گنجه: نوسخهلر آراسینداکی فرق
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱:
{{ویکیلشدیرمک}}
{{منبع آزلیغی}}
{{طرفلی}}
{{ایدینلاشدیرما
|قوْنۇ =گنجه شهری
|باشقا قوْنۇ =گنجه قصبهسی
|باشقا قوْنۇ صحیفهسی =گنجه (Göygöl)
}}
{{یم
|وضعیت =شهر
|آذربایجان دیلینده آدی = گنجه
|وْریژینال آدی = گنجه شهری
|تابعسینده =
|اؤلکه =آذربایجان
|شکیل =
|گئرب =گانژا جوْا.پنگ
|گئرب یازیسی =
|گئربین مقیاسی =
|بایراق =
|بایراق یازیسی =
|بایراقن مقیاسی =
|لات_دیر=|لات_دئگ=|لات_مین=|لات_سئج=
|لوْن_دیر=|لوْن_دئگ=|لوْن_مین=|لوْن_سئج=
|جوْوْرداددوْن =
|جوْوْردسجالئ =
|اؤلکه خریطهسینین مقیاسی =
|بؤلگه خریطهسینین مقیاسی =
|ماحال خریطهسینین مقیاسی =
|بؤلگه نؤع =
|بؤلگه =
|جدولده بؤلگه =
|ماحال نؤع =
|ماحال =
|جدولده ماحال =
|ایجماع نؤع =
|ایجماع =
|جدولده ایجماع =
|اؤلکه خریطهسی =آزئربایژان
|بؤلگه خریطهسی =
|ماحال خریطهسی =
|داخلی بؤلگۆسۆ = ماحال و قصبه
|باشچی نؤع =
|ایجرا باشچیسی =[[ائلمار ولیئو]]
|یارانما تاریخی =ب.ئ..
|ایلک بیلگی =
|اولکی آدی = کیروْواباد
|موقعیت لی =
|بخشی =140
|هۆندۆرلۆک نؤع =
|یم مرکزینین اوْجالیغی =
|اقلیمی =
|رسمی دیلی =
|اهالیسی =1 054 962<سمالل><رئف نامئ="Gəncə ş.ə.d.">[[آذربایجان جمهوریسی دؤولت آمار ایداره سی]]: [http://www.stat.gov.az/source/regions/az/004_10.xls گنجه ش..د.] (یئنیلنم: 1 یانوار, 1394 شمسی ایل)
|وضعیتالما ایلی =2015
|سیخلیغی =
|آقلوْمئراسیا =
|ملّی تَرکیبی =
|دینی تَرکیب =اسلام(Şiə)
|ئتنوْخروْنیم =
|ساعات قۇرشاغی =
|دست =
|تلفون کوْدۇ =994 22
|پوْچت ایندئکسی =آز2000
|پوْچت ایندئکسلری =
|نقلیات کوْدۇ =20
|یدئنتیفیکاسیا نؤع =
|یدئنتیفیکاسیا عددی =
|جوْمموْنس کاتئقوْریاسی =
|سایت =ووو.گانژا-یه.گوْو.از
|سایتین دیلی =
}}
'''گنجه ''' ({{audio|Az-Ganja.ogg|tələffüzü}}) شهری—[[آذربایجان]]ین, 2-جی بؤیۆک شهریدیر. 1183 شمسی ایلدن 1297 شمسی ایلهدک '''یئلیزاوئتپوْل''' آدلاندیریلمیش, 1297 شمسی ایلده گنجه آدی یئنیدن برپا ائدیلسه ده 3 اسفند 1313 جۆ ایلده دهییشدیریلرک شهر '''کیروْواباد''' آدلاندیریلمیشدیر. 1368 شمسی ایلده گنجه آدی برپا ائدیلمیشدیر. 4 بهمن 1317 جۇ ایلدن جمهوری تابعلی شهردیر.
اراضیسی 110 کیلومترمربع, اهالیسینین سایی 1 054 962 نفردیر. شهر اهالیسینین اوْرتا سیخلیغی ایسه 2755 نفر/کیلومترمربع تشکیل ائدیر.
شهر [[گنجه چایی]], [[کۆر]] چایینین جنوبۇندا کند صنعتی جهتدن زنگین بیر اراضیده یئرلشیر. گنجه اۇزۇن مودّت آذربایجانین اساس صنایع مرکزلریندن بیری اولموشدور.
[[گنجه دؤولت اۇنیوئرسیتئتی]], [[آذربایجان دؤولت اکین چیلیک اۇنیوئرسیتئتی]], [[آذربایجان تئکنوْلۇژی اۇنیوئرسیتئتی]] کیمی عالی تحصیل مدرسه (اوخول)لری, [http://www.azvapa.com آزواپا] یازیلیم(برنامه)لاشدیرما و تحصیل مرکزی, [[گنجه اؤزل تۆرک لیسئیی]] بۇ شهرده یئرلشیر.
== ائتیموْلوْگیاسی ==
گنجه آدینین, توْپوْنیمینین یارانماسی حاقیندا مختلف فرضیییهلر واردیر.توْپوْنیم ("Chanza"-عرب دیلینده "Ganca"–[[گۆرجۆ دیلی]]ند) پهلوی سؤزۆ کیمی قبول ائدیلیر و خزینه, بار-محصول آنباری معناسینا gəlir.http://www.iranicaonline.org/articles/ganja- بۆتۆنبۇ نتیجه لر عِلمی جهتدن اساسسیزدیر. شرحچینین سؤزلرینه اساسلانساق بۇ سؤزۆن آذربایجان دیلینه اۇیغۇن اوْلدۇغۇنۇ قید ائده بیلریک. باشقا منبعیه اساسلاناراق اوْ, بۇ آدین گانجاک طایفالارینین آدییلا ایلگیلی (باغلی) اوْلدۇغۇنۇ ایدیعا ائدیر. اوْرتا آسیا تاریخچیلری یوْخلامیش و تصدیق ائتمیشلر کی, گرچکدن ده گنجه آدینی طایفانین آدیندان گؤتۆرمۆشدۆر.
== تاریخی ==
قدیم مدنیتین بئشیی, نیظامینین آنا یۇردۇ اوْلان گنجه شهری جنوب-شرقده [[کیچیک قافقاز]]ین اتییند, گنجه -قازاخ دۆزنلییند, [[گنجه چای]] چایینین هر ایکی ساحلینده یئرلشیر. آذربایجانین ایجتماعی-اقتصادی, سیاسی و مدنی حیاتینین گلیشمه سیندا عوضئدیلمز روْل اوْینایان و تۇریستلرین بۇردان کئچرکن آیاق ساخلاییب خارجی عِلم آداملارییلا صحبت, مذاکرهلر آپارماقدان ذؤوق آلدیغی بۇ جاذیبهدار مکان کروان یوْللارینین کسیشدیی بیر اراضیده یئرلشیر. گنجه نین بیر شهر کیمی فوْرمالاشماسی حاقیندا مختلف تاریخی مۆلاهیزلر واردیر.بعضی عالیملر شهرین یارانماسینی ائرامیزدان اول, اکثریتی ایسه اوْرتا عصرلرین باشلانغیجینا عاید ائدیرلر. حتّی [[1940]]-جی ایللرده آپاریلان آرخئوْلوْژی قازینتیلار دا بۇ نتیجه یه گلمیش و بۇرادا ائرامیزدان اوله عاید یاشاییش مسکنلری آشکار ائتمیشلر. شهرین تاریخی حاقیندا دانیشارکن بۇ شهرین ایجتماعی-اقتصادی و مدنیت مرکزی اوْلدۇغۇنۇ آد آپارماق لازیمدیر. گنجه اؤلکهمیزین باشقا شهرلری ([[قبل]], [[ناخچیوان]], [[شکی]], [[شاماخی]]) کیمی گؤزل جوغرافی منظرهیه صاحیب اوْلان یاشاییش مسکنی اوْلۇب تدریجا شهر کیمی فوْرمالاشمیشدیر.
