</noinclude>
'''سئر وینستون لئونارد ایسپنئئرایسپئنسئر چرچیل''' (اینگلیزجه. Sir Winston Leonard Spencer-Churchill؛ د. ۳۰ ن'''وامب'''بر،نویابر، ۱۸۷۴ - اؤ. ۲۴ ژانویه، ۱۹۶۵) — [[اینگیلیس]] سیاسی و دؤولت خادیمی، ناطیق و [[یازیچی|یازؽچؽ]]، ۱۹۴۰-۱۹۴۵ و ۱۹۵۱-۱۹۵۵-جی ایللرده [[بؤیوک بریتانیا|بؤیۆک بریتانییانؽن]] باش ناظیری و دۆنیانؽن بۇگۆن[[بؤیوک بریتانیا|و]]ۇبۇگۆنکۇ سیماسؽنؽ مۆع[[بؤیوک بریتانیا|ن]]<nowiki/>نلشدیرنمۆعیینلشدیرن اساس شخصلردن بیری. آدؽ تاریخده ۱۰۰ ان چوخ اؤیرنیلمیش شخصیتلر سیاهؽسؽنا ۴۶-جی شخص اوْلاراق داخیل ائدیلیب.
== حایاتؽ ==
وینستون چرچیل ۱۸۷۴-جۆ ایل نووامبرؽننویابرؽن ۳۰-دا بلنهئیمبلئنهئیم شهرینده قادؽنلارؽن سوْیۇنما اوْتاغؽندا دۆنیایا گؤز آچمؽشدؽر. اوْ، آتا طرفدن هرسوقهئرسوق مارلبۇرونون نسلیندن ایدی. آنا طرفدن ایسه آدمیرال فرنسیسفرئنسیس درئیکه قوْهۇملۇغۇ چاتؽردؽ.
چرچیل ۱۸۹۵-جی ایلده اوْردۇیا داخیل اوْلمۇش، [[هیندیستان]] و [[سودان]]دا حربی سفرلرده ایشتیراک ائتمیشدیر. ۱۸۹۹-۱۹۰۲-جی ایللرده اینگیلیس-بۇر مۆحاریبهسی زامانی "Morning Post" قزتینینقزئتینین حربی مۆخبیری وظیفهسینده اوْلارکن اسیر دۆشمۆشدۆر. اسیرلیکدن قاچماغؽ باجاران وینستون سیاسی فعالیته باشلایؽر. مۆحافیظکارلار پارتییاسیندان مجلیسه سئچیلیر، لاکین ۱۹۰۴-جو ایلین آوریلیندهآپرئلینده چِمبرلِنهچئمبئرلئنه اعتراض اوْلاراق لیبراللارؽنلیبئراللارؽن طرفینه کئچمیر.
ئراللارؽن طرفینه کئچمیر. ۱۹۰۵-۱۹۱۱-جی ایللر عرضینده اوْ، کولونییالار ناظیری، تیجارت ناظیری، داخیلی ایشلر ناظیری وظیفهسینده چالؽشمؽشدیر. ۱۹۱۱-۱۹۱۵-جی ایللرده ایسه حربی دنیز ناظیری وظیفهسینده اوْلارکن بریتاییابریتانییا دوْنانماسؽنی آلمانییا ایله گلهجک مۆحاریبهیه حاضؽرلایؽر. ۱۹۱۵-جی ایلینوریهسیندهداایلین فئورالؽندا چرچیلین امری ایله کئچیریلنِگئلیبۇلوکئچیریلن گئلیبۇلو و داردِنئلهداردانئله هۆجۆم عملیاتی اۇغۇرسۇز اوْلۇر. ۱۹۱۵-جی ایلین اوْرتالارؽندا چرچیل آدمیراللؽقدان ایعتئفاایستئفا وئرگییینیوئردیینی بیلدیریر.
