محمد بن عبداللّه: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ک روبات :محمد(ص) صحیفه‌سینه ایستیقامت‌لی ایکیقات ایستیقامتلندیرمه دوزلدیلیر |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱:
[[File:Prayer in Cairo 1865.jpg|thumb|left|250px|]]
'''محمد (ص)''' (موحممد)،(عربجه:محمد بن عبدالله)- [[ایسلام|ایسلام]] دینی‌نین بانی‌سی، آللاهین ائلچی‌سی (رسولول الله)، [[پیغمبر|پیغمبر]]لرین مؤهورو (ختمون-نبیگین)، اصل دینین باشلیجا و آخیرینجی پیغمبری.
== اوشاقلیق دوورو==
محمدین آنا‌دان اولدوغو ایل عادتن ائرامیزین 570-جی ایلی ساییلیر. محمدین اوشاقلیق و گنج‌لیک ایللری حاقیندا معلومات چوخ جزعی‌دیر. صحیح معلوم اولان آنجاق بودور کی، او ائرکن یئتیم قالمیش‌دیر: آتاسی عبدالله اوشاق آنا‌دان اولمازدان اول وفات ائتمیش، آناسی [[آمینه|آمینه]] ایسه محمد آلتی یاشیندا اولارکن اؤلموش‌دور. بون‌دان ایکی ایل سونرا باباسی [[عبدالمطلب|عبدالمطلب]] ده وفات ائتمیش‌دیر. آناسینین اؤلومون‌دن سونرا محمده باباسی باخیردی. اونون وفاتین‌دان سونرا یئتیم قالمیش اوشاغا عمی‌سی [[ابو طالب|ابو طالب]] قایغی گؤسترمه‌یه باشلامیش‌دیر. محمد اونو محببت و قایغی ایله ساخلایان باباسینا و عمی‌سینه بوتون اؤمرو بویو درین میننتدارلیق حیسسی بسلمیش‌دیر.
اون ایکی یاشیندا ایکن محمد ابو طالبین تیجارت ایشلری ایله علاقه‌دار اولا‌راق اوزاق [[سوریه|سوریه]] یا آیلارلا داوام ائدن سفرینده ایشتیراک ائتمیشدی. عربیستان یاریم اداسینین حدودلارین‌دان کناردا اؤزونون بو ایلک سیاحتی زامانی او، اؤزو اوچون یئنی اولان، بیلاواسیته دوغولوب بویا-باشا چاتدیغی بوت‌پرست قبیله-طایفه موحیطی ایله چوخ بؤیوک تزاد تشکیل ائدن خریستیان، یهودی و دیگر دینی ایجما‌لارین دونیاسی ایله تماسدا اولموش‌دور. بیر چوخ شرح‌چی‌لر هئچ ده اساس‌سیز اولمایا‌راق بئله گومان ائدیرلر کی، بو یئنی عالمله تانیش‌لیق بالاجا محمده سیلینمز تأثیر باغیشلامیش، اوندا معنوی بیر گرگین‌لیک یاراتمیشدی. بو گرگین‌لیک محمدین بوتون سونراکی حیاتی بویو ضعیف له ممیش و اونو نتیجه اعتباری ایله یئنی دینین یارادیجی‌سی کیمی بؤیوک بیر ایش گؤرمه‌یه سؤوق ائتمیش‌دیر.
