مصطفی کمال آتاتورک: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Koroğlu (دانیشیق | چالیشمالار)
صحیفه‌‌نی ' thumb|widthpx| '''مصطفی کمال آتاتورک''' (تورکیه تورکجه‌سی|تورکیه ت...' ایله يارات
 
Aydin turk (دانیشیق | چالیشمالار)
موصطفی کامال آتاتورک صحیفه‌‌سینه ایستیقامتلندیریلیر
خط ۱:
#تغییر_مسیر[[موصطفی کامال آتاتورک]]
[[Image:Portrait of M. Kemal Ataturk.jpg|thumb|widthpx| ]]
'''مصطفی کمال آتاتورک''' ([[تورکیه تورکجه‌سی|تورکیه تورکجه‌سی]]: ''mustafa kamal atatürk''، د. [[1881|1881]] - اؤ. [[10 نویابر|10 نویابر]] [[1938|1938]])، تورک میللی قورتولوش موباریزه‌سی‌نین حربی و سییاسی لیدئری، [[تورکییه رئسپوبلیکاسی|تورکییه رئسپوبلیکاسی]] و [[کامالیزم|کامالیزم]]ین قوروجوسو و تورکییه‌نین ایلک [[پرئزیدئنت|پرئزیدئنت]]ی.
 
==حیاتی==
===1881 - 1912===
 
مصطفی کمال آتاتورک، [[Wp/azb/1881|1881]] (مصطفی کمال آتاتورک) -جی ایلده [[Wp/azb/سالونیکا|سلانیکده]] (ایندیکی [[Wp/azb/یونانیستان|یونانیستان]]ین سالونیکا شهری) دوغولموشدور. آتاسی [[Wp/azb/علی رزا افندی|علی رزا افندی]]، آناسی ایسه [[Wp/azb/زوبئیده خانیم|زوبئیده خانیم]] ایدی. پولیس زابیتلیگی، کاتیب‌لیک و تاختا-شالبان تیجارتی ایله مشغول اولموش علی رضا افندی، [[Wp/azb/1871|1871]]-ایلده زوبئیده خانیملا ائولنمیشدیر. آتاتورکون بئش باجی و قارداشلارین‌دان تکجه ماکبوله (آتابیر) [[Wp/azb/1956|1956]]-جی ایله قدر یاشامیشدیر.
 
مصطفی اول حافظ مئهمت افندی‌نین محله مکتبینده تحصیله باشلامیش، سونرا آتاسی‌نین ایستکی ایله شمسی افندی مکتبینه کئچمیشدیر. بو مودتده آتاسینی ایتیرمیشدیر ([[Wp/azb/1888|1888]]). بیر مدت راپا فئرماسیندا دایی‌سی‌نین یانیندا قالدیق‌دان سونرا سلانیکه قاییدیب مکتبی تاماملامیشدیر. [[Wp/azb/1893|1893]]-جو ایلده حربی مکتبه داخیل اولموش، بو مکتبده ایکن ریاضیات معلیمی مصطفی بی آدینا "کمال"ی علاوه ائتمیشدیر. [[Wp/azb/1896|1896]]-[[Wp/azb/1899|1899]]-جی ایللرده ماناستیر حربی مکتبینی بیتیره‌رک ایستانبول حرب مکتبینده تحصیله باشلامیشدیر. [[Wp/azb/1902|1902]]-جی ایلده لئیتئنانت روتبه‌سی ایله مزون اولموش، حربی آکادئمییادا تحصیلینه داوام ائتمیشدیر. [[Wp/azb/1905|1905]]-جی ایل، [[Wp/azb/11 یانوار|11 یانوار]]-دا کاپیتان روتبه‌سی ایله آکادئمییانی بیتیرمیشدیر. [[Wp/azb/1905|1905]]-[[Wp/azb/1907|1907]]-جی ایللر آراسیندا شامدا 5-جی اوردو امرینده خیدمت ائتمیش، [[Wp/azb/1907|1907]]-جی ایلده آدیوتانت روتبه‌سی آلمیشدیر. سونرا ماناستیرا 3-جو اوردویا تیین اولونموشدور. [[Wp/azb/1909|1909]]-جو ایل، [[Wp/azb/19 آپرئل|19 آپرئل]]ده [[Wp/azb/ایستانبول|ایستانبول]]ا گیرن حرکات اوردوسوندا قرارگاه رئیسی اولاراق خیدمت ائتمیشدیر. [[Wp/azb/1910|1910]]-جو ایلده فرانسایا گؤندریلمیش، پیکاردی مانئورالاریندا ایشتیراک ائتمیشدیر. [[Wp/azb/1911|1911]]-جی ایلده ایستانبولدا باش قرارگاه مرکزی امرینده خیدمته باشلامیشدیر.
 
