زلزله: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ک ←‏حاققین‌دا: تشککول|نئیترال |آتموسفئر| ایددیعا| اوستان‌لری| واشینگتون|سرعت|سرعتلی|فیرانسه| بئلچیکا|دانیمارکا|آفریکا|بئی using AWB
ک اساسن+سهون+مثلن>>>اساسا+سهوا+مثلا using AWB
خط ۱۴:
 
== ژئومورفولوژی مؤدتی ==
تئکتونیک پرو­سئسلر نتیجه‌سین‌ده یارانان یئر­آلتی تکان و یئر سطحینین تیتره‌ییشی. اونون گۆجو بؤیۆکلوک مقیاسی و یا ائنرژی درجه‌سی ایله، سطحی تاثیری‌نین آغیرلیغی مئقیاسینین بالل درجه‌سی/ /ریشتئر، مئرکال‌لی/ ایله قیمت­لندیریلیر. هر ایل یئرده قئیده آلینان زلزله‌لرین میقداری یوز مینلره چاتیر، آنجاق اوْنلارین جزعی بیر حیسه‌سی داغینتییا سبب اوْلۇر /مثلنمثلاً: شاماخی - ۱۹۰۲، سان-فرانسیسکو- ۱۹۰۶، توکیو - ۱۹۲۳، آشقاباد -۱۹۴۸، شیلی- ۱۹۶۰، اهر-ورزقان ۲۰۱۲، ایزمیت 1999 و باشقالاری <ref>[https://ia601500.us.archive.org/13/items/GeomorfolojiTerminlerinIzahliLugeti/geomorfoloji%20terminlerin%20izahli%20lugeti.pdf Zəlzələ] Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. — Bakı: "Elm", 2012. — Səhifələrin sayı: 326. — Səh.: 177. — ISBN 978-9952-453-14-0.</ref>.
 
== حاققین‌دا ==
یئرین مۆختلیف داش‌لاردان تشکیل اوْلۇنماسی، یئرین داخیلی قاتلاریندا اوْلان دما و فیشار فرقی نتیجه‌سین‌ده لیتوْسفئرده مۆختلیف پروْسئسلر گئدیر. بو پروْسئسلر منشه‌یینه گؤره داخیلی (ائندوگئن) و خاریجی (ائکزوگئن) اوْلۇر. داخیلی پروسئسلر یئر سطحین‌ده یوکسک‌لیک و چؤکک‌لیکلری یارادیر. داش‌لارین یاتیم فورمالارینی پوْزۇر، وۇلکان و زلزه‌له‌لری یارادیر. لیتوْسفئرده چاتلارین، قیریشیقلارین عمله گلمه‌سی ایله موشاهیده اوْلۇنان شاقۇلی و اۇفۇقی حرکتلر تئکتوْنیک حرکتلر آدلانییر. بو پروسئسلرین تأثیری نتیجه‌سین‌ده داش لایلاری اۇفۇقی، ماییلی، شاقۇلی وضعیت آلیر و یا چاتلارلا مۆختلیف حیسه‌لره آیریلیر<ref>Stephen Marshak, Earth: Portrait of a Planet (New York: W. W. Norton & Company, 2001): 305–6.</ref>.
 