محمدین 21 یاشی تامام اولاندا او، [[مکه|مکه]] جمعیتی ایچری‌سینده امین (صداقت‌لی، اعتبارلی آدام) کیمی آد چیخارمیشدی. ابو طالبین مصلحتی ایله محمد خوویلید ابن اسدین قیزی، وارلی دول قادین خدیجه‌نین یانیندا پیرکئش‌لیک (تیجارت ایشلرینی ایداره ائدن شخص) وظیفه‌سی آلیر. خدیجه‌نین تیجارت ایشلرینی آپاران محمد سوریه یه داها بیر سفر ائدیر، هم ده یئنی‌یئتمه‌لیک دؤورونده گئتدیگی یولو دئمک اولار ائتنیله تکرار ائدیر، حلبده و دمشقده اولور. موختلیف دینی ایجما‌لار، ایلک نؤوبه‌ده خریستیان و یهودی ایجما‌لاری دونیاسی ایله بیلاواسیته یئنی تماس، اونلارین حیات طرزی و ایدئالوگیاسی ایله یئنی‌یئتمه‌لیک دؤورونده اولدوغون‌دان داها شعورلو و حتی، دئمک اولار، داها مقسدیؤن‌لو تانیش‌لیق نتیجه اعتباریله اونون منوی تجروبه‌سینی آرتیرمیش‌دیر. بونو محمدین خریستیان راهیب‌لری ایله خصوصی گؤروش‌لرین‌دن و صحبت‌لرین‌دن بحث ائدن بیر چوخ موسلمان روایت‌لری بیلاواسیطه نظره چاتدیریر. هم یهودی، هم ده خریستیان دین‌لری‌نین تک الله لی‌لیق حاقیندا اساس اومومی ائحکامی محمدین تک الله‌لی‌لیق ایدئیاسینین قتیلشیب مؤحکملنمه‌سینه، شوبهه‌سیز کؤمک ائتمه‌لی ایدی. عینی زاماندا بو دین‌لرین بیر-بیرینی اینکار ائتمه‌سی، اونلارین "یولو آزماق"، "سهو یول ایله گئتمک" حاقیندا کسکین و ساده‌جه اولا‌راق دوشمن اتهام‌لاری محمده الله ا قوووشماق اوچون اؤز دوغرو یولونو آختارماغا سؤوق ائدن علاوه عامل اولدو. قورانین ایدئیا-مؤضوع ایستیقامتی بونو تام آشکار شکیلده تصدیق ائدیر. اکثر حال‌لاردا عهدی-عتیق و عهدی-جدیدله سسلشن قورانین مزمونونون باشلیجا فرقلندیریجی خصوصیتی ده ایلک نؤوبه‌ده یهودیلیین و خریستیانلیغین محض بئله جهت‌لری‌نین تنقیدی‌دیر کی، بون‌لارین اوستونده همین دین‌لر قدیم واخت‌دان بری اؤز آرا‌لاریندا شدت‌لی و آمان‌سیز موباحیثه آپارمیش‌لار.
== عائیله ==
595-جی ایلده محمد خدیجه ایله ائولنمیش‌دیر. همین واخت خدیجه‌نین یاشی قیرخا یاخین ایدی و او، ایکی دفعه ارده اولموشدو، اولکی ارلرین‌دن ایکی اوغلو و بیر قیزی واردی. بونا باخمایا‌راق محمدله خدیجه‌نین قارشی‌لیق‌لی محبتی دیل‌لره دوشموش‌دور. محمدین بوتون یاخین آدام‌لاری آراسیندا بیرینجی اولا‌راق خدیجه اونون پیغمبرلیینه اینانیب ایمان گتیرمیش و یئنی دین - ایسلام دینی اوغروندا موباریزه‌نین چوخ چتین باشلانغیجیندا محمده کؤمک ائتمک قوه‌سینی و واریداتینی اسیرگممیش‌دیر. محمد بونون موقابیلینده خدیجه‌یه بؤیوک محبت، درین میننتدارلیق و حؤرمت حیسسی بسلمیش‌دیر. خدیجه ایله اؤمور سوردویو 25 ایل عرضینده او، باشقا هئچ بیر قادینلا ائولنممیش‌دیر.
خدیجه‌نین محمددن داها ایکی اوغلو و دؤرد قیزی دوغولموش‌دور. ایکی یاشیندا اؤلن بؤیوک اوغلونون آدی قاسیم ایدی. قدیم عرب عادتی ایله بو حادثه‌دن سونرا محمد حؤرمتله ابول-قاسیم (قاسیمین آتاسی) آدلاندیریلمیش‌دیر. ایکینجی اوغلو عبدالله دا کؤرپه یاشیندا ایکن اؤلموش، محمدین زینب، روقیه، اومم کولثوم و فاطمه آدلی دؤرد قیزین‌دان ایسه یالنیز سونونجوسو اونون نسلینی داوام ائتدیرمیش‌دیر.
