ویکی‌پدیا:یازی قۇراللاری: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱:
 
{{ساغدان}}
<center>اۇلو تانری‌نین آدی ایله
<center>
 
'''''تۆرک دیلی یازی قۇراللاری'''''
خط ۱۰:
الیفبامیزین آدی "تۆرک الیفباسی"-دیر. آنجاق فرقلندیمه زامانی "عرب کؤکلو تۆرک الیفباسی"دا دئییله بیلر.
 
== 2- سسلی‌لرینسسلیلرین یازیلیشی ==
 
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی
|-
| آغیز، آتا، آدا || A || آ ا
|-
| اێلدیرم، قێز، دێرناق، آیێ، دارێ ||I || اێـ ێـ ێ
| ایٛلدیرم، قیٛز، دیٛرناق، آییٛ، داریٛ ||I || ایٛـ یٛـ یٛ
|-
| اوْغوز، سوْن، دوْن ||O || اوْ وْ
خط ۳۴:
| ایکی، بیز، دیز، دلی، دری ||İ || ایـ یـ ی
|}
سسلی‌لرینصاییتلرین یازیلیشی اۆزرینه آچیقلامالارقئیدلر:
 
=== ½-Ə سسی‌نین یازیلیشی ===
بو سسین یازیلیشی عئینی نتیجه‌نی تؤره‌دن ایکی قۇرالقایدا اساسیندا تنظیملنیر: موْرفم قۇرالی،قایداسی، هیجا قۇرالیقایداسی.
 
'''الف – موْرفم قۇرالیناقایداسینا گؤره'''، بو سسین یازیلیشی سؤزجوک‌لرینکلمه‌لرین باشلانغیجینا و موْرفم‌لرینموْرفملرین سوْنونا محدودلاشیر و موْرفم‌لرینموْرفملرین اوْرتاسیندا یازیلمیر. قئید ائتمک لازیم‌دیرلازیمدیر کی:
 
- بو سس کلمه‌لرین باشلانغیجیندا '''"ا"''' بیجیمینده، موْرفم‌لرینموْرفملرین سوْنوندا ایسه '''"ـه، ه"''' حرفی‌نین موافقموافیق فوْرمو ایله یازیلاجاق: '''گؤزله‌مه‌دی، اسیرگه‌مک، دسته‌له‌مک، وظیفه‌لی'''.
 
- بیر هیجادان آز اوْلان موْرفم اؤزوندن قاباقکی موْرفمله بیرلشیب، واحدواحید بیر موْرفم کیمی چیخیش ائده‌جک:
 
'''ایزله‌مک ← ایزلنمک، ایشله‌مک ← ایشلتمک'''
 
بیر هیجادان آز اوْلان موْرفم منسوبیت شکیلچیسی اوْلسا، یئنه ده باغیم‌سیزمۆستقیل موْرفم کیمی چیخیش ائده‌جک: '''دده‌م، اؤنرگه‌ن، وظیفه‌م.'''
 
'''ب- هیجا قۇرالیناقایداسینا گؤره'''، بو سسین یازیلیشی کلمه‌لرین باشلانغیجینا و هیجالارین سوْنونا محدودلاشیر و هیجالارین اوْرتاسیندا یازیلمیر، کلمه‌لرین باشلانغیجیندا '''"ا"''' بیچیمینده، هیجالارین سوْنوندا ایسه '''"ـه،ه"''' حرفی‌نین موافیق فوْرمو ایله یازیلیر.
 
قئید ائتمک لازیمدیر کی:
 
-بوهمین سس بیرینجی هیجانین سوْنوندا گلسه، یازیلمیر: '''گتیرمک، درین، دلی'''.
 
-کلمه ساده‌جه بیر هیجادان تشکیل اوْلسا، یئنه ده هیجانین سوْنوندا یازیلیر: '''نه، ده'''
 
-کؤکلرین و شکیلچیلرین یازیلیشیایملاسی ثابتثابیت قالماسی اساس گؤتورولور: '''گل، گلن، گلنیم''' ('''گله‌نیم''' یازیلمامالی‌دیریازیلمامالیدیر). کؤکلرین و شکیلچیلرین ثابتثابیت قالما اصلی هیجا و موْرفم آنلاییشی بیر-بیرینه یاخینلاشدیریر و اوْنلاری واحدواحید بیر آنلاییشا چئویریر.
 
