مسیحیت: نوسخه‌لر آراسینداکی فرق
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) ک ←مسیحیتین پارچالانماسی: ایملا دۆزلیشی using AWB |
M.XIII (دانیشیق | چالیشمالار) ک ایملا دۆزلیشی using AWB |
||
خط ۲۴:
{{خریستیانلیق}}
بۇ جور گرگین اجتماعی-سیاسی وضعیت‌ده، یهودیلر آراسیندا [[عیسی پیغمبر|عیسی]] آدلی بیر آدام پیغمبرلیک ائد‌رک، بیر سیرا یئنی دینی و اخلاقی پرینسیپلری ایفاده ائتمیشدیر. اوْ، قدیم یهودی دینینین بعضی مودعالارینا یئنی باخیشلارلا چیخیش ائتمیشدیر. روایتلره گؤره عیسی اؤزونو بیر مسیح کیمی تقدیم ائتمیشدی. عیسی پیغمبرین بیزیم زمانه‌میزه گلیب چاتمایان، [[اینجیل]] آدلی ایلاهی کیتاب گتیردیی حاقیندا روایتلر اوْلسا دا، اصلینده بۇ کیتاب یالنیز شیفاهی اوْلاراق اوْنون طلبه‌لرینه (حواریلره) معلوم ایدی. چونکو بوگون مؤوجود اوْلان مۆختلیف اینجیل آدلی کیتابلارین عیسادان سوْنرا [[یونان دیلی]]نده یازیلدیقلاری هئچ ده سیرر دئییل‌دیر. حالبوکی عیسانین یونان دیلینده دانیشا‌بیلمه‌سی حاقیندا هئچ بیر دلیل یوخ‌دور. عیسانین فعالیّتین‌دن ناراضی اوْلان یهودی کاهینلری چوْخ چکمه‌دی کی، عیسانی اؤلدورمک فیکرینه دۆشدولر و بۇ ایشی حیاتا کئچیرمک اۆچون روم ایمپراتورلوغونون [[فیلیسطین]]ده اوْلان جانیشینینه مراجعت ائتدیلر. مقصد ایسه عیسانین [[ایسراییل]]ی خلاص ائد‌ن مسیح اوْلمادیغینی ثبوت ائتمک ایدی. بئله کی، مغلوب اوْلان آدام مسیح اوْلا بیلمزدی. مسیح یالنیز خالقی خلاص ائد‌ن آدام اوْلمالی ایدی. بۇ مقصدلرینه نایل اوْلماق‌دان اؤترو ایسه، اوْنلار آز سوْنرا اعلان ائتدیلر کی، عیسانی توتوب موحاکیمه ائتدیک‌دن سوْنرا چارمیخا چکه‌رک اعدام ائتمیشدیرلر. بئله بیر حادثه‌نین باش وئردیینین، حتی شاهیدلرینین بئله اوْلدوقلاری باره‌ده معلوماتلار مسیحیت عنعنه‌سین‌ده ده اؤز تصدیقینی تاپدی. عیسانین آردیجیللاری آراسیندا اوْنون اؤلومو، و یا غیبه چکیلمه‌سی حاقیندا واحید فیکیر یوخ ایدی. داها سوْنرالار عیسانی آرتیق پیغمبر کیمی قبول ائتمیش بعضی یهودیلر، اؤز
رومدا گئنیش خالق کۆتله‌لری طرفیندن مسیحیتین قبول ائدیلمه‌سی پروسسی کلیسا‌نین و کشیش زومره‌سی اوْلان کلروسون ([[یپیسکوپ]]لار، [[آرخیپیسکوپ]]لار و س.) یارانماسی ایله نتیجه‌له‌ندی. گئتدیکجه بۇ دین‌ده تشکیلاتلانما پروسسی گۆجلندی و اوْنون یاپیسال(ساختار)لاری ایمپراتورلوغون اجتماعی-سیاسی حیاتیندا آپاریجی رول اوْیناماغا باشلادی. ایمپراتور [[کونستانتینوس]]ون ({{لانگ-لا|جونستانتینوس}}) (۳۰۶-۳۳۷) حاکمیّتی زامانی ایسه، کلیسا‌لارین دؤولت ماراقلارینا قوللوق ائتمه‌سی آماجی ایله، خریستیانلیق رسمی دؤولت دینی اعلان ائدیلدی. بۇندان سوْنرا بۆتون بوتپرست معبدلرینین باغلاماسی پروسسی باشلاندی. نهایت ۴۵۱-نجی ایلده کالکدون عوموم دونیا کلیسا ییغینجاغی سوْن اوْلاراق رومون هم غربینده، هم ده شرقین‌ده مسیحیتی رسمی دؤولت دینی کیمی تصدیق ائتدی. [[گونئی قافقاز]]دا یئنی دین یاراناندان یاییلماغا باشلامیشدیر. [[قافقاز آلبانیاسی|آلبانیالی]] حواری [[یلیسی]]، [[اورشلیم]]ین بیرینجی [[پاتریارخ|پاتریارخی]] [[حواری یعقوب]] طرفیندن قافقاز آلبانیاسی پاتریارخی تعیین اوْلونموشدو. ۳۱۳-نجو ایلده تزار [[اۇرنایر]] مسیحیتی قافقاز آلبانیاسیندا دؤولت دینی اعلان ائتدی.
