ویکیپدیا:یازی قۇراللاری: نوسخهلر آراسینداکی فرق
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱:
<center>اۇلو تانرینین آدی ایله
'''''تۆرک دیلی یازی قۇراللاری'''''
خط ۱۰:
الیفبامیزین آدی "تۆرک الیفباسی"-دیر. آنجاق فرقلندیمه زامانی "عرب کؤکلو تۆرک الیفباسی"دا دئییله بیلر.
== 2-
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
|-
| آغیز، آتا، آدا || A || آ ا
|-
| اێلدیرم، قێز، دێرناق، آیێ، دارێ ||I || اێـ ێـ ێ
|-
| اوْغوز، سوْن، دوْن ||O || اوْ وْ
خط ۳۴:
| ایکی، بیز، دیز، دلی، دری ||İ || ایـ یـ ی
|}
=== ½-Ə سسینین یازیلیشی ===
بو سسین یازیلیشی عئینی نتیجهنی تؤرهدن ایکی
'''الف – موْرفم
- بو سس کلمهلرین باشلانغیجیندا '''"ا"''' بیجیمینده،
- بیر هیجادان آز اوْلان موْرفم اؤزوندن قاباقکی موْرفمله بیرلشیب،
'''ایزلهمک ← ایزلنمک، ایشلهمک ← ایشلتمک'''
بیر هیجادان آز اوْلان موْرفم منسوبیت شکیلچیسی اوْلسا، یئنه ده
'''ب- هیجا
قئید ائتمک لازیمدیر کی:
-
-کلمه سادهجه بیر هیجادان تشکیل اوْلسا، یئنه ده هیجانین سوْنوندا یازیلیر: '''نه، ده'''
-کؤکلرین و شکیلچیلرین
هر حالدا بۇ سسین یازیلمادیغی یئرلرده چاشقینلیق احتمالی اوْلسا، فتحه حرکهسی (__َ_) علامتیندن فایدالانماق اوْلار. '''اَیری، دَیَر، دَوه'''.
آشاغیداکی جدولده گؤروندوگو کیمی بۆتون کلمهلرین یازیلیشی هر ایکی
{| class="wikitable"
|-
!
|-
| چؤرک || چؤرگیم || چؤرگیم || حالال چؤرگیم بو سۆفرهنین
|-
| گلن || گلنی || گلنی || هر گلنی قارداش تانیمازلار.
خط ۸۵:
|}
بیر کلمهنی کسینلیکله
=== 2/2- E سسی ===
-بۇ سس تۆرک سؤزلرینین هر یئرینده آشاغیداکی
'''ائـ ئـ ئ'''
'''ائشیدیرم، دئمهمیشم، گئدیرم، یئ، دئ'''
خط ۱۰۱:
'''انرژی، اِلِمِنت، تلویزیون، تکنولوژی، تِست، احسان، علم، حکایه، فاتح، قانع، نهضت، عشق'''
-بو سس Yسسینین جواریندا گلیرسه، ایستر آلینما، ایترسه اؤز سؤزلریمیزده
-
'''تسبئح، قبئح، سفئه، بئچارا، بئساواد، پئشواز، پئشکش'''
=== 3/2-I سسی ===
I سسینین دیاکریتیک علامتینی یازماغا گرک
== 3- سسسیزلرین یازیلیشی ==
سسسیز
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
|-
| بB || پP || ت(ط)T || جC || چÇ || خX
خط ۱۲۶:
|}
'''ظالیم، اذیّت، ضربه، ثۆریا، صاباح، صۆلح، حۆریت، مدّاح، صرّاف، طلیعه، گۆذشت، ایصفاهان.'''