هر حالدا بۇ سسین یازیلمادیغی یئرلرده چاشقینلیق احتمالی اوْلسا، فتحه حرکه‌سی (__َ_) علامتیندن فایدالانماق اوْلار. '''اَیری، دَیَر، دَوه'''.
آشاغیداکی جدولده گؤروندوگو کیمی بۆتون کلمه‌لرین یازیلیشی هر ایکی قۇرالقایدا اساسیندا عئینی بیچیمده اوْلور:
 
{| class="wikitable"
|-
! کؤکاساس کلمه !! مورفم اساسیندا !! هیجا اساسیندا !! اؤرنک‌لرمیثاللار
|-
| چؤرک || چؤرگیم || چؤرگیم || حالال چؤرگیم بو سۆفره‌نین ایشیغی‌دیرایشیغیدیر.
|-
| گلن || گلنی || گلنی || هر گلنی قارداش تانیمازلار.
خط ۸۵:
|}
 
بیر کلمه‌نی کسینلیکله موْرفم‌لرهموْرفملره آییرماق اوْلماسا، املاایملا هیجا اساسیندا قۇرولمالی‌دیرقۇرولمالیدیر: گؤبه‌لک، چییه‌لک، کپه‌نک، یئلپه‌نک، کؤنده‌لن، کلبه‌جر، چته‌نه، گؤره‌لیم، گؤزله‌یه‌لیم، بیله‌رک، گله‌نک.
 
=== 2/2- E سسی ===
 
-بۇ سس تۆرک سؤزلری‌نین هر یئرینده آشاغیداکی علامت‌لرینعلامتلرین موافیق فوْرمو ایله افادهایفاده اولاجاق:
 
'''ائـ ئـ ئ'''
 
اؤرنکمیثال اۆچون:
 
'''ائشیدیرم، دئمه‌میشم، گئدیرم، یئ، دئ'''
خط ۱۰۱:
'''انرژی، اِلِمِنت، تلویزیون، تکنولوژی، تِست، احسان، علم، حکایه، فاتح، قانع، نهضت، عشق'''
 
-بو سس Yسسی‌نین جواریندا گلیرسه، ایستر آلینما، ایترسه اؤز سؤزلریمیزده مطلقمۆطلق یازیلمالی‌دیریازیلمالیدیر. '''قئید، مئیل، سئیر، شئیدا، گونئی، سئیرک، حئیرت، غئیرت، جئیران، تقی‌یئف، یئکون، ویئتنام، هئیأت'''.
 
-ائله بۇهمین سسی اصلینده İ سسی، بیزده ایسه Eسسی ایله افادهایفاده اوْلان فارس و عرب کؤکلو کلمه‌لرده ده یازماق گرک‌دیرلازیمدیر:
 
'''تسبئح، قبئح، سفئه، بئچارا، بئساواد، پئشواز، پئشکش'''
 
=== 3/2-I سسی ===
I سسی‌نین دیاکریتیک علامتینی یازماغا گرک یوْخ‌دوریوْخدور: '''آغیز، قاییق'''. آنجاق فرقلندیرمه ضرورتلرینه گؤره اوْنون ساده‌جه اۇشاق درسلیک‌لری،درسلیکلری، یاد سؤزلر و فوْلکولورا عایید اولان متن‌لردهمتنلرده یازیلماسی تاپشیریلیرتؤوصیه ائدیلیر.
 
== 3- سس‌سیزلرین یازیلیشی ==
سس‌سیز فوْنم‌لریفوْنملری تمثیل ائدن حرف‌لرحرفلر آشاغیداکی‌لاردانآشاغیداکیلاردان عبارت‌دیرعیبارتدیر کی، کلمه‌‌نین هر یئرینده اؤزونه مخصوص فوْرم‌دافوْرمدا یازیلیر:
 
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی
|-
| بB || پP || ت(ط)T || جC || چÇ || خX
خط ۱۲۶:
|}
 
اؤرنک‌لرمیثاللار: '''بۇلود، توْپ، جام، چرچی، خاچ، دره، سوْن، زور، ژاله، شانس، آغا، قاییق، گۆنش، لاله، من، نئجه، هارا، ائو، یاشار'''.
 
آچیقلاماایضاح: پارانتز ایچینده گؤرسدیلنگؤستریلن حرف‌لرحرفلر آنجاق عرب کؤکلو سؤزلرده، بعضاً ده فارسجا سؤزلرده یازیلیر، اؤرنکمیثال اۆچون:
 
'''ظالیم، اذیّت، ضربه، ثۆریا، صاباح، صۆلح، حۆریت، مدّاح، صرّاف، طلیعه، گۆذشت، ایصفاهان.'''
 
'''صامیتلرین یازیلیشی اۆزرینه آچیقلامالارقئیدلر'''
 
1/3-عربجه سؤزلرین یازیلیشیندا عرب دیلینه مخصوص اوْلان صامت‌لرصامیتلر قوْروناجاق:
 
'''طلیعه، ثۆریا، صاباح، ظارافات، مدّاح، ضربه، ظۆلم، صرّاف'''
 
2/3- V صامیتی ساده‌جه (و) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی یوْخ‌دور،یوْخدور، اؤرنکمیثال: '''وارلیق، سئوگی'''.
 