=== مسیحیتین پارچالانماسی ===
خط ۳۷:
پاپ نیکولاسین حرکتینه جواب اوْلاراق، پاتریارخ فوتیوسون طرفدارلاری ۸۶۷-نجی ایلده کونستانتینوپولیس‌ده داها بیر کلیسا مجلیسی چاغیردیلار. اوْرادا پاپ نیکولاسین وظیفه‌سیندن آزاد اوْلونماسی حاقیندا قرار قبول ائدیلدی. لاکین بۇندان سوْنرا، بیزانس‌دا سارای چئوریلیشی باش وئردی و بونون نتیجه‌سینده فوتیوسون اؤزو وظیفه‌سیندن دئوریلدی. بۇندان سوْنرا ۸۶۹ - ۸۷۰-نجی ایللرده رومون تاکیدی ایله کونستانتینوپولیس‌ده داها بیر کلیسا مجلیسی ییغیلمیش‌دی. بۇ مجلیسی غرب (کاتولیک) کلیسا‌سی [[VIII عوموم دونیا کلیسا مجلیسی]] کیمی تانینیر. شرق (اوْرتودوکس، و یا پراووسلاو) کلیسا‌سی ایسه، اوْنو عوموم دونیا کلیسا مجلیسی کیمی تانیمیر. مجلیسین قراری ایله، فوتیوس کسکین صورت‌ده پیسله‌نیب، وظیفه‌سیندن آزاد ائدیلمیشدی. اوْنون یئرینه کونستانتینوپولیس پاتریارخی وظیفه‌سینه ایقناتیوس برپا ائدیلدی. بونا باخمایاراق، فوتیوس کونستانتینوپولیس‌ده بؤیوک نفوذا مالیک ایدی. ۸۷۷-نجی ایلده، ایقناتیوسون اؤلومون‌دن سوْنرا، اوْ یئنی‌دن پاتریارخ اوْلدو. بۇندان سوْنرا، ۸۷۹ - ۸۸۰-نجی ایللرده داها بیر کلیسا مجلیسی ییغیلدی. بۇ مجلیس‌ده پاپ نیکولاسین نماینده‌لری، اوْنون تاختدان سالینماسینا گؤره فوتیوس‌دان عذر ایسته‌مه‌سینی طلب ائتدیلر. لاکین فوتیوس عذر ایسته‌مه‌دی. بۇ مجلیس‌ده شرق کلیسا‌سینین نماینده‌لری غرب‌ده یاییلمیش بعضی اینانجلاری و آیینلری ده پیسله‌میشدیرلر. «فیلیوقوئ» آدلانان اینانج خصوصیله پیسله‌نمیشدی. مسئله بوندادیر کی، شرق‌ده و غرب‌ده کلیسا عنعنه‌لری، بعضی آیینلر، بیر-بیرین‌دن فرقله‌نیردی. بۇ عامل ده کلیسا‌نین پارچالانماسیندا بللی رول اوْینامیشدی. بۇ کلیسا مجلیسی غرب‌ده اوّلجه عوموم دونیا کلیسا مجلیسی اعلان اوْلونموشدور. لاکین سوْنرا، بۇ کیفیت‌ده، فوتیوسون عوضینه ایقناتیوسو پاتریارخ کیمی یئنی‌دن تانییان، ۸۶۹-۸۷۰-نجی ایللرده کئچیریله‌ن، مجلیس تانینمیشدی.
