میصر: نوسخهلر آراسینداکی فرق
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) ک ایملا دۆزلیشی using AWB |
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) ک ←موعاصیر تاریخی: ایملا دوزلیشی using AWB |
||
خط ۹۵:
=== موعاصیر تاریخی ===
[[بیرینجی دونیا ساواشی]]ندان سوْنرا [[اینگیلتره (انگلیستان)]]نین پروتئکتوراتلیغی اولان میصرده میلّی-آزادلیق حرکتی یئنی مرحلهیه قدم قویدو. ایستیقلالیییت اوغروندا مبارزهیه رهبرلیک ائتمک اوچون بورژوا ایجتیماعی خادیملریندن بیر قوروپو باشدا Səəd Zəqlul اولماقلا [[۱۹۱۸]]-جی ایلین سونلاریندا [[میصر نمایندهلری پارتییاسی]]نی (''Vəfdi Misri'') یاراتدیلار. بۇ اؤز نتیجهسینی تئزلیکله گؤستردی. [[۱۹۱۹]]-جو ایلین مارت-آپرئل آیلاریندا و [[۱۹۲۱]]-جی ایلین سونلاریندا میصرین مۆختلیف سوسیال طبقهلرینی و اراضیسینین بؤیوک بیر حیصهسینی احاطه ائدن گوجلو عصیانلار باش وئردی. بۇ عصیانلار آمان سیزلیقلا یاتیریلسا دا، مستملکچیلره اونلارا حاکمیتینین دایاقسیز و اعتیبارسیز اولدوغو نوماییش ائتدیریلدی. نتیجهده [[بؤیوک بریتانیا]] [[۱۹۲۲]]-جی ایل [[۲۸ فئورال]]دا اؤلکهده اؤز قوشونلارینی و کومیسسارینی ساخلاماق شرطیله میصرین ایستیقلالیییتینی تانیماغا مجبور اولدو. [[۱۹۲۳]]-جو ایلده میصر باشدا کیرال فؤاد اولماقلا مشروطیت سلطنت اعلان ائدیلدی. اؤلکه مجلیسینه سئچکیلر کئچیریلدی. کیرالین و مجلیسین قارشیسیندا مسئولیت داشییان ناظیرلر کابینهسی یارادیلدی. «وفد میصری» پارتییاسینین لیدئری Səəd Zəqlul باش ناظیر تعیین اولوندو. ناظیرلر کابینهسینین و گنج میصر بورژوازییاسینین باسکیی نتیجهسینده [[انگلیستان]] مهم ایقتیصادی گذشتلره گئتمیه، اؤلکه صنایعسینی و تجارتینی خاریجیی رقابتدن مودافیعه ائتمیه یؤنلدیلمیش یئنی گمرک تعریفی حیاتا کئچیرمیه مجبور اولدو. ۱۹۲۴-جو ایلده [[سودان]] کوندومیمو اوستان [[انگلیستان]] ایله میصر آراسیندا مناقشه باش وئردی. «وقف میصری» سوداندا مستملکه علئیهینه حرکتی مودافیعه ائتدییی اوچون اینگیلیسلر زوراکی واسیطهلرله وفدچی حؤکومتین ایستعفا گئتمسینه ناییل اولدولار. [[۱۹۲۹]]-[[۱۹۳۳]]-جو ایللرین دونیا ایقتیصادی بحرانی [[میصر ایقتیصادیاتی]]نا، ایلک نوبهده پانبیقچیلیغا بؤیوک ضربه ووردو. [[آقرار]] بحرانین صنایعیه کئچمسی نتیجهسینده بیر چوْخ خیردا و اورتا موسسهلر ایشی دایاندیردیلار. ایشسیزلیک گئنیش میقیاس آلدی، فهلهلرین رئآل امک حاققی کسکین شکیلده آشاغی دوشدو. میصرده ایستیثمارین گوجلنمسی و حیات سویه سینین آشاغی دوشمسی ایله علاقهدار آزادلیق مبارزهسینین یئنی دالغاسی باشلاندی. آزادلیق مبارزهسینین زیروه سینی [[۱۹۳۰]]-جو ایلین اییول حادیثهلری تشکیل ائتمیشدی. [[منصور]]، [[قاهیره]]، [[ایسکندریه]] و [[پورت-سعید]] شهرلرینده