[[فایل:Churchhill_03.jpg|بندانگشتی|وینستون چرچیل حربی گئییمده (1895)]]
۱۹۱۷-جی ایلده لوید جورجۇن کؤمَگیلهکؤمکیله ائتیلافی حؤکومتینینحکومتینین ترکیبینه گتیریلیر. حربی ناظیر وظیفهسینه تعیین ائدیلن چرچیل گئنیش سایدا تانک ایستحصالیناایستئحصالینا باشلایؽر و بۇنا گؤره "تانکلارؽن آتاسؽ" لقبینی قازانؽر. ۱۹۱۷-جی ایلده [[روسییا|روسیهده]]دا اوْکتوبراوْکتیابر اینقیلابؽندان سوْنرا، بۇلشویکلرهبۇلشئویکلره قارشؽ "۱۴ دؤولتین یۆرۆشۆ" پلانؽنؽ حاضؽرلایؽر.
۱۹۱۸-۱۹۲۲-جی ایللرده حربی ناظیر و آویاسییا ناظیری اوْلان چرچیل ۱۹۲۴-۱۹۲۹-جو ایللرده ایستنلیایستئنلی بۇلدوین حؤکومتیندهحکومتینده مالیّهمالییه ناظیری وظیفهسینده چالؽشؽر.
== ۲-جی دۆنیا مۆحاریبهسی ایللرینده ==
۱۹۳۹-۱۹۴۰-جی ایللرده چرچیل حربی دنیز ناظیری وظیفهسینده چالؽشؽر. ۱۹۴۰-جی ایل مئیینمایین ۱۰-دا ورماختینوئرماختین فرانسهیهفرانسایا هۆجۆمۆ ایله مۆدافیعه ناظیری وظیفهسینه تعیین اوْلۇنۇر. نمایندهلر پالاتاسینین صدری سئچیلیر. ایلین سوْنۇندا ایسه مۆحافیظکارلارؽن لیدریلیدئری کیمی بؤیۆک بریتانیانؽنبریتانییانؽن باش ناظیری اۆلۇر.
چرچیل ۱۹۴۱-جی ایل ژوئنینایونون ۱۲-ده شوروی ایله اینگیلیستانانگلستان آراسؽندا امکداشلؽق مۆقاویلهسی ایمضالانماسؽنا ناییلنایل اۆلۇر. ۱۹۴۱-جی ایل ژوئنینایونون ۲۲-سی - آلمانؽنآلمانییانؽن شوروی-یه هۆجۆم ائتدیگیائتدیی گۆن چرچیل لندن رادیوْسۇ ایله چؽخؽشیندا شوروی-نی دستکلهدیگینیدستکلهدیینی بیلدیریر. ۱۹۴۲-جی ایل ژانویهنین ۱-ده پرزیدنتپرئزیدئنت روزولت،روزوئلت، باش ناظیر چرچیل، شوروی-نین سفیری میخایل لیتوینوو و چینین سفیری T.Sunq روزولتینروزوئلتین کابینتیندهکابینئتینده "بیرلشمیش میللتلرین نیظامنامهسی" آدلؽ سندی ایمضالایؽرلار.
بیرلشمیش میللتلر ایفادهسی چرچیلین فیکریدیر. اوْ، بایرونون شعیریندهکی "گلهجگین بیرلشمیش میللتلرینین قؽلؽنجی" میصراسؽندان بیرلشمیش میللتلر سؤز بیرلشمهسینی یئنی یاراناجاق تشکیلاتؽن آدؽ کیمی گؤتۆرۆر.
۱۹۴۳-جو ایل ۲۸ نووامبرنویابر-۱ دسامبردئکابر تاریخلرینده آنتیهیتلرآنتیهیتلئر ائتیلاف لیدرلرینینلیدئرلرینین - شوروی، آمریکاآمئریکا و بؤیۆک بریتانیانؽنبریتانییانؽن ایشتیراکی ایله کئچیریلن تهرانتئهران کوْنفرانسؽندا چرچیل ۲-جی جبههنین آچؽلماسؽنا قطعی اعتراضینی بیلدیریر. بۇ کوْنفرانسدان سوْنرا اوْ، لِدیلئدی وایوْلتوایوْلئت بۇنِمبۇنئم کارتِرهکارتئره بئله سؤیلمیشدی: "حیاتؽمدا بیرینجی دفعه آنلادؽم کی، بیز کیچیک خالقؽق. منیم ساغؽمدا روس آیؽسی، سوْلۇمدا ایسه آمریکاآمئریکا بیزوْنو اوْتۇرمۇشدۇ. بۇ ایکی نهنگین اوْرتاسؽندا ایسه بالاجا اینگیلیس ائششگی ایلشمیشدی."
