آسید: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ک Alp Er Tunqa، تورشو صفحه‌سینی آسید-ه آپاردی
بدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۱:
{{یقپ}}
'''آسید''' – [[هیدرون]] وئره بیلن [[مولکول]] یا [[یون]]دور. آسیدلر تورنوسول کاغاذین ماوی‌دن قیرمیزیا چئویره بیلیرلر، [[باز]]لار و بعضی [[مئتال]]لارلا دا [[تَپکیمه‌]]یه گیریب [[دوز]] حاصیل ائده بیلیر. آسیدلرین قارشیندا [[باز]](base) وار، باز و آسید pH ایله آییرد اولورلار، pH آسیدلرده ۷دن آزدیر و ۷دن داها چوخ اولورسا، «باز»دیر.
'''تورشو''' – دمیر آتومو ایله عوض اولونا بیله‌ن هیدروژن آتوملارین‌دان و تورشو قالیغین‌دان عبارت اولان مورکّب ماده. ائلئکترولیتیک دیسسوسیاسییا نظریه‌سینه اساساً دیسسوسیاسییا زامانی کاتیون کیمی یالنیز هیدروژن یونو عمله گتیره‌ن ائلئکترولیتلره تورشو دئییلیر. تورشولار ترکیبینه، اساس‌لیغینا و قوووتلیلیینه گؤره تسنیف ائدیلیر. ترکیبینه گؤره تورشولار ایکی قروپا بؤلونور: اوکسیژن‌سیز و اوکسیژن‌لی. اوکسیژن‌سیز تورشولار: هف، هجل، هبر، ه<sub>۲</sub>س، هجن و س. دؤوری سیستمین ۶-جی و ۷-جی قروپ غئیری-دمیرلارینین هیدروژن‌لی بیرلشمه‌لرینین سودا مهلوللاری اوکسیژن‌سیز تورشولارین نماینده‌لری‌دیر. اوکسیژن‌لی تورشولار: HF, HCl, HBr, H2S و س. تورشولارین ترکیبین‌ده‌کی دمیرلا عوض اولونا بیله‌ن هیدروژن آتوملارینین سایی تورشولارین اساس‌لیغینی و تورشو قالیغینین والئنتلیینی گؤستریر. اساس‌لیغینا گؤره تورشولار بیرساس‌لی (هف، هجل، هنو<HF, HCl, HNO3, HCOOH.)، ایکیساس‌لی HNO3, H2SO4, H3PO4.). تورشولارین قوت‌لی‌لیگی اونلارین سو مهلوللارین‌دا عمله گلن هیدروژن یونلارینین قاتی‌لیغی، یعنی دیسسوسیاسییا درجه‌سی ایله معین ائدیلیر. قوووتلیلیینه گؤره تورشولار قوت‌لی، اورتا قوت‌لی و ضعیف تورشولارا بؤلونور.
 
آسید و بازین [[تَپکیمه‌]]سی دوز حاصیل ائده‌ر.
مثلاً:
*قوت‌لی تورشولار - HClO4, H2SO4, HJ, HBr, HCl, HNO3
*اورتا قوت‌لی تورشولار - HPO3, H3PO4, H2SO3, HFه<sub>۲</sub>سو<sub>۳</sub>، هف
*ضعیف تورشولار - H2CO3, HClO, H2S, H2SiO3
== تورشولارین آلینماسی ==
تورشولار آشاغی‌داکی کیمی آلینیر:
*اوکسیژن‌سیز تورشولار غئیری-دمیرلارین بیلاواسیته هیدروژنله بیرلشمه‌سی و عمله گلن قازلارین سودا حل ائدیلمه‌سی یولو ایله آلینیر.
 
آسیدلرین مولکولوندا آنیون (الکترونگاتیو آتوم) و هیدوژن واردیر. هیدروژنین تک پروتونو واردیر، بو سببدن الکترونلاری اؤزونه طرف چکه‌بیلمیر و الکترونلار آنیونا طرف گئدیر. بو هیدروژن یونلاری یا هیدرونلارین باشقا آتوملارلا [[تَپکیمه‌]]یه پیتانسیل‌لری چوخدور.
H2 + Br2 → 2HBr; H2 + S → H2S
*اوکسیژن‌لی تورشولار تورشو اوکسیدلرینین سو ایله قارشی‌لیق‌لی تأثیرین‌دن آلینیر.
*دوزلارین تورشولارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرین‌دن ده تورشو آلینیر. تورشولارین دوزلارلا رئاک‌سییایا داخیل اولماسینی تورشولارین بیر-بیرینی دوزلاردان چیخیشدیریب چیخارماسی سیراسی ایله مویینلش‌دیرمک اولار. بۇ سیرادا تورشولار اونلارین قوت‌لی‌لیگی، اوچوجولوغو و حل اولماسی نظره آلینماقلا آردیجیل یئرلشدیریلیب و شرطی اولاراق تورشولارین فعال‌لیق سیراسی آدلاندیریلیر.
هجل<br>
HCl
H2SO4, HNO3, H2SO3, H2CO3, H2S, H2SiO3
H3PO4
 