'''صامیتلرین یازیلیشی اۆزرینه
1/3-عربجه سؤزلرین یازیلیشیندا عرب دیلینه مخصوص اوْلان
'''طلیعه، ثۆریا، صاباح، ظارافات، مدّاح، ضربه، ظۆلم، صرّاف'''
2/3- V صامیتی سادهجه (و) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی
3/3- H صامیتی (هـ ـهـ ه ـه) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی
4/3-Y صامیتی سادهجه (یـ ی) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی
5/3- ایکی İ آراسیندا گلن Y سسی "گ" (یۇمشاق گ) ایشارهی ایله
6/3-کلمهنین گؤرونوشونو ساخلاییب، کؤکونو ایتیرمهمک اوچون "ک" حرفی ایکی سسلی آراسیندا قالیب "ی" سسینه چئوریلدیگی زامان "گ" ایله
7/3- K (قالین ک)
8/3- عرب کؤکلو کلمهلرین سوْنوندا اصلینده "ع" حرفی ایله
9/3-
'''غریب، غزل، غم، افغان'''
خط ۱۶۰:
'''کارگاه، آگاهی، دانیشگاه، آبگوشت، گۇماشتا'''
==قوْشا
٤/۱ -
'''رادیوْ، بیوْلوژی، کیوْسک، دیالکتیک، نیویوْرک، آشیان، ریا، شیار، باریوم، نیۇزویک، خیاوان، میانپور، ریاضی، سیاست، ضیالی، خیار.'''
٤/۲ - SK و ŞT و ŞP و ST و SP
'''ایسپورت، ایستالین، ایستانسیا، ایستیراسبورق، ایستئیک، ایستکر، ایشتوتقارت، ایشنیتسل.'''
== تشدید علامتی ==
عرب کؤکلو کلمهلرده تشدید علامتی
'''مۆکمّل، ادبیّات، موفّقیّت، مدنیّت، دوْققوز، اوْتللوْ.'''
== تنوین علامتی ==
عربجه سؤزلرین یازیلیشیندا
'''مثلاً، اعتیباراً، قصداً، سهواً، قطعیاً، عملاً.'''
== همزهلی
۷/۱ - کلمهنین سوْنوندا گلن ساکین همزه Ə سسیندن سونرا گلسه، «أ» بیچیمینده یازیلاجاق:
'''منشأ، مبدأ، ملجأ.'''
۷/۲ -
'''سوء.'''
۷/۳ -
'''اینشا، ایملا، ایجرا، ایبتیلا، انبیا، اؤولیا.'''
۷/٤ - A سسی ایله سسلنن همزه «آ» بیچیمینده یازیلاجاق، آنجاق مدّ علامتینین یازیلماقی چاشقینلیق
'''سۇال، مۇاخیذه، مبدآت، اینشاآت، مآل، مآب.'''
خط ۲۰۴:
'''نشئه، تؤوطیئه.'''
۷/۷ - İ سسی ایله سسلنن همزه «ی» حرفی ایله
'''رییس، فدایی، جرایید، ایسراییل، کایینات، داییر.'''
۷/۸ - همزه O و U و E سسلرینین بیری ایله سسلنیرسه، «ئ» بیچیمینده یازیلاجاق:
خط ۲۲۳:
'''مؤمین، لؤلؤ، مۆدّب، مۆنّث، مۆلّیف، مۆسّیس، مۆثّیر.'''
۷/۱۱ - اۇروپادان آلینما کلمهلردهکی ae سسلری بیزده «آی» بیچیمینده
'''aeroport آیروپورت، aeroplan آیروپلان.'''
۷/۱۲ - تنوین قبول ائدن همزه بۇرادا گؤروندوگو کیمی
'''جوزئاً، ایستیثناً.'''
==
8/1-شکیلچیلر عۆمیتله کؤکلره بیتیشیک یازیلیر: '''گلمیشم، گلدیلر، ائللر، گؤزلدیر'''.
8/2- "می" و "مو" سۇال شکیلچیلری اوْرتادا بیتیشیک، سوْندا ایسه یان-یانا
ای بیقرار سینهده، نشترمیسن، نهسن؟ پیکانمیسان، کؤنولموسن، اخگرمیسن، نهسن؟ (قؤوسی تبریزی).