3/3- H صامیتی (هـ ـهـ ه ـه) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی یوْخ‌دور،یوْخدور، اؤرنکمیثال: '''همیشه، ساهمان، مئه، شئه، آللاه، هله'''
 
4/3-Y صامیتی ساده‌جه (یـ ی) بیچیمینده یازیلیر و هئچ بیر دیاکریتیک علامتی یوْخ‌دور،یوْخدور، اؤرنکمیثال: '''یایلیق، بایرام، آی'''.
 
5/3- ایکی İ آراسیندا گلن Y سسی "گ" (یۇمشاق گ) ایشاره‌ی ایله یازیلمالی‌دیر،یازیلمالیدیر، اؤرنکمیثال: '''ایگید، ایگیرمی، چیگین'''، گتیردیگیم.
 
6/3-کلمه‌نین گؤرونوشونو ساخلاییب، کؤکونو ایتیرمه‌مک اوچون "ک" حرفی ایکی سسلی آراسیندا قالیب "ی" سسینه چئوریلدیگی زامان "گ" ایله یازیلمالی‌دیر،یازیلمالیدیر، اؤرنکمیثال: '''چؤرگیم، گله‌جگیم، گؤروندوگو، شاعیرلردرنگی'''.
 
7/3- K (قالین ک) صامتیصامیتی: یاد دیل‌لردندیللردن دیلمیزه کئچن،کئچین قالین K-لی کلمه‌لر "ک" ایله یازیلمالی‌دیر،یازیلمالیدیر، اؤرنکمیثال: '''دوْکتور، دموْکراسی، کاراکتر'''
 
8/3- عرب کؤکلو کلمه‌لرین سوْنوندا اصلینده "ع" حرفی ایله افادهایفاده اوْلان و بیزده H سسینه دؤنموش اوْلان فوْنم '''"ح"''' حرفی‌نین موافیق فوْرمو ایله یازیلاجاق: '''ماتاح، طاماح.''' ائله بۇهمین سس کلمه‌لرین اورتاسیندا '''"هـ"''' حرفی‌نین موافقموافیق فوْرمونا چئوریله‌جک: '''فهله'''
 
9/3- اوْخونوش‌دانتلفّوظوندن آسیلی اوْلمایاراق، یابانجی کلمه‌لرین باشلانیشیندا و بعضاً اوْرتاسیندا "ق" کیمی سسلنن "غ" حرفی اوْلدوغو کیمی یازیلاجاق:
 
'''غریب، غزل، غم، افغان'''
خط ۱۶۰:
'''کارگاه، آگاهی، دانیشگاه، آبگوشت، گۇماشتا'''
 
==قوْشا سس‌لرسسلر==
٤/۱ - یادخارجی کلمه‌لرده İU و İO و İA قۇرولوشونون ایچینده عمله گلن بیتیشدیریجی صامتصامیت '''«ی»''' حذف ائدیلیب؛ کلمه ساده‌جه بیر '''«ی»''' ایله یازیلاجاق:
 
'''رادیوْ، بیوْلوژی، کیوْسک، دیالکتیک، نیویوْرک، آشیان، ریا، شیار، باریوم، نیۇزویک، خیاوان، میانپور، ریاضی، سیاست، ضیالی، خیار.'''
 
٤/۲ - SK و ŞT و ŞP و ST و SP قوْشاسس‌لرقوْشاسسلر ایله باشلانان کلمه‌لرین اوّلینه «ای» حصّه‌سیحیصّه‌سی آرتیریلمالی‌دیرآرتیریلمالیدیر.
 
'''ایسپورت، ایستالین، ایستانسیا، ایستیراسبورق، ایستئیک، ایستکر، ایشتوتقارت، ایشنیتسل.'''
 
== تشدید علامتی ==
عرب کؤکلو کلمه‌لرده تشدید علامتی قوْرونمالی‌دیر،قوْرونمالیدیر، آنجاق تۆرکجه سؤزلرده و اۇروپا سؤزلرینده تشدید ایشلنمز:
 
'''مۆکمّل، ادبیّات، موفّقیّت، مدنیّت، دوْققوز، اوْتللوْ.'''
 
== تنوین علامتی ==
عربجه سؤزلرین یازیلیشیندا لازملازیم اوْلان یئرده تنوین علامتیعلامتیندن ایشلتمکایستیفاده اوْلمالی‌دیراوْلمالیدیر و تنوینین یازیلیشی آشاغیدا گؤروندوگو کیمی اوْلاجاق:
 
'''مثلاً، اعتیباراً، قصداً، سهواً، قطعیاً، عملاً.'''
 
== همزه‌لی کلمه‌لرهکلمه‌لر حاقّیندا گؤره==
۷/۱ - کلمه‌نین سوْنوندا گلن ساکین همزه Ə سسیندن سونرا گلسه، «أ» بیچیمینده یازیلاجاق:
 
'''منشأ، مبدأ، ملجأ.'''
 