===1911 - 1919===
 
[[Wp/azb/1911-12 تورک-ایتالیان محاربه‌سی|1911-12 تورک-ایتالیان محاربه‌سی]]نده مصطفی کمال بیر گروپ یولداشییلا بیرلیکته توبروک و درنه بؤلگه‌سینده خیدمت ائتمیش، [[Wp/azb/1911|1911]]-جی ایل، [[Wp/azb/22 دئکابر|22 دئکابر]]دا ایتالییان‌لارا قارشی توبروک دؤیوشونده قالیب گلمیشدیر. [[Wp/azb/1912|1912]]-جی ایل، [[Wp/azb/6 مارت|6 مارت]]دا درنه کومئندانتی تعیین اولونموشدور.
 
[[Wp/azb/1912|1912]]-جی ایلین اوکتیابریندا بالکان محاربه‌سی باشلایان واخت مصطفی کمال گلیبولو و بولاییرداکی اوردو حیسه‌لری ایله محاربه‌ده ایشتیراک ائتمیشدیر. دیمئتوکا و [[Wp/azb/ادیرنه|ادیرنه]]نین گئری آلینماسیندا بؤیوک خیدمت‌لری اولموشدور. [[Wp/azb/1913|1913]]-جو ایلده سوفییا حربی آتشه‌لیگینه تیین اولونموش، بو وظیفه‌ده ایکن [[Wp/azb/1914|1914]]-جو ایلده پودپولکوونیک روتبه‌سینه یوکسلمیشدیر. حربی آتشه وظیفه‌سی [[Wp/azb/1915|1915]]-جی ایلین یانواریندا سونا چاتمیشدیر. بو مودت عرضینده [[Wp/azb/I دونیا محاربه‌سی|I دونیا محاربه‌سی]] باشلامیش، عثمانلی ایمپئراتورلوغو موحاریبه‌یه گیرمک مجبوریییتینده قالمیشدی. مصطفی کمال 19-جو تومنی قورماق اوچون تکیرداغا گؤندریلدمیشدیر.
 
[[Wp/azb/1914|1914]]-جو ایلده باشلایان I دونیا محاربه‌سینده، مصطفی کمال [[Wp/azb/چاناققالا|چاناققالا]]دا [[Wp/azb/آنتانتا|آنتانتا]] دؤولتلرینه قارشی ووروش‌لاردا بؤیوک شجاعت گؤسترمیشدیر. چاناققالا دؤیوشون‌دن سونرا [[Wp/azb/1916|1916]]-جی ایلده ادیرنه و [[Wp/azb/دییاربکر|دییاربکر]]ده وظیفه آلمیش، [[Wp/azb/1 آپرئل|1 آپرئل]] [[Wp/azb/1916|1916]]-جی ایلده ژئنئرال-مایور روتبسینه یوکسلمیشدیر. [[Wp/azb/موش|موش]] و [[Wp/azb/بیتلیس|بیتلیس]]ین روس‌لاردان گئری آلینماسینی تعمین ائتمیشدیر. [[Wp/azb/15 آوقوست|15 آوقوست]] [[Wp/azb/1918|1918]]-جی ایلده [[Wp/azb/حلب|حلب‌ده]] 7-جی اوردو کوماندیری تعیین ائدیلمیش، بو جبهه‌ده اینگیلیس‌لره قارشی اوغورلو مودافیعه تشکیل ائتمیشدیر. موندروس موقاویله‌سی‌نین ایمضالانماسیندان بیر گون سونرا، [[Wp/azb/31 اوکتیابر|31 اوکتیابر]] [[Wp/azb/1918|1918]]-جی ایلده ایلدیریم اوردولاری قروپونا کوماندیر تعیین ائدیلمیش، بو اوردونون لغو ائدیلمه‌سیندن سونرا ایسه [[Wp/azb/13 نویابر|13 نویابر]] [[Wp/azb/1918|1918]]-جی ایلده [[Wp/azb/ایستانبول|ایستانبول]]ا گله‌رک مدافعه ناظیرلیگینده وظیفه‌یه باشلامیشدیر.
 