خط ۲۴۰:
3/8- "دا" و "ده" نیطق حیصّهلر شکیلچی کیمی ایشلندیگی زامان بیتیشیک، یوْخسا آیری یازیلیر: بۇ سۇالین جاوابی '''مندهدیر'''. حسن '''ده''' گلدی، من '''ده'''.
4/8/ کلمهلری بیتیشدیرجی
باشقا
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
|-
|
|-
| ننهنین، تملینین || علییه، ماهنییا || دئمهلیییک، قالمالیییق || لنگیییر، داشیییر || تقییئف || تقی یئوا
|}
5/8-اۇزون کلمهلرین یازیلیشینی
6/8 بیر کلمهده عئینی
7/8- موْرفملرین قوْووشماغیندا عئینی حرف یا اوْخشار
'''نسیللر، منیممیش، دیللنمک'''
'''اللر، داممیش، آشسیز، گؤللنمک'''
8/8- باشقا دیللردن آلدیغیمیز بو
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
|-
| کار(صنعتکار) || خانا(کیتابخانا) || دار(محصولدار) || گاه(دانیشگاه)
خط ۲۸۶:
|}
9/8- باشقا
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
|-
| شۆناس(
|-
| فۆروش(فضلفۆروش) || آنتی(آنتیکوْمونیست) || پرور(قوْناقپرور)
خط ۳۰۲:
1/9-'''"مدنیّت"، "ادبیات"، "سویه"، قیمت، "صحیه"، "ویئتنام" و کیئف"''' کیمی آلینما سؤزلرده ایشلنن İYY سس ترکیبی و İY سس ترکیبی بۇرادا گؤروندوگو کیمی ییغجام شکیلده و سادهجه بیر "ی" ایله (و لازیم گلسه، بیر تشدید علامتی آرتیرماقلا) ایفاده اوْلاجاق.
2/9-اۇروپا دیللریندن آلینمیش کلمهلر عۆمومیتله فرانسیز
3/9- تۆرک سؤزلرینین باشلانیشینداکی I فوْنمی قوْروناجاق ( İسسینه چئوریلمهیهجک):
خط ۳۰۸:
'''اێشیق، اێلدیریم، اێلیق، اێلغیم، اێلخی'''
5/9-بۇ قرارنامهدهکی قئیدلری نظرده تۇتماق شرطی ایله بۆتون یابانجی کلمهلر فوْنتیک شکیلده یازیلاجاق:
خط ۳۱۵:
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
|-
| مۆشکول || مۆزد || مۆنتظم || مۆسابیقه || مۆرتّب || مۆبتدا
خط ۳۴۶:
|}
6/9-
'''گؤرونوش، اوْغوز، دۆیون'''
آنجاق
7/9- فارسجا و عربجه شخص آدلارینین یازیلیشیندا
8/9-
9/9-
'''لهیستان، اؤزبکیستان، هیندوستان، لۆبنان،
10/9-
11/9- فارسجادا ایشلنمکده
12/9- سیرا
{| class="wikitable"
|-
!
|-
| سیرا سایلار || 2-جی || 3-جو || 6-جی || 9-جو || 1379-جو ایل
خط ۳۹۱:
== مۆرکّب سؤزلر و سؤز بیرلشمهلرینین یازیلیشی ==
۱۰/۱ - مۆرکّب کلمهلری ترکیب
'''آغساققال، آغبیرچک، ککلیکاوْتو، قانۇنااۇیغونلوق، گؤزوگؤتورمزلیک، دیکباشلیق.'''
۱۰/۲ -
'''مؤحنتافزا، دیلآرام، وطنپرست، شؤهرتطلب.'''
قئید ائتدیگیمیز کیمی،
'''شۆناس (آذربایجانشۆناس)، پرست (وطنپرست)، طلب (شؤهرتطلب)، فۆروش (فضلفۆروش)، آنتی (آنتیکوْمونیست)، پرور (قوْناقپرور)، پان (پانعربیزم).'''
