بیرینجی گؤی تورک خاقانلیغی: نوسخهلر آراسینداکی فرق
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
←قایناقلار: +بؤلمه |
4321bot (دانیشیق | چالیشمالار) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۵:
== تاسپار خاقان (۵۷۲ - ۵۸۱) ==
{{اساس|تاسپار خاقان}}
تاسپار خاقان قارداشی [[مۇغان خاقان]] کیمی [[چین|چینله]] یاخشی علاقهلر قۇرماغا و چیندهکی داخیلی قاریشیقلیقدان ایستیفاده ائتمهیه چالیشدی. چیندن گلن هدیهلردن سوْنرا ایکی دؤولت آراسیندا تیجارت علاقهلری اینکیشاف ائتمهیه باشلادی. تیجارت علاقهلرینین درینلشمهسی، راحت حیاط طرزینه اۇیغونلاشما تۆرک توْپلولوقلاری آراسیندا چین مدنیتینین یاییلماسینا سبب اوْلدو. حتی چینلی میسسیوْنئرلرین فعالیتی نتیجهسینده تاسپار خاقان [[بۇدیزم|بۇدیزمی]] قبول ائتمیشدی. تاسپار خاقان ایکییه بؤلونموش چینین حیصهلری ایله (غربده تسی؛ شرقده چوْو) بالانسلی سیاست قۇرماغا چالیشسا دا بۇنا نایل اوْلمامیشدیر. 577-جی ایلده چوْو ایله تسی آراسیندا مۇحاریبه باشلادی. نتیجهده چوْو تسینی مغلوب ائدهرک توْرپاقلارینی اؤزونه تابع ائتدی. بۇندان سوْنرا گؤیتورک خاقانلیغی ایله چوْو آراسیندا مۆناسیبتلر پوْزولدو. تاسپار خاقان اوْردوسو ایله چینه دوْغرو ایرهلیلهیهرک پکن و اطرافینی غارت ائتدی.
تاسپار خاقان دا دؤولتین شرق بؤلگهسینی ایداره ائدیردی. غربی ایداره ائدن ایستمی یابقو اصلینده تاسپار خاقانا تابع اوْلسا دا مۆستقیل حرکت ائدیردی. ایستمی یابقو 576-جێ ایلده اؤلدوکدن سوْنرا یئرینه اوْغلو [[تاردو خاقان|تاردو]] کئچدی. بۇندان سوْنرا تاسپار خاقانین حاکمیتی ضعیفلهمهیه باشلادی. تاسپار خاقان چینله یاخشی مۆناسیبتلر قۇرماغی باجارمادی و گؤیتورک خاقانلیغی ضعیفلهمهیه باشلادی. تاسپار خاقان اوْنا تابع اوْلان دؤولتین شرق قوْلونو دا ایکی حیصهیه آییراراق اوْنا تابع اوْلماق شرطی ایله قارداشی کوْلوْنون اوْغلو [[ایشبارا خاقان|ایشبارانی]] شرقه، کیچیک قارداشی ژوْتانی ایسه غربه حاکم تعیین ائتدی.
تاسپار خاقانلا چین آراسینداکی آنلاشمازلیقلار هر ایکی دؤولتین داخیلی ایشلرینه جدی تأثیر گؤستردی. چینده سۇی سۆلالهسی فۆرصتدن ایستیفاده ائدهرک حاکمیتی اله کئچیردی. بۇندان سوْنرا چینده بیرلیک یاراندی.
581-جی ایلده تاسپار خاقان اؤلدو. اوْنون اؤلوموندن سوْنرا کیمین خاقان اوْلماسی اۇغروندا گؤیتورک وطنداش مۇحاریبهسی باشلادی. تاسپار خاقان اؤلوموندن اول حاکمیتی مۇغان خاقانین اوْغلو آپایا وصییت ائتسه ده، قۇرولتای آپانین حۆقوقو اوْلمادیغینا گؤره تاسپار خاقانین اوْغلو آمراکی یئنی خاقان سئچدی. بۇنا باخمایاراق ائله همین ایل [[آمراک خاقان|آمراک]] خاقان [[ایشبارا خاقان|ایشبارا خاقانین]] لئهینه حاکمیتدن ال چکدی.
== ایشبارا خاقانین حاکمیتی (581 - 582) ==
{{اساس|ایشبارا خاقان}}
ایشبارا خاقان حاکمیته کئچدیگی دؤورده گؤیتورک خاقانلیغیندا آرا مۇحاریبهلری شدّتلنمیش و دؤولت ضعیفلهمیشدی. دؤولتین غرب قوْلونو ایداره ائدن [[تاردو خاقان|تاردو]] آرتیق شرقین حاکمیتینی قبول ائتمهیهرک مۆستقیل سیاست یئریتمهیه چالیشیردی. چیندهکی سۇی سۆلالهسی گؤیتورک خاقانلیغینین شرق و قرب قوْلو آراسینداکی آنلاشمازلیقلاردان ایستیفاده ائدهرک تاردویا ائلچیلر گؤندردی. چین تۆرک تاجیرلرینی اؤلکهسیندن چێخاردی. بۇ حادثه گؤیتورک خاقانلیغینین شرق قوْلونون وضعیتینی داها دا پیسلشدیردی. قێتلیق و یوْخسوللوق باش قالدیردی. بۇ سببدن شرقده یاشایان بوْیلارین بیر قیسمی غربه کؤچدو.
سۇی سۆلالهسینین ده دستکی نتیجهسینده تاردو ایشبارا خاقانین حاکمیتینی تانیمادیغینی اعلان ائتدی. بۇ حادثهدن سوْنرا گؤیتورک خاقانلیغی فاکتیکی اوْلاراق [[شرقی گؤی تورک خاقانلیغی|شرقی گؤیتورک]] و [[غربی گؤی تورک خاقانلیغی|غربی گؤیتورک]] خاقانلیقلارینا پارچالاندی. ایشبارا خاقانین حاکمیتینده دؤولتین یانلیز شرق اراضیلری قالدی.
|