ایکینجی طهماسب: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

معلوم مسله ایدی کی، اوْن یاشلیٛ طهماسیب دؤولتی ایداره ائده بیلمزدی؛ اصلینده دؤولتی شاهیٛن وکیلی آدیٛ آلتیٛندا دیو سۇلطان قۇملۇ ایداره ائدیردی. اوْنۇن بیر چوْخ رقیبی وار ایدی و اوْنلاریٛن باشیٛندا کؤپک سوْلتان اۇستاجلۇ دۇرۇردۇ. دیو سۇلطان ایشلری اوْنۇن اۆزرینه قوْیۇر، چوْخ کئچمدن شهرین دیگر امیرلرینی اوْنا قارشیٛ سفربر ائدیب تبریزه قوْشۇن یۆرۆدۆر. نتیجده دیو سۇلطان وضیعتی اؤز نظارتی آلتیٛنا آلیٛب مۆخالیفلرینی تبریزدن اۇزاقلاشدیٛرماغا نایل اوْلۇر. مغلۇبییته اۇغرادیٛقدان سوْنرا اۇستاجلۇ تایفاسیٛ ۱۵۲۶-جی ایلده ایکی دفه مۆباریزه مئیدانیٛنا آتیٛلیٛر و هر ایکیسینده ده دیو سۇلطان طرفیندن دف اوْلۇنۇب شرایت اؤز اوولکی وضیعتینه قایتاریٛلیٛر. اۇستاجلۇ کؤپک سۇلطان گیلانا قاچیٛر و اوْرادا بیر مۆدت قالدیٛقدان سوْنرا یئنیدن دیو سۇلطانلا مۆباریزه آپارماق قراریٛنا گلیر. بۇ سببدن ده قوْشۇن توْپلاییٛب اردبیله طرف حرکت ائدیر. اوْ، شهرین مۆدافیسینی یارا بیلیب اوْرانیٛ اله کئچیریر و بۇرادا اؤولییا شئیخ صفییددین ایسحاقیٛ زیارت ائدیر. اوْرادان تبریزه یوْلا دۆشۆر. تبریز بۇندان خبر تۇتۇب جیددی مۆباریزیه حازیٛرلاشیٛر و نهایت ایکی قوْشۇن آراسیٛندا شیددتلی دؤیۆش باش وئریر. «اۇستاجلۇ اؤز شۆجاتی ایله رۆستم و ایسفندییاریٛن داستانیٛنیٛ خاطیرلردن آپارماسیٛنا باخمایاراق، دؤیۆشده مغلۇب اوْلۇر و اۇستاجلۇ رهبرلرینین بیر چوْخۇ قتله یئتیریلیر».

 

 