۱۰/۳ - فارسجا سؤز بیرلشمهلرینین آزی بیر
'''سیمای-شمس، زولف-پریشان، سوء-قصد، بادهی-ناب، پنبهی-داغ-جونون، غیر-مۆمکون، ضیدّ-اینقیلاب، چشم-گیریان.'''
۱۰/٤ - فارس و عرب
'''گشت و گۆذار، درد و غم، ناله و افغان.'''
خط ۴۱۳:
'''گشت ۆ گۆذار، درد ۆ غم، ناله ۆ افغان.'''
۱۰/۵ - عربجه
'''علیالخصوص، سهمالهضم، میزانالحراره، نعوذبالله، استغفرالله، انشاالله، ماشاالله، الیآخر.'''
== تۆرک دیلی
{| class="wikitable"
خط ۵۱۷:
| 47 || صحیّه، سویّه، ادبیّات || صحییّه، سوییّه، ادبییّات
|-
| 48 || ایسنانلار، گۆنشلر || اینسانلار، گۆنشلر
|-
| 49 || گؤزلدیر، گلمیشدیر || گؤزلدیر، گلمیشدیر
|-
| 50 || تانرینین آدییلا || تانرینین آدییلا
خط ۵۷۳:
|}
==
'''اوْرتوقرافی.''' دیلین دۆزگون یازی قایدالارینی آراشدیران بیلیم ساحهسی اوْرتوقرافی آدلانیر.
خط ۵۷۹:
'''بیتیشدیریجی صامیت.''' تۆرک دیلینده ایکی صاییت آردیجل ایشلنمز و بۇ کیمی دۇروم اوْرتایا چیخینجا، ایکی صاییتین آراسیندا "بیتیشدیرجی صامیت" دئییلن بیر فوْنم چیخیش ائدر. بیتیشدیریجی صامیت داها چوْخ اۆچ شکیلده تظاهور ائدیر: س (آتا، آتاسی)، ن (مۇسیقی، مۇسیقینی)، ی (ماهنی، ماهنییا)
'''دیاکریتیک علامت.''' فوْنملرین سس اوزللیگینی تمثیل ائدن و اوْنلاری بیر-بیریندن فرقلندیرن علامتلردن عیبارتدیر کی، حرفین اۆستونه یا آلتینا آرتیریلار. میثال: '''اۇن، اوْن، اؤن و اۆن''' کلمهلرینین تلفّوظ فرقینی تمثیل ائتمک اۆچون "و" حرفینین اۆستونده قوْیولان آیری-آیری دیاکریتیک علامتلردن ایستیفاده
'''سسلیلر و سسسیزلر''' (صاییتلر و صامیتلر). فوْنملر سسلی (A,I,O,U,Ə,E,Ö,Ü,İ) و سسسیز (میثال اۆچون P,T,Ş,K,L و باشقالاری) اوْلماق اۆزره ایکی قوْلا آیریلیر: سسلیلرین تلفّوظونده بۇ خۆصوصیت وار کی، هاوا جریانی آزاد شکیلده و هر هانسی مانعهلره راست گلدیگی اساسیندا فوْرمالاشیر.
خط ۵۸۵:
'''فوْنم.''' ایکی کلمهنی فرقلندیرن ان کیچیک سس حیصّهسیندن عیبارتدیر. میثال اۆچون '''گؤز''' و '''کؤز''' کلمهسینی نظرده تۇتاق، بۇ ایکی کلمهنی فرقلندیرن جهت اوْنلارین بیرینجی سس حیصّهسینین تلفّوظ طرزیندن عیبارتدیر. باشقا میثال: '''اۆز''' و '''اؤز''' کلمهسی.