شاقۇلی حرکتلر - دوزه‌ن‌لیکلره نیسبته‌ن داغلاردا داها سۆرعتله گئدیر. یئرین داخیلین‌ده باش وئرن پروسئسلر سطح‌ده تدریجی، چۆخسرلیک قالخما و ائنمه‌یه سبب اوْلۇر. مثلنمثلاً: هۆلند اؤلکه‌سی هر ایل ۳ م.م. ائنیر، سکاندیناوییا یاریم‌آداسی ایسه ۱ س.م. قالخیر. شاقۇلی حرکتلر نتیجه‌سین‌ده ائنمیش ساحه قرابئن (گودال)، قالخمیش ساحه ایسه هورست آدلانیر. قرابئنلرین سو ایله دولماسی نتیجه‌سین‌ده بایکال، اۇرمییه و وان کیمی گؤللر یارانیب. قرابئن و هورستلار پیلله شکلین‌ده اوْلدوق‌دا فایادلانیر. اۆفۆقی حرکتلر ده شاقۇلی حرکتلر کیمی تدریجه‌ن باش وئریر. تئکتونیک چاتلارلا پارچالانمdش لیتۇسفئر تاوالاری اۆست اؤرتوک سطحی ایله ایلده ۲-۳ س.م. سۆرعتله «سۇرۇشه‌رک» حرکت ائدیر. اۇفۇقی حرکتلر نتیجه‌سین‌ده ائنمیش ساحه آنتی‌کلینال (Anticline) و قالخمیش ساحه ایسه سینکلینال (Syncline) آدلانیر<ref>"Liquefaction," in Earthquake Glossary of the United States Geological Survey, date accessed: April 23, 2017. https://earthquake.usgs.gov/learn/glossary/?term=liquefaction</ref>.
 
زلزله‌نی «سئیسموْقراف» آدلی جیهازلا اؤلچۇرلر. زلزله‌لر داغdدdجی تأثیرینه گؤره ۱۲ رده‌لی ریشتئر جدولی ایله قیمتلندیریلیر. باش وئرن داغdنتdلارا گؤره زلزله‌لر مئرکال‌لی جدولی ایله قیمتلندیریلیر. زلزله‌لر یئر قابdغ‌ینین فعال وۇلکانیزم زۇنالارین‌دا داها چوخ تکرارلانdر. هر ایل دونیادا ۱۰۰ مینلرله زلزله باش وئریر کی، اونلارین دا ۱۵-۲۰-سی داها فلاکت‌لی اوْلۇر. اونلار اساساً اوکئانلاردا باش وئریر<ref>Simon J. Day, "Landslides," in Encyclopedia of the Natural World Ser.: Encyclopedia of Islands ed. Rosemary Gillespie and David Clague (California: University of California Press, 2009): 535.</ref>.
خط ۴۷:
== دئنوداسییا زلزله‌لری ==
 
دئنوداسییا زلزله‌لری تورپاغا سۆزۆله‌ن سۇ، اوْنۇن بعضی حیسسه‌لرینی حل ائدیر و اؤزۇ ایله آپارdر. یئرآلتd سۇلار داغdدdجی فعالییتی آسان‌لdقلا حل اوْلان داشلاردا، مثلن،مثلاً، داش، دوز، گیپس، اهنگ‌داشی و اینکیشاف ائتدیی یئرلرده میدانا چdخdر. بۇ سۇلارین یئرینه بوْشلۇقلار و یا ماغارالار عمله گلیر. زامان کئچدیکجه همین بوشلوقلارین تاوان حیسسه‌لری آغdرلdق قوه‌سینین تأثیری آلتdن‌دا آشاغی اۇچۇر و شیددت‌لی یئره دیه‌رک زلزله‌نین عمله گلمه‌سینه سبب اوْلۇر.
موشاهیده‌لر گؤستریر کی، اۇچما بیردن-بیره باش وئریرسه، زلزله بیر نئچه دقیقه‌دن آرتیق داوام ائتمیر. بعضه‌ن سئیسمیک حرکتلر بیر نئچه زلزله شکلین‌ده مئیدانا چdخdر. بیر ضربه‌نین آردdنجا ایکینجی و سونراکی‌لار حیسس اوْلۇنۇر: بۇرادا آیرd-آیرd زلزله‌لر آراسdن‌داکی فاصیله بیر نئچه گون اوْلا بیلر. همین حادیثه‌نین سببی اوْدۇر کی، عمله گلمیش باش ضربه همین ماغارانین باشقا یئرلرین‌ده و قونشو ماغارالاردا مۇوازینتین پوْزۇلماسی و علاوه اۇچقۇنلارdن عمله گلمه‌سینه سبب اوْلۇر.
«https://azb.wikipedia.org/wiki/زلزله»-دن آلینمیش‌دیر