اورخون داش‌یازمالاری: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

'''اورخون داش‌یازمالاری''' و یا '''گؤکتورک داش‌یازماری'''، تۆرکلرین بیلینن ایلک الیفباسی اوْلان [[اورخون الیفباسی|اوْرخون الیفباسی]] ایله [[گؤی‌تورک خاقانلیغی|گؤی تۆرکلر]] طرفیندن يازیلمیش اثرلردیر. بۇ کتیبه‌لر تۆرکجه‌نین تاریخی مدتده‌کی گرامر قۇرولوشو و بۇ قۇرولوشون ديَیشمه‌سیيله علاقه دار معلوماتلار وئردیگی کیمی تۆرکلرین دؤلت آنلايیشی ایله ایداره اوْلونماسی، مدنی ائلئمنتلری، قوْنشولاری ایله سوْيداشلاریيلا اوْلان علاقه‌‌لری و اجتماعی حیاتیيلا علاقه دار اؤنملی معلوماتلارا عیبارتدیر. <ref>'''^''' ^'''''a''''' ^'''''b''''' ^'''''c''''' اردم کونور,"[http://www.edebiyatvesanatakademisi.com/islamiyet-oncesi-donem/orhun-yazitlarinda-sosyal-ve-siyasi-mesajlar-21054.aspx ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR]",ادبیات و صنعت آکادمیاسی</ref>

[[بیلگه خاقان]] و کۆل تیگین يازیتلارینی يوْللیق تیگین يازمیشدیر. يوْللیق تیگین عینی زاماندا مۆدریک خاقانین قارداشی اوْغلودور. يازیلاردا بۇ یازیتلارین سوْنسوزلوغا قدر قالماسی خواهیشی ایله "بنگو داشلار (ابدی داشلار)" دئيیلمیشدیر.

کتیبه‌لر، 1889-جی ایلده مغولوستاندا اوْرخون وادیسینده تاپیلمیشدیلار. <ref name=":0">'''^''' ^'''''a''''' ^'''''b''''' ^'''''c''''' ^'''''d''''' ^'''''e''''' Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2002, s. XVI-XXII <nowiki>ISBN 975-451-017-4</nowiki></ref> بۇ کتیبه‌لر ایکی گؤک تورک خاقانلیغینا عاییددیر. يازیلیش تاریخلری م.س. 8. عصرین باشلارینا دایانماقدادیر. يازیلاردا کۆل تیگین یازیتی 732-جی ایلده، بیلگه خاقان یازیتی 735-جی ایلده يازیلمیشلار.<ref name=":0" />

1893-جی ایلده [[دانمارک]]<nowiki/>الی دیلچی [[ویلهلم تامسون]] طرفیندن، روس تۆرکولوق [[واسیلی رادلوف]]<nowiki/>ون دا کؤمه يیله حل و عینی ایلین 15 دئکابردسامبر گۆنو دانمارکا کرال علملر آکادئمیياسیندا علم دۆنياسینا آچیقلانمیشدیر.

اورخون حرفلریيله يازیلان يازیلاردا 13. عصر مغول تاریخچیسی علا الدین عطا ملیک جووئينی، تاریخ جهانگشا آدلی اثرینده سؤز ائتمیشدیر. چین قايناقلاری دا کتیبه‌لر دیکیلیشینی بیلدیریبلر. يئنه ده بو وضعیت 18. و 19. عصرلره قدر علم دونياسی‌ بو یازیتلاردان خبرسیز قالمیشدیلار. ایلک اولاراق روس بیرینجی تئزاری [[ای. پئترو]]<nowiki/>نون امری ایله سیبیرین [[بیتکی|بیتگی]] اؤرتوسونو آراشدیرماق اوچون وظیفه‌‌لندیریلن بیتکی عالیم [[Daniel Gottlieb Messerschmidt]] و اؤزونه رهبر اولاراق وئریلن ایسوئچلی محبوس ضابط[[Johan von Strahlenberg]] ایل 1721جی ایلده جنوبی سیبیرده، يئنی سئي چايی‌نین يوخاری مجراسیندان بو يازی ایله يازیلمیش و قیرقیزلارا عاید اولدوقلاری دوشونولن مزار داشلارینی يئنی سئي يازیتلاریندان بیر دنه‌سینی کشف ائتدی. بیر ایل سونرا محبوسلوغو سون تاپان استراهلئنبئرگ، ایسوئچه دؤنوشونده بو آراشدیرما ایله باغلی ایزله نیملرینی کیتاب حالینا گتیریب 1730-جی ایلده [[استکهلم]] دا نشر ائتدی. بئله‌جه اورخون عابده‌لری علم دونياسی‌نین دقتینی چکمیش اولدو.