۷/۲ - ائلههمین بۇ بیچیمنؤوع همزه U سسیندن سونرا گلسه، «ء» بیچیمینده یازیلاجاق:
 
'''سوء.'''
 
۷/۳ - ائلههمین بۇ بیچیمنؤوع همزه A سسیندن سونرا گلسه، اوْخونوش‌داتلفّوظده غیر-فعال اوْلدوغونا گؤره یازیلمایاجاق:
 
'''اینشا، ایملا، ایجرا، ایبتیلا، انبیا، اؤولیا.'''
 
۷/٤ - A سسی ایله سسلنن همزه «آ» بیچیمینده یازیلاجاق، آنجاق مدّ علامتی‌نین یازیلماقی چاشقینلیق احتمالیاحتیمالی اوْلان یئرده گرکلی‌دیرگرکلیدیر:
 
'''سۇال، مۇاخیذه، مبدآت، اینشاآت، مآل، مآب.'''
خط ۲۰۴:
'''نشئه، تؤوطیئه.'''
 
۷/۷ - İ سسی ایله سسلنن همزه «ی‍» حرفی ایله افادهایفاده اوْلاجاق:
 
'''رییس، فدایی، جرایید، ایسراییل، کایینات، داییر.'''
 
آچیقلاماقئید: '''منشأ، اینسانین منشأیی، مبدأ، سفریمیزین مبدأیی''' کیمی کلمه‌لر گؤروندوگو کیمی یازیلمالی‌دیریازیلمالیدیر.
 
۷/۸ - همزه O و U و E سسلری‌نین بیری ایله سسلنیرسه، «ئ‍» بیچیمینده یازیلاجاق:
خط ۲۲۳:
'''مؤمین، لؤلؤ، مۆدّب، مۆنّث، مۆلّیف، مۆسّیس، مۆثّیر.'''
 
۷/۱۱ - اۇروپادان آلینما کلمه‌لرده‌کی ae سسلری بیزده «آی‍» بیچیمینده افادهایفده اوْلمالی‌دیراوْلمالیدیر:
 
'''aeroport آیروپورت، aeroplan آیروپلان.'''
 
۷/۱۲ - تنوین قبول ائدن همزه بۇرادا گؤروندوگو کیمی یازیلمالی‌دیریازیلمالیدیر:
 
'''جوزئاً، ایستیثناً.'''
 
== شکیلچی‌لرینشکیلچیلرین یازیلیشی ==
8/1-شکیلچیلر عۆمیتله کؤکلره بیتیشیک یازیلیر: '''گلمیشم، گلدیلر، ائللر، گؤزلدیر'''.
 
8/2- "می" و "مو" سۇال شکیلچیلری اوْرتادا بیتیشیک، سوْندا ایسه یان-یانا یازیلمالی‌دیریازیلمالیدیر: '''گلدی‌می؟ گئتدی‌می؟'''
 
ای بیقرار سینه‌ده، نشترمیسن، نه‌سن؟ پیکانمیسان، کؤنولموسن، اخگرمیسن، نه‌سن؟ (قؤوسی تبریزی).
خط ۲۴۰:
3/8- "دا" و "ده" نیطق حیصّه‌لر شکیلچی کیمی ایشلندیگی زامان بیتیشیک، یوْخسا آیری یازیلیر: بۇ سۇالین جاوابی '''منده‌دیر'''. حسن '''ده''' گلدی، من '''ده'''.
 
4/8/ کلمه‌لری بیتیشدیرجی صامت‌لهصامیتله باشلانان شکیچی‌لردنشکیچیلردن قاباق پارچالاماق تاپشیریلیرتؤوصیه اولور: '''موسیقی‌سی، قالمالی‌یام، قالمالی‌ییق، دئمه‌لی‌یم، دئمه‌لی‌ییک، فیضولی‌یه'''.
 
باشقا اؤرنک‌لرمیثاللار:
 
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی
|-
| نین،نیٛننین،نین || یه، یا || ییک، ییٛقییق || ییر، ییٛرییر || یئف || یئوا
|-
| ننه‌نین، تملی‌نین || علی‌یه، ماهنی‌یا || دئمه‌لی‌ییک، قالمالی‌ییق || لنگی‌ییر، داشی‌ییر || تقی‌یئف || تقی یئوا
|}
 
5/8-اۇزون کلمه‌لرین یازیلیشینی راحاتلاماقآسانلاتماق اوچون دؤرد و داها چوخ هیجالی کلمه‌لر سسلی ایله بیتن موْرفمندن سونرا پارچالانا بیلر، آنجاق آرالاریندا فاصلهفاصیله اوْلمامالی‌دیراوْلمامالیدیر: مۇسیقی‌چیلر، بیزیمکی‌لر.
 
