ماد: نوسخهلر آراسینداکی فرق
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) ک ←قاوماتا عصیانی: سۆلح|مککه|شئعر|عئلم|تئلئویزییا|متبوات|ختت|تصادفی|سورهن|قدرتلی|مئخانیزم|مادده|آللئرگییا ایملا دوزلیشی using AWB |
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) ک موددت←مۆدت_تقریبن←تقربیاً_تخمینن←تخمیناً..... using AWB |
||
خط ۶۸:
بؤیوک ایشغالچیلیق موحاریبهلری ظاهرن مادانی گوجلندیرسه ده، اونو اینکیشاف ائتمیش قولدارلیق موناسیبتلرینه مالیک اوْلان قودرتلی و قورخولو دؤولته چئویرسهده، محض بۇ موحاریبهلر تئزلیکله گلمیش سونون باشلانغیجی ایدی. شوبههسیزدیر کی، مادالیلارین یاراتدیغی مادا دؤولتینین، اونون مدنی-تاریخی ارثینین، موختلیف عنعنهلرین و اینستیتوتلارین رولو و اهمیتی بؤیوک ایدی.
مؤوجودلوغونون
== اهالیسی ==
خط ۱۰۲:
هئرودوتون وئردیگی معلوماتا گؤره ایسکیفلرین میدیادا آغالیغینا سون قویولماسی کیاکسارین (بو میدیا حؤکمداری بیسیتون یازیسیندا هوواخیشترا، بابیل قایناقلاریندا اوماکیشتار آدییلا خاطیرلانیر . آدی ایله باغلیدیر. کیاکسار ائ.ا. 585–جی ایلده آلتمیش ایللیک ایسکیف آغالیغینا سون قویاراق تاخت–تاجی مادای سولالهسینه قایتارمیش و حاکیمیته گلهرک میدیانین IV حؤکمداری کیمی تاریخه دوشموشدور.
هئرودوتا گؤره کیاکسارین حاکیمیتی دؤورونده اؤزلرینی شاه آدلاندیران خیردا ویلایت حاکیملری مرکزی حاکیمیته تابع ائدیلدی. ضیا بونیادوو قئید ائدیر کی، یقین کیاکسار بوندان سوْنرا "شاهلار شاهی" روتبهسی داشیمیشدی. اؤلکهده داخیلی ثابتلیگی برپا ائتدیکدن سوْنرا کیاکسار میدیانین اطرافیندا اوْلان و اؤزلرینین موستقیل حؤکمداری اوْلان خیردا ویلایتلری اؤزونه تابع ائتمهیه و دؤولتین اراضیسینی گئنیشلندیرمهیه باشلادی. قیسا
=== آسسورا قارشی میدیا–بابل یاردیمی ===
خط ۱۲۰:
=== دؤولتین تنززولو ===
هالیس دؤیوشوندن قیسا
اونا قایینلاری لیدیالی کروئسوس و بابیللی ناووخادوننوزور ایله بیرگه نهنگ ایمپئریا میراث قالمیشدی. ناووخادوننوزورون آروادی آستیاقین باجیسی آمیتیس ایدی، هانسی کی، اری اونون شرفینه قدیم دونیانین یئددی موعجیزهسیندن بیری اوْلان بابیلین آسما باغلارینی اینشا ائتدیرمیشدی.
خط ۱۳۳:
=== خاخام منشیلر قیامی ===
[[File:Nabonidus chronicle.jpg|left|thumb|200px|میدیا حاققیندا دیگر قایناقلاردا اولمایان معلوماتلاری دؤوروموزه چاتدیرمیش نابوْنیدین سالنامهسی]]
هرودوت گؤستریر کی، میدیا ساراییندا پارسوا مئیللی قووهلر گیزلین ایشلر گوروردی. بیر گروه اعیان باشدا دایاق اولدولار(جویوتلردن) وII [[کوروش]] دستکی اولدولارو اونون شاه اولماسینا یاردمی ائتدیلر. جویوتلر اوزون
فارس قووهلرینین باشیندا آستیاقین نوهسی (قیزی ماندانانین اوغلو) II کیر دوروردو. آستیاق قیزی ماندانانین دوغولاجاق اوشاغینین گلهجکده اونون اوچون تهلوکه تؤردجیی ایله باغلی یوخو گؤردوکدن سوْنرا، هارپاقی اوشاق دوغولان کیمی اونو اؤلدورمهسی اوچون آنشانا گؤندریر. هارپاق ایسه علینی حؤکمدار نسلیندن اوْلان اینسانین قانینا بولاماق ایستهمهدیگی اوچون اوشاغی (II کیر) میتریدات آدلی بیر چوبانا وئریر و او دا اوشاغی اؤز اؤولادی کیمی بؤیودور.