[[جوْمرد قصاب تُربهسی|جؤمرد قصاب مقبرهسی]] گنجه نین تاریخی وثیقهسی ساییلا بیلر. جؤمرد قصاب دؤردۆنجۆ خلیفه [[علی ایبن اباطالب]]ین (656-661) حاکمیتی دؤنمه (دؤورهسی) یاشامیش و اؤزۆنۆن قانون طرفداری اوْلماسی و دۆزلۆک, دوْغرۇلۇغۇ ایله سئچیلمیشدیر. شهر اهلینین بۆتلره ایناندیغی بیر دؤورده اوْ گیزلیجه اوْلاراق [[اسلام]]بیر قبول ائتمیشدی. اؤز اینانجینی گیزلی اوْلاراق دهییشدیرمه حاللاری اوْ زامان یعنی یئددی اسرده اوْلان جدی سیاسی حاکمیتین و روحانیلرین گنجه نین ایدارهچیلیینده اوْلان جدی صلاحیتلره صاحیب اوْلدۇغۇنۇن نومونهسیدیر.
[[یئددی اسر]]ین بیرینجی یاریسیندا گنجه ایرانلیلار وریندن, ایکینجی یاریسیندا ایسه عربلر وریندن داغیدیلمیشدیر. [[یئددی اسر]]ین آخیرلاریندا ایسه گنجه [[عرب]]لرله [[خزرلر]]ین دؤیۆش مئیدانینا چئوریلمیشدیر. بۆتۆنبۇ حادثهلرین [[یئددی اسر]]ین اَوللرینده و عومومیتله [[یئددی اسر]] بویونجا باش وئردیی "Dərbəndnamə" اثرینده تصویر ائدیلیب. آذربایجانین اراضیسی آرامسیز اوْلاراق بیر-بیرینین آردینجا اوْلان هوجوملارا معروض قالمیش و البتده کی بۇنۇن بارز نتیجه سی اوْلاراق گنجه شهری ده بۇ باسقین (یۆرۆش)لاردان زیان گؤرمۆش و داغینتیلارا معروض قالمیشدیر.
[[آران خانلیغی]]نین مرکزی اوْلان [[برد]]دن سونرا گنجه بینالملل تجارتده مهم روْللاردان بیرینی اوْینامیش و کروانلارین تئز-تئز کئچدیی و قالدیغی یئرلردن بیری اولموشدور. اوْ زامانلاردا پول واحیدی اوْلاراق عرب دینارلاری و دیرهملر قۇللان (ایشلت) ائدیلیردی.
[[اوْن اسر]]دن, [[برد]]نین پایتخت وضعیتۇنۇ ایتیردییی دؤوردهن اعتیباراً گنجه شهری اؤلکهنین ایجتماعی-اقتصادی و مدنی حیاتیندا واجب روْل اوْیناماغا باشلادی. شهرین حیاتیندا تجارت و اینجه صنعت (هنر)واجیب فاکتوْرلاردان بیرینه چئوریلدی. بۇردا اینجسنتین گلیشمه سی اۆچۆن هر جۆر شرایط مؤجود ایدی. دمیر, مس, آلۆمینیۇم و باشقا معدنلر گنجه شهرینین اطرافیندا فعالیت گؤستریر و یئرلی هنرمندلاری خامماللا تجهیز ائدیردیلر. گنجه پایتخت اوْلما یوْلۇندا اؤزل(خصوصی) دقّتی نیظامی قووهسینین قۆجلندیریلمسینه یؤنلتمیشدی. همچئنین بۇ دؤورده قلعه دیوارلاری تیکیلمیش و اوْنۇن اطرافیندا خندک قازیلاراق شهرین محافظهسی گۆجلندیریلمیشدی.
دوققوز-اوْن عصرلرده [[عرب خلافتی]]نین ضعیفلهدیی بیر دؤورده آذربایجاندا [[شیروانشاهلار]], [[شددادیلر]], [[سالاریلر]] و [[رووادیلر]] مستقل فئوْدال دؤولتلری یارانماغا باشلادی. [[اوْن اسر]]ین اوْرتالاریندا گنجه شهری [[سالاریلر]]ین حاکمیتی آلتیندا اولموشدور. داها سونرا ایسه [[شددادیلر]]ین پایتخت شهری اولموشدور.
[[بیر فضلۇ]]نۇن (895-1030) حکمرانلیغی دؤنمه (دؤورهسی) گنجه ان گۆجلۆ دؤورلرینی یاشامیشدیر. [[شددادیلر]] دؤنمه (دؤورهسی) قلعه, سارایلار, کؤرپۆلر و کروانسارایلار انشاء ائدیلمیش و بۇردا پول کسیلمیه باشلانمیشدیر. شهری اَحاطه ائدن یئنی و داها داواملی قلعه انشاء ائدیلدی. [[1063]]-جۆ ایلده دمیرچی ایبراهیم (اۆنلۆ) مشهور گنجه داروازالارینی تیکدی. گنجه نین گئنیش بیر مرکزه چئوریلدیی بیر دؤورده اوْنۇن اراضیسی ده همچئنین بؤیۆیرک گئنیشلندی. یئنی تیجاری بؤلگهلاری تیکیلمیه باشلادی. ایپک و ایپک معلوماتلاری نینکی یئرلی همچئنین خارجی آلیجیلارین دا رغبتینی قازاندی. گنجه هم ده دینی مرکز ساییلا بیلردی. بئله کی, [[البان کاتوْلیکوْس]]ۇ مرکزی [[برد]]دن گنجه یه کؤچمۆشدۆ. [[قطران تبریزی]] اوْ دؤورلری بئله قلمه آلمیشدی: ''"İndi Gəncə sanki Cənnəti xatırladır"''. [[اوْنبیر اسر]]ین اوْرتالاریندا آذربایجان [[سلجۇقلار]]ین اشغالینا معروض قالمیشدی. [[تبریز]]ی تۇتدۇقدان سونرا [[بیر توْغرۇل]] (1038-1068) [[1054]]-جۆ ایلده قوْشۇنلارینی گنجه یؤنۆنده (جهتینده) حرکت ائلتدیردی. گنجه حاکمی شاویر بیر توْغرۇلۇن واسسالی اوْلماغا اؤز راضیلیغینی وئردی. شاویر بیر توْغرۇلا باهالی هدیه وئررک اوْنۇن شرفینه خوطبه اوْخۇتدۇردۇ.
[[سلجۇقلار]]ین آرامسیز باسقین (یۆرۆش)لاری [[اوْنبیر اسر]]ین اوْرتالاریندا شددادی حکمداری [[اۆچ فضلۇ]]نۇ گؤستریلن موقاویمتین یئترسیز اوْلدۇغۇنۇ گؤررک گئج ده اوْلسا تسلیم اوْلماغا قرار وئردی و موناسیب بیر شرایطی گؤزلیرک یئنیدن حاکمیته گلدی. [[1086]]-جی ایلده سلجۇق حکمداری [[ملیک شاه]] (1072-1092) اؤز اوردو باشچیسینی, بۇگایی گنجه یه گؤندردی. یئرلی جاماعاتین گۆجلۆ موقاویمتینه باخمایاراق سلجۇقلار شهرین ضبطینه ناییل اوْلدۇلار. دؤیۆشده گنجه حکمداری اۆچ فضلۇنۇ اسیر گؤتۆردۆلر و بۇنۇنلا دا 100 ایلدن آرتیق حاکمیتده اوْلان [[شددادیلر]] سلالهسینین حکمرانلیغینا سوْن وئریلدی. ملیک شاه گنجه حاکمی کیمی اؤز اوْغلۇ اوْلان قیاس اد-دین تاپاری تعیین ائتدی. قیاس اد-دین محمد تاپار (1105-1117) سلطان سئچیلدیکدن سونرا بئله گنجه نین سلجۇق حکمداری اوْلاراق قالدی.
[[اوْنایکی اسر]]ین بیرینجی یاریسیندا گنجه بیرنئچه کهره (دفعه) گۆرجۆ باسقین (یۆرۆش)لارینا معروض قالمیش, بۇنا جواب اوْلاراق سلجۇق اوردوسۇ [[گۆرجۆستان]]ا گۆجله سوْخۇلاراق اوْرالاری تالان ائتمیشدیر.