<blockquote>"بونو دئدیی زامان، اوْنلارا اۆفوردو و: «مقدس روحو قبول ائدین»، – دئدی.</blockquote>
لاکین شرق کلیسا‌سی فیلیوقونی قبول ائتمه‌میشدی. اوْنلارین فیکرینجه مقدس روح یالنیز آتادان چیخیر، اوْغولدان چیخماز. غرب آتالارینین فیلیوقوئ حاقیندا دئدیکلرینی ایسه، کلیسا‌نین دئییل، اوْنلارین شخصی فیکیرلری اوْلدوغونو دئییردیلر.
بولقاریستان اۆزرینده غرب و شرق کلیسا‌لری آراسیندا گئدن مۆباحیثه‌لر ایسه، سوْندا، شرق کلیسا‌سینین خیرینه حل اوْلون‌دو. بولقاریستان کلیسا‌سی کونستانتینوپولی‌سین نظارتی آلتینا کئچدی. [[X عصر]]ده ده غرب و شرق کلیسا‌لری آراسیندا صۆلح الده ادیلممیش‌دی. کونستانتینوپولیس کشیشلری روم پاپسینا یالنیز موستسنا حاللاردا مراجعتلر ادیردیلر. بۇ عامل ایسه کلیسا‌لری بیری-بیرین‌دن داها دا اۇزاقلاش‌دیریردی. ۱۱-جی عصرده غرب و شرق کلیسا‌لری آراسیندا موناسیبتلر بیر قدر فاللاشدیرمیش‌دیر، لاکین بۇ فاللاشما سوْندا اوْنلارین پارچالانماسی ایله نتیجلنمیش‌دیر. اوْ دؤورده روم پاپسی اوْلان [[IX لو]] گونئی ایتالیادا کونستانتینوپولیس پاتریارخینین تابچیلیین‌ده اوْلان کلیسا‌لرده غرب (لاتین) آیینلرینین ایجرا اوْلونماسینی طلب اتمیش‌دیر (
== (سمبول‌لاری) ==
خط ۴۹:
'''خاج'''. خاچ مسیحیتین ان گئنیش یاییلمیش رمزی‌دیر، عیسانین اعدام ائدیلدیی آلتین تصویری‌دیر. لاکین بۇ رمز مسیحیتدهن اؤنجه قدیم میصرده حیات سمبولو اوْلموشدور و آنکه آدلانیردی. خاچین یوخاری‌سین‌دا اوْلان دایره قادین، آشاغی حیصّه‌سی ایسه کیشی باشلانقیجینی سیمبولیزه ائدیر. عومومیتله خاچین تصویرینی خریستیانلار میصر عنعنه‌سین‌دن آلمیش‌دیلار. مسیحیتده خاچین رمز کیمی یارانما تاریخی ۲-نجی-۳-نجو عصرلره تصادف ائدیر. خاچلارین بیر نئچه نوعلاری واردیر. لاتین خاچی، یونان خاچی، قولقوفا (عیسینی اعدام ائدیلن تپه‌نین آدی) خاچی و یا پیلله‌لی خاچ، روس اوْرتودوکس (پراووسلاو) کلیسا‌سینین خاچی، روم پاپازلارینین خاچی، خاچ سویونا سالینما مراسیمینه عایید اوْلان خاچ، غلبه‌نین رمزی اوْلان یونان خاچی، کوره اۆزرینده غلبه‌نین سمبولو اوْلان خاچ، مقدس پتروسون چئوریلمیش خاچی، اورشلیم(قودس) خاچی و سایر.
'''بالیٛق'''. بالیق ایلک کریستیان سیمبوللارین‌دان بیری اوْلموشدور. اوْ عیسانین رمزی معناسینی داشیییردی. بونا سبب شکیل‌ده گؤستریله‌ن یونان حرفلرینین آبرویاتوراسی‌دیر (ایختوس). بۇ آبرویاتورا یونان دیلینده "خیلاصکار عیسی مسیح تانرینین اوْغلودور" سؤزلرینین بیرینجی حرفلرین‌دن یارانمیش‌دیر. "ایختوس" سؤزو ایسه یونانجا بالیق دئمکدیر.