خط ۱۵۱:
[[File:Rython boz.jpg|thumb|240px|left|میدیانین پایتختی اکباتان شهریندن آشکارلانمیش، [[هخامنشیلر|هخامنلر ایمپئریاسی]] دؤورونه عاید قیزیل اؤکوز باشلی [[ریتون]]]]
بوتون بونلارا دؤزمک ایستمهیهن مادایلار، موختلیف سرکرده و قهرمانلارین رهبرلیگی ایله دفعهلرله آزادلیق حرکاتینا باشلاسالاردا هر دفعه فارس اوردوسو طرفیندن مغلوب ائدیلمیش، هئرودوتون "لیاقتلی اینسانلار" دئیه تعریف ائتدیگی مرد مادایلار قول حالینا سالینمیشدیر. ایلک قیام ائله II کیرین حاکیمیتی زامانی باش وئرمیش، کیاکسار آدلی مادالی سرکرده میدیا دؤولتینی برپا ائتمهیه جهد گؤسترمیشدی. لاکین او، فارس سرکردهلری طرفیندن مغلوب ائدیلمیش و ائکباتان شهری یئنیدن ایشغال ائدیلمیشدیر. قیسا زامان عرضینده باش وئرمیش ایکینجی قیام ائ.ا. 409-جو ایلده، II دارانین حاکیمیتی زامانی باش وئرمیشدیر. لاکین آذربایجاندا اهمنیلره قارشی داواملی و ان اوزون
فارس حاکیمیتی آلتینا کئچدیکدن سوْنرا، میدیا ایکی حیصصهیه – ساتراپا بؤلوندو: مادایلارین آنا وطنی اوْلان کیچیک میدیا (آذربایجان) و میدیا دؤولتینه تابع اوْلموش دیگر اراضیلری احاطه ائدن بؤیوک میدیا، I دارانین حاکیمیتی دؤورونده بؤیوک میدیا XI ساتراپ ، کیچیک میدیا ایسه زاقروس اطرافی اراضیلر، آلاردلار و ساسپیرلرین تورپاغی، عینی زاماندا آرمئنیا ویلایتی ایله بیرگه VIII ساتراپلیق آدلاندیریلدی.
خط ۲۴۵:
میدیانین اؤزونهمخصوص مدنییتی اوْلموشدور. سوْنرادان مادایلار دیگر آذربایجان طایفالاری ایله ائتنوکونسولیداسیا اولوندوغوندان اونلارین مدنییتیده آذربایجان اراضیسین دکی دیگر تورک طایفالارینین مدنییتی ایله قاریشمیش و واحید آذربایجان مدنییتینی فورمالاشدیرمیشدیر.
