</noinclude>
'''سئر وینستون لئونارد ایسپئنسئرایسئنئر چرچیل''' (اینگلیزجه. Sir Winston Leonard Spencer-Churchill؛ د. ۳۰ نویابر،ن'''وامب'''بر، ۱۸۷۴ - اؤ. ۲۴ ژانویه، ۱۹۶۵) — [[اینگیلیس]] سیاسی و دؤولت خادیمی، ناطیق و [[یازیچی|یازؽچؽ]]، ۱۹۴۰-۱۹۴۵ و ۱۹۵۱-۱۹۵۵-جی ایللرده [[بؤیوک بریتانیا|بؤیۆک بریتانییانؽن]] باش ناظیری و دۆنیانؽن بۇگۆنکۇبۇگۆن[[بؤیوک بریتانیا|و]]ۇ سیماسؽنؽ مۆعیینلشدیرنمۆع[[بؤیوک بریتانیا|ن]]<nowiki/>نلشدیرن اساس شخصلردن بیری. آدؽ تاریخده ۱۰۰ ان چوخ اؤیرنیلمیش شخصیتلر سیاهؽسؽنا ۴۶-جی شخص اوْلاراق داخیل ائدیلیب.
== حایاتؽ ==
وینستون چرچیل ۱۸۷۴-جۆ ایل نویابرؽننووامبرؽن ۳۰-دا بلئنهئیمبلنهئیم شهرینده قادؽنلارؽن سوْیۇنما اوْتاغؽندا دۆنیایا گؤز آچمؽشدؽر. اوْ، آتا طرفدن هئرسوقهرسوق مارلبۇرونون نسلیندن ایدی. آنا طرفدن ایسه آدمیرال فرئنسیسفرنسیس درئیکه قوْهۇملۇغۇ چاتؽردؽ.
چرچیل ۱۸۹۵-جی ایلده اوْردۇیا داخیل اوْلمۇش، [[هیندیستان]] و [[سودان]]دا حربی سفرلرده ایشتیراک ائتمیشدیر. ۱۸۹۹-۱۹۰۲-جی ایللرده اینگیلیس-بۇر مۆحاریبهسی زامانی "Morning Post" قزئتینینقزتینین حربی مۆخبیری وظیفهسینده اوْلارکن اسیر دۆشمۆشدۆر. اسیرلیکدن قاچماغؽ باجاران وینستون سیاسی فعالیته باشلایؽر. مۆحافیظکارلار پارتییاسیندان مجلیسه سئچیلیر، لاکین ۱۹۰۴-جو ایلین آپرئلیندهآوریلینده چئمبئرلئنهچِمبرلِنه اعتراض اوْلاراق لیبئراللارؽنلیبراللارؽن طرفینه کئچمیر.
ئراللارؽن طرفینه کئچمیر. ۱۹۰۵-۱۹۱۱-جی ایللر عرضینده اوْ، کولونییالار ناظیری، تیجارت ناظیری، داخیلی ایشلر ناظیری وظیفهسینده چالؽشمؽشدیر. ۱۹۱۱-۱۹۱۵-جی ایللرده ایسه حربی دنیز ناظیری وظیفهسینده اوْلارکن بریتانییابریتاییا دوْنانماسؽنی آلمانییا ایله گلهجک مۆحاریبهیه حاضؽرلایؽر. ۱۹۱۵-جی ایلین فئورالؽنداایلینوریهسیندهدا چرچیلین امری ایله کئچیریلن گئلیبۇلوکئچیریلنِگئلیبۇلو و داردانئلهداردِنئله هۆجۆم عملیاتی اۇغۇرسۇز اوْلۇر. ۱۹۱۵-جی ایلین اوْرتالارؽندا چرچیل آدمیراللؽقدان ایستئفاایعتئفا وئردیینیوئرگییینی بیلدیریر.
[[فایل:Churchhill_03.jpg|بندانگشتی|وینستون چرچیل حربی گئییمده (1895)]]
۱۹۱۷-جی ایلده لوید جورجۇن کؤمکیلهکؤمَگیله ائتیلافی حکومتینینحؤکومتینین ترکیبینه گتیریلیر. حربی ناظیر وظیفهسینه تعیین ائدیلن چرچیل گئنیش سایدا تانک ایستئحصالیناایستحصالینا باشلایؽر و بۇنا گؤره "تانکلارؽن آتاسؽ" لقبینی قازانؽر. ۱۹۱۷-جی ایلده [[روسییا|روسیهده]]دا اوْکتیابراوْکتوبر اینقیلابؽندان سوْنرا، بۇلشئویکلرهبۇلشویکلره قارشؽ "۱۴ دؤولتین یۆرۆشۆ" پلانؽنؽ حاضؽرلایؽر.
۱۹۱۸-۱۹۲۲-جی ایللرده حربی ناظیر و آویاسییا ناظیری اوْلان چرچیل ۱۹۲۴-۱۹۲۹-جو ایللرده ایستئنلیایستنلی بۇلدوین حکومتیندهحؤکومتینده مالییهمالیّه ناظیری وظیفهسینده چالؽشؽر.
== ۲-جی دۆنیا مۆحاریبهسی ایللرینده ==
۱۹۳۹-۱۹۴۰-جی ایللرده چرچیل حربی دنیز ناظیری وظیفهسینده چالؽشؽر. ۱۹۴۰-جی ایل مایینمئیین ۱۰-دا وئرماختینورماختین فرانسایافرانسهیه هۆجۆمۆ ایله مۆدافیعه ناظیری وظیفهسینه تعیین اوْلۇنۇر. نمایندهلر پالاتاسینین صدری سئچیلیر. ایلین سوْنۇندا ایسه مۆحافیظکارلارؽن لیدئریلیدری کیمی بؤیۆک بریتانییانؽنبریتانیانؽن باش ناظیری اۆلۇر.
چرچیل ۱۹۴۱-جی ایل ایونونژوئنین ۱۲-ده شوروی ایله انگلستاناینگیلیستان آراسؽندا امکداشلؽق مۆقاویلهسی ایمضالانماسؽنا نایلناییل اۆلۇر. ۱۹۴۱-جی ایل ایونونژوئنین ۲۲-سی - آلمانییانؽنآلمانؽن شوروی-یه هۆجۆم ائتدییائتدیگی گۆن چرچیل لندن رادیوْسۇ ایله چؽخؽشیندا شوروی-نی دستکلهدیینیدستکلهدیگینی بیلدیریر. ۱۹۴۲-جی ایل ژانویهنین ۱-ده پرئزیدئنتپرزیدنت روزوئلت،روزولت، باش ناظیر چرچیل، شوروی-نین سفیری میخایل لیتوینوو و چینین سفیری T.Sunq روزوئلتینروزولتین کابینئتیندهکابینتینده "بیرلشمیش میللتلرین نیظامنامهسی" آدلؽ سندی ایمضالایؽرلار.
بیرلشمیش میللتلر ایفادهسی چرچیلین فیکریدیر. اوْ، بایرونون شعیریندهکی "گلهجگین بیرلشمیش میللتلرینین قؽلؽنجی" میصراسؽندان بیرلشمیش میللتلر سؤز بیرلشمهسینی یئنی یاراناجاق تشکیلاتؽن آدؽ کیمی گؤتۆرۆر.
۱۹۴۳-جو ایل ۲۸ نویابرنووامبر-۱ دئکابردسامبر تاریخلرینده آنتیهیتلئرآنتیهیتلر ائتیلاف لیدئرلرینینلیدرلرینین - شوروی، آمئریکاآمریکا و بؤیۆک بریتانییانؽنبریتانیانؽن ایشتیراکی ایله کئچیریلن تئهرانتهران کوْنفرانسؽندا چرچیل ۲-جی جبههنین آچؽلماسؽنا قطعی اعتراضینی بیلدیریر. بۇ کوْنفرانسدان سوْنرا اوْ، لئدیلِدی وایوْلئتوایوْلت بۇنئمبۇنِم کارتئرهکارتِره بئله سؤیلمیشدی: "حیاتؽمدا بیرینجی دفعه آنلادؽم کی، بیز کیچیک خالقؽق. منیم ساغؽمدا روس آیؽسی، سوْلۇمدا ایسه آمئریکاآمریکا بیزوْنو اوْتۇرمۇشدۇ. بۇ ایکی نهنگین اوْرتاسؽندا ایسه بالاجا اینگیلیس ائششگی ایلشمیشدی."
۱۹۴۵-جی ایل ۸ مایدامئیده اوْ.چرچیل [[آلمانییا|آلمانی]]نؽنن تسلیمی بارهده ایلک خبری وئریر. آلمانییانؽنیآلمانین تسلیمیندانتسلیمیندن سوْنرا چئرچیلچرچیل آمئریکاآمریکا اوْردۇلارؽنؽن شرقه دوْغرۇ ایرهلیلهمهسینین دایانماماسؽنی طلب ائدیر. شوروی، [[آمئریکا|آمریکا]] و انگلستاناینگیلیستان حکۆمتلرینینحؤکۆمتلرینین ایشتیراک ائتدییائتدیگی پوتسدام کوْنفرانسیندا (۱۹۴۵-جی ایل، ۱۷ ایوْلژوئیه-۲ آوقوستآقوست) چرچیلین اساس مقصدی آلمانییانؽنآلمانؽن ایشغال منطقهلرینین اؤزل سرحدلری مویینلشدیریلرکنمۆعینلشدیریلرکن سووئتسوْوِت ایتتیفاقؽناایتیفاقؽنا گذشته گئتمهمک، حقوقلارؽنی محدودلاشدؽرماق اوْلدۇ.
[[فایل:Yalta_summit_1945_with_Churchill,_Roosevelt,_Stalin.jpg|بندانگشتی|چرچیل، روزوئلت و استالین یالتا کوْنفرانسیندا]]
== فۇلتوْن چؽخؽشؽ ==
وینستون چرچیل ۱۹۴۶-جی ایل مارتینمارسین ۵-ده آمئریکاآمریکا-این [[میزوری ایالتی|میزوری ایالتینین ]] فۇلتوْن شهریندهکی وئستمینستئروستمینستر کوللئجیندهکالجینده سسلندیردییسسلندیردیگی "صۆلحۆن ازهلهلری" آدلؽ چؽخؽشؽندا "باتؽ دئموکراسیسؽنیدموکراسیسؽنی شوروی و دۆنیا کوْمۇنیزمی تهلوکهسینهتهلۆکهسینه قارشؽ بیرلشمهیهبیرلشمهگه و اینگیلیس دیللی خالقلارؽن قارداشلؽق آسسوسیاسییاسینیآسوسیاسینی" یاراتماغا چاغؽرؽر. چرچیل ایلک اوْلاراق سووئتلرهسوْوتلره قارشؽ "دمیر پرده"نین یارادؽلماسؽ ایدهسینی ایرهلی سۆرۆر. بۇ "دمیر پرده" دوْغۇ و باتؽ آوروپااوروپا آراسؽندا (بالتیکده شئچیندنشچیندن - آدریاتیکدهکی تریئستهتریسته کیمی) چکیلمهلی ایدی.
== سیاسی فعالیتینین سوْن دؤورلری ==
چرچیل ۱۹ سئنتیابرسپتامبر ۱۹۴۶-جی ایلده ایسوئچرهنینسوئیسین سوریخزوریخ شهرینین اوْنیوئرسیتئتیندهبیلیمیوردوندا "اوْیان، آوروپااوروپا" آدلؽ چؽخؽش ائدیر. اوْ، آوروپااوروپا دؤولتلرینه مراجعتمۆراجیعت ائدرک، اوْنلارؽ آوروپااوروپا بیرلشمیش ایشتاتلارؽایالتلری یاراتماغا، آلمانییاآلمان و باتؽ آوروپااوروپا دؤولتلرینی بیرگه اتفاقاایتیفاقا چاغؽرؽر. چرچیل ۱۹۵۱-۱۹۵۵-جی للردهایللرده یئنیدن بؤیۆک بریتانییانؽنبریتانیانؽن باش ناظیری اۆلۇر. ۱۹۵۵-جی ایلین آپرئلیندهآوریلینده اؤز سلامتلؽغؽ ایله (بئیینه قان سیزماسی) ایلگیلی اوْلاراق حاکمیتدنحاکیمیتدن ایمتینا ائتدیینیائتدیگینی بیلدیریر.
