بؤیوک بریتانیا: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۴۵:
}}
 
'''بؤیوک بریتانیا''' یوخسا بیرلشمیش شاهلیق ([[اینگیلیسجه]]: Great Britain)، [[اوروپا]]نین شومال-غربینده یئرلَشن بیر اؤلکه دیر. پایتختی [[لندن]] و [[اوروپا]]نین بؤیوک [[ایقتصاد]] و نظامی گؤجلریندن بیریدیر.<ref>Central یntellیgence Agency - CİA - The World Factbook: Europa</ref>
 
[[فایل:Royal Coat of Arms of the United Kingdom.svg|بندانگشتی|بیرلشمیش کراللیغین رسمی نیشانی]]
دؤولتین ترکیبینه بؤیوک بریتانیا آداسی، ایرلندی آداسینین قوزئی-شرق حیصّه سی و چوخسای‌لی کیچیک آدالار داخیلدیر. ماتریک آوروپایا [[فرانسه]] واسطه‌سی ایله [[لا مانش کانالی]] ایله بیرلشیر.
 
بؤیوک بریتانیا ترکیبینده دؤرد دؤولت – [[اینگیلیس]]، [[ایسکاتلند]]، [[ولز]] و [[شومالی ایرلند]] اوْلماقلا [[آنا یاسالی مونارخی]]دیر. دؤولتین هازیرکی مونارخی [[یی الیزابت]]دیر. کرالیچا دۆنیانین داها ۱۷ موستقیل دؤولتین باشچی‌سی ساییلیر. بۇنلار بیر واختلار یئر سطحی‌نین ۱/۴-نی ضبط ائتمیش [[بریتانیا ایمپیراتورلوغو]]ندان قالما اراضیلردیر.
 
بوگون بریتانیا شاهلیغی [[بؤیوک بریتانیا|اینگلیس]] ، [[ولز]] ، [[ایسکاتلند|اسکاتلند]] و [[:en:Northern_Ireland|قوزئی ایرلند]]<nowiki/>دن تشکیل اولونور ، بو دورد مملکت آیریلیب و اوز مقدراتینی تعیین ائتمه حاققینا مالیک دیرلر.
[[بریتانیا ایمپیراتورلوغو]] بیر واختلار دۆنیانین یگانه سوپرگوجو ساییلیردی. لاکین آردیجیل دۆنیا محاربه‌لری و ۲۰-جی عصرین ایکینجی یاریسیندان ایمپریایادا باشلایان تنزّول پروسسی اوْنون سوقوطونا گتیریب چیخاردی. بۇنونلا بئله بریتانیا چاغداش دۆنیانین اهمیت‌لی سیاسی، مدنی، ایقتیصادی نۆوه-ساواش گۆجو کیمی قالماق‌دادیر. بریتانیا [[بیرلشمیش میللتلر تشکیلاتی]] یانیندا [[تهلوکه‌سیزلیک شوراسی]]نین دایمی عضوو، [[بؤیوک سککیزلر]]ین و [[آوروپا بیرلییی]]نین، [[بریتانیا میللتلر بیرلییی]]نین عضو دؤولتی و [[ایکینجی دۆنیا ساواشی]]نین کئچمیش سککیز غالیب دؤولتلریندن بیریدیر.
 
بریتانیا-نین سیاسی سیستمی مشروطه پادشاهلیق دیر ، شاه یا ملکه نین یالنیز سمبولیک رولو وار و بوتون سیاسی اقتدار میللت طرفیندن سئچیلمیش مجلس و باش باخان الینده دیر ، ایشچی پارتیسی و محافظه کار پارتی اولکه نین ایکی اونملی پارتی سی ساییلیر.
== بؤیوک بریتانیا تاریخی ==
{{اساس|بؤیوک بریتانیا تاریخی}}
اینگیلیس، ایسکاتلند، ولز و قوزئی ایرلندیین تاریخ اؤنجه‌سی دؤورلرینی احاطه ائدیر. ۱۸۰۰–۱۹۲۲ ایللری آراسیندا ایرلندیین هامیسی بیرلشمیش کراللیغین بیر حیصّه سی ساییلدیغی اۆچون بۇ دؤورلرده ایرلاندیانین تاریخی ده بیرلشمیش کراللیق تاریخی‌نین بیر حیصّه سی ساییلیر. بیرلشمیش کراللیغین ان کؤهنه خالقلارینی سلتلر تشکیل ائدیر. ا. ا ۵۵ و ا. ا ۴۱۰ ایللری آراسیندا بریتانیا آدالاری روم ایمپراتورلوغوسینا باغلی بریتان‌نیا ایالتینی تشکیل. ۵-جی عصرده بؤلگه [[خریستیانلیغ]]ین ائتکیسی آلتینا گیردی. عینی ایللرده جرمن بیر خالق اوْلان آنقلوساکسونلار بؤیوک کۆتله‌لر حالیندا نامیزده کؤچ ائتدیلر. ۱۰۶۶–۱۱۵۴-جی ایللری آراسیندا ینه بیر جرمن ایرقی اوْلان نورمانلار نامیزدی اله کئچیردیلر. اینگیلیس لر بۇ جرمن ایرقلری‌نین داوامینی میدانا گتیرمکددیرلر. ایسکاتلندلار، ولزلیلر و ایرلندیلیلار ایسه [[سلتلر]]ین داوامی‌دیر.
 
[[ایکینجی الیزابت]] 1952 دن ، بویوک بیریتانیا نین ملکه سی دیر.
== جوغرافیاسی ==
دؤولت بریتانیا آدالاریندا (بؤیوک بریتانیا، ایرلندی آداسینین قوزئی-شرق حیصّه سی، بیرده کیچیک آدالار و آرخیپلاقلار:هبرید، اوْرکنی و شتلاند آدالاری، آنقل‌سی، آرران، اۇایت) آتلانتیک اوقیانوس‌دا یئرلشیر. قوزئی، ایرلندی، کلتس و هبرید دنیزلری ایله یویولور. گونئی-شرق ساحلی ایله فرانسهنین قوزئی ساحلی آراسین‌دا یالنیز ۳۵km² مسافه وار. ایکی دؤولتی بی-بیرین‌دن لا-مانش بوغازی آییریر.
 
بؤیوک بریتانیانین ساحه‌سی-۲۴۴ ۸۲۰km²².۱۹۹۳-جو ایلین معلوماتینا گؤره، توْرپاق ساحه‌سینین ۱۰٪-ی مشه ایله اؤرتولو ایدی، ۴۶٪-ی اوْتلاق اۆچون ایستیفاده ائدیلمیشدیر، و ۲۵٪-ی کند چیفتلیک (مزرعه) یندا ایستیفاده ائدیلمیشدیر. ساحل اۇزون‌لوغو ۱۷٫۸۲۰km²-دیر. گونئی ساحل آوروپا کونتیننتی ایله اۇزون‌لوغو ۵۰km² اوْلان(۳۸km² سۇ آلتیندا اوْلماقلا) آوروتونل واسطه‌سی‌له بیرلشیر. بۇ، دۆنیادا ان اۇزون سوالتی تونل‌دیر. ایرلاندیانین قوزئی ایرلندی جومهوریتی ایله ۳۶۰ کیلومتر لیک قۇرو سرحدی وار و بۇ، بؤیوک بریتانیانین یگانه قۇرو سرحدی‌دیر.
 
اینگیلیس، بؤیوک بریتانیانین یاری‌سیندان چوْخ اراضی‌سینی احاطه ائدیر(۱۳۰٫۳۹۵ مربّع کیلومتر) بۇنون بؤیوک بیر حیصّه سی اوْوالیغلاردان عبارت‌دیر. یۆکسک‌لیکلر اساساً اراضی‌نین قوزئی (پننینس) و قوزئی-غربینده (کامبرلند) جملنمیش‌دیر. ان اۇزون چایلاری تمزا، سورن و هامبردیر.
 
ایسکاتلند بؤیوک بریتانیانین ۷۸٫۷۷۲ مربّع کیلومتر احاطه ائدیر. شوتلاندیانین اراضی‌سینه اساساً باتی و قوزئی حیصّه لرینده یئرلَشن سککیز آدا داخیلدیر (هبرید، اوْرکنی، شتلاند و باشقا آدالار). ایسکاتلند ایکی تماماً مۆختلیف بؤلگه لاردان عبارت‌دیر:قوزئی-باتی حیصّه ده یئرلَشن قوزئی-ایسکاتلند داغلیق اراضی (هایلند) و گونئی-شرق حیصّه ده یئرلَشن لوولند. هایلن‌ده دمک اوْلار کی شوتلاندیانین بۆتون داغلیق اراضی‌سینی احاطه ائدیر (بن نویس ۱۳۴۳ متر هوندورلویو ایله بریتانیا آدالارینین ان یۆکسک زیروه‌سی حساب اوْلونور).
 
ولز بؤیوک بریتانیانین ۲۰٫۷۷۹ مربّع کیلومتر احاطه ائدیر. ولز- اساساً داغلیق اؤلکه‌دیر. اساس اهالی و صنایع ساحه‌لری کاردیف، [[سوانسی]] و [[نیوپورت]] ساحل شهرلرینده، اوْ جمله‌دن دقیق گونئی ولز یئرلشیر. (سنوودون داغی-۱۰۸۵ م) اۇل‌سین ان یۆکسک داغلاری سنوودون‌دا یئرلشیر (سنوودون داغی-۱۰۸۵ م).
 