مؤوجودلوغونون
گونئی آذربایجان اهالیسینین مدنییتی و دینی گؤروشلری بیر چوخ قونشو خالقلارین مدنییتی ایله قارشیلیقلی علاقهده اینکیشاف ائدیردی. ایراندیللی طایفالار بۇ اراضییه گلیشلری زامانی سؤزسوز کی، اؤز مدنییتلرینی ده گتیرمیشدیلر. لاکین اونلار مدنی اینکیشاف جهتدن یئرلی تورک طایفالار – مادایلار و دیگرلریندن آشاغی اولدوقلاریندان او قدر ده بؤیوک تأثیر گؤستره بیلمهمیش، عکسینه اؤزلری مادایلاردان بیر چوخ مدنی کئیفیتلری منیمسمیشدیلر. اونلار آبوریگئنلردن بیر چوخ جهتلری، خصوصیله ائرکن مادا گئییمینی اخز ائتدیلر. بیزه آسسور رئلیئفلریندن معلوم اوْلان همین گئییم لولوبیلرین گئییمی اساسندا یارانمیشدی. مادا پارچالاری حاققیندا دا بونلاری دئمک لازیمدیر. دوزدور، سوْنرالار مادالیلاردا باشقا گئییم میدانا گلدی؛ مادایلار سوْنرالار پئرسئپول رئلیئفلرینده همین گئییمله عکس اولونموشلار. گؤرونور، اسکی گئییم یالنیز آذربایجانین خزرساحیلی اراضیلرینده یاشایان کاسپیلرده قالمیشدی. مادا پارچالاری و گئییمی بوتون قدیم دونیا میقیاسیندا مشهورلاشمیشدی. آریستوفانین "قورباغالار" اثرینده دئییلیر کی، مادا پارچالاریندا آت-خوروز، کئچی-مارال و باقا فانتاستیک حئیوانلار تصویر ائدیلیردی. مادا خلامیدالاری (بورونجکلری) بوتون یاخین دوغودا گئنیش یاییلمیشدی.
خط ۳۰۰:
ایلکین دولوسچولوق صنعتینین ان قدیم نومونهلری تپهسیالکدان تاپیلمیشدیر. اونلار ائ.ا. 4200 – 340-جی ایللرده، ائنئولیت دؤورونده یارادیلمیشدیر. بۇ بویالی گیل قابلارین پلاستیک فورمالاری چوخ مورککب اورنامئنتال بزکلری اولدوقجا رنگارنگدیر. دولوسچولوق ممولاتلاری (افزارلاري) آچیق رنگلی (آغ، ساری، چهرایی) اولدوغو اوچون، اونلارین اوزرینه قهوهیی، قارا بویالارلا چکیلمیش ناخیشلار یاخشی گؤرونور. ناخیشلار هندهسی، نباتی و حئیوانی اورنامئنتلردن (زينتلردن) ترتیب ائدیلمیشدیر. اونلارین ان سادهلری آغزی گئن، گؤودهسی ایسه سلیندریک فورمادا اوْلان گیل قابلاردیر. بئله کیچیک حجملی سو قابلاری دالغاواری، دامارلارا بؤلونموش اوچبوجاق، پاخلاوا، آغاج شکیللی و س. ناخیشلارلا بزدیلمیشدیر.
بیر چوخ قابلارین گؤودهسی یوخاری گئتدیکجه دارالدیغی کیمی، اونلارین آلت حیصصهلری ده آشاغی گئتدیکجه دارالدیلمیش و بئلهلیکله اونلار بیکونیک بیر شکیل آلمیشدیر. اوتوراجاقلارین کونوسواری یارادیلماسی ممولاتلارین پلاستیک گؤزللیگینی آرتیرمیشدیر. بۇ بدیعی تأثیری داها دا قووتلندیرمک اوچون اوستالار، گؤودهسی بیکونیک شکیلده حاضیرلانمیش قابلاری، داییروی اوتوراجاغی اوْلان سیلیندریک دایاق اوزرینده حاضیرلاییردیلار. بعضن سلیندریک فورمالی قابلارین آشاغی اوتوراجاق حیصصهسی ده
بو دؤورون دولوسچولاری هم پلاستیک فورمالار، هم ده دئکوراتو ناخیشلار ساحهسینده زنگین بدیعی ایرث قویوب گئتمیشلر. بونا میثال اولاراق ائ.ا. III مینایللیکده تپسیالکدا و ائ.ا. II مینایللیکده تپگیاندا حاضیرلانمیش بویالی گیل قابلاری گؤسترمک اولار. تپسیالک اوستالارینین بۇ دولوسچولوق مکتبی سوْنراکی دؤورلرده میدیا بدیعی کئرامیکاسینا گوجلو تأثیر گؤسترمیشدیر. بیر قایدا اولاراق میدیا دولوس ممولاتلاری یئرلی، قدیم دولوسچولوق عنعنهلری اساسیندا یارائدیلیردی. اونلاردا اوْلان پلاستیک فورمالارین آهنگدارلیغی، تصویر و اورنامئنت موتیولرینین ریتمیک دوزولوشو ائنئولیت دؤورو اوستالارینین کشفینین نتیجهسیدیر.