6/8 بیر کلمه‌ده عئینی صامتصامیت یا بنزر صامت‌لرصامیتلر آردیجل شکل‌دهشکیلده اۆچ دؤنه تکرارتیکرار اوْلورسا، کلمه ایکی موْرفم آراسیندا پارچالانا بیلر، آنجاق بیر کلمه‌نین مختلفموختلیف بؤلوم‌لریحیصّه‌لری یان-یانا یازیلمالی‌دیر،یازیلمالیدیر، اؤرنکمیثال اۆچون: سس‌سیز
 
7/8- موْرفملرین قوْووشماغیندا عئینی حرف یا اوْخشار حرف‌لرحرفلر تکرارتیکرار اوْلورسا و اوْ ایکی حرفین بیرینجیسی ساغدان یاپیشیقموتّصیل یازیلمیشسا، کلمه‌نی اوْهمین یئرده پارچالاماق تاپشیریلیرتؤوصیه اولور:
 
'''نسیل‌لر، منیم‌میش، دیل‌لنمک'''
 
آشاغی‌داکیآشاغیداکی اؤرنک‌لردهمیثاللاردا صامیتین ساغ طرفدن آیری یازیلدیغینا گؤره سوْل طرفدن یاپیشیقمۆتصیل یازیلماسی تاپشیریلیرتؤوصیه اوْلونور:
 
'''اللر، داممیش، آشسیز، گؤللنمک'''
 
8/8- باشقا دیللردن آلدیغیمیز بو بؤلوم‌لرحیصّه‌لر قوْشولدوغو سؤزه بیتیشیک یازیلاجاق:
 
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی
|-
| کار(صنعتکار) || خانا(کیتابخانا) || دار(محصولدار) || گاه(دانیشگاه)
خط ۲۸۶:
|}
 
9/8- باشقا دیل‌لردندیللردن آلدیغیمیز آشاغی‌داآشاغیدا آچیقلانانقئید بؤلوم‌لرائدیلن باغیم‌سیزحیصّه‌لر موستقیل و قوْشولدوغو سؤزه یاخین یازیلاجاق:
 
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی
|-
| شۆناس(آذربایجان‌شۆناسآذربایجان شۆناس) || پرست(وطن‌پرست) || طلب(شؤهرت‌طلب)
|-
| فۆروش(فضل‌فۆروش) || آنتی(آنتی‌کوْمونیست) || پرور(قوْناق‌پرور)
خط ۳۰۲:
1/9-'''"مدنیّت"، "ادبیات"، "سویه"، قیمت، "صحیه"، "ویئتنام" و کیئف"''' کیمی آلینما سؤزلرده ایشلنن İYY سس ترکیبی و İY سس ترکیبی بۇرادا گؤروندوگو کیمی ییغجام شکیلده و ساده‌جه بیر "ی" ایله (و لازیم گلسه، بیر تشدید علامتی آرتیرماقلا) ایفاده اوْلاجاق.
 
2/9-اۇروپا دیللریندن آلینمیش کلمه‌لر عۆمومیتله فرانسیز اوْخونوشتلفّوظو ایله یازیلاجاق: '''رداکسیوْن، ناسیونال، انرژی'''
 
3/9- تۆرک سؤزلری‌نین باشلانیشینداکی I فوْنمی قوْروناجاق ( İسسینه چئوریلمه‌یه‌جک):
خط ۳۰۸:
'''اێشیق، اێلدیریم، اێلیق، اێلغیم، اێلخی'''
 
دقّتدیقّت: '''ایراق، ایلان، اینام''' کیمی کلمه‌لر بۇ قایدادان قیراقدا قالیر.
 
5/9-بۇ قرارنامه‌ده‌کی قئیدلری نظرده تۇتماق شرطی‌ ایله بۆتون یابانجی کلمه‌لر فوْنتیک شکیلده یازیلاجاق:
خط ۳۱۵:
{| class="wikitable"
|-
! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni !! Başlıq mətni
! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی !! باشلیق متنی
|-
| مۆشکول || مۆزد || مۆنتظم || مۆسابیقه || مۆرتّب || مۆبتدا
خط ۳۴۶:
|}
 
6/9-سس‌لی‌لریصاییتلری تمثیل ائدن دیاکریتیک علامت‌لرینعلامتلرین یازیلیشی ساده‌جه کلمه‌نین بیرینجی هیجاسیندا گرکلی‌دیرگرکلیدیر:
 
'''گؤرونوش، اوْغوز، دۆیون'''
 
آنجاق مبتدی‌لرمۆبتدیلر اۆچون بو علامت‌لرینعلامتلرین هر یئرده یازیلیشی تاپشیریلیرتؤوصیه ائدیلیر: '''گؤرونۆش، اوْغۇز، دۆیۆن'''
 
7/9- فارسجا و عربجه شخص آدلاری‌نین یازیلیشیندا اۇرجینالاۇرژینال یازیلیشایملا قۇرونمالی‌دیرقۇرونمالیدیر: '''محمّد، حسین، ابوالقاسم، منوچهر، کاظم، عبدالناصر، سعودالفیصل، کبری، ساعد، هیئت.'''
 