شاه طهماسیب اؤلۆمۆندن اۆچ ایل اوول، ینی حیجرتین ۹۸۱-جی ایلینده «الی دیوان» نازیرلیینی حسن فراهانی و خاجه جمالددین الی تبریزییه حواله ائدیر و میرزا شۆکرۇللاح ایصفاهانینی اوْرانیٛن باش ایجراچیٛسیٛ تعیین ائدیر. صفوی دؤولتینین زۆحۇر ائتدیی دؤورلردن فرقلی اوْلاراق، شاه طهماسیب داخیلی، خصوصیله ده سرحدیانیٛ اراضیلرده باش قالدیٛران عصیانلاریٛ یاتیٛرماغا چالیٛشیٛردیٛ. قئید ائتدییمیز کیمی، زۆحۇر ائتدیی ایلک ایللرده صفوی دؤولتیخوراسان و آنادوْلۇ ایله سرحدیانیٛ اراضیلرده باش قالدیٛران عصیانلاریٛ یاتیٛریٛر، شاه طهماسیب ایسه داخیلی ثابیتلیی برقرار ائتمیه و بۆتۆن سیلرینی آذربایجانیٛن بیرلیینین قوْرۇنۇب ساخلانیٛلماسیٛنا یؤنلدیردی. بۇ سببدن ده حاکیمییتینین ایکینجی اوْنیللیینده شیروان، آستارا و کۆردۆستان اراضیلرینه قوْشۇن یۆرۆدۆب یئنیدن ثابیتلیی برقرار ائدیر. بۇ کیمی چتینلیکلر صفوی دؤولتینه بیر اوْ قدر ده ائتینا ائتامین و دیگر منطقه لردن داها چوْخ مۆستقیللییه مالیک اوْلان گیلاندا دا مؤوجۇد ایدی. بئله کی، اۇزۇن مۆدت اوْرانیٛن حاکیمی اوْلمۇش احمد خان گیلانی شاه طهماسیبه قارشیٛ ائتیناسیٛزلیٛق ائتمیش و اوْنۇن حاکیمییتینه تابئ اوْلماقدان ایمتینا ائتمیشدیر. بۇ سببدن ده صفوی اوْردۇسۇ ۱۵۶۶-جیٛ ایلده مسۇم بی صفوینین رهبرلیی آلتیٛندا گیلانا بؤیۆک بیر قوْشۇن یۆرۆدۆر. احمد خان گیلانی اوول مۆقاویمت گؤسترمک ایستییر. لاکین صفویلر هجوما کئچدیکدن سوْنرا لاهیجانا قاچیٛر و بیر مۆدت اوْرادا قالدیٛقدان سوْنرا یاخالانیٛب شاه طهماسیبین یانیٛنا گتیریلیر. بئللیکل، اوْتۇز ایکی ایل گیلانا حؤکمرانلیٛق ائدن احمد خان شاه طهماسیب طرفیندن یاخالانیٛب خرسک قالاسیٛندا حبس اوْلۇنۇر. ایکینجی ایسماییٛل حاکیمییته گلدیکدن سوْنرا ایسه یئنیدن آزاد اوْلۇنۇب گیلانا قاییٛدیٛر. نهایت، داها سوْنرا شاه آبباسیٛن الیندن قاچیٛب عوثمانلیٛ دؤولتینه قوْشۇلۇر.

 

 

== باشکندیٛن قزوینه کؤچۆرۆلمسی ==

بیازیدین ده گئری قایتاریٛلماسیٛ سۇلطان سۆلئیمان اۆچۆن بؤیۆک احمییت کسب ائدیردی. بۇنۇن اۆچۆن ده اوْ، بیر چوْخ تدبیرلره ال آتیٛر و همن دؤورده طهماسیب شاهلا اوْنۇن آراسیٛندا اۇزۇن سۆرن مکتۇب یازیٛشمالاریٛ آپاریٛلیٛر. بیازید آذربایجاندا دا ایستدیینه نایل اوْلا بیلمیر. بئله کی، اوْ، اؤزۆنۆن غئیری-خلاقی داورانیٛشیٛ ایله شاهیٛ زحرلمکده ایتتیحام اوْلۇنۇب، طرفدارلاریٛنیٛن بیر نئچسی ایله بیرلیکده ائله اوْراداجا حبس اوْلۇنۇر.

 

 

[[۱۵۶۶]]-جی ایلده سۇلطان سۆلئیمانیٛن وفاتیٛندان سوْنرا [[یی سلیم]] اوْنۇن جانیشینی تعیین اوْلۇنۇر و صۆلح سازیشی اوْلدۇغۇ کیمی قۆووده قالیٛر و بۇ وضیعت ۱۵۶۶-جی ایلدک، ینی [[قانونی سلیمان|قانونی سلیمانیٛن]] اؤمرۆنۆن سوْنۇنادک بئلجه داوام ائدیر.