'''گمی'''. گمی ده مسیحیتین ان قدیم رمزلرین‌دن (سیمبوللارین‌دان) بیری‌دیر. مثلاً مشهور روم ایلاهیات‌چی‌سی هیپپولیتوس (III عصرده یاشامیش‌دیر) کریستیان کلیسا‌سینی "دالغالار اۆزرینده اۆز‌ن و هچ زامان باتمایان" گمییه بنزدیردی. باشقالاری اوْنو "نجات گمی‌سی" آدلاندیریردیلار
خط ۶۷:
۴۵۱-جی ایلده خالکیدون کلیسا توپلانتی‌سین‌دا آلبانی مونوفیزیت‌لییه اۆستونلوک وریر. ۵-جی-۶-جی عصرلرده اؤلکه اپازی‌سین‌ده مونوفیزیتلرله دیوفیزیتلر آراسیندا موباریزه گۆج‌لنیر. ۶-جی عصرین سوْنو – ۷-جی عصرین اوّللرین‌ده آلبان کلیسا‌سی دیوفیزیت‌لیگی قبول ادیر. آلبان کاتولیکوسونون ایقامتگاهی چوقای شهرینده یئرلشیردی. ۵۵۲-جی ایلده ایقامتگاه [[برده]]یه کؤچورولموش‌دور. ایسلام فوتوهاتلارین‌دان، خصوصیله آلبان ملیکلیینین سوقوطون‌دان سوْنرا اؤلکه‌ده مسیحیتین رولو زیفلمیش، آلبان دیلی سیخیشدیریلیب چیخاریلمیش‌دیر. ۸-جی-۹-جو عصرلرده آذربایجان اراضی‌سین‌ده موستقیل دؤولتلر یارانان‌دا آلبان کلیسا‌سی یئنی‌دن آوتوکفال کلیسا ایستاتوسونو برپا اتمیش‌دیر.
۱۰-جو-۱۱-جی عصرلرده بؤلگه‌ده شرق کریستیان‌لیغی نفوذونو بللی درجه‌ده قورویوب ساخلایا بیلمیش‌دی. بۇ دوروم ۱۸-جی عصره کیمی بئله‌جه داوام اتمیش‌دیر. ۱۸۳۶-جی ایلده چار حکومتی سینودون تقدیماتی ایله آلبان کلیسا‌سینی لغو ادیر، کلیسا‌نین بۆتون املاکی اچمیدزین کاتولیکوس‌لوغونا وریلیر. ۲۰-جی عصرین ۸۰-۹۰-جی ایللرین‌ده آلبان کلیسا‌سی بیر داها برپا اوْلونور. ۲۰۰۳-جو ایلده آلبان-اۇدی کریستیان ایجماسی دؤولت
آذربایجان‌دا خریستیانلیغ اؤزونون پراووسلاولیق، کاتولیک‌لیک و پروتستانت‌لیق قوْللاری، هابله مۆختلیف سکتانت ایجمالاری ایله تمثیل اوْلونموشدور. دؤولت
کاتولی‌سیزم. باکی‌دا ایلک روم-کاتولیک پریخودو ۱۹-جو عصرین ۵۰-جی ایللرین‌ده روس اوْردوسو طرفیندن حرب‌چی کاتولیکلرین قافقازا سورگون ادیلمه‌سی ایله علاقه دار اوْلاراق یارادیلمیش‌دیر. پریخود تتری-سکاروداکی (گورجوستان) روم-کاتولیک حربی پریخودونا تابع ایدی. ۱۸۸۲-جی ایلده باکی پریخودو موستقیللشیر. ۱۸۹۵-جی ایلده مقدس مریه‌مین باکیره حامیله‌لیگی شرفینه کلیسا، ۱۹۰۳-جو ایلده ایسه باکی قبیریستانلیغین‌دا مقدس خاچ کلیسا‌سی تیکیلیر. ۱۹۰۹-۱۹۱۲-جی ایللرده باکینین گؤزل معمارلیق عابیده‌لرین‌دن ساییلان ینی مقدس مریه‌مین باکیره حامیله‌لیگی کلیسا‌سی قوتیک اۆسلوب‌دا اینشا ائدیلیر. سووت دؤورونده کلیسا داغیدیلمیش‌دیر. ۱۹۹۹-جو ایلده باکی‌دا روم-کاتولیک ایجماسی یئنی‌دن برپا اوْلونور. ۲۰۰۱-جی ایلده ایجما اؤز عبادت اوینی یارادیر. حاضیردا باکی‌دا روم-کاتولیک کلیسا‌سینین اینشاسی اۆچون توْرپاق ساحه‌سی آیریلمیش‌دیر. ۲۲-۲۳ مئی ۲۰۰۲-جی ایلده روم-کاتولیک کلیسا‌سینین سابیق باشچی‌سی پاپ ایوانن ۲-جی پاول باکی‌دا رسمی سفرده اوْلموشدور.
| |||