8/9- دوْغمالاشمیشدۇغمالاشمیش عرب و فارس منشألی شخص آدلاری اؤز یازیلیشیمیزلاایملامیزلا یازیلا بیلر: '''علسگر، فاطما، حوسئن، ایرضا، ممّد.'''
 
9/9- یئرجۇغرافی آدلاری ایران‌داایراندا ایشلندیگی کیمی، آنجاق اوْلدوقجاایمکان داخیلینده اؤز اوْخونوشوموزاتلفّوظوموزه اۇیغون شکیلده یازیلاجاق:
 
'''لهیستان، اؤزبکیستان، هیندوستان، لۆبنان، اوْتریش،اۇتریش، تۆرکیه، کۆردوستان'''
 
10/9- سوْنسۇن عصرده غرض اۆزوندن یا بیلگی چاتیشمازلیغی سببیندن دَییشدیریلمیشدَییشدیلمیش یئر آدلاری اوْلدوقجاایمکان اۇرجینالداخیلینده اۇریژینال شکیلده یازیلاجاق: '''تۇفارقان، سئییدآوا، سایین‌قالا، سۇلدوز، آخماقایا.'''
 
11/9- فارسجادا ایشلنمکده اؤلاناۇلان تۆرک سؤزلریسوزلری اؤزاوز یازیلیشیمیزلاایملامیزلا یازیلاجاق: '''بوْشقاب،بۇشقاب، اۆتو، شۇلوق، اۇمود، قۇلدور.'''
 
12/9- سیرا سای‌لارسایلار و آدینایسمین مختلفمۆختلیف حال‌لارینداحاللاریندا و منسوبیت فۇرموندا چیخیش ائدن سای‌لارسایلار آشاغی‌داآشاغیدا گؤروندوگو کیمی یازیلمالی‌دیریازیلمالیدیر:
 
 
{| class="wikitable"
|-
! بؤلمهکاتقوری !! یازیلیش طرزی !! یازیلیش طرزی !!یازیلیش طرزی !! یازیلیش طرزی!! اؤرنک‌لرمیثاللار
|-
| سیرا سایلار || 2-جی || 3-جو || 6-جی || 9-جو || 1379-جو ایل
خط ۳۹۱:
 
== مۆرکّب سؤزلر و سؤز بیرلشمه‌لری‌نین یازیلیشی ==
۱۰/۱ - مۆرکّب کلمه‌لری ترکیب بؤلوم‌لریحیصّه‌لری باغیم‌سیز،مۆستقیل، آنجاق یان-یانا یازیلمالی‌دیریازیلمالیدیر:
 
'''آغ‌ساققال، آغ‌بیرچک، ککلیک‌اوْتو، قانۇنااۇیغونلوق، گؤزوگؤتورمزلیک، دیک‌باشلیق.'''
 
۱۰/۲ - یادیابانچی مۆرکّب کلمه‌لر بیر لکسیک واحدواحید کیمی دئییل، مۆرکّب کلمه کیمی نظرده تۇتولاجاق؛ باشقا سؤزله اوْنلارین بؤلوم‌لریحیصّه‌لری باغیم‌سیز،مۆستقیل، آنجاق یاخین یازیلاجاق:
 
'''مؤحنت‌افزا، دیل‌آرام، وطن‌پرست، شؤهرت‌طلب.'''
 
قئید ائتدیگیمیز کیمی، آشاغی‌داکیآشاغیداکی ترکیب‌لرترکیبلر مۆرکّب سؤز ساییلیرحئساب ائدیلیر:
 
'''شۆناس (آذربایجان‌شۆناس)، پرست (وطن‌پرست)، طلب (شؤهرت‌طلب)، فۆروش (فضل‌فۆروش)، آنتی (آنتی‌کوْمونیست)، پرور (قوْناق‌پرور)، پان (پان‌عربیزم).'''
 
۱۰/۳ - فارسجا سؤز بیرلشمه‌لری‌نین آزی بیر بؤلوموحیصّه‌سی دیلیمیزده تک‌لیک‌دهتکلیکده آنلامامعنایا یییهمالیک اولسا، اوْنلارین علاقه‌سی «-» اشاره‌سی ایله افاده اولاجاق؛ یوخسا بۆتون ترکیب بیر لکسیک واحدواحید کیمی قبول اوْلاجاق:
 
'''سیمای-شمس، زولف-پریشان، سوء-قصد، باده‌ی-ناب، پنبه‌ی-داغ-جونون، غیر-مۆمکون، ضیدّ-اینقیلاب، چشم-گیریان.'''
 