== اؤلۆمۆ ==
اوْ، ۸۰ یاشؽندان افسردهلیکدنافسۆردهلیکدن اذیت چکمهیهچکمهگه باشلایؽر و روحی سارسؽنتؽلار کئچیریر. اؤمرونونعؤمرۆنون سوْن ۱۰ ایلینی یالنؽز یاشاماغا اۆستۆنلۆک وئریر. ۱۹۶۵-جی ایلین ژانویهنین ۲۴-ده چرچیل اؤلوم یاتاغؽندا بۇ سوْن سؤزلری دئییر: "هر شئی نئجه جانسؽخؽجؽدؽر".
[[فایل:Churchill_V_sign_HU_55521.jpg|بندانگشتی|چؽرچیل قازانما سیمگهسین گؤستررکن]]
== ادبی فعالیتی ==
وینستون لئونارد ایسپئنسئرایسپنسر چرچیل [[ادبیات]] ساحهسینده [[نوبل اؤدولو|نوبئلنوبل اؤدۆلۆ]] آلان ایلک و تک حکومتحؤکومت باشچؽسؽدؽر. یارؽم عصر عرضینده بؤیۆک بریتانییابریتانیا دؤولتینه صداقتله خیدمت ائدن، اوْنون بیر چوخ اۇغۇرلارؽنا ایمضاسینی آتان چرچیل تکجه بؤیۆک سیاستچی دئییل، هم ده زمانهسینین گؤرکملیگؤرکملی یارادؽجؽ شخصیتلریندن بیری ایدی.
اصلینده اوْنۇ سیاست زیروهسینه آپاران یوْل دا یارادؽجؽ امکدن – ژورنالیستلیکدن باشلانمؽشدی. هیندیستانینهیندوستانین قوزئی-باتؽ سرحددینده خیدمت ائتدیگی ۱۸۹۶-۱۸۹۷-جی ایللرده ده چرچیل حربی وظیفه بۇرجلارؽنؽ یئرینه یئتیرمکله بیر سؽرادا یارادؽجؽلیغینی دا داوام ائتدیرمیشدی. بۇ دؤورده اوْ، "مالاکاند صحرا حیسسهلرینین تاریخی" کیتابؽنؽ، هابئله ایلک و سوْن بدیعی اثرینی – "ساوْرانولا، لااۇرانییادا اینقیلابؽن تاریخی" رومانؽنؽ یازمؽشدی.
۱۸۹۹-جۆ ایلده ایسه چرچیل هم ظابیط، هم ده "Morning Post" قزئتینینقزتینین حربی مۆخبیری کیمی لوْرد کیتچئنئرینکیتچِنرین رهبرلیگی ایله سوداناسودانا گؤندریلهنگؤندریلن نیل حربی سفرینده ایشتیراک ائتمیشدی. توْپلادؽغؽ ماتئریاللارماتریاللار اساسیندا "چای مۆحاریبهسی. سودانؽن یئنی فتحینین تاریخی" (۱۸۹۹) کیتابینی چاپ ائتدیرمیشدی.