'''لکسیک واحید (سؤزجوک).''' سؤزلوکده قئید ائدیلمگی ضروری اوْلان و ساده بیر معنانی ایفاده ائدن کلمه بیر لکسیک واحید یا سؤزجوک آدلانیر. میثال اوچون '''گلمک''' فعلی گؤرندوگو شکیلده سؤزلوگه داخیلدیر، آنجاق '''گلمیشدیر''' سؤزونو سؤزلوگه داخیل ائتمگه گرک
'''موْرفم.''' هر ساده کؤک یا شکیلچی بیر موْرفم آدلانیر و موْرفم عۆمومیتله ان کیچیک معنا واحیدلری یا قراماتیک وظیفهنی تمثیل ائدن حیصّدن عیبارتدیر. میثال اۆچون '''گتیرمهمیشم''' سؤزونو بو موْرفملره بوْلمک اوْلار: '''گتیر+مه+میش+ام'''. موْرفم آنلاییشی هیجا آنلاییشی ایله دَییشیک سالماماق لازیمدیر. میثال اۆچون همین سؤزو هیجالارا بۇ شکیلده بؤلمک اوْلار: '''گه+تیر+مه+می+شم'''. گؤروندوگو کیمی موْرفملر همیشه معنالی حیصّهلردیر. آنجاق هیجالار معناسیز دا اوْلا بیلر.
خط ۵۹۵:
== سمینارین قۇرلوشو ==
=== سمینارین قۇروجولاری ===
''درگیلر و قزئتلر:'' وارلیق
''نشریاتچیلار و مدنیت اوْجاقلاری:'' چیچکلر قۇرولوشو، میشوْو کۆلتور درنگی، گۆنئی مدنیت اوْجاغی، اندیشة نو نشریاتی، صابر درنگی، آذربایجانلی بیلییۇردلولار توْپلومو
سطر ۶۰۵ ⟵ ۶۰۴:
مۆهندیس ابراهیم رفرف
=== سمینارین آراشدیرما
موْرفم و هیجا آنلاییشی و یازی قایدالاری، شکیلچیلر، دخیل کلمهلر، مۆرکب سؤزلر و سؤزبیرلشمهلری، قیسالتمالار، عۆمومی اوْرتوقرافی مسألری
=== علمی هئیأتین
اکبر آزاد، دوْکتور جمال آیریملو، فریبا ابراهیمی (آفاق)، عادل ارشادیفر، حسن ارک، توحید اسدزاده، رسول اسماعیلزاده، محمد اشراقی، فریده اصغرنیا، نادرالهی، بهروز ایمانی، بهزاد بهزادی، یوسف بهنمون (دالغین)، دوْکتور غلامرضا بوداغی، دوْکتور حسین پناهی، حسن م.جعفرزاده، میرهدایت حصاری، بهرام حقپرست (ائلچین)، علیرضا حمیدهخو، علی حسینزاده (داشقین)، حسن خدائی (تایماز)، بابک دانشور، عبدالرحمن دیهجی، [[حسن راشدی|حسن راشدی]]، مصطفی رزّاقی، مهرشید رهنما، ابراهیم رفرف، محمد تقی ستاری، داود سعید خانلو، حسن مسلمی، دوْکتور حسینقلی سلیمی، حسین طهماسبپور، یحیی شیدا، علیرضا صرّافی، کیان صفری، دوْکتور هوشنگ عطاپور، دوْکتور محمدعلی فرزانه، مسعود فیوضات، دوْکتور حسین فیض اللهی وحید، دوْکتور م.قاسمی (آغشین آغکمرلی)، حبیب قنبرپور، رسول کامران، کشتیبان، محمدرضا کریمی، علی محمدزاده فارسی، توحید ملکزاده، عزیز محسنی، حسن مجیدزاده (ساوالان)، حسین محمدخانی (گونئیلی)، دوْکتور حسین محمدزاده صدیق (دۆزگون)، دوْکتور یوسف معماری، عباد ممیزاده (آغداشلی)، نصر منظوری، علیرضا مقدم، اسدالله مردانی، کریم مشروطهچی (سؤنمز)، صدیار وظیفه (ائل اوْغلو)، اسماعیل هادی، دوْکتور جواد هیئت، محمدرضا هیئت
[[Category:ویکیپدیا]]
|