۱۰/٤ - فارس و عرب دیل‌لریندندیللریندن آلدیغیمیز بیرلشمه‌لرده‌کی '''«و»''' باغلاییجیسی اوْلدوغو کیمی و یا موافقموافیق دیاکریتیک علامت قبول ائده‌رک املاداایملادا چیخیش ائده‌جک:
 
'''گشت و گۆذار، درد و غم، ناله و افغان.'''
خط ۴۱۳:
'''گشت ۆ گۆذار، درد ۆ غم، ناله ۆ افغان.'''
 
۱۰/۵ - عربجه عبارت‌لر،عیباره‌لر، سؤز بیرلشمه‌لری، آتالار سؤزو و آیه‌لر اوْرجینالاوْریژینال یازیلیش‌لاایملایلا یازیلاجاق:
 
'''علی‌الخصوص، سهم‌الهضم، میزان‌الحراره، نعوذبالله، استغفرالله، انشاالله، ماشاالله، الی‌آخر.'''
 
== تۆرک دیلی قۇرال‌لاری؛قۇراللاری؛ اوْرتوقرافی سمیناری‌نین آلدیغی قرارلارین آنا خط‌لریخطلری ==
{| class="wikitable"
 
خط ۵۱۷:
| 47 || صحیّه، سویّه، ادبیّات || صحییّه، سوییّه، ادبییّات
|-
| 48 || ایسنانلار، گۆنشلر || اینسان‌لار، گۆنش‌لر
| 48 || اینسان‌لار، گۆنش‌لر || اینسانلار، گۆنشلر
|-
| 49 || گؤزلدیر، گلمیشدیر || گؤزل‌دیر، گلمیش‌دیر
| 49 || گؤزل‌دیر، گلمیش‌دیر || گؤزلدیر، گلمیشدیر
|-
| 50 || تانری‌نین آدییلا || تانرینین آدییلا
خط ۵۷۳:
|}
 
== تعریف‌لرتعریفلر ==
 
'''اوْرتوقرافی.''' دیلین دۆزگون یازی قایدالارینی آراشدیران بیلیم ساحه‌سی اوْرتوقرافی آدلانیر.
خط ۵۷۹:
'''بیتیشدیریجی صامیت.''' تۆرک دیلینده ایکی صاییت آردیجل ایشلنمز و بۇ کیمی دۇروم اوْرتایا چیخینجا، ایکی صاییتین آراسیندا "بیتیشدیرجی صامیت" دئییلن بیر فوْنم چیخیش ائدر. بیتیشدیریجی صامیت داها چوْخ اۆچ شکیلده تظاهور ائدیر: س (آتا، آتاسی)، ن (مۇسیقی، مۇسیقی‌نی)، ی (ماهنی، ماهنی‌یا)
 
'''دیاکریتیک علامت.''' فوْنملرین سس اوزللیگینی تمثیل ائدن و اوْنلاری بیر-بیریندن فرقلندیرن علامتلردن عیبارتدیر کی، حرفین اۆستونه یا آلتینا آرتیریلار. میثال: '''اۇن، اوْن، اؤن و اۆن''' کلمه‌لری‌نین تلفّوظ فرقینی تمثیل ائتمک اۆچون "و" حرفی‌نین اۆستونده قوْیولان آیری-آیری دیاکریتیک علامتلردن ایستیفاده اوْلونموش‌دوراوْلونموشدور.
 
'''سسلیلر و سس‌سیزلر''' (صاییتلر و صامیتلر). فوْنملر سسلی (A,I,O,U,Ə,E,Ö,Ü,İ) و سس‌سیز (میثال اۆچون P,T,Ş,K,L و باشقالاری) اوْلماق اۆزره ایکی قوْلا آیریلیر: سسلیلرین تلفّوظونده بۇ خۆصوصیت وار کی، هاوا جریانی آزاد شکیلده و هر هانسی مانعه‌لره راست گلدیگی اساسیندا فوْرمالاشیر.
خط ۵۸۵:
'''فوْنم.''' ایکی کلمه‌نی فرقلندیرن ان کیچیک سس حیصّه‌سیندن عیبارتدیر. میثال اۆچون '''گؤز''' و '''کؤز''' کلمه‌سینی نظرده تۇتاق، بۇ ایکی کلمه‌نی فرقلندیرن جهت اوْنلارین بیرینجی سس حیصّه‌سی‌نین تلفّوظ طرزیندن عیبارتدیر. باشقا میثال: '''اۆز''' و '''اؤز''' کلمه‌سی.
 
'''لکسیک واحید (سؤزجوک).''' سؤزلوکده قئید ائدیلمگی ضروری اوْلان و ساده بیر معنانی ایفاده ائدن کلمه بیر لکسیک واحید یا سؤزجوک آدلانیر. میثال اوچون '''گلمک''' فعلی گؤرندوگو شکیلده سؤزلوگه داخیلدیر، آنجاق '''گلمیشدیر''' سؤزونو سؤزلوگه داخیل ائتمگه گرک یوْخ‌دوریوْخدور.
 