==ایلکین وحی==
[[Image:Cave Hira.jpg|left|240px|thumb|Hira dağında Peyğəmbərə (s) ilk vəyhin nazil olduğu mağara]]
محمد 40 یاشیندا ایکن دینی دوشونجه‌لر و آختاریش‌لار اونون حیاتیندا گئتدیکجه داها چوخ یئر توتماغا باشلامیشدی، او بعضا بوتون بوش واختینی بون‌لارا صرف ائدیردی. هله یئنی‌یئتمه‌لیک دؤورونده اونون داخیلینده باش قال‌دیران روحی هیجان حیس‌لی گؤرونممیش درجه‌ده شیددتلنمیشدی، چوخ واخت اصل سارسینتی وضعیتینه کئچیردی. او گئتدیکجه داها تئز-تئز وجده گلیر، گؤزونه آنلاشیلماز صورت‌لر گؤرونور و قولاغینا هله‌لیک او قدر ده باشا دوشمدیگی سس‌لر گلیردی. محمد تئز-تئز مکه یاخینلیغین‌داکی حرا ماغاراسینا چکیلیب (خوصوصن گئجه‌لر) اؤز دینی خیال‌لارینا دالیردی. بئله مقاما‌لارین بیرینده محمد اینسان‌لارا حقیقی سؤزو - الله ین سؤزونو اوخوماغی باشلاماق حاقیندا اونا امر وئرن ملیی قفلتن آیدین گؤرموش‌دور. (قوران، XCVI سوره). بو حادثه محمدی او قدر سارسیتمیشدی کی، او، اوزون مدت درین روحی دوشکونلوک وضعیتینده قالمیش، اونو بئله وضعیت‌دن چیخاران دا همین ملک اولموش‌دور. ملک اونا الله ین سؤزونو آدام‌لارا چاتدیرماغی یئنی‌دن امر ائتمیش‌دیر (قوران، LXXIII، LXXIV سوره‌لر).
محمدی بیرینجی اولا‌راق دانیشیق‌سیز الله ین ائلچی‌سی کیمی تانییان [[خدیجه|خدیجه]]، اؤز عمی‌سی اوغلو علی (ابو طالبین اوغلو) و اوغوللوغا گؤتوردوگو زید اولموش‌لار. تئزلیکله آدلی-سان‌لی مکه تاجیری [[ابوبکر|ابوبکر]]، اونون آردینجا ایسه عثمان، تلحه و ابدورحمان دا اونا ایمان گتیرمیش‌لر. محمدین طرفدارلارینین سایی اولجه 50 نفردن آرتیق اولمایان، اساساً اونون قوهوم-اقراباسین‌دان عبارت اولان دسته‌سی مکه جمعیتی‌نین قالان حیسه‌سی‌نین، ایلک نؤوبه‌ده ده نفوذلو قورئیش‌لی‌لرین آشکار عداوتینه، دئمک اولار، دوشمن موناسیبتینه راست گلدی. اونون طرفدارلارینین اون بیر نفرینی‌نین (عائله‌لیکجه) حبشیستانا تعجیلی کؤچمه‌سی ده بونو کیفایت قدر آشکار ثبوت ائدیر.