ایسلام اؤلکلری ایله حمسرحد و اهالیسی مسیحی اوْلان گۆرجۆستان دایم جیحاد احوال-رۇحییلی مۆسلمانلاریٛن دیققت مرکزینده اوْلمۇشدۇر. بئله کی، تۆرکمانلارلا (آذربایجان تۆرکلری) عوثمانلیٛلار آراسیٛندا گئدن مۆحاریبلرده کافیرلره قارشیٛ جیحاد شۆاریٛ ایله دایم گۆرجۆلره قارشیٛ مۆباریزه آپاریٛلمیٛشدیٛر.

 

 

۱۵۵۱-جی ایلده طهماسیب شاه اۆچۆنجۆ دفه گۆرجۆستانا هجوم ائدیر. اوْرانیٛن ایشغال اوْلۇنماسیٛ صفوی دؤولتینین همن منطقه دکی بیر چوْخ چتینلیکلرینی حلل ائده بیلردی. قئید اوْلۇندۇغۇ کیمی، گۆرجۆستانا قوْشۇن یۆرۆتمکدن ان باشلیٛجا مقصد کافیرلره قارشیٛ جیحاد ایدی. بۇ ایسه آنادوْلۇدان ائرمنیستانا و بۇ طرفدن گۆرجۆستانادک احاته اوْلۇنان اراضیلرین آسانلیٛقلا تانیٛنماسیٛ و دؤولتین ایفتیخار و باشۇجالیٛغیٛ دئمک ایدی. یۆرۆش کۆللی میقداردا قنیمتین الده اوْلۇنماسیٛ و یۆزلرله گۆرجۆ قادیٛنلاریٛنیٛن اسیر آلیٛناراق آذربایجانا گتیریلمسی ایله نتیجلندی. رۇملۇ یازیٛر: «ؤز گؤزللیکلری ایله شؤحرت تاپمیٛش و پری سیمالیٛ گۆرجۆ قادیٛنلاریٛ باش وئرن حادیثه لرین قۇربانیٛنا چئوریلدیلر».

طهماسیب شاه دینی ائحکاملارا بؤیۆک حؤرمت بسلدیی اۆچۆن حجج زیارتینه خصوصی دیققت یئتیرمیش و ایستر عوثمانلیٛلارلا باغلادیٛغیٛ سازیشد، ایسترسه ده سوْنراکیٛ یازیٛشمالاریٛندا اوْنلاردان یوْلۇ آچمالاریٛنیٛ و آذربایجانلا و اوْرتا آسییا زووارلاریٛن تهلوکهسیزلیینی تأمین ائتملرینی ایستییر. طرفلراراسیٛ صۆلح سازیشی ایمزالاندیٛقدان سوْنرا صفوی زووارلاریٛن مکه و مدیننی زیارت ائتملرینه شرایت یارانیٛر. زیارت مقصدیله اوْلۇنان سفرلرده صفوی دؤولتینین بعضی دؤولت ممۇرلاریٛ دا ایشتیراک ائدیر. ۱۵۶۹-جی ایلده صفوی مسۇم بیین حجج کاروانیٛنا قوْشۇلدۇغۇنۇ، لاکین عربلر طرفیندن قتله یئتیریلدیینی بۇنا میسال چکمک اوْلار. ایکینجی سۇلطان سلیم تؤردیلمیش سۇی-قسده گؤره اؤز صفیرینی طهماسیب شاهیٛن یانیٛنا گؤندریب اوْندان اۆزۆرخاحلیٛق ایستییر. اوْرتا آسییا زووارلاریٛ دا حجج زیارتینه گئتمک اۆچۆن صفوی اراضیسیندن اؤتۆب کئچملی ایدیلر. اوْنلار قزوینده شخسن طهماسیب شاه طرفیندن قارشیٛلانیٛر و سوْنرا حیجازا گؤندریلیردیلر.

 

«وْن ایکی ایمامچیٛ مذهبینه اوْ قدر یئر وئردیم کی،

فلکدن اؤتۆب کئچدی، دؤورۆمدن سیزلره چاتدیٛ».