== همچینینآیریجا باخ ==
بو سیرادا هر اؤنده دوران تورشو اؤزون‌دن سونراکی تورشونو دوزون‌دان سیخیشدیریب چیخاریر. آلت-آلتا یازیلان تورشولار عینی قوت‌لی‌دیر.
Na2SO3 + 2HCl → 2NaCl + SO2 + H2O (SO2 + H2O → H2SO3)
NaCl(bərk) + H2SO4(qatı) → NaHSO4 + HCl
آنهیدریدی (تورشو اوکسی‌دی) سودا حل اولمایان تورشولار بۇ اصوللا آلینیر.
 
۴. بعضی اوکسیژن‌لی تورشولار غئیری-دمیرلارا گوج‌لو اوکسیدلشدیریجی تورشولارلا تأثیر ائتمکله آلینیر.<br>
J2 + 5Cl2 + 6H2O → HJO3 + 10HCl
 
۵. پاسسیو دمیرلارین اوکسیژن‌لی تورشولارلا عمله گتیردیی دوزلارین سودا مهلولونون ائلئکترولیزین‌دن تورشو آلینیر.<br>
2CuSO4 + 2H2O → 2Cu + 2H2SO4 + O2
== تورشولارین خاصه‌لری ==
تورشولارین بیر قیس‌می سودا یاخشی حل اولان رنگ‌سیز مایع لردیر. مثلاً، H2SO4, HNO3
بعضی تورشولار ایسه عادی شرایط‌ده برک حال‌دا اولور: H3PO4, H3BO3, HPO3.
 
متاسیلیکات تورشوسو (H2SiO3 H4SiO4) سودا پراکتیک اولاراق حل اولمور.
 
۱. تورشولار ایندیکاتورلارین رنگینی دییشیر: بنؤوشیی لاک‌موسو قیرمیزی، نارینجی مئتیلورانژی چهرایی رنگه بویاییر.
 
۲. تورشولار دمیرلارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور:<br />
آ) ائلئکتروکیمیوی گرگین‌لیک سیراسین‌دا هیدروژن‌دن سول‌دا یئرلشه‌ن دمیرلار تورشولاردان (نیترات و قاتی سولفات تورشوسون‌دان باشقا) هیدروژنی سیخیشدیریب چیخاریر؛
 
2HCl + Fe → FeCl2 + H2; H2SO4(duru) + Zn → ZnSO4 + H2
ب) الکتروکیمیوی گرگین‌لیک سیراسین‌دا هیدروژن‌دن ساغ‌دا یئرلشه‌ن دمیرلار هیدروژنی تورشولاردان سیخیشدیریب چیخارمیر؛ نیترات و قاتی سولفات تورشوسون‌دان باشقا تورشولارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولمور.
 
ج) پلاتین و گوموش "چار آراغی"ندا (زرهل ده آدلاندیریلیر - 1&nbsp;mol HNO3 + 3&nbsp;mol HCl) حل اولور.
 
۳. تورشولار اساسی اوکسیدلرله قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.<br>
۴. تورشولار آمفوتئر اوکسیدلرله قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.<br>
۵. تورشولار اساسلارلا نئیتراللاشما رئاک‌سییاسینا داخیل اولور.<br>
۶. تورشولار آمونیاکلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.
 
H2SO4 + NH3 → NH4HSO4; NH4HSO4 + NH3 → (NH4)2SO4
۷. تورشولار بعضی دوزلارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.<br>
۸. بعضی تورشولار غئیری-دمیرلارلا قارشی‌لیق‌لی تأثیرده اولور.
 
4HNO<sub>3</sub>(qatı) + C → CO<sub>2</sub> + 2H<sub>2</sub>O + 4NO<sub>2</sub>
۹. اوکسیژن‌لی تورشولار قیزدیریلدیق‌دا سویا و تورشو اوکسیدینه پارچالانیر.
 
== همچینین باخ ==
* [[دوزلار]]
* [[اوکسیدلر]]
 
[[بؤلمه‌:تورشولارآسیدلر| ]]{{مین مقاله}}
«https://azb.wikipedia.org/wiki/آسید»-دن آلینمیش‌دیر