اولوشتورولان و اویه دولتلرهدؤولتلره دیله دیکلری زامان آیریلما حقی تانییان کارما دولتدؤولت بیچیمیدیر. (گونوموزده اؤنه یی یوخدور. اسکی سوئیس،آلمان و آمریکا)

* '''[[فدرال حوکومت|فدراسیون]] : '''اورتاق بیر آنایاسا آلتیندا بیرلشن دولتلریندؤولتلرین اولوشتوردوغو دولتدؤولت بیچیمیدیر. بو تیپ دولتلردهدؤولتلرده آیریجا هر فدره عنصورون اؤز آنایاساسی ،یئریتمه و یارقی اورقانلاری واردیر. (اؤرنه یی :آلمان،آمریکا،کانادا،اوتریش،سوئیس،اوستورالیا ،روسیا)

== ائگمنلی یین قایناغینا گؤره دولتلردؤولتلر ==

=== [[مونارشی|مونارشیک]] دولتدؤولت ===

ائگمنلی یین تک کیشییه و اونون عایله سینه عایید اولدوغو دولتدؤولت بیچیمی.

=== [[اولیقارشی|اولیقارشیک]] دولتدؤولت ===

ائگمنلی یین بللی بیر صنف ویا گروپا عایید اولدوغو دولتدؤولت بیچیمی.

=== [[تئوکراسی|تئوکراتیک]] دولتدؤولت ===

ائگمنلی یین قایناغینین دینه دایاندیغی دولتدؤولت بیچیمی.دین آداملارینین سؤزو گئچر. هر شئیه دین آداملاری قرار وئرر.

=== [[دئموکراسی|دئموکراتیک]] دولتدؤولت ===

ائگمنلی یین خلقه عایید اولدوغو دولتدؤولت بیچیمیدیر.

== رقیب دولتدؤولت تئوریلری ==

=== پلورالیست (چوخولجو)دولتدؤولت ===

لیبئرال فلسفه دن دوغولموشدور. بونا گؤره بیرئی اؤن پلاندا،دولتپلاندا،دؤولت ایکینجی پلاندادیر.

=== کاپیتالیست دولتدؤولت ===

مارکسیست باخیش آچیسیلا اورتایا چیخمیشدیر. بونا گؤره توپلومون،ائکونومیک یاپیسیلا بیرلیکده آنالیز ائدیلمسی گرهکیر. دولتدؤولت ایسه سیستئمیندن دوغار و صینیف سیستئمینه دایانیر: سوسیال حیاتین گرچک دایاناغی اولان آلت یاپینین قوشوللاندبردبغی اوست یاپیینین وجودبولموس حالیدیر.

=== لئوییاثان دولتدؤولت ===

اؤزو اؤزونه خیدمت ائدن و اؤزونو گلیشتیرن بیر جاناوار کیمیدیر بو دولتدؤولت. بو یاخلاشیم یئنی ساغجیلارا و نئولیبرال لارا عایدددیر.