عینادلی دؤیوشلر باشلاندی. [[سووئز شهری]] ایسه عوصیانچیلار طرفیندن توتولدو. مستملکچیلر و دخیلی ایرتجاع سیلاحلی مبارزهنی یاتیرماغا ناییل اولدولار. لاکین شهرلرده تعطیل لر و کندلیلرین اوز اوزونه چیخیشلاری بوتون ۳۰-جو ایللر بویو داوام ائتمیشدی. نتیجهده بؤیوک بریتانیا [[۱۹۳۶]]-جی ایلین آوقوستوندا میصرله یئنی مقاوله ایمضالاماغا مجبور اولدو. بۇ مقاولهیه اساساً [[انگلیستان]] عالی کومیسساری سفیرله عوض اولوندو و فورمال اولاراق اینگیلیس ایشغالینا سون قویولدو. بۇ گذشتلر ظاهیری اؤزللیک داشیییردی. اصلینده بۇ مقاولهیه گؤره [[سووئز کانال]] بؤلگهسی، [[قاهیره]] و [[ایسکندریه]] شهرلری [[اینگیلتره (انگلیستان)]] قوشونلارینین یئرلشدییی اراضی کیمی تصدیق اوْلونور، بؤیوک بریتانییا حربی هوا قوه لرینین میصرین طیاره لیمانلاریندان ایستیفاده ائتمسی و اونون اراضیسی اوزریندن اوچماق حقوقو ساخلانیلیر و [[میصر اوردوسو]] اوزرینده اینگیلیس حربی نمایندهلرینین نظارتی قویولوردو. [[
میصر [[ایکینجی دونیا ساواشی]]ندان سوْنراکی ایللرده ده رسماً مۆستقیل دؤلت حساب اولونسا دا، فاکتیکی اولاراق [[بؤیوک بریتانیا]]دان آسیلی وضعیتده قالماقدا ایدی. او، بریتانییانین [[توخوجولوق]] صنایعسی اوچون «پانبیق اکین بیچینلیق» رولونو اوْیناییردی. هم ده بریتانییا [[سوئز کانالی]]ندان و اونون بؤلگهسینده یئرلشدیریلمیش حربی بازالاردان میصر و دیگر عرب اؤلکهلری اوزرینده آغالیق اوچون ایستیفاده ائدیردی. میصر [[خالق]]ی اینگیلیس مستملکه اسارتی ایله باریشماق ایستمیر، اینگیلیس قوشونلارینین سووئز کانالی بؤلگهسیندان چیخاریلماسی و اؤلکهنین حقیقی مۆستقیلیگین برپا ائدیلمسی اوغروندا قطعیتلی مبارزه آپاریردی. [[۱۹۵۲]]-جی ایل اییولون ۲۲-دن ۲۳-نه کئچن گئجه [[قاهیره]] گؤزتپه (پادگان) حیصهلرینین عصیانلاری باشلاندی. عصیانا [[جامال عبدالناصیر]]ین لیدئرلیک ائتدییی [[آزاد ضابیطلر تشکیلاتی]] رهبرلیک ائدیردی. عصیان نتیجهسینده کیرال فاروق حاکمیتدن ال چکمیه و اؤلکهنی ترک ائتمیه مجبور اولدو. [[۱۹۵۳]]-جو ایلده میصر جومهوری اعلان ائدیلدی. [[جامال عبدالناصیر]] اونون ایلک جومهور باشقانی اولدو. او، قطعیتلی میللتچی ایدی و میصرین تام مۆستقیللیگینه چالیشیردی. [[اییول انقلابی]] میصرین طالعیینده مهم رول اوینادی. اؤلکنین سیاسی جهتدن آسیلیلیغینین لغوینه، سووئز کانالی بؤلگهسیندان اینگیلیس قوشونلارینین چیخاریلماسینا کؤمک ائتدی. میصر حؤکومتی [[۱۹۵۶]]-جی ایلده [[سووئز کانالی]] شیرکتینی میلّیلشدیردی. بو، [[یاخین شرق]]ده [[اوروپا]]نین ایری دؤلتلرینین موقعیینه جیددی ضربه دئمک ایدی. میصرین بۇ قانونی حرکتینه جواب اولاراق ۱۹۵۶-جی ایل [[۳۰ اوکتیابر]]دا [[بؤیوک بریتانیا]]، [[فرانسه]] و [[اسراییل]] اونا قارشی [[
== جوغرافی موقعیتی ==
|