میدیانین قوزئی-باتی رایونونداکی نهاوندده تاپیلمیش تونج دؤورونه (ائ.ا. II مینیللیک) عایید تکقولپ سلیندریک فورمالی گیل قابین اوستونده فانتاستیک بیر حئیوان تصویر ائدیلمیشدیر. قانادلی، تکبوینوزلو، ایلان قویروقلو، شیر بنزر بۇ حئیوان، تدقیقاتیلارین فیکرینجه شر تانریسی، اؤلولر دونیاسینین پادیشاهی ساییلان اهریمانین سیمبولیک تصویریدیر. اهریمانین
ائ.ا. XII – X عصرلره عایید تپسیالک دولوسچولاری پلاستیک فورما و دئکوراتیو ناخیش ساحهسیندکی آختاریشلارینی داوام ائتدیرهرک بیر سیرا یئنی کئرامیکا نومونهلری یاراتمیشلار. اونلارین ایچینده بئلیندن سیزیلمیش سیلیندر شکیللی قابلار، گؤودهسی کوروی شکیللی، کیچیک حجملی اوستو شاهمات ناخیشلی بویالی قابلار و اوچایاقلی تکقولپ کئرامیک ممولاتلار دیققتی جلب ائدیر. کیچیکحجملی، آلچاق داییروی اوتوراجاغی و گئنیش آغزی اوْلان بۇ تکقولپ بویالی قابلار کوتلهوی شکیلده حاضیرلانیرمیش. اونلارین اوستو یاناکی چکیلمیش دوز خطلر، داما-داما ناخیشلار، گونشین رمزی تصویرلری و س. ایله بزدیلیردی. بۇ جور دولوسچولوق ممولاتلار معیشتده گئنیش ایشلدیلیردی.
خط ۳۹۶:
=== مئعمارلیق ===
بابا-جانتپه آدلانان ایری مسکن مادا مدنییتینین، خوصوصیله تیکینتی صنعتینین و مئعمارلیغینین ماراقلی عابیدهلریندن بیریدیر. بۇ مسکن لوریستانیین پی-ائ-کوه آدلی یئرینده، بیر نئچه تپهده یئرلشمیشدیر. همین مسکن چوخطبقهلیدیر، II و III دمیر دؤورلرینی (ائ.ا. X-VI عصرلری) ایحاطه ائدیر. مسکنین ائرکن طبقهلری مادایا قدرکی زامانا عاییددیر. عابیدهنین یالنیز یوخاری طبقهسی ائرکن مادا دؤورو ایله باغلیدیر. بۇ مسکن مدنیت عابیدهلرینه و مئعمارلیق دئتاللارنا گؤره مادا مئمارلیغینین همداندان
نوشی-جانتپه کومپلئکسی گئنیش وادی اوزرینده یوکسهلن طبیعی تپهنین زیروهسینده یئرلشمیشدیر، اساساً، ایکی معبددن، "قالاچادان" و سوتونلو زالدان عبارتدیر. مئعمارلیق باخیمیندان چوخ مورککب اوْلان مرکزی اود معبدی داها ماراقلیدیر. بو، سجدهگاها و مینبره مالیک اولان، مرتبهلی رومب شکلینده اوجالدیلمیش هوندور قوللهدیر. همین قوللهده "موقددس" اود آلوولانیردی و بۇ اودون ایزلری قارالمیش چی کرپیجلر اوزرینده قالمیشدیر. گؤرونور، بۇ معبد نوشی-جانتپه اراضیسینده یالنیز ان قدیم تیکیلی دئییل، هابئله میدیادا زردوشتیلیگین بوتون طلبلرینه جاواب وئرن ایلک مازدایستیک اوبیئکت ایدی.
|