===1919 - 1923===
 
آنتانتا دؤولت‌لری‌نین عثمانلی اراضی‌لرینی ایشغالا باشلامالارین‌دان سونرا مصطفی کمال [[Wp/azb/19 مای|19 مای]] [[Wp/azb/1919|1919]]-جو ایلده سامسونا گئتمیشدیر. 23 اییول-7 آوقوست 1919 تاریخ‌لری آراسیندا ارزوروم، 4-11 سئنتیابر 1919 تاریخلئری آراسیندا دا سیواس کونگرئسینی چاغیرا‌راق اؤلکه‌نین ایشغال‌دان تمیزلنمه‌سی اوچون ایزلنمه‌لی یولو معین ائتمیشدیر. دئکابر 1919-جو ایلده [[Wp/azb/آنکارا|آنکارا]]دا هیجانلا قارشیلانمیش، [[Wp/azb/23 آپرئل|23 آپرئل]] [[Wp/azb/1920|1920]]-جی ایلده [[Wp/azb/تورکییه بؤیوک میللت مجلیسی|تورکییه بؤیوک میللت مجلیسی‌نین]] آچیلماسییلا تورکییه رئسپوبلیکاسینینن قورولماسی یولوندا اهمیت‌لی آددیم آتیلمیشدیر. مجلیس و حؤکومت باشقانلیغینا سئچیله‌رک تورکییه بؤیوک میللت مجلیسی‌نین قورتولوش موباریزه‌سی‌نین اوغورلا نتیجه‌لنمه‌سی اوچون لازیمی قانون‌لاری قبول ائدیب تطبیقینه باشلاماسینی تعمین ائتمیشدیر.
 
مصطفی کمالین رهبرلیک ائتدیگی تورک قورتولوش موباریزه‌سی‌نین اساس مرحله‌لری:
 
* ساریقامیش ([[Wp/azb/20 سئنتیابر|20 سئنتیابر]] 1920)، قارس ([[Wp/azb/30 اوکتیابر|30 اوکتیابر]] 1920) و گومرونون ([[Wp/azb/7 نویابر|7 نویابر]] 1920) آزاد ائدیلمه‌سی.
* چوکورووا، قازیانتئپ، کاهرامانماراش و شانلیورفا مودافیه‌لری (1919-1921).
* I اینؤنو زفری (6-10 یانوار [[Wp/azb/1921|1921]]).
* II اینؤنو زفری (23 مارت-1 آپرئل 1921).
* کوتاهیا-اسکی‌شهیر دؤیوش‌لری.
* ساکاریا زفری (23 آوقوست-13 سئنتیابر 1921)
* بؤیوک هوجوم، باشکوموتانلیق دؤیوشو و بؤیوک زفر ([[Wp/azb/26 آوقوست|26 آوقوست]] - 9 سئنتیابر [[Wp/azb/1922|1922]])
 
ساکاریا ظفرین‌دن سونرا [[Wp/azb/19 سئنتیابر|19 سئنتیابر]] 1921-جی ایلده تورکییه بؤیوک میللت مجلیسی مصطفی کامالا مارشال روتبه‌سی و قازی تیتولو وئرمیشدیر. قورتولوش موباریزه‌سی [[Wp/azb/24 اییول|24 اییول]] [[Wp/azb/1923|1923]]-جو ایلده ایمضالانان لوزان موقاویله‌سی ایله سونا چاتدی. بئله‌لیکله سئور موقاویله‌سی ایله پارچالانان، تورک‌لره 5-6 ویلایت بؤیوکلوگونده اراضی وئریلن تورکییه تورپاق‌لاری اوزرینده، میللی بیرلیگه اساسلانان یئنی تورک دؤولتی‌نین قورولماسی اوچون هئچ بیر انگل قالمامیشدیر.
 