۱۹۴۵-جی ایل ۸ مئیدهمایدا اوْ.چرچیل [[آلمانییا|آلمانی]]ننؽن تسلیمی بارهده ایلک خبری وئریر. آلمانینآلمانییانؽنی تسلیمیندنتسلیمیندان سوْنرا چرچیلچئرچیل آمریکاآمئریکا اوْردۇلارؽنؽن شرقه دوْغرۇ ایرهلیلهمهسینین دایانماماسؽنی طلب ائدیر. شوروی، [[آمئریکا|آمریکا]] و اینگیلیستانانگلستان حؤکۆمتلرینینحکۆمتلرینین ایشتیراک ائتدیگیائتدیی پوتسدام کوْنفرانسیندا (۱۹۴۵-جی ایل، ۱۷ ژوئیهایوْل-۲ آقوستآوقوست) چرچیلین اساس مقصدی آلمانؽنآلمانییانؽن ایشغال منطقهلرینین اؤزل سرحدلری مۆعینلشدیریلرکنمویینلشدیریلرکن سوْوِتسووئت ایتیفاقؽناایتتیفاقؽنا گذشته گئتمهمک، حقوقلارؽنی محدودلاشدؽرماق اوْلدۇ.
[[فایل:Yalta_summit_1945_with_Churchill,_Roosevelt,_Stalin.jpg|بندانگشتی|چرچیل، روزوئلت و استالین یالتا کوْنفرانسیندا]]
== فۇلتوْن چؽخؽشؽ ==
وینستون چرچیل ۱۹۴۶-جی ایل مارسینمارتین ۵-ده آمریکاآمئریکا-این [[میزوری ایالتی|میزوری ایالتینین ]] فۇلتوْن شهریندهکی وستمینستروئستمینستئر کالجیندهکوللئجینده سسلندیردیگیسسلندیردیی "صۆلحۆن ازهلهلری" آدلؽ چؽخؽشؽندا "باتؽ دموکراسیسؽنیدئموکراسیسؽنی شوروی و دۆنیا کوْمۇنیزمی تهلۆکهسینهتهلوکهسینه قارشؽ بیرلشمهگهبیرلشمهیه و اینگیلیس دیللی خالقلارؽن قارداشلؽق آسوسیاسینیآسسوسیاسییاسینی" یاراتماغا چاغؽرؽر. چرچیل ایلک اوْلاراق سوْوتلرهسووئتلره قارشؽ "دمیر پرده"نین یارادؽلماسؽ ایدهسینی ایرهلی سۆرۆر. بۇ "دمیر پرده" دوْغۇ و باتؽ اوروپاآوروپا آراسؽندا (بالتیکده شچیندنشئچیندن - آدریاتیکدهکی تریستهتریئسته کیمی) چکیلمهلی ایدی.
== سیاسی فعالیتینین سوْن دؤورلری ==
چرچیل ۱۹ سپتامبرسئنتیابر ۱۹۴۶-جی ایلده سوئیسینایسوئچرهنین زوریخسوریخ شهرینین بیلیمیوردوندااوْنیوئرسیتئتینده "اوْیان، اوروپاآوروپا" آدلؽ چؽخؽش ائدیر. اوْ، اوروپاآوروپا دؤولتلرینه مۆراجیعتمراجعت ائدرک، اوْنلارؽ اوروپاآوروپا بیرلشمیش ایالتلریایشتاتلارؽ یاراتماغا، آلمانآلمانییا و باتؽ اوروپاآوروپا دؤولتلرینی بیرگه ایتیفاقااتفاقا چاغؽرؽر. چرچیل ۱۹۵۱-۱۹۵۵-جی ایللردهللرده یئنیدن بؤیۆک بریتانیانؽنبریتانییانؽن باش ناظیری اۆلۇر. ۱۹۵۵-جی ایلین آوریلیندهآپرئلینده اؤز سلامتلؽغؽ ایله (بئیینه قان سیزماسی) ایلگیلی اوْلاراق حاکیمیتدنحاکمیتدن ایمتینا ائتدیگینیائتدیینی بیلدیریر.