== یاردیمجیلاری ==
اؤز مردلیگی، جیددیتی و صمیمی فداکارلیغی ایله شؤهرت قازانمیش حمزه و عمر یئنی دینی ایجمایا قوشولاندا بو ایجمانین مؤوقئیی خئی‌لی مؤحکملندی. بونونلا بیرلیکده قورئیشی‌لرین همین ایجمایا و ایلک نؤوبه‌ده اونون ایمامی محمده دوشمن‌چی‌لیگی آرتدی. 610-جو ایلدن 620-جی ایلدک دؤورو احاطه ائدن اونیل‌لیک مکه‌نین اننوی بوت‌پرست جمعیتی ایله یئنی تکاالله‌لی دینین - محمدین فعال تبلیغ ائتمه‌یه باشلادیغی ایسلام دینی‌نین طرفدارلاری آراسیندا آردی-آراسی کسیلمه‌ین چکیشمه‌لرله دولو اولموش‌دور. 620-جی ایلده خدیجه‌نین و بون‌دان بیر قدر، یعنی ایکی آی سونرا ابو طالبین وفاتی موباریزه‌نین کسکین‌لیینی آرتیرمیشدی. بئله سون درجه صداقت‌لی کؤمک‌چی‌لرینی ایتیرن، اؤز قبیله‌سی طرفین‌دن دئمک اولار تامامیله ترک ائدیلن محمد مکه‌دن تقریباً یوز کیلومئتر شرق طرفده یئرلشن طاییفده کؤمک آختاریب تاپماغا چالیشدی، لاکین مئوففقیت‌سیزلییه اوغرادی.
پیغمبره کؤمک اصلینده گؤزلمدیگی یئردن - اولجه یثریب‌دن، داها دوغروسو یثریبین خزرج و اووس قبیله‌لرین‌دن گلدی. همین قبیله‌لرین اون ایکی نماینده‌سی هر ایل مکه‌یه اننوی زیارته گلن بوت‌پرست‌لرین ایللیک زووارلیق مؤوسوم‌لری‌نین بیرینده محمدله گؤروشموش، اونون تعلیمینی قبول ائدیب، اونا صادق قالا‌جاق‌لارینا و یاردیم گؤستره‌جک‌لرینه آند ایچمیش و بونا گؤره ده سونرا‌لار فخری انصار روتبه‌سی آلمیشدی‌لار. نؤوبتی زووارلیق مؤوسومونده بو آند ایچمه تکرار ائدیلمیش، لاکین بو دفعه آند ایچمه مراسیمینده محمدین یئتمیش یثریب‌لی طرفداری ایشتیراک ائتمیشدی. همین آندیچمه‌ده اونلار محمده سؤز وئردی‌لر کی، اونونو دینینه رعایت ائتمکله یاناشی، هم ده بو دینی حیات‌لاری باهاسینا قورویا‌جاق‌لار. محمده تامامیله آیدین اولدو کی، ایسلام ایدئیا‌لاری یثریبده اولدوقجا الوئریش‌لی یئر تاپمیش‌دیر. بونا گؤره ده او، یثریبده مسکن سالماغی قرارا آلدی. بئله بیر قرارین قبول ائدیلمه‌سی تکجه محمدین تبلیغ ائتدیی ایدئیا‌لارا یثریب‌لی‌لرین بسلدیک‌لری صداقتله دئییل، هم ده اونونلا باغ‌لی ایدی کی، محمدی طرفدارلاری ایله بیرگه آشکار جیسمانی جزا گؤزلییردی.
اولجه محمد تعلیمی‌نین صداقت‌لی طرفدارلاری (اونون اصحابه‌لری) عائله‌لری ایله بیرلیکده یثریبه کیچیک قروپ‌لارلا و قورئیشی‌لردن خلوتی اولا‌راق کؤچدولر. اونلاردان، یعنی یثریبه کؤچن ایلک موسلمان‌لاردان (موهاجیرلردن) سونرا ایسه محمد اؤزو ده عائله‌سی و ان یاخین آدام‌لاری ایله بیرلیکده مشهور هیجرت ائتدی. 622-جی ایل یولون 26-دا باش وئرن همین حادثه موسلمان ائراسینین باشلانغیج نقطه‌سی، رسمی موسلمان تقویمی‌نین باشلانغیجی اولدو.