[[Wp/azb/1 نویابر|1 نویابر]] 1922-جی خیلافت و مونارخییا بیربیرین‌دن آیریلمیش، مونارخییا لغو ائدیلمیشدیر. بئله‌لیکله عثمانلی ایمپاراتورلوغو ایله علاقه‌لر کسیلمیشدیر. [[Wp/azb/29 اوکتیابر|29 اوکتیابر]] 1923-جو ایلده رئسپوبلیکا ائلان ائدیلمیش، آتاتورک یک‌دل‌لیکله ایلک پرئزیدئنت سئچیلمیشدیر. [[Wp/azb/30 اوکتیابر|30 اوکتیابر]] 1923-جو ایلده [[Wp/azb/ایسمت اینؤنو|ایسمت اینؤنو]] طرفین‌دن رئسپوبلیکا‌نین ایلک حؤکومتی قورولموشدور. تورکییه رئسپوبلیکاسی، "''حاکیمیییت قئیدسیز شرط‌سیز میللتیندیر''" و "''یورددا سوله، دونیادا سوله''" ایدئولوژیک اساس‌لاری اوزرینده قورولموشدور.
 
===1923 - 1938===
 
[[Wp/azb/1927|1927]]، [[Wp/azb/1931|1931]]، [[Wp/azb/1935|1935]]-جی ایللرده تبمم طرفین‌دن یئنی‌دن پرئزیدئنت سئچیلمیشدیر.
 
15-20 اوکتیابر 1927-جی ایلده قورتولوش موباریزه‌سیندن و رئسپوب‌لیکا‌نین قورولوشون‌دان بحث ائدن بؤیوک نیتقی، 29 اوکتیابر [[Wp/azb/1933|1933]]-جی ایلده ده [[Wp/azb/10-جو ایل نیتقی|10-جو ایل نیتقی]]نی سؤیلمیشدیر.
 
[[Wp/azb/29 یانوار|29 یانوار]] 1923-جو ایلده لاتیفه خانیملا ائولنمیش، بو ائولی‌لیک [[Wp/azb/5 آوقوست|5 آوقوست]] [[Wp/azb/1925|1925]]-جی ایله‌دک داوام ائتمیشدیر. اوشاق‌لاری چوخ سئون آتاتورک آفت (اینان)، سابیها (گؤکچئن)، فیکرییه، اولکو، نئبیله، روقیه، زهرا آدلی قیزلاری و مصطفی آدلی چوبان اوغلانی منوی اؤولادلیغا گؤتورموش، عبدالرحیم و احسان آدلی ایکی اوشاغی ایسه حمایه‌سینه آلمیشدیر.
 
فامیلییا قانونونا گؤره، [[Wp/azb/24 نویابر|24 نویابر]] [[Wp/azb/1934|1934]]-جو ایلده تبمم طرفین‌دن مصطفی کامالا "آتاتورک" فامیلییاسی وئریلمیشدیر.
 
[[Wp/azb/فرانسیز دیلی|فرانسیز]] و [[Wp/azb/آلمان دیلی|آلمان]] دیل‌لرینی بیلیردی.
 
[[Wp/azb/10 نویابر|10 نویابر]] [[Wp/azb/1938|1938]] ساعت 9:05-ده توتولدوغو [[Wp/azb/سیرروز|سیرروز]] خسته‌لیگین‌دن [[Wp/azb/ایستانبول|ایستانبول]]دا [[Wp/azb/دولماباخچا سارایی|دولماباخچا ساراییندا]] وفات ائتمیشدیر. جنازه‌سی [[Wp/azb/21 نویابر|21 نویابر]] [[Wp/azb/1938|1938]]-جی ایلده موقتی اولاراق آنکارا ائتنوقرافییا موزئیینده دفن ائدیلمیش، [[Wp/azb/آتاتورک مووزولئیی|مووزولئیی]] تیکیلدیک‌دن سونرا 10 نویابر [[Wp/azb/1953|1953]]-جی ایلده اورایا کؤچورولموشدور.
 