قوزئی ایرلندی یالنیز ۱۳٫۸۴۳ مربّع کیلومتر احاطه ائدیر و اساساً داغلیق اراضی‌دیر. قوزئی ایرلندیین ان یۆکسک نقطه‌سی ۸۵۲ م هوندورلویو اوْلان سلیو-دونارد زیروه‌سی حساب اوْلونور
 
== ایقتصادیاتی ==
[[۱۹ عصر]]ین آخیرلارینادک بؤیوک بریتانیا دۆنیا چیفتلیک (مزرعه) یندا آغالیق ائتمیشدیر. بۇنون باش‌لیجا سببی بؤیوک بریتانیانین [[کاپیتالیزم]]ین وطنی، صنایع چوریلیشی‌نین بشیی اوْلماسی ایله، «دۆنیانین صنایع امالاتخاناسینا» چوریلمه‌سی ایله ایضاح اوْلونور. بۇنونلا یاناشی، اوْلدوقجا ایری موستملکه‌لره مالیک بؤیوک بریتانیا، بۇ موستملکه‌لرین ایستیسمار ائدیلمه‌سیندن بؤیوک گلیر گؤتوروردو. نهایت، [[لا-مانش]] و [[پا-ده-کاله]] بوغازلاریندان کئچن مؤهوم دنیز تیجارت یوْللاریندا الوریش‌لی جوغرافی مؤقیعتی اؤلکه‌یه یئر کوره‌سینین بۆتون بؤلگه لاری ایله علاقه یاراتماغا ایمکان وریردی. بؤیوک بریتانیانین ایقتصادیاتینین هیزلی اینکیشافینا اؤلکه اراضیسینده مۆختلیف فایدالی قازینتی یاتاقلارینین، اؤزل‌له [[دمیر فیلیزی]] و [[داش کؤمور]] حؤوزه‌لری‌نین بیر-بیرینه یاخین یئرله‌شمه‌سی چوْخ بؤیوک ائتکی گؤسترمیش‌دیر. بئله عامیل [[متالوژی]]نین گۆج‌لو اینکیشافینا، متالوژی ایسه موستملکه‌لرین اله کچیریلمه‌سینده و [[دۆنیا اوقیانوسی]]ندا حؤکمران‌لیق ائدیلمه‌سینده مؤهوم روْل اوْینایان گۆج‌لو دنیز دونانماسینین یارادیلماسینا ایمکان وئرمیش‌دیر. کئچمیش مؤوقیینی ایتیرمه‌سینه باخمایاراق بؤیوک بریتانیا ایندی ده دۆنیانین یۆکسک توسعه ائتمیش صنایعیه مالیک باش‌لیجا اؤلکه‌لریندن بیریدیر. بؤیوک بریتانیا [[توسعه ائتمیش اؤلکه‌لر]] آراسیندا کاپیتال ایخراجاتینا گؤره یالنیز [[آمریکا بیرلشمیش ایالتلری]] و [[ژاپون]]دان گئری قالیر. [[۲۰ عصر]]ین ۸۰-جی ایللرین‌دن باشلایاراق نفت تولیدی هیزله آرتماسی اوْنون ایقتیصادی یاپیسال (ساختار) ونون یئنی‌دن قۇرولماسینا، ایقتصادیاتین اینکیشافینا ایمکان یاراتمیش‌دیر. بۇنونلا یاناشی بؤیوک بریتانیا، اوّللر [[بریتانیا ایمپیراتورلوغو]]نا داخیل اوْلان اؤلکه‌لرین بیرلیینی یاراتمیش و اوْنا اداره ائدیر. بۇ، کئچمیش موستملکه اؤلکه‌لری ایله علاقه‌لری تنزیملین اؤزونمخسوس ایقتیصادی بیرلیک فوْرماسی‌دیر.
 
بؤیوک بریتانیا صنایع سینین ترکیب دیگر باش‌لیجا ایؤ-ی خاطیرلادیر. مورکّب و چوْخ ساحه‌لی ماشینقاییرما مؤهوم روْل اوْیناییر. [[الکتروتکنیک]]، [[الکترونیک]]، [[آویاکوسمیک صنایع]]نین، جیهازقاییرما و آوتوموبیلقاییرمانین اینکیشافینا گؤره [[لندن]]، بیرمینگام-کوونتری رایونلاری، دزگاهقاییرما و آوتوموبیلقاییرمایا گؤره [[بیرمینگام]]، توخوجولوق ماشینقاییرماسینا گؤره [[منچستر]]، گمیقاییرمایا گؤره [[قلازقو]]، ایدخال خاما اساسلانان متاللورگیانین اینکیشافینا گؤره [[شفیلد]]، [[کاردیف]] و دنیز ساحلی شهرلر فرق‌لنیر. [[کیمیا صنایع‌سی]] [[قوزئی دنیزی]]نین دایازلیقلاریندان چیخاریلان [[نفت]] و [[طبیعی قاز]]ا اساس‌لانیر.
# کند چیفتلیک (مزرعه)
بؤیوک بریتانیانین گرگین توسعه ائتمیش کند چیفتلیک (مزرعه) یندا حئیواندارلیق اۆستونلوک تشکیل ائدیر. اؤلکه‌نین قوزئی و غربینده گۆنش‌لی گۆنلرین محدودلوغو تاخیل بیتکیلری‌نین یتیشدیریلمه‌سینه ایمکان ورمیر. رۆطوبت‌لی اوقیانوس ایقلیمینده اوْتلاق و چمن‌لیکلر مال-قارانی یاشیل اوْتلا یاخشی تأمین ائدیر. بؤیوک بریتانیانین کند چیفتلیک (مزرعه) اهالی‌نین ارزاغا اوْلان نیازینی تأمین اتمیر.
 
== شهرلری ==