مۆحافیظکارلار پارتییاسؽندانپارتیاسؽندان مجلیسه سئچیلمک پلانؽ باش تۇتمایاندا چرچیل "Morning Star"ین حربی مۆخبیری کیمی بۇ دفعه دۆنیانؽن دیگرباشقا بیر قاینار نقطهسینهنوقطهسینه - اینگیلیسلرله بۇرلار آراسؽندا مۆحاریبهنین یئنیدن آلوولاندؽغؽ گونئی آفریقایا گئتمیشدی. باشگیجللندیریجی آفریقا ماجرالارؽندان –اسیرلیکدن، قیسا مۆددتلیمۆدتلی حبسدن سوْنرا اوْ قهرمان کیمی انگلستانااینگیلیستانا دؤنموشدو. چرچیل ۱۹۰۸-جی ایلدهنایلدن باشلایاراق مۆختلیف واختلاردا بؤیۆک بریتانییابریتانیا حکومتیندهحؤکومتینده موستملکهلرمۆستملکهلر ناظیرینین موعاوْینی، داخیلی ایشلر ناظیری، مۆدافیعه ناظیری – آدمیراللیغین بیرینجی لوْردۇ، حربی صنایع ناظیری، موستملکهلرمۆستملکهلر ناظیری، مالییهمالیّه ناظیری، ایکی دفعه باش ناظیر وظیفهلرینی تۇتمۇشدۇ. هر ایکی دۆنیا مۆحاریبهسی زامانی انگلستاننؽناینگیلیستانؽن دؤولت سۆکانؽ بۇ مۆدریک و اۇزاقگؤرهناۇزاقگؤرن سیاسی لیدئرینلیدرین الیندهالینده اوْلمۇشدۇاوْلموشدو. چرچیل بریتانییانؽنبریتانیانؽن هر ایکی ساوْاشدان مینیمال ایتکیلرله چؽخماسؽنؽ تأمین ائتمیشدی.
و بۆتۆن بۇ سوْن درجه مورککبمۆرکب دؤولت ایشلریندن آزاجؽق واخت تاپان کیمی اوْ، یازماقلا مشغول اوْلمۇشدۇاوْلموشدو. تکجه قلمیندن چؽخان اثرلرین آدلارؽ چرچیلین ماراق دایرهسی و درین ذکاسی حاققیندا تصووۆرتصوۆر یارادؽر. ۱۹۲۳-۱۹۲۹-جو ایللرده اوْ، بیرینجی دۆنیا مۆحاریبهسینین تاریخینی عکس ائتدیرن دؤرد جیلدلیک "دۆنیا بحرانؽبوحرانؽ" کیتابؽنؽ یازمؽشدؽ. اینگیلیس تاریخچیسی تروپئرتروپِر-رووئررووِر بۇ کیتابی "تاریخده ان پارلاق حربی مئموارلارمِموارلار" کیمی دیرلندیرمیشدی.
مجلیسه سئچیلمهدیگی، دؤولت ایشیندن کناردا قالدؽغؽ ۱۹۲۹-۱۹۳۹-جو ایللرده چرچیل بۆتۆن قۆوهسینی یارادؽجؽلؽغا وئرمیش، نسلینین تاریخینه مۆراجیعت ائدرک دؤرد جیلدلیک "مالبۇرو. اوْنۇن حیاتؽ و دؤورۇ" اثرینی یازمؽشدؽ.
چرچیل غئیری-عادی ایستعدادا مالیک ناطیق ایدی. شیفاهی چؽخؽشلارؽنؽن هر بیری اصلینده اؤز ریتمی، انشاسی،اینشاسی، سوژئتیسوژتی اوْلان بیتکین اثر سایؽلا بیلردی. فاشیستلر انگلستانااینگیلیستانا هۆجۆملرینی گۆجلۆلشدیرنده اوْ، باش ناظیر کیمی خآلقاخالقا مراجعتلهمۆراجیعتله دئمیشدی: "بیز اؤز آدامؽزؽ نهیین باهاسؽنا اوْلۇرسا اوْلسوْن مۆدافیعه ائدهجهییک. بیز دنیز ساحیللرینده وۇرۇشاجاغؽق. بیز چؤللرده و کۆچهلرده وۇرۇشاجاغؽق. بیز داغلاردا ووۇرۇشاجاغؽق. بیز هئچ زامان تسلیم اوْلمایاجاغؽق!"
ایکینجی دۆنیا مۆحاریبهسی باشا چاتاندا اوْ، ترکیبینه آلمانییانؽنآلمانؽن دا داخیل اوْلدوغو آوروپااوروپا بیرلشمیش اؤلکهلرینی – ایندیکی آورۇپااورۇپا بیرلیگی موْدئلینیموْدلینی تکلیف ائتمیشدی. ۱۹۴۸-۱۹۵۴-جۆ ایللرده چرچیل آلتؽ جیلدلیک "ایکینجی دۆنیا مۆحاریبهسی" اثرینی یازمؽشدؽ. بۇ اثرده تاریخی فاکتلارلا شخصی مئموارلارمموارلار سوْن درجه باجارؽقلا اۇزلاشدؽرؽلمؽشدؽ.
۱۹۵۳-جۆ ایلده، وینستون چرچیل سوْنونجو دفعه بؤیۆک بریتانییانؽنبریتانیانؽن باش ناظیری اوْلدۇغۇ دؤورده ایسوئچسوئد آکادئمییاسیآکادمیسی اوْنو "تاریخی و بیوقرافیک کاراکتئرلیکاراکترلی اثرلرینین بؤیۆک اوْستالؽغؽنا، هابئله ان یوکسک اینسانی دیرلرین مۆدافیعهسینه یؤنلمیش پارلاق ناطیقلیک مهارتینه گؤره" یئکدیللیکلهیکدیللیکله نوبئلنوبل اؤدۆلینهاؤدۆلۆنه لاییق بیلمیشدی.<ref>Nadir Qocabəyli, Portret: Uinston Çörçil. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almış nəhəng siyasətçi. kult.az 08.06.2008</ref> تقدیمات مراسیمینین کئچیریلدیگی گۆن – دئکابریندسامبرین ۱۰-دا چرچیل باهام آداملارؽندا بئینلخآلقبئینالخالق کوْنفرانسدا اوْلدوغۇندان اؤدۆلیاؤدۆلۆ ایسوئچسوئد کرالؽندان یاریم عصره یاخؽن بیرگه عؤمۇر سۆردۆیۆسۆردۆگۆ حیات یوْلداشؽ کلئمئنتیناکلمنتینا هوزئرهوزِر آلمؽشدؽ.
اؤمرونونعؤمرۆنون سوْنوندا، یاشؽنا و سلامتلیگینه گؤره سیاسی فعالیتدن اوْزاقلاشدؽغؽ دؤورده چرچیل دؤرد جیلدلیک "اینگیلیسدیللی خالقلارؽن تاریخی" تدقیقاتؽنی تاماملامؽشدؽ. گؤزل رسم اثرلری و بننالؽقبنّالؽق صنعتینین سیرلرینه بلدلیگی ده باش ناظیرین صنعته یاد اوْلمادؽغؽنؽن علاوْه دلیل-ثبۇتلارؽ سایؽلا بیلر.
وینستون چرچیل کیفایت قدر اؤزۆن حیاتؽ و سیاسی دؤورونده بیر چوخ دۆنیا اؤلکهلرینین عالی اؤدۆللارؽنهاؤدۆللرینه لاییق گؤرۆلمۆشدۆ. اوْنلارؽن سؽراسؽندا نوبئلنوبل اؤدۆلۆنۆن دا طبیعی و قانونااۇیغۇن یئری واردؽر.
== اؤدۆللری ==
۱۹۵۳-جو ایلده ادبیات ساحهسینده نوبئلنوبل اؤدۆلۆ آلؽر. همین ایلده کرالیچاکرالیچه ۲-جی ائلیزابئتالیزابت طرفیندن "باغلاما اوْردئنیاوْردنی"نه لاییق گؤرۆلۆر. ۱۹۶۳-جو ایلده ایسه آمئریکاآمریکا-نؽن فخری وطنداشؽ اوْلۇر.
۲۰۰۲-جی ایلده بیرلشمیش کراللؽقدا "ببج" تئلئرادیوشیرکتیتلرادیو شیرکتی طرفیندن کئچیریلمیش ۱ میلیوندان چوخ اینسانؽن ایشتیراک ائتدیگی سوسیوْلوژی سوْرغۇدا وینستون چرچیل بۆتۆن دؤورلرین ان داهی بریتانییالؽسؽبریتانیالؽسؽ سئچیلیر.
== ماراقلی فاکتلارگئرچکلر ==
چرچیل گۆنده ۱۵ سیقارئتسیقار چکیرمیش.
==قایناقلار==
|