53 یاش‌لی محمدین کؤچدوگو شهر سونرا‌دان مدینه (پیغمبرین شهری) آدلان‌دیریلا‌جاق. یثریبه کؤچمه‌سی اونون اجتماعی ایستاتوسونو کؤکون‌دن دییشدیردی. او، یئنی دینین موبللیغین‌دن، دینی نسیحت‌چی‌دن و چکیندیریجی‌دن سؤزون تام معناسیندا آدام‌لارا ایلاهی قانون‌لاری چات‌دیران الله ائلچی‌سینه (اللهین رسولونا) چئوریلدی. آدام‌لار یئر اوزون‌دکی حیات‌لاریندا اونون سؤیلدیی قانون‌لارا رعایت ائتمه‌لی ایدی‌لر. موسلمان‌لارین حیات طرزی و یئنی دینین باشلیجا آیین‌لری حاقیندا بوتون اساس گؤستریش‌لری ده محمد اؤز پیغمبرلیی‌نین محض مدینه دؤورونده یاراتمیش‌دیر.
محمدین اطرافیندا بیرلشمیش موهاجیرلر و انسارلار مدینه‌ده اؤز ایجما‌لارینی - اوممتی یاراتدی‌لار. اومت عربیستان یاریم آداسیندا او واختادک اننوی اولان قبیله-طایفه بیرلیک‌لرین‌دن فرق‌لی اولا‌راق قان قوهوم‌لوغو اساسیندا دئییل، عینی دینی تعلیمه منسوب اولماق اساسیندا قورولموشدو. بو ایجما تئوکراتیک تشکیلات ایدی، محمد عینی زاماندا ایجمانین هم دینی، هم ده دونیوی باش‌چی‌سی رولونو اویناییردی. بو ایجما محمدین دینینی قبول ائدن‌لرین هامی‌سی اوچون اصلینده آچیق ایدی. هیجرتدن بیر نئچه ایل سونرا مدینه‌نین بوتون ادب اها‌لی‌سی (داها دوغروسو، بوت‌پرست اها‌لی‌سی) محمدین ایجماسینا داخیل اولموشدو. شهرین یهودی‌لیه اعتیقاد بسله‌ین و اوندان ال چکمک ایستمه‌ین دیگر ساکین‌لری سورگون ائدیلمیش، قیسمن ده قیریلمیشدی.
== هیجرتدن سونرا ==
هیجرتین ایکینجی ایلی محمد قیبله نی دییشدیردی، ناماز قیلارکن اوزو قودسه طرف دئییل، مکه‌دکی کعبه معبدینه طرف توتماغی امر ائتدی. بو تدبیر تکجه یهودی مدینه‌لی‌لره قارشی گئتدیکجه داها دا شدت‌لنن موباریزه‌نین نتیجه‌سی دئییلدی: او، هم ده محمدین ان موهوم ایستراتئژی مقصدینی - بوتون قربی عربیستانین باش دینی مرکزی اولان مکه نی تابع ائتدیرمک مقصدینی ایفاده ائدیردی. محمدین مکه‌لی‌لره قارشی تشکیل ائتدیی ایقتصادی محاربه ده همین مقصده خیدمت ائدیردی. او، بو محاریبنی مکه‌لی‌لرین اساس گلیر و ریفاه منبعی اولان تیجارت کاروان‌لارینا مونتظم باسقین‌لارلا باشلامیشدی. 624-جو ایلده بو یئر اوزرینده بدر کهریزلری یاخینلیغیندا اصل حربی چارپیشما باش وئردی و چارپیشمادا مکه‌لی‌لر مغلوبیته اوغرادی‌لار. لاکین اونلار 625-جی ایلده اوحود داغی یانیندا مدینه قوشونونو دارماداغین ائدیب قیصاص آلدی‌لار، 626-جی ایلده ایسه اؤز کاروان یول‌لارینی مدینه‌لی‌لرین تهلوکه‌سین‌دن تامامیله قورتارماق مقصدیله اونلارا قطعی ضربه ائندیرمه‌یه جهد گؤستردی‌لر. مکه‌لی‌لر بدوی طایفه‌لاری و مدینه‌دن سورگون ائدیلیب خئیبرده سیغینا‌جاق تاپمیش یهودی‌لرله اتفاق باغلاییب مدینه ایجماسینا قارشی بؤیوک یوروشه باشلادی‌لار. محمد عقل‌لی حرکت ائدیب آچیق چارپیشما‌دان چکینمیی، لاکین مدینه نی اوزون موددت‌لی مدافعه‌یه حاضیرلاماغی قرارا آلدی. بو مقصدله شهرین اطرافیندا خندق قازیلدی و اوخاتان‌لار بو خندقده اوتوروب دوشمنی گؤزلمه‌یه باشلادی‌لار. عربیستان یاریم آداسیندا اول‌لر معلوم اولمایان، مکه‌لی‌لرین باشلیجا قوه‌سینی تشکیل ائدن بدوی سوواری‌لری‌نین دؤیوش ایمکان‌لارینی جیدی صورتده محدودلاش‌دیران بو یئنی تاکتیکا مکه‌لی‌لری چاشباش سالدی. شهرین بیلاواسیطه هوجوملا آلینماسی باش توتمادی. چوخ‌لو یاغیش یاغان و سویوق شیمال کولک‌لری اسن سرت قیش شرایطینده شهرین محاصره‌یه آلینماسی اوزون چکدی و اونو محاصره‌ده ساخلایان‌لار اوچون اذیت‌لی اولدو. مکه‌لی‌لرین دوشرگه‌سینده دیدیشمه‌لر باشلانمیشدی. مکه‌لی‌لردن آسی‌لی وضعیتده اولدوق‌لارینا گؤره بدوی‌لر عادتن اونلارا نیفرت بسلییردی‌لر. بون‌دان مهارتله ایستیفاده ائدن محمدین دیپلوماتیاسی دوشمن جبهه‌سینده دیدیشمه‌لری داها دا شیددتلندیردی. محمدین ائلچی‌لری گوج‌لو طایفه اولان قتفان قبیله‌سی‌نین دسته‌لری‌نین باش‌چی‌لاری ایله گیزلی دانیشیق‌لار آپاردیغینا گؤره بدوی‌لر نتیجه اعتباری ایله محاصره‌چی‌لرین جبهه‌سینی ترک ائتدی‌لر. اونلارین گئتمه‌سی مدینه‌نین محاصره‌سینی پئرسپئکتیو‌سیز ایشه چئویردی و محاصره لغو ائدیلدی. بئله‌لیکله، محمد چوخ موهوم قلبه قازاندی. بو قلبه اونون مدینه‌دکی ایجماسینین داها سیخ بیرلشمه‌سینه، ائله‌جه ده یئنی بدوی طایفه‌لارینین بو ایجمایا قوشولماسینا سبب اولدو.