==اینقیلاب و اصلاحات‌لار==
 
آتاتورک، [[Wp/azb/تورکیه|تورکیه]]‌نی "معاصر مدنیت سویه‌سینه چیخارتماق" مقصدی ایله بیر چوخ انقلاب و اصلاحاتلار حیاتا کئچیرمیشدیر. بونلار بئش آنا باشلیق آلتیندا توپلانا بیلر:
 
===سیاسی ساحه‌ده===
* مونارخیا‌نین لغوی (۱ نووامبر ۱۹۲۲)
* تورکیه‌نین رئسپوبلیکا اعلان ائدیلمه‌سی (۲۹ اوکتوبر ۱۹۲۳)
* خیلافتین لغوی ([[Wp/azb/۳ مارس|۳ مارس]] ۱۹۲۴)
 
===ایجتیماعی ساحه‌ده===
* قادینلارا و کیشی‌لره برابر حاقلار وئریلمه‌سی (۱۹۲۶-۱۹۳۴)
* پاپاق و پالتار اینقیلابی ([[Wp/azb/۲۵ نووامبر|۲۵ نووامبر]] ۱۹۲۵)
* تکه، زاویه و توربه‌لرین باغلانماسی ([[Wp/azb/۳۰ نووامبر|۳۰ نووامبر]] ۱۹۲۵)
* فامیلیا قانونو ([[Wp/azb/۲۱ ژوئن|۲۱ ژوئن]] ۱۹۳۴)
* لقب و تیتوللارین لغوی ([[Wp/azb/۲۶ نووامبر|۲۶ نووامبر]] ۱۹۳۴)
* بین الخالق ساعت، تقویم و اوزونلوق اؤلچولری‌نین قبولو (۱۹۲۵-۱۹۳۱)
 
===حقوق ساحه‌سینده===
* [[عوثمان‌لی مجله‌سی|عوثمان‌لی مجله‌سی‌نین]] لغوی (۱۹۲۴-۱۹۳۷)
 
===تحصیل و مدنیت ساحه‌سینده===
 
* تدریسین بیرلشدیریلمه‌سی (۳ مارس ۱۹۲۴)
* [[Wp/azb/تورک الیفباسی|یئنی تورک الیفباسی‌نین]] قبولو (۱ نووامبر ۱۹۲۸)
* تورک [[Wp/azb/تورک دیل قورومو|دیل]] و تاریخ قوروملاری‌نین تشکیلی (۱۹۳۱-۱۹۳۲)
* اونیوئرسیتت تحصیلی‌نین نظاملانماسی (۳۱ مئی ۱۹۳۳)
* اینجه‌صنعتده یئنی‌لیک‌لر
 
===ایقتیصادی ساحه‌ده===
 
* کندلی‌لردن آلینان [[Wp/azb/اوندا بیر وئرگیسی|اوندا بیر وئرگی‌سی‌نین]] لغوی (۱۹۲۵)
* فئرمئر فعالیتی‌نین تشویقی
* نومونوی فئرمئر تصروفاتلاری‌نین قورولماسی
* صنایع تشویق قانونونون قبول ائدیله‌رک صنایع اوبیئکتلری‌نین قورولماسی
* ۱-جی و ۲-جی اینکیشاف پلانلاری‌نین (۱۹۳۳-۱۹۳۸) تطبیق ائدیلمه‌سی، اؤلکه‌ده یئنی یوللارین سالینماسی
 
==اثرلری==
 
* تابییه مسئله‌سی‌نین حلی و امیرلرین سورئدی تاهریرینه دایر نئساییه
* تاکیمین محاریبه تعلیمی (آلمان دیلین‌دن ترجومه-1908)
* جوما‌لی اوردوگâهی - سوواری: بؤلوک، آلای، لیوا تالیم و مانئورا‌لاری (1909)
* تابییئ و تاتبیکات سئیاهادی (1911)
* بؤلوغون موحاریبه تعلیمی (آلمان دیلین‌دن ترجومه-1912)
* ظابط و کومان‌دان ایله حسب حال (1918)
* نیتق (1927)
* وطنداش اوچون مدنی بیلگی‌لر (1930)
* هندسه (1937)
 
== ائشیگه باغلانتی‌لار ==
 
*[http://www.ataturk.az/ آتا تورک سایتی آذربایجان تورکجه‌سینده]
*[http://www.ataturk.net/ آتا تورک سایتی تورکیه تورکجه‌سینده]
*http://www.ataturk.com