== اؤلۆمۆ ==
اوْ، ۸۰ یاشؽندان افسۆردهلیکدنافسردهلیکدن اذیت چکمهگهچکمهیه باشلایؽر و روحی سارسؽنتؽلار کئچیریر. عؤمرۆنوناؤمرونون سوْن ۱۰ ایلینی یالنؽز یاشاماغا اۆستۆنلۆک وئریر. ۱۹۶۵-جی ایلین ژانویهنین ۲۴-ده چرچیل اؤلوم یاتاغؽندا بۇ سوْن سؤزلری دئییر: "هر شئی نئجه جانسؽخؽجؽدؽر".
[[فایل:Churchill_V_sign_HU_55521.jpg|بندانگشتی|چؽرچیل قازانما سیمگهسین گؤستررکن]]
== ادبی فعالیتی ==
وینستون لئونارد ایسپنسرایسپئنسئر چرچیل [[ادبیات]] ساحهسینده [[نوبل اؤدولو|نوبلنوبئل اؤدۆلۆ]] آلان ایلک و تک حؤکومتحکومت باشچؽسؽدؽر. یارؽم عصر عرضینده بؤیۆک بریتانیابریتانییا دؤولتینه صداقتله خیدمت ائدن، اوْنون بیر چوخ اۇغۇرلارؽنا ایمضاسینی آتان چرچیل تکجه بؤیۆک سیاستچی دئییل، هم ده زمانهسینین گؤرکملیگؤرکملی یارادؽجؽ شخصیتلریندن بیری ایدی.
اصلینده اوْنۇ سیاست زیروهسینه آپاران یوْل دا یارادؽجؽ امکدن – ژورنالیستلیکدن باشلانمؽشدی. هیندوستانینهیندیستانین قوزئی-باتؽ سرحددینده خیدمت ائتدیگی ۱۸۹۶-۱۸۹۷-جی ایللرده ده چرچیل حربی وظیفه بۇرجلارؽنؽ یئرینه یئتیرمکله بیر سؽرادا یارادؽجؽلیغینی دا داوام ائتدیرمیشدی. بۇ دؤورده اوْ، "مالاکاند صحرا حیسسهلرینین تاریخی" کیتابؽنؽ، هابئله ایلک و سوْن بدیعی اثرینی – "ساوْرانولا، لااۇرانییادا اینقیلابؽن تاریخی" رومانؽنؽ یازمؽشدی.
۱۸۹۹-جۆ ایلده ایسه چرچیل هم ظابیط، هم ده "Morning Post" قزتینینقزئتینین حربی مۆخبیری کیمی لوْرد کیتچِنرینکیتچئنئرین رهبرلیگی ایله سوداناسودانا گؤندریلنگؤندریلهن نیل حربی سفرینده ایشتیراک ائتمیشدی. توْپلادؽغؽ ماتریاللارماتئریاللار اساسیندا "چای مۆحاریبهسی. سودانؽن یئنی فتحینین تاریخی" (۱۸۹۹) کیتابینی چاپ ائتدیرمیشدی.