هیجرتین آلتینجی ایلینده محمدین قوه‌لری ایله اونون دوشمن‌لری‌نین قوه‌لری‌نین نیسبتی ائله ایدی کی، مکه‌لی قورئیشی‌لرین حاکم مؤوقع توتان باش‌چی‌لاری مؤوجود پروبلئم‌لری قارشی‌لیق‌لی گذشت اساسیندا حل ائتمک اوچون محمدله برابر حقوق‌لو دانیشیق‌لار آپارماغا مجبور اولدولار. مثلا، هودئیبیه‌ده یازی‌لی صورتده چوخ واجیب بیر سازیش تثبیت ائدیلدی. سازیشه گؤره، مکه‌لی‌لر سونراکی ایل مدینه موسلمان‌لارینین کعبنی مانعه‌سیز زیارت ائتمه‌سینه ایمکان وئره‌جک‌لرینی ود ائتمکله یاناشی، هم ده عؤهده‌لیک گؤتوردولر کی، زووارلار مکه‌ده اولا‌جاق‌لاری مدتده (3 گون) شهری ترک ائده‌جک‌لر. مدینه‌لی‌لر ایسه سؤز وئردی‌لر کی، بون‌دان سونرا مکه‌لی‌لرین کاروان‌لارینا باسقین ائتمه‌یه‌جک‌لر. 628-جی ایلده موهاجیرلر و انصارلار کعبنی زیارت ائدنده مکه‌لی‌لر بیر داها شخصاً یقین ائتدی‌لر کی، محمد بوتون قربی عربیستانین دینی مرکزی کیمی اونلارین شهری‌نین نفوذونا قتین خلل وورمور. عینی زاماندا قربی عربیستاندا مکه‌لی‌لرین سیاسی نفوذو دؤنمه‌دن ضعیفلمکده ایدی. بئله بیر شرایطده مکه رهبرلیگی‌نین ان اوزاقگؤرن نماینده‌لری باشا دوشدولر کی، محمدین ایجماسی ایله علاقه‌لری داها دا گئنیشلندیریب مؤحکملن‌دیرمک یاخشی اولار. هله سون واخت‌لارا قدر موسلمان‌لارین مدینه‌دکی ایجماسینا قارشی موباریزه‌یه باش‌چی‌لیق ائدن مکه‌لی‌لردن بیرینی - چوخ نفوذلو ابو سوفیانین فاکتیک صورتده محمدین طرفینه کئچمه‌سی خصوصیله الامتدار و واجیب حادثه ایدی.
630-جو ایلده مکه ووروشما‌سیز محمده تسلیم اولدو. محمد شهره ظفرله داخیل اولسا دا، اول‌لر مکه‌لی‌لره وئردیگی باشلیجا وعده لری یئرینه یئتیردی. مکه حقیقتن سرعتله یاییلماقدا اولان ایسلام دینی‌نین مرکزینه چئوریلدی. کعبه ایسه اورا‌داکی بوتون چوخاالله‌لی‌لیق بوت‌لری و رمزلری (قارا داش استثنا اولماقلا) نوماییشکارانه داغیدیلدیق‌دان سونرا یئنی دینین باش زیارتگاهینا چئوریلدی، اونون زیارت ائدیلمه‌سی یئنی دینین بئش دایاغین‌دان بیری اعلان ائدیلدی. مکه‌لی‌لرین اؤزلری محمدین ایجماسینا ساده‌جه اولا‌راق موسلمان‌لار کیمی، یعنی اؤزلرینی عیتائتکارجاسینا اللها و اونون ائلچی‌سینه تسلیم ائدن آدام‌لار کیمی دئییل، مؤمن‌لر کیمی، یعنی اللها و اونون ائلچی‌سینه اورک‌دن و اعتبارلی صورتده ایمان گتیرن‌لر کیمی قبول ائدیلدی‌لر. بئله‌لیکله، اؤز دینی ایستاتوس‌لارینا گؤره مکه‌لی‌لر فاکتیک صورتده موهاجیرلر و انسارلارا برابر توتولدولار کی، بو دا اونلارا موسلمان ایسجماسینین بوتون ایشلرینده تام ایختیار صاحبی کیمی فال ایشتیراک ائتمک اوچون گئنیش ایمکان آچیلیردی.
مکه‌لی‌لرین بو ایجمایا داخیل اولماسی اونون بدوی طایفه‌لارینا تأثیری‌نین مؤحکملنمه‌سینده و همین طایفه‌لار آراسیندا ایسلام دینی‌نین داها دا یاییلماسیندا، شوبهه‌سیز، موهوم رول اوینادی.
== سون زامانلاری ==
مککه‌نین تسلیم اولماسین‌دان سونراکی ایل، هیجرتین دوققوزونجو ایلی [[عرب|عرب]]-موسلمان تاریخینه "ائلچی‌لیک‌لر ایلی" کیمی داخیل اولموش‌دور. روایته گؤره، بوتون عربیستانین بدوی طایفه‌لاری همین ایل محمده تابع اولدوق‌لارینی و اونون دینینی قبول ائتمه‌یه حاضر اولدوق‌لارینی بیل‌دیرمک اوچون بیر-بیری‌نین آردینجا مدینه‌یه صلاحیت‌لی نماینده‌لر گؤندرمه‌یه باشلامیشدی‌لار. لاکین همین روایت‌دن بئله آیدین اولور کی، بو پروسئس اصلینده هئچ ده ساده و روان گئتمیردی. مسئلن، تایف‌دکی سقیف قبیله‌سی هوازین طایفهسی ایله اتفاقا گیریب حتی محمدین طرفدارلارینین بیرلشمیش مدینه-مکه ایجماسینا قارشی آچیق سلاح‌لی موباریزه‌یه قالخماغا جهد گؤسترمیش، لاکین هونئین وادی‌سینده موسلمان‌لار و اونلارلا موتتفیق اولان بدوی طایفه‌لاری طرفین‌دن تامامیله دارماداغین ائدیلمیشدی. بو قلبه‌دن سونرا موسلمان‌لار چتین‌لیک چکمه‌دن طایف شهرینی اله کئچیردی‌لر و اورادا ایلک نؤوبه‌ده یئرلی ایلاهه ال-لاتین زیارتگاهینی داغیتدی‌لار.
هونین ووروشماسی و اونون آردینجا طایف اوزرینه یوروش محمدین عمرونون آخیرینجی ایکی ایلینده باش وئرمیش ان ایری حربی عملیات‌لار اولموش‌دور. اساساً عربیستانین شیمالیندا بعضی آیری اراضی‌لرین اطاعت آلتینا آلینماسی داها کیچیک یوروش‌لرین کمکی ایله تامین ائدیلمیشدی.
هیجرتین اونونجو ایلینده، مقدس ذیلحیجه آیینین 8-ده (632-جی ایلین مارت آییندا) محمد بوتون عائله‌سی‌نین موشاییتی ایله مکه‌نین مقدس یئرلرینه اؤزونون ایلک و یئگانه تام زیارتینه یوللاندی. بو بؤیوک حج (الحج الاکبر) تاریخه حجت ال-ویدا (ویدالاشما حجی) آدی ایله داخیل اولموش‌دور. بو تدبیر ایسلام دینی‌نین مرکزی کیمی مکه‌نین رولونو قطعی صورتده تصدیق ائتدی. بو واخت‌دان سونرا مکه بوتون قئیری-موسلمان‌لار اوچون حرام ساییلان مقدس شهره، موسلمان‌لارین هجج مراسیمی یئرینه چئوریلدی. بوتون سونراکی عصرلر عرضینده هجج مراسیمینه سؤزسوز و جدی عمل ائدیلمیش‌دیر و ایندی ده بو مراسیم ذیلحیجه آیینین 8-دن 12-نه کیمی واختیله محمدین اؤز ویدالاشما چجینه یوللاندیغی شکیلده تکرار ائدیلیر.
ویدالاشما حجین‌دن اوچ آی سونرا محمد وفات ائتدی. اونون ان یاخین سلاحداشی [[ابوبکر|ابوبکر]] موسلمان ایجماسینین باش‌چی‌سی اعلان ائدیلدی و بئله‌لیکله اللهین ائلچی‌سی‌نین خلیفه‌سی اولدو.
== آیریجا باخ ==
*[[پیغمبر|پیغمبر]]
*[[شئیس پیغمبر|شئیس پیغمبر]]
*[[موسی پیغمبر|موسی پیغمبر]]
*[[عیسی پیغمبر|عیسی پیغمبر]]
*[[ایسلام|ایسلام]]
== خاریجی کئچیدلر ==
*[http://www.islam.com.az/modules/news/index.php?storytopic=6/ حضرت آدم]
*[http://www.azerislam.com/index.php?lngs=aze&cats=16/ ایسلام]
[[بؤلمه:ایسلام]]
[[بؤلمه:پیامبرلر]]
==قایناق==
<references/>
| |||