'''موْرفم.''' هر ساده کؤک یا شکیلچی بیر موْرفم آدلانیر و موْرفم عۆمومیتله ان کیچیک معنا واحیدلری یا قراماتیک وظیفه‌نی تمثیل ائدن حیصّدن عیبارتدیر. میثال اۆچون '''گتیرمه‌میشم''' سؤزونو بو موْرفملره بوْلمک اوْلار: '''گتیر+مه+میش+ام'''. موْرفم آنلاییشی هیجا آنلاییشی ایله دَییشیک سالماماق لازیمدیر. میثال اۆچون همین سؤزو هیجالارا بۇ شکیلده بؤلمک اوْلار: '''گه+تیر+مه+می+شم'''. گؤروندوگو کیمی موْرفملر همیشه معنالی حیصّه‌لردیر. آنجاق هیجالار معناسیز دا اوْلا بیلر.
خط ۵۹۵:
== سمینارین قۇرلوشو ==
=== سمینارین قۇروجولاری ===
''درگیلر و قزئتلر:'' وارلیق <ref>{{وب قایناقلاماسی |باغلانتی=http://www.mediafire.com/view/padbg4haeffud9p/azturk_standard(buxca.ir).pdf |باشلیق=تورک دیلی یازی قورال‌لاری |یازار = |تاریخ= |امک= |یاییملاییجی=وارلیق درگیسی |یوخلاما تاریخی= |دیل=تورکجه}}</ref>، مهد آزادی، نوید آذربایجان، آوای اردبیل، شمس تبریز، ارک، چیچک
، مهد آزادی، نوید آذربایجان، آوای اردبیل، شمس تبریز، ارک، چیچک
 
''نشریاتچیلار و مدنیت اوْجاقلاری:'' چیچکلر قۇرولوشو، میشوْو کۆلتور درنگی، گۆنئی مدنیت اوْجاغی، اندیشة نو نشریاتی، صابر درنگی، آذربایجانلی بیلی‌یۇردلولار توْپلومو
سطر ۶۰۵ ⟵ ۶۰۴:
مۆهندیس ابراهیم رفرف
 
=== سمینارین آراشدیرما قونولاریمؤوضوعلاری ===
موْرفم و هیجا آنلاییشی و یازی قایدالاری، شکیلچیلر، دخیل کلمه‌لر، مۆرکب سؤزلر و سؤزبیرلشمه‌لری، قیسالتمالار، عۆمومی اوْرتوقرافی مسألری
=== علمی هئیأتین عضولریعۆضولری ===
اکبر آزاد، دوْکتور جمال آیریملو، فریبا ابراهیمی (آفاق)، عادل ارشادی‌فر، حسن ارک، توحید اسدزاده، رسول اسماعیل‌زاده، محمد اشراقی، فریده اصغرنیا، نادرالهی، بهروز ایمانی، بهزاد بهزادی، یوسف بهنمون (دالغین)، دوْکتور غلامرضا بوداغی، دوْکتور حسین پناهی، حسن م.جعفرزاده، میرهدایت حصاری، بهرام حق‌پرست (ائلچین)، علیرضا حمیده‌خو، علی حسین‌زاده (داشقین)، حسن خدائی (تایماز)، بابک دانشور، عبدالرحمن دیه‌جی، [[حسن راشدی|حسن راشدی]]، مصطفی رزّاقی، مهرشید رهنما، ابراهیم رفرف، محمد تقی ستاری، داود سعید خانلو، حسن مسلمی، دوْکتور حسینقلی سلیمی، حسین طهماسب‌پور، یحیی شیدا، علیرضا صرّافی، کیان صفری، دوْکتور هوشنگ عطاپور، دوْکتور محمدعلی فرزانه، مسعود فیوضات، دوْکتور حسین فیض اللهی وحید، دوْکتور م.قاسمی (آغشین آغکمرلی)، حبیب قنبرپور، رسول کامران، کشتیبان، محمدرضا کریمی، علی محمدزاده فارسی، توحید ملک‌زاده، عزیز محسنی، حسن مجیدزاده (ساوالان)، حسین محمدخانی (گونئیلی)، دوْکتور حسین محمدزاده صدیق (دۆزگون)، دوْکتور یوسف معماری، عباد ممی‌زاده (آغداشلی)، نصر منظوری، علیرضا مقدم، اسدالله مردانی، کریم مشروطه‌چی (سؤنمز)، صدیار وظیفه (ائل اوْغلو)، اسماعیل هادی، دوْکتور جواد هیئت، محمدرضا هیئت
 
== قایناق‌لار ==
{{قایناق}}
 
[[Category:ویکی‌پدیا]]