مۆحافیظکارلار پارتیاسؽندانپارتییاسؽندان مجلیسه سئچیلمک پلانؽ باش تۇتمایاندا چرچیل "Morning Star"ین حربی مۆخبیری کیمی بۇ دفعه دۆنیانؽن باشقادیگر بیر قاینار نوقطهسینهنقطهسینه - اینگیلیسلرله بۇرلار آراسؽندا مۆحاریبهنین یئنیدن آلوولاندؽغؽ گونئی آفریقایا گئتمیشدی. باشگیجللندیریجی آفریقا ماجرالارؽندان –اسیرلیکدن، قیسا مۆدتلیمۆددتلی حبسدن سوْنرا اوْ قهرمان کیمی اینگیلیستاناانگلستانا دؤنموشدو. چرچیل ۱۹۰۸-جی ایلدنایلدهن باشلایاراق مۆختلیف واختلاردا بؤیۆک بریتانیابریتانییا حؤکومتیندهحکومتینده مۆستملکهلرموستملکهلر ناظیرینین موعاوْینی، داخیلی ایشلر ناظیری، مۆدافیعه ناظیری – آدمیراللیغین بیرینجی لوْردۇ، حربی صنایع ناظیری، مۆستملکهلرموستملکهلر ناظیری، مالیّهمالییه ناظیری، ایکی دفعه باش ناظیر وظیفهلرینی تۇتمۇشدۇ. هر ایکی دۆنیا مۆحاریبهسی زامانی اینگیلیستانؽنانگلستاننؽن دؤولت سۆکانؽ بۇ مۆدریک و اۇزاقگؤرناۇزاقگؤرهن سیاسی لیدرینلیدئرین الیندهالینده اوْلموشدواوْلمۇشدۇ. چرچیل بریتانیانؽنبریتانییانؽن هر ایکی ساوْاشدان مینیمال ایتکیلرله چؽخماسؽنؽ تأمین ائتمیشدی.
و بۆتۆن بۇ سوْن درجه مۆرکبمورککب دؤولت ایشلریندن آزاجؽق واخت تاپان کیمی اوْ، یازماقلا مشغول اوْلموشدواوْلمۇشدۇ. تکجه قلمیندن چؽخان اثرلرین آدلارؽ چرچیلین ماراق دایرهسی و درین ذکاسی حاققیندا تصوۆرتصووۆر یارادؽر. ۱۹۲۳-۱۹۲۹-جو ایللرده اوْ، بیرینجی دۆنیا مۆحاریبهسینین تاریخینی عکس ائتدیرن دؤرد جیلدلیک "دۆنیا بوحرانؽبحرانؽ" کیتابؽنؽ یازمؽشدؽ. اینگیلیس تاریخچیسی تروپِرتروپئر-رووِررووئر بۇ کیتابی "تاریخده ان پارلاق حربی مِموارلارمئموارلار" کیمی دیرلندیرمیشدی.
مجلیسه سئچیلمهدیگی، دؤولت ایشیندن کناردا قالدؽغؽ ۱۹۲۹-۱۹۳۹-جو ایللرده چرچیل بۆتۆن قۆوهسینی یارادؽجؽلؽغا وئرمیش، نسلینین تاریخینه مۆراجیعت ائدرک دؤرد جیلدلیک "مالبۇرو. اوْنۇن حیاتؽ و دؤورۇ" اثرینی یازمؽشدؽ.
چرچیل غئیری-عادی ایستعدادا مالیک ناطیق ایدی. شیفاهی چؽخؽشلارؽنؽن هر بیری اصلینده اؤز ریتمی، اینشاسی،انشاسی، سوژتیسوژئتی اوْلان بیتکین اثر سایؽلا بیلردی. فاشیستلر اینگیلیستاناانگلستانا هۆجۆملرینی گۆجلۆلشدیرنده اوْ، باش ناظیر کیمی خالقاخآلقا مۆراجیعتلهمراجعتله دئمیشدی: "بیز اؤز آدامؽزؽ نهیین باهاسؽنا اوْلۇرسا اوْلسوْن مۆدافیعه ائدهجهییک. بیز دنیز ساحیللرینده وۇرۇشاجاغؽق. بیز چؤللرده و کۆچهلرده وۇرۇشاجاغؽق. بیز داغلاردا ووۇرۇشاجاغؽق. بیز هئچ زامان تسلیم اوْلمایاجاغؽق!"
ایکینجی دۆنیا مۆحاریبهسی باشا چاتاندا اوْ، ترکیبینه آلمانؽنآلمانییانؽن دا داخیل اوْلدوغو اوروپاآوروپا بیرلشمیش اؤلکهلرینی – ایندیکی اورۇپاآورۇپا بیرلیگی موْدلینیموْدئلینی تکلیف ائتمیشدی. ۱۹۴۸-۱۹۵۴-جۆ ایللرده چرچیل آلتؽ جیلدلیک "ایکینجی دۆنیا مۆحاریبهسی" اثرینی یازمؽشدؽ. بۇ اثرده تاریخی فاکتلارلا شخصی مموارلارمئموارلار سوْن درجه باجارؽقلا اۇزلاشدؽرؽلمؽشدؽ.
۱۹۵۳-جۆ ایلده، وینستون چرچیل سوْنونجو دفعه بؤیۆک بریتانیانؽنبریتانییانؽن باش ناظیری اوْلدۇغۇ دؤورده سوئدایسوئچ آکادمیسیآکادئمییاسی اوْنو "تاریخی و بیوقرافیک کاراکترلیکاراکتئرلی اثرلرینین بؤیۆک اوْستالؽغؽنا، هابئله ان یوکسک اینسانی دیرلرین مۆدافیعهسینه یؤنلمیش پارلاق ناطیقلیک مهارتینه گؤره" یکدیللیکلهیئکدیللیکله نوبلنوبئل اؤدۆلۆنهاؤدۆلینه لاییق بیلمیشدی.<ref>Nadir Qocabəyli, Portret: Uinston Çörçil. Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı almış nəhəng siyasətçi. kult.az 08.06.2008</ref> تقدیمات مراسیمینین کئچیریلدیگی گۆن – دسامبریندئکابرین ۱۰-دا چرچیل باهام آداملارؽندا بئینالخالقبئینلخآلق کوْنفرانسدا اوْلدوغۇندان اؤدۆلۆاؤدۆلی سوئدایسوئچ کرالؽندان یاریم عصره یاخؽن بیرگه عؤمۇر سۆردۆگۆسۆردۆیۆ حیات یوْلداشؽ کلمنتیناکلئمئنتینا هوزِرهوزئر آلمؽشدؽ.
عؤمرۆنوناؤمرونون سوْنوندا، یاشؽنا و سلامتلیگینه گؤره سیاسی فعالیتدن اوْزاقلاشدؽغؽ دؤورده چرچیل دؤرد جیلدلیک "اینگیلیسدیللی خالقلارؽن تاریخی" تدقیقاتؽنی تاماملامؽشدؽ. گؤزل رسم اثرلری و بنّالؽقبننالؽق صنعتینین سیرلرینه بلدلیگی ده باش ناظیرین صنعته یاد اوْلمادؽغؽنؽن علاوْه دلیل-ثبۇتلارؽ سایؽلا بیلر.
وینستون چرچیل کیفایت قدر اؤزۆن حیاتؽ و سیاسی دؤورونده بیر چوخ دۆنیا اؤلکهلرینین عالی اؤدۆللرینهاؤدۆللارؽنه لاییق گؤرۆلمۆشدۆ. اوْنلارؽن سؽراسؽندا نوبلنوبئل اؤدۆلۆنۆن دا طبیعی و قانونااۇیغۇن یئری واردؽر.
== اؤدۆللری ==
۱۹۵۳-جو ایلده ادبیات ساحهسینده نوبلنوبئل اؤدۆلۆ آلؽر. همین ایلده کرالیچهکرالیچا ۲-جی الیزابتائلیزابئت طرفیندن "باغلاما اوْردنیاوْردئنی"نه لاییق گؤرۆلۆر. ۱۹۶۳-جو ایلده ایسه آمریکاآمئریکا-نؽن فخری وطنداشؽ اوْلۇر.
۲۰۰۲-جی ایلده بیرلشمیش کراللؽقدا "ببج" تلرادیو شیرکتیتئلئرادیوشیرکتی طرفیندن کئچیریلمیش ۱ میلیوندان چوخ اینسانؽن ایشتیراک ائتدیگی سوسیوْلوژی سوْرغۇدا وینستون چرچیل بۆتۆن دؤورلرین ان داهی بریتانیالؽسؽبریتانییالؽسؽ سئچیلیر.
== ماراقلی گئرچکلرفاکتلار ==
چرچیل گۆنده ۱۵ سیقارسیقارئت چکیرمیش.
==قایناقلار==
|