گنجه ایله رابیطه لی باشقا بیر حادثه ایسه بۇ دؤورلرده ([[25 sentyabr]] [[1139]]-cu ildə) بۇردا باش وئرمیش گۆجلۆ زلزلهدیر. کیراکوْس گاندزاکئتسی یازیردی ''"داغلارین باشینی بۇلۇد و دۇمان بۆرۆمۆشدۆ و گنجه قوْرخۇلۇ, دهشتلی زلزلهیه غرْق اوْلمۇشدۇ. گنجه داغیلمیشدی و ... "''. زلزلهنین نتیجه سی اوْلاراق [[کپز داغی]] اۇچمۇش و داغین اتییندن کئچن چایین قارشیسینی کسرک هامیمیزین پئکی (یاخشی) بیلدیی بیر گؤلۆن یارانماسیلا نتیجه لعندی. بۇ [[گؤی گؤل]] ایدی. حال حاضردا بۇ گؤل مؤجود اوْلماسییلا دنک (برابر) آذربایجانین ان منظرهلی, گؤزل طبیعتلی مکانلاریندان بیری کیمی تانینیر. لاکین مؤلّف بۇ زلزله نتیجه سینده یارانمیش اؤز گؤزللیی و والئهئدیجیلیی ایله سئچیلن باشقا گؤللری—[[مارالگؤل]], [[جئیران گؤل]], [[ؤردک گؤل]], [[سالونۇگؤلۆ]], [[اغگ اؤل]], [[قاراگؤل]], [[شاملیگؤل]] کیمی طبیعتیمیزین انجیلری اوْلان بۇ گؤللری بیلدیرمیی اۇنۇتمۇشدۇر. شهرین معروض قالدیغی داغینتیلار سببیله ضعیفلهدیی بیر دؤورده قوْنشۇ گۆرجۆ فئوْداللاری فۆرصتدن قۇللان (ایشلت) ائدرک بۇرا باسقین (یۆرۆش)لار ائتمیش و گنجه نی چاپیب, تالامیش, [[گنجه داروازالاری]]نی اوْغۇرلاییب آپارمیشلار. آذربایجان تاریخینین نومونهسی اوْلان بۇ آبیده نین قالیقلاری غیری صرْفلی شرایطین مؤجودلۇغۇ و نظارتسیزلیک اۇجباتیندان حال حاضردا [[گۆرجۆستان جمهوریسی]]نین کیلسسی اوْلان [[گئلات کیلسسی]]نین حیطینده یئرلشیر. گنجه سلجۇق تۆرکلرینه مغلوب اوْلانا یعنی اوْنبیر اسرع قدر قافقاز آلبان مسیحیتلیغینین مرکزی اولموشدور. شهر [[1139]]-جۇ ایلده زلزله نتیجه سینده 5 جی اسرده یارانمیش اوْرژینال شهر داغیلمیش و اوْنایکی اسرده اولکیندن بیر آز شرقده یئنیدن تیکیلمیشدیر.
اۇزۇن سۆرن (مودّت) داخلی فئوْدال چکیشملرینین نتیجه سینده سلجۇق دؤولتی خئیلی ضعیفلهدی. سلجۇق دؤولتی یئرلی فئوْداللارین گۆجلنمسی اۆچۆن شرایط یاراداراق یئنی خیردا دؤولتلرین یارانماسینا تکان وئردی. اوْنلاردان بیری [[شمسالدین ائلدنیز]] وریندن یارادیلمیش [[اتابیلر دؤولتی]] ایدی. گنجه [[ارران]]دا یئرلشمیش بۇ دؤولتین بیر حیصهسینه چئوریلدی. اوْنایکی-اوْناۆچ عصرلرین اولرینی گنجه اۆچۆن چیچکلنمه دؤورۆ آدلاندیرماق دۆزگۆن اوْلاردی. [[اتابیلر دؤولتی]]نین ایکینجی مرکزی, پایتختی اوْلان گنجه تولید ائتدییی محصوللارلا نینکی اؤلکه داخلیند, هم ده اؤلکه خارجینده بؤیۆک شؤهرت قازانمیش و "Arran şəhərlərinin anası" سویهسینه قدر اوجالمیشدی. گنجه ایپیی تولید ائدن موسیسه قوْنشۇ اؤلکهلر و اوْرتا شرق بازارلاریندا بؤیۆک رغبت قازانمیشدی.
گنجه ده کند صنعتی, اکینچیلیک و مالقاراچیلیق اینجسنتله پارالئل اوْلاراق گئنیش مقیاسدا گلیشمه ائدیردی. مؤلّفی نامعلوم اوْلان "Əcaib əd-dünya" اثرینده آررانین پایتخت شهری اوْلان وارلی و گلیشمه ائتمیش گنجه شهرینین هۆندۆر و محکم قلعه دیوارلارییلا اَحاطه اولوندۇغۇ قید ائدیلیر. بۆتۆنگنجه یاشیللیغا غرْق اوْلمۇشدۇ. بۇردا مختلف نؤع مئیولر مؤجود ایدی. آتلاس, پارچالار, پانبیق, ایپک و باشقا محصوللار مختلف شهرلره ساتیلیردی. یئرلی اهالی جسور و نیظامی جهتدن قووهتلی ایدی.
بۇ دؤورلرده گنجه آذربایجانین مدنیتینین گلیشمه سیندا واجب روْل اوْینامیشدیر. دونیا شؤهرتلی عِلم و اینجه صنعت (هنر)سرلرینه صاحیب شاعر و عالیملر بۇ شهرده یاشاییب یاراتمیشلار.
[[مسهتی گنجوی]] یارادیجیلیغینی آد آپارماق یئرینه دۆشردی. اوْ زامانینین ایستعدادلی, یئتهنک(قابلییت)لی شاعرهسی اوْلۇب, خالْقین و حاکمیتین رغبتینی قازانمیشدیر. آذربایجانین دونیا شؤهرتلی ایختیراعچی و غیرعادی استعدادا صاحیب شاعری [[نیظامی گنجوی]] بۇ دؤورلرده یاشاییب یاراتمیشدیر. اوْنۇن [[خمس]]سی دونیا ادبیاتی خزینهسینین نادر انجیلردن بیریدیر. ژ.ئ.بئرتئلس نیظامی حاقیندا ''"وْ, صاحیب اوْلدۇغۇ فطری استعداد و فۆسۇنکار روحۇ ایله ابدی اوْلاراق بشریتین محبتینی قازانمیشدیر"''.
[[اوْناۆچ اسر]]ین اَوللرینده آذربایجان بیر سیرا موْنقوْل باسقین (یۆرۆش)لارا معروض قالدی. اوْنلار هر یئرده جدی موقاویمته راست گلیردیلر. اوْنلارین [[1220]]-جی ایلده آذربایجانا ایلک باسقین (یۆرۆش)ی زامانی دوشمنه لایقلی موقاویمت گؤسترن, اوْ زامانلار گۆجلۆ اوْلان گنجه نی تۇتا بیلممیشدی. [[1225]]-جی ایلده جلالددینین باشچیلیغی آلتیندا داوام ائدن باسقین (یۆرۆش)لاردان سونرا, بیر بیرینین آردینجا آذربایجان شهرلری تالانماغا باشلادی. بۇنلارین آراسیندا گنجه شهری ده وار ایدی. آرامسیز اوْلاراق سۆرن (مودّت) باسقین (یۆرۆش)لارین نتیجه سینده آتابیلر دؤولتی سۆقۇتا اۇغرادی. جلالددینین حکمرانلیغی دؤنمه (دؤورهسی) یئرلی اهالیه قارشی آمانسیز داورانیلمیش و وئرگیلر (مالیاتلار) اوْلدۇقجا یۆکسلدیلمیشدی. بۆتۆنبۇنلار [[1231]]-جی ایلده گنجه اهلینین خارجی اشغالچیلارا قارشی قالدیردیغی عصیانلا ([[Gəncə üsyanı (1231)|گنجه عصیانی]]) نتیجه لعندی. قیاملار نتیجه سینده شهر حکمدارینین سارایی داغیلمیش, خیدمتچیلری اؤلدۆرۆلمۆش و یئرلی وارلیلار بیرنئچه آیلیق اوْلاراق وئرگیلر (مالیاتلار)ین اؤدنیلمسینه مجبور ائدیلمیشدیلر. عصیان یاتیریلدی. عصیانین باشچیسی بندر اۇستا و اوْنۇن 30 اورتاق (شرکاء)ی حبس ائدیلمیش, داها سونرا ایسه اِعدام ائدیلمیشدیلر. [[1231]]-جی ایلده گنجه شهرینی موحاصیرهیه آلان موْنگوْللار یئرلی اهالینین گۆجلۆ موقاویمتینه راست گلدی. لاکین بۆتۆنبۇنلارا باخمایاراق اشغالچیلار گنجه نی ضبط ائدرک شهری دارماداغین ائتمیش و یئرلی اهالینی اوْلمازین ایشگنجلره دۆچار قیلمیشدیلار. اۇزۇن مودّت شهر برپا ائدیلممیشدی. گنجه نین برپا ائدیلمسینه یالنیز [[1235]]-جی ایلده بخش نامه وئریلدی.
[[اوْناۆچ اسر]]ین اوْرتالاریندا آذربایجان خلافی خان ([[1256]]-[[1265]]) وریندن ایداره اولونان [[خلافت]]ین تَرکیبینه داخل اوْلدۇ. [[اوْناۆچ اسر]]ین 80جی ایللرده آذربایجان [[امیر تئیمۇر]]ۇن هۆجۆملارینا معروض قالدی. آذربایجان تئیمۇرلا [[توْختامیش]] آراسیندا گئدن مۆناقیشهنین مبارزه بخشینه چئوریلدی. تئیمۇرۇن گۆرجۆستانا ائتدییی باسقین (یۆرۆش)لار زامانی گنجه نیظامی بازا روْلۇنۇ اوْینادی. تئیمۇرۇن آذربایجانا یۆرۆشۆ فلاکتله نتیجه لعندی. [[اوْنآلتی اسر]]ین اَوللرینده یئنی [[صفویلر]] دؤولتی یاراندی. گنجه [[شاه ایسماعیل خطای]] وریندن قۇرۇلان بۇ دؤولتین بئیلربیلییندن بیری ایدی. سلطان شاهوئردینین [[گنجه بئیلربیلیی]]نه حکمدار بللنمسیندن سونرا گنجه و قاراباغدا اۇزۇن مودّتلی قاجار طایفاسینا منسوب یئنی ضیاد اوْغۇللاری سلالهنین نومایندهلرینین حکمرانلیغی دؤورۆ باشلادی.
ترانس قافقاز مکانیندا تجارت بخشینده یئنیدن آپاریجی یئرلردن بیرینی تۇتان گنجه رۇسییه و یاخین شرقدکی و آوروپاداکی اؤلکهلرله سیخ تجارت رابیطه لری یارتمیشدی. تاریخی منبعلردن بیرینه اساسلانارساق اوْ دؤورلرده گنجه نین 225000 اهالیسی وار ایدی.
فرهاد پاشا سلطان اۆچ مرادین امری ایله صفویلرین الینده قالان گنجه اۆزرینه گئدیر. گنجه 1 سئنتیابیر 1588/9 شَوال 996 آلینیر.گنجه آلیندیقدان سونرا فرهاد پاشا قلعه انشاءاسینا باشلانماسینا امر وئریر(3 Sentiyabır 1588/11 Şəvval 996). قلعه قیرخ گۆن کیمی قیسا بیر زاماندا 3800 زیرا (1 زیرا=1 آرشین, تقریباً 71 سم.) اۇزۇنلۇغۇندا, 10 زیرا یۆکسکلییندئ و 3 زیرا قالینلیغینداکی بۇ قلعه تاماملانمیشتیر. اسگی بیر عبادت یئرینین برپاسی آدتینه اۇیۇلاراق صلاتینی سبۇکتکیندن قالما خاراب بیر جامی سرعتله تعمیر ائدیلمیش و ایلک جوما نامازی 14 اوْکتیابیر 1589/23 ضلعقاده 997 تاریخینده بۇ جامده قیلیناراق مراد بین سلیم آدینا ایلک خُطبه اوْخۇنمۇشتۇر.
موقّتی اوْلاراق نیظامی فعالیتلرین آزالماسی و تیجاری رابیطه لرین گئنیشلنمسی گنجه نین و باشقا شهرلرین اقتصادیاتینین دیرچلمسینه و گلیشمه سینا گتیریب چیخارتدی. بۇ دؤورلرده بۇردا اوْلان تۆرک سیاحی اوْلان [[ؤولیا چلبی]] گنجه ده هر بیرینین باغچاسی اوْلان 6000 دن چوْخ ائوین اوْلدۇغۇ حاقیندا اؤز خاطرهلرینده قید ائدیردی. اؤزللیکله (خصوصیایله) اوْ گنجه ده ایپک صنایعسینین گلیشمه سینی قید ائدیردی. [[عوثمانلی]]لارین [[رۇسییه ]]دان خزریانی اراضیلرین آلینماسییلا داها چوْخ داغینتیلارا سبب اوْلدۇلار. [[1723]]-ده عوثمانلیلار گنجه نی موحاصیرهیه آلمیش لاکین اوْرانی تۇتماغا ناییل اوْلا بیلممیشدیلر.
گنجه [[ایران]] وریندن داغیدیلدی. ایران اوردوسۇسنۇن باشیندا دۇران [[نادر شاه]] آذربایجاندان تۆرکلرین و رۇسلارین چیخاریلماسینی و بۇ اراضیلرین ایرانین اسارتی آلتیندا اوْلماسینی قارشیسینا آماج (مقصد) قوْیمۇشدۇ. [[1735]]-جی ایلده گنجه یاخینلیغیندا ایران و رۇسییه آراسیندا باغلانان مۆقاویلیه اساسأ رۇسییه حؤکومتی نیظامی قووهلرینی خزریانی اراضیلردن گئری (اؤنجه) چکدی.
[[شکیل:سهاکه عباس موْسقۇئ ویئو.ژپگ|250پخ|تهۇمب|ریگهت|شاه عباس مسجیدی (Cümə məscidi)]]
[[نادر شاه]]ین یۆرۆتدۆیۆ سیاست اهالینین تامامیله ویرانینا و کاسیبچیلیغین آرتماسینا گتیریب چیخارتدی. [[1747]]-جی ایلده نادر شاهین اؤلدۆرۆلمسی خالْقین مستقللیه دوْغرۇ روحلانماسینا و نتیجه ده مستقل فئوْدال دؤولتلرینین –خانلیقلارین یارانماسیلا باشا چاتدی. [[اوْنسککیز اسر]]ین اوْرتالاریندا [[گنجه خانلیغی]] یاراندی. [[ضیادوْغلۇللاری]] سلالهسینین نومایندهسی اوْلان, اۇزۇن مودّت گنجه نی ایداره ائدن [[شاخوئردی خان]](1740-1756) گنجه نین خانی اوْلدۇ. [[اوْنسککیز اسر]]ین 80جی ایللرینده [[جاواد خان]]ین حاکمیتی دؤنمه (دؤورهسی) گنجه گۆجلندی. اوْ, مستقل خارجی سیاسته اۆستۆنلۆک وئریردی. گنجه خانلیغینین اؤز شخصی پول واحیدی مؤجود ایدی.
=== رۇسییه اشغالی ===
بۇ دؤورلرده [[رۇسییه ایمپئریاسی]] عاریستوْکراتیا, زادگان, مولکدار و تُجارلارین ماراقلارینی حمایت ائدن و تیجاری رابیطه لرینی آرتیرماق اۆچۆن یئنی اؤلکه و دؤولتلری تۇتماغی آماج (مقصد)لشدیرن بیر سیاستی ایزلهییردی. بۇنا گؤره ده رۇسییه ایمپئریاسی ایستراتئژی و اقتصادی جهتدن الوئریشلی وضعیتده یئرلشمیش آذربایجانا اؤزل(خصوصی) بیر ماراق گؤستریردی. گنجه خانلیغینین یئرلشدیی یئرین الوئریشلی مؤقعیینی نظره آلارساق, رۇسییه ایلک اوْلاراق بۇرانی ضبط ائتمهک, داها سونرا ایسه بۇرانی نیظامی بازا کیمی قۇللان (ایشلت) ائدرک بۇردان باشقا خانلیقلارا هوجوم ائده بیلجکدی. رۇسییه اوردوسۇ تاخیم(تیم)ی گنجه نی ایرانین شیمال ایالتلرینه آپاران یوْلۇن آچاری حساب ائدیردیلر. ژئنرالین یازدیقلارینا گؤره گنجه قلعهسی آذربایجانین ایستراتئژی جهتدن چوْخ الوئریشلی بیر مؤقعده یئرلشمیشدیر. بۇ سببله رۇسییه ایلک نؤبهده گنجه قلعهسینین تۇتۇلماسینی آماج (مقصد)لشدیرمیشدی. [[پاوئل سیسیانوْو|سیسیانوْو]] دفعهلرله گنجه خانی [[جاواد خان]]ا کؤنۆللۆ صورتده تسلیم اوْلماغی تکلیفینی گؤندرمیش و هر کهره (دفعه) ده رد یانیتی (جوابی)نی آلمیشدی. [[1803]]-جۆ ایلده اوْ, [[تیفلیس]]دن کئچرک اوردوسۇنۇ گنجه یؤن (جهت)ینه یؤنلتمیش, دئکابر آییندا ایسه [[گنجه قلعه]]سینا یاخینلاشمیشدی. قالانین تۇتۇلماسینین چتین بیر سۆرج (روند) اوْلدۇغۇنۇ بیلن اوردو باشچیسی اؤزل(خصوصی) حاضیرلیقلاردان سونرا [[1804]]-جۆ ایل یانوار آیینین 3ۆ سحر ساعات 5ده قلعهیه هوجوم امری وئردی. آمانسیز کئچن دؤیۆشدن سونرا اوْنلار شهری تۇتماغا ناییل اوْلدۇلار. جاواد خان اؤلدۆرۆلدۆ. گنجه نین آدی دهییشدیریلرک [[یئلیزاوئتپوْل]] (رۇسییه ایمپئراتوْرۇ [[الئکساندر]]ین آروادی [[یئلیزاوئتا]]نین شرفین) آدلاندیریلدی.
[[1805]]-جی ایلده ایمپئریا حؤکومتی رسمی اوْلاراق کوْمئندانت ایداره اصولۇنۇن تطبیقینه باشلادی. اوْ دؤوردهن اعتیباراً بۆتۆنوْردۇ, مولکی و مالیه (یاپیسال)ساختارلاری بیرباشا کوْمئندانتا تابع ایدیلر. [[1806]]-جی ایلده گنجه ده یئرلی محکمه یارادیلدی.
گنجه شهرینده اهالینین اۆزرینده نظارتین گۆجلندیریلمسی آماج ایله [[1824]]-جی ایلده بۇردا پوْلیس شُعبهسی یارادیلدی. بۇ شُعبه و اوْنۇن چالیشماسی یئرلی اهالی آراسیندا جدی ناراضیلیقلارا سبب اوْلدۇ. کوْمئندانت سیستئمی [[1840]]-جی ایلده لغو ائدیلدی. داها سونرا گنجه [[گۆرجۆستان]]ین ایمئرئت ایالتینین تَرکیبینه قاتیلدی و بۇردا ماحال مرکزی یارادیلدی.
[[یئلیزاوئتپوْل ایالتی]] [[1868]]-جی ایلده قۇرۇلدۇ و گنجه بۇ ایالتین پایتختی اوْلدۇ. گنجه شهرینین الوئریشلی مؤقعد, [[باکی]]-[[تیفلیس]] کروان یوْللارینین کسیشدیی بیر یئرده یئرلشمسی اوْنا قافقازدان دا اوْ طرفه شرقین بؤیۆک تجارت مرکزلری ایله تیجاری رابیطه لئرینین یاراتماسینا امکان یاراتدی. [[خیخ اسر]]ین بیرینجی یاریسیندا گنجه ده مدنیتین دیرچلیشی موشاهیده ائدیلیردی.
[[1606]]-جی ایلدن [[1804]]-جۆ ایلده رۇسییه ایمپئریاسینا بیرلشدیی دؤوره قدر گنجه ایران ایمپئریاسینین تَرکیبینده خانلیق مرکزی اولموشدور. [[1826]]-جی ایلده رۇس قوْشۇنلاری ایران قووهلرینی مغلوبیته دۆچار ائدرک اوْنلاری بۇردان سیخیشدیریب چیخارمیشلار. چوْخلۇ ساییدا ائرمنی, رۇس, آلمان کؤچکۆنلری بۇردا یئرلشدیریلمیشدیر. شهر [[1804]]-جۆ ایلدن [[1918]]-جی ایله قدر چار بیرنجی آلئکساندرین آروادینین آدییلا (Yelizavetpol) آدلاندیریلیب. حتّی شهرین تاریخی آدینی اهالیه اۇنۇتدۇرماق اۆچۆن "Gəncə" سؤزۆنۆ ایشلدنلر 1 گۆمۆش عباسی جریمه اولونۇردۇ. [[1918]]-جی ایله کیمی اوْلان بۆتۆنرسمی سندلرده گنجه یئلئزاوئتپوْل کیمی خاطرلانیر. خیخ عصرین 70 جی ایللرینده گنجه همان آدلی ایالتین مرکزی اوْلدۇ. شهر حاقیندا قانونن 1870 جی ایلده قبول ائدیلمسینه باخمایاراق یالنیز 27 ایل سونرا گنجه ده قووهیه میندی.
[[شکیل:کیروْواباد گئرب.گیف|250پخ|تهۇمب|ریگهت|گنجه کیروْواباد آدلانارکن اوْنۇن گئربی]]
گنجه شهری قیسا بیر زامان مودّتینه [[1918]]-جی ایلده یارادیلمیش مستقل آذربایجانین موقّتی پایتختی اولموشدور. تاریخدکی دهییشیکلیکلر همچئنین شهرین آدینا دا تأثیر ائتمیشدیر. شهرین تاریخی آدی [[1918]]-جی ایلده [[آذربایجان خالْق جۆمهۇریتی]] قۇرۇلدۇقدان سونرا اؤزۆنه قایتاریلدی.
1299 شمسی ایل شوْروی اشغالی وارلیلارین الیندن صاحیب اوْلدۇقلاری ایمتیازلاری آلاراق اوْنلاری ساده کاسیب اهالیله بیر تارازویه قوْیاراق گنجه نین گلیشمه سینا اؤز تأثیرینی گؤستردی. بیر چوْخ گنجه لی, حتّی وارلی اوْلمایانلار دا [[ایران]] و [[تورکیه]]یه اۆز تۇتاراق بۇرانی ترک ائتدی و تخمیناً 70 ایله یاخین اؤز دوْغمالاری و آنا وطنلریندن اۇزاق قالماق مجبوریتینده قالدیلار. بۇنا جواب اوْلاراق 1299 شمسی ایلده گنجه ده گۆجلۆ بیر [[گنجه عصیانی (1920)|عصیان]] باش وئرمیشدیر. یالنیز 1369 شمسی ایللرین آخیرلاریندا اوْنلار یئنیدن وطنه قوْوۇشماق امکانی الده ائتدیلر. 29.3.708 شمسی ایللرده بۆتۆنؤلکده اوْلدۇغۇ کیمی گنجه نی ده رئپرئسیا, حبسلر, دئپوْرتاسیا دالغاسی بۆرۆمۆشدۆ. رئپرئسیایا معروض قالمیشلارین بیر قیسمی ائوه دؤنمه امکانی اوْلمادان جنوب ساکنلری اۆچۆن دؤزۆلمز بیر شرایطده یاشامیش باشقالری ایسه یالنیز اوْن ایل کئچدیکدن مختلف خستهلیکلره تۇتۇلمۇش اوْلاراق دؤنه بیلمیشلر. ایکینجی دونیا ساواشسینده 25.643 گنجه لی جبههیه یوْللانمیشدیر. گنجه لی کیچیک لئیتئنانت اوْلان اسرافیل محمدوْوۇن نوعوقوْروْد شهری یاخینلیغیندا پۇستینوْوکا کژندی اۇغرۇندا گؤستردیی شجاعت اوْنا دونیا شؤهرتی قازاندیرمیش و اوْ, شوْروی ایتّیفاقی قهرمانی آدی ایله تلطیف ائدیلمیشدیر. شوْروی ایتّیفاقی قهرمانلاری آراسیندا ای.محمدوْو ایلک [[آذربایجان]].
=== مستقللیک دؤنمی (دؤوره) ===
داها سونرا [[1989]]-جۇ ایلده شهرین گنجه آدی یئنیدن قایتاریلمیش و ایندیدک ده شهر بۇ آدی داشیییر. [[1993]]-جۆ ایلین ایۇن آییندا باش وئرن [[4 ایۇن گنجه قیامی|نیظامی چئوریلیشین]] جریان ائتدییی و جمهور باشقان [[ابولفضل ائلچیبی]] حؤکومتینین دئوریلمسیله نتیجه لعنن بیر صحنهیه چئوریلمیشدی. حال حاضردا گنجه نین اراضیسی 100 کیلومترمربع-دن آرتیق اوْلۇب, اهالیسینین سایی ایسه 350 مین نفردن عبارتدیر. قۇرۇ قوْبۇ اراضیسینده "Gülüstan" میکروْرایوْنۇ و "Yeni Gəncə" ماحالین قۇرۇلماسی گنجه نین تۇتدۇغۇ اراضینین گئنیشلنمسی شهرین گلجک گلیشمه سی اۆچۆن بیر الوئریشلی شرایط یاراتدی. 1385 شمسی ایلده گنجه ده آذربایجاندا ایکینجی [[گنجه بینالملل هاوا لیمانی|بینالملل هاوا لیمانی]] آچیلدی.
شهرین اراضیسی 110 کو. کیلو مئتیر, اهالیسینین سایی 11 شهریور 1391 جی ایل تاریخه 321.7 مین نفردیر. گنجه شهری 2 ماحال و 7 قصبه ایداری اراضی واحیدیندن عبارتدیر. “گنجه شهرینین کپز ماحالینین ایداری اراضی بؤلگۆسۆنده قسماً دهییشیکلیکلر ائدیلمسی حاقیندا” آذربایجان جمهوریسینین 1390 ایل 22 آذر تاریخلی 270-یوق نؤمرلی قانوننۇن تطبیقی بارده آذربایجان جمهوریسی جمهور باشقانینین 19 بهمن 1390 جی ایل تاریخلی, 1991 №-لی بخش نامه سی ایله 5 یئنی-شیخزامانلی, مهستی, سادیللی, ناتوان و جاواد خان آدلی قصبهلری یارادیلمیشدیر.
آذربایجان جمهوریسینین جمهور باشقانی جناب الهام علیئو 26 خرداد 1383 جۆ ایل, 19 مای و 19 مهر 1384 جی ایل, 9 آبان 1385 جی ایل, 9 خرداد 1386 جی ایل, 3 مارت و 3 مهر 1387 جی ایل, 4 خرداد 1388 جۇ ایل, 22 بهمن 1388 جۇ ایل, 20 بهمن 1389 جی ایل, 1 بهمن 1390 جی ایل تاریخلرده گنجه شهرینه سفر ائتمیشدیر.
== اوْرتا تئمپراتۇر و اوْرتا یاغینتی میقداری ==
{| جلاسس="wikitable" ستیلئ="فوْنت-سیزئ:90%؛ویدته:100%؛بوْردئر:0پخ؛تئخت-عالیگن:جئنتئر؛لینئ-هئیگهت:120%؛"
!ستیلئ="background: #99CCCC; color: #000080" هئیگهت="17" |ای
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|یانوار
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|فئورال
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|مارت
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|آپرئل
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|مای
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|ایۇن
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|ایۇل
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|آوقۇست
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|سئنتیابر
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|اوْکتیابر
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|نوْوامبر
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|دئکابر
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;"|ایل
!ستیلئ="width:280px;border:0px;background: #ffffff;"|
|-
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;" |وْرتا درجه ([[سئلسی شکالاسی| °س.ق ]]
|ستیلئ="background: #FFFFFF; color:#000000;"|1
|ستیلئ="background: #DDDDDD; color:#000000;"|2
|ستیلئ="background: #FFFFCC; color:#000000;"|6
|ستیلئ="background: #FFFF99; color:#000000;"|12
|ستیلئ="background: #FFCC66; color:#000000;"|18
|ستیلئ="background: #FF8000; color:#000000;"|22
|ستیلئ="background: #FF8000; color:#000000;"|25
|ستیلئ="background: #FF8000; color:#000000;"|24
|ستیلئ="background: #FFCC66; color:#000000;"|20
|ستیلئ="background: #FFFF99; color:#000000;"|14
|ستیلئ="background: #FFFFCC; color:#000000;"|8
|ستیلئ="background: #DDDDDD; color:#000000;"|3
|ستیلئ="background: #FFFF99; color:#000000;"|12
!ستیلئ="width:280px;border:0px;background: #ffffff;"|
|-
!ستیلئ="background: #99CCCC; color:#000080;" هئیگهت="16;" |وْرتا یاغینتی (سم)
|ستیلئ="background: #80FFFF; color: black;"|1,1
|ستیلئ="background: #80FFFF; color: black;"|1,7
|ستیلئ="background: #FFFFFF; color: black;"|2,0
|ستیلئ="background: #DDDDDD; color: black;"|2,9
|ستیلئ="background: #FFFFCC; color: black;"|4,2
|ستیلئ="background: #FFFF99; color: black;"|4,9
|ستیلئ="background: #FFFF99; color: black;"|2,3
|ستیلئ="background: #FFFF99; color: black;"|1,9
|ستیلئ="background: #FFFF99; color: black;"|1,9
|ستیلئ="background: #FFFFCC; color: black;"|2,8
|ستیلئ="background: #DDDDDD; color: black;"|1,5
|ستیلئ="background: #FFFFFF; color: black;"|1,3
|ستیلئ="background: #DDDDDD; color: black;"|28,5
!ستیلئ="width:280px;border:0px;background: #ffffff;"|
|-
|جوْلسپان="14" ستیلئ="text-align:center;font-size:90%;"|''منبع: [http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=377351&refer=&units=metric www.weatherbase.com]
|}
== گنجه آرخیتئکتۇراسی ==
{{اساس|گنجه شهرینین آبیده لری}}
[[شکیل:گانژا جیتی حالل جلوْسئ-ۇپ.ژپگ|250پخ|تهۇمب|لئفت|گنجه شهر ایجرا حاکمیتینین ساختمان سی]]
باکیدان گنجه یه آپاران یوْل آذربایجانین ان گؤزل منظرهلی یوْللاریندان بیریدیر. بۇ اراضی کپز داغی و اوْنۇن اطرافینداکی یئددی گؤل, اؤزل(خصوصی)یله ده [[گؤی-گؤل]]ۆن اوْردا مؤجودلۇغۇنا گؤره (اۆنلۆ) مشهوردۇر. بۇ اراضی کانوْیا,اۆزگۆچۆلۆک, گزینتی,سیاحتلر, خانواده پیکنیکلرینین کئچیریلمسی اۆچۆن ایدهآل بیر یئردیر.
بۇ شهر ابلۆللا گنجوی, مهستی خانیم گنجوی و نیظامی کیمی بؤیۆک شاعرلرین وطنیدیر–بیر سؤزله اؤلکهنین ادبیات مرکزیدیر. بۇ گۆن بۇردا یئرلشمیش حسن علیئو آدینا اۇنیوئرسیتئت, عِلملر آکادئمیاسی, طِبی مدرسه (اوخول) و گنجه دؤولت اۇنیوئرسیتئتی (keçmiş Pedaqoji İnstitut) مؤجودلۇغۇ سخوْلوْستیک ان اننین هله ده داوام ائتدییینین بارز نومونهسیدیر. دؤرد دؤولت و ایکی اؤزل عالی تحصیل موسیسهسی تَرکیبینده 24,000 اؤیرنجی (دانشجو) ایله شهرده فعالیت گؤستریر.
چوْخلۇ سایدا کۆچه و یوْللارل, گؤزل ترتیب اولونمۇش پارکلار گنجه شهرینی اؤلکهنین بیر چوْخ شهرلریندن داها جاذیبهدار و گؤزل ائدیر. گنجه شهرینین آرخیتئکتۇراسیندا جدی معنادا آلمان آرخیتئکتۇراسینین ایزلری گؤرۆنۆر.(شوْروی ایتّیفاقینین پارچالانماسیندان سونرا ائرمنیستانلا ساواش تهلوکهسی, دؤولتین ترک ائدیلمسینده محدودیتین اوْلماماسی و آنا یۇردۇن چاغیریشی بۇرداکی آلمانلارین 1990 جی ایللرین اولرینده بۇرانی ترک ائتمهلریله نتیجه لعندی.)
گئنیش بیر اساس مئیدان, شوْروی آرخیتئکتۇراسیندان میراث قالان (bəziləri gözəl vəziyyətdə qalıb), محتشم سۇتۇنلارلا بزدیلمیش بؤیۆک بلدیه ساختمان سینا بنزییر. لئنینین هیکلی اساس مئیداندان گؤتۆرۆلمسینه باخمایاراق شهر هله ده اؤز گؤرۆنۆشۆیله اولکی دؤورلری خاطیرلادیر.
[[شکیل:گانژا دوْونتوْون.ژپگ|250پخ|تهۇمب|ریگهت|گنجه عِلم مرکزینین ساختمان سی]]
خطای کۆچسینین یانیندا اساس مئیداندان جنوبدا, پارکدا یئرلشمیش 17 جی اسرع عاید ایکی اۇزۇن منارهلی و گۆنبزی دئکوْراتیو بزدیلمیش شاه عباس ویا جۆمه مسجیدینی بیلدیرممک ممکن دئییل. قیرمیزی-کرپیجلی ساختمان عالیم, آرخیتئکتوْر شیخ باگاۇددین وریندن ترتیب ائدیلیب و گؤزل شبکهیله بزدیلیب. بۇردا همچئنین باشقا بالاجا مسجیدلر واردیر.
ایکیمرتبهلی تواضعکار کروانسارایا بیز گنجه مئهمانخاناسینین یاخینلیغیندا راست گله بیلریک. اوْنلارین یانیندا ایسه نیظامیه حصر اولونمۇش داها بیر رنگارنگ, موزایک بیر آبیده اوجالیر.
باشقا بیر نیشانه ایسه قیسا عؤمورلۆ "Azərbaycan Demokratik Respublikasının" ایلک پارلمان ای, اصلینده ایسه بۇ بلدیه ساختمان سی اوْلۇب, حال حاضردا کند صنعتی مدرسه (اوخول)ی کیمی قۇللان (ایشلت) اولونۇر. پارلمان این یانیندا گئنیش و گؤزل شهر پارکی, 16 عصرین قالیقلاری اوْلان قلعه دیوارلاری یئرلشیر.
شاه عباس مسجیدینین یاخینلیغیندا یئرلشمیش حاماملار والئه ائدیجی رنگ چالارلارینا و دقّتی جلْبئدیجی گۆنبزه مالیک اوْلماسینا باخمایاراق اوْ قدر ده قدیمی دئییل. حاماملارین آرخاسیندا خیخ اسرع عاید جاواد خانین سردابسی و گنجه کۆچسینی کئچسنیز اؤزۆنۆزۆ گنجه سینماتئاترینین قارشیسیندا گؤرجکسینیز. اگر بیرنئچه کۆچه شرقه دوْغرۇ ایرلیلسنیز چاغداش (معاصیر) حاماملارا راست گله بیلرسینیز.
مسیحیتلارین (ئرمنیلر, رۇسلار, آلمانلار) چوْخۇنۇن بۇرانی ترک ائرتدیینی نظره آلارساق شهرده یالنیز بیرنئچه کیلسه زیارت ائدیلمکددیر. بۇنلار- شهرین جنوبۇندا یئرلشمیش داغیلمیش ائرمنی کیلسسی, آلئکساندر نئوسکی کیلسسی (indiki kukla teatrı) و بیلیم یۇردۇن یانیندا یئرلشمیش 19 جۇ اسرع عاید اوْرتوْدوْکس کیلسسی. دؤولت درام تئاتری عباسزاده کۆچسیند, دؤولت فیلارموْنیاسی ایسه آتایئو کۆچسینده یئرلشیر.
بۇ یئرین غریبه تیکیلیلریندن ایسه ایکی مرتبهلی تخمیناً 50,000 شۆشه بۇتۇلکا ایله بزدیلمیش بۇتۇلکا ائوی نومونه گؤسترمک اوْلار (Hüseynli və qaria küçələrinin kəsişməsində). دئکوْراسیالار تَرکیبینده ایکینجی دونیا ساواشسینده وفات ائتمیش خانواده اۆیه (عۆضو)لریندن بیرینین پوْرترئتی تصویر ائدیلیب. بۇتۇلکا ائودن شیمالا دوْغرۇ ایسه میر باقر آغانین مزاری یئرلشیر.
اگر سیزین واقتینیز وارسا اوْندا تاریخ موزهیینی (اتاتۆرک خییاوانی, بلدیه ساختمان سینین یانیندا) و یا آکادئمیا موزهیینی (köhnə parlament ilə üzbəüz), هر ایکیسی 20جی عصرین یئنی وارلی مالیکانلر. آلیش وئریش ائتمهک اۆچۆن ایسه نیظامی کۆچسینده یئرلشمیش مرکزی اۇنیوئرماغا گئده بیلرسینیز.
یئنی تیکیلن آرخیتئکتۇرا نومونهلرینه ایسه تزه تیکیلمیش یئرلی بانکلاری مثال گؤسترمک اوْلار. بۇرداکی ستادیوْن گنجه نین کپز فوتبال تیمسینین ائو مئیدانچاسیدیر. آوروپا فوتبال یاریشلاریندا مستقل آذربایجانین ایلک قوْلۇ کپز تیمسینین اوْیۇنچۇسۇ ی.سلیمانوْو وریندن آتیلمیشدی.
شهردن کناردا, مرکزدن 6 کیلو مئتیر شرقده باکی کۆچسینین یاخینلیغیندا (یاریم ایشلک (شلوغ) وضعیتده اوْلان عالیمینۇم کارخاناندان سونرا) سیز اسکی گنجه نین داغینتیلارینا راست گله بیلرسینیز. بۇ داغینتیلارین یالنیز آز بیر حیصهسی قالمیش و بۇ اراضیده تانک بیرلیکلرینین یئرلشدیریلمسی سببیله اوْنلارین گؤرۆلمسی چتینلشمیشدیر. لاکین یاخینلیقداکی نیظامی مقبرهسینی گؤرمیه دیَر. بۇ صنعت اثری 1991 جی ایلده انشاء ائدیلمیش و 1940 جی ایللرین آخیرلارینا عاید بنزری سۆتۇن آبیده نی عوض ائدیر.
مقبره ظریف مرمرله اؤرتۆلۆ (یاپیسال)ساختارایا صاحیب اوْلۇب, 20 م اوْجالیغینددیر. مقبرهنین آرخاسیندا ایسه نیظامینین کتابلاریندان صحنه منظرهلرینین تصویر ائدیلدیی دمیردن یوْنۇلمۇش نومونهلرله دوْلۇ آچیق بخش واردیر.
گنجه دن 15 کیلو مئتیر شیمال-شرقد, آزنیخی کندیندن سونرا سیز ایمانزادیه راست گلجکسینیز. بۇ گؤزل کرپیجدن تیکیلی گؤی قۆمبزلی ساختمان,8 جی اسرع عاید امام باقر ایبن ایبراهیم مقبرهسینین قۇرۇلدۇغۇ قبیرستانلیقلا اَحاطه اولونۇب. ایچریسینده سیز قارا پردلرله اؤرتۆلۆ مزارلا قارشیلاشاجاقسینیز. ساختمان نین حقیقی تیکیلمه تاریخی معلوم دئییل, آنجاق مؤجود تاساریم (طراحی) 19 جۇ اسرده آپاریلان برپا ایشلریندن قالما بیر یادیگاردیر.
شهرده یئمک یئیه بیلجنییز بیر جۆت گؤزل رئستوْران, بیرنئچه چئشید یئر واردیر.عِلملر آکادئمیاسیندان شیمالدا اۇنیوئرماق, اگر ایستهسنیز شهرین شیمال شرق بخشۇندا بؤیۆک بازار یئرلشیر.
== اقتصادیات ==
[[کاپیتالیزم]] بویونجا گئنیش گلیشمه یه ناییل اولونمۇش, اۇستالارین سیفاریشیله دئییل, بیرباشا بازار اۆچۆن حاضرلایا بیلدیکلری صنعت شُعبهلری فعالیت گؤستریردی. بۇ دؤورلرده ان چوْخ قاباقجیل صنعت بخشلریندن دری معلوماتلارینین حاضیرلانماسی, توْخۇجۇلۇق, ایمتیازچاچیلیق و باشقالرینی مثال گؤسترمک اوْلار. صنعت اؤز اولکی اهمیتینی قوْرۇیاراق گنجه اهالیسینین اساس مشغولیتلریندن بیری اوْلاراق قالیردی. گنجه زادگانلاری تولید بخشلرینه و آچیلان یئنی موسیسهلره پول قوْیماغا باشلامیشدی. اؤزللیکله (خصوصیایله) شراب حاضیرلاما, کوْنیاک تولیدی, ثمنی شکری بخشلری اینتئنسیو گلیشمه ائدیردی. گنجه دکی تیجاری موسیسهلر تدریجا "Forer Qardaşları", "Qomel Qardaşları", "Yelizavetpol", "Konkordia", "Pobeda", "P. və E. Əmirxanov Qardaşları", "E.Franke və İ.Polonski", "Aşxatank" و بیرلشمیش سهمدار شرکت اوْلان "Cənub toxucuları" کیمی تجارت جمعیتلری وریندن اؤزللشدیریلمیه باشلانمیشدی. مئیوه شیرسی حاضرلایان فابریک گلیشمه ائدیر, مئیوه تولید صنایعسی گنجه ده مهم روْل اوْینامیشدی. 1285 شمسی ایلده "ثمنی شکرینین تولیدی و اِعمالی ایله مشغول اوْلان قافقاز جمعیتی" بیرلشمیش سهمدار جمعیتینین صاحیب اوْلدۇغۇ فابریک اساس موسیسهلردن بیرینه چئوریلدی. جمعیت اینگیلیس و آمئریکان کاپیتالینین اساسیندا قۇرۇلدۇ. تمیزلنمیش پانبیق تولیدینین گلیشمه سی بیرباشا اوْلاراق ایالتدکی پانبیق صنایعسینین ایل لیک آرتیمینا سبب اوْلدۇ. 1279 شمسی ایلده 2 پانبیق تمیزلمه کارخانا بۇردا فعالیت گؤستریردی. هر کارخانادا 20 ایشچی ایشلییردی. 1290 شمسی ایلده ایالتده 24 مؤجود پانبیق تمیزلین کارخانادان 5ی گنجه ده یئرلشیردی. بۇ کارخانالاردان هر بیرینده ایل لیک اوْرتالاما اوْلاراق 100 پۇد تمیزلنمیش پانبیق تولید ائدیلیردی. گئنیش پانبیق تمیزلمه کارخانالاریندا تولید ائدیلن یۆز مینلرله پۇد تمیزلنمیش پانبیق [[موْسکوا]], [[لوْدز]] و باشقا شهرلره گؤندریلیردی. بۇ کارخانالار "Ümid", "Ulduz", "Xlopok", "Kevorkov Qardaşları", "Rəfiyev Qardaşları" و کوْمئرسیا-ایستیحصالات جمعیتی اوْلان "Arzumanov və Co" تیجاری شرکتلرینه مخصوص ایدی. تیجاری شرکتلرین قۇرۇجۇلاری اساسأ گنجه وطنداشلاری ایدی. 1298 شمسی ایلده تمیزلنمیش پامبیغین تولیدی ایله مشغول اوْلان باشقا بیرلشمیش سهمدار جمعیت اوْلان "Yelizavetpol kənd təsərrüfatı və istehsal ticarəti" یارادیلدی. انقلابدان اول گنجه ده کئچن عصرین 50جی ایللرینده قۇرۇلمۇش تۆتۆن فابریکی فعالیت گؤستریردی. کرپیج کارخانالاری دا تولید ده اؤنملی یئرلردن بیرینی تۇتۇردۇ. تولید یالنیز یئرلی اهالینین ایستکلرینی دئییل, همچئنین ایالتین ماحال و کندلرینین ایستک لرینی اؤدییردی. 1262 شمسی ایلده شهرین اقتصادیاتینین گلیشمه سینا سبب اوْلان [[باکی–تیفلیس دمیریوْلۇ]] فعالیته باشلادی. بۇ دمیریوْلۇ واسطهسیله بۆتۆنقافقاز اؤلکهلرینه یئرلی کند صنعتی و تولید محصوللارینین گؤندریلمسی ممکن اوْلدۇ. بۆتۆنبۇنلارلا یاناشی گنجه شهرینین باکی, شۇشا, تیفلیس و ایروان شهرلری ایله رابیطه لری دمیریوْلۇ واسطهسیله داها دا سیخلاشدی. تولید محصوللاری واقوْن و چنلرده بۇ خط واسطهسیله یوخاریدا بیلدیردییمیز شهرلره گؤندریلیردی. کاپیتالیزمین گلیشمه سینین نتیجه سی اوْلاراق شهرده گئنیش مقیاسدا بانک-کرئدیت سیستئمی یاراندی. 1275 شمسی ایلده آزوْو-دوْن تجارت بانکینین فیلیالی, 1284 شمسی ایلده ایلک و 1286 شمسی ایلده ایکینجی قاریشیق تجارت-کرئدیت جمعیتلری, 1291 شمسی ایلده تیفلیس تجارت بانکینین شُعبهسی, 1292 شمسی ایلده ووْلقوْدوْنسک تجارت بانکی خبرلیگیی و اۇزۇن سۆرن (مودّت) دانیشیقلاردان سونرا 1295 شمسی ایلده [[یئلیزاوئتپوْل دؤولت بانکی]] آچیلدی. گنجه ده تَرکیبینده مختلف نؤع دزگاهلارین مؤجود اوْلدۇغۇ توْخۇجۇلۇق کوْمبیناتی تیکیلدی. کوْمبیناتدا 83 مین اوْخلۇ (milli) 20480 توْخۇجۇ دزگاهی یئرلشدیریلدی. گنجه دکی ائلئکتریک چتین لیکی شهردن 50 کیلو مئتیر آرالیدا یئرلشمیش مینگچئویر سۇ ائلئکتریک آنبارینین تیکیلمسیله اؤز چؤزۆمۆنۆ (راهحلینی) تاپدی. 1333 شمسی ایلده ایسه گنجه ده یۆکسک جریانلی یاریمستانسیانین تیکینتیسی باشلاندی. 1329 شمسی ایللرده آغیر صنایع گلیشمه سی بخشینده آپاریلان نظره چارپان ایشلر آپاریلیردی. بۇ دؤورده یۆکسک پوْتئنسیالا مالیک [[الۆمینیۇم]] کارخانا (Transqafqaz məkanında ən böyük) انشاء ائدیلدی. گنجه ده همچئنین ارزاق تولید صنایعسی ده گلیشمه ائتمیشدی. بۇ ایللرده گنجه ده ات تولیدی کارخانا, شراب کارخانا, سۆد معلوماتلاری فابریکی, چؤرکچی و شیرنیات فابریکی و باشقا موسیسهلر فعالیت گؤسترمیه باشلادی. 1970 جی ایللرده ایمتیازچا-پالتار فابریکینین ایکینجی بؤلمسی قۇللان (ایشلت)یه وئریلدی. بۇ گۆن گنجه گلیشمه ائتمیش آغیر صنایعسی, یۆنگۆل صنایع و ارزاق صنایعسینه گؤره باکی و سۇمگاییتدان سونرا اؤلکهنین ان بؤیۆک صنایع مرکزلریندن بیریدیر. گنجه دکی 22 تولید موسیسهسینده 400 مختلف آددا محصول و استهلاکچی ماللاری تولید ائدیلیر. یئنیدن قۇرما و کئچن ساواش دؤنمه (دؤورهسی) گنجه مهم دهییشیکلیکلره معروض قالمیشدیر. گنجه ده یئنی ساختمان لارین, دؤولت ساختمان لارینین تیکیلمسی نتیجه سینده شهر کۆچه و مئیدانلاری ایله چوْخ گؤزل و جاذیبهدار بیر حالا گلمیشدیر. شوْروی حاکمیتینین ایلک دؤورلرینده سۇ تجهیزاتی مسألهسی عملیاتۇاللیق قازاندی. شهرین گیریشیمی (ابتکاری) ایله سۇ حؤزهلری قۇراشدیریلدی. یئنی سۇ بوْرۇلارینین قۇراشدیریلماسیندان اؤنجه اسکی بوْرۇلار و حؤزهلر تعمیر ائدیلدی. 1315 شمسی ایلده تیکیلن سۇ کمری شهر اهلینین سۇ ایحتیاجینی اؤددی. 28.6.698 شمسی ایللرده گنجه ده یئنی سۇ کمرلرینین تیکینتیسی باشلادی و [[یکینجی دونیا ساواشسی]]ندن سونرا آغیر کئچن بیرنئچه ایله تاماملاندی. شهرین اراضیسینین گئنیشلنمسی اهالینین آرتماسینا بۇ دا اؤز نؤبهسینده سیراسیله اهالینین ایچملی سۇیا اوْلان ایستک لرینی آرتیردی. آغسۇ-گنجه سۇ کمرینین تیکیلمسی 1336 شمسی ایلده تاماملاندی. سۇ کمرینین اۇزۇنلۇغۇ 28 کیلو مئتیر ایدی. 1950 جی ایللرده ایسه بۇ اۇزۇنلۇق 122 کیلو مئتیر-ه و اساس سۇ کمریندن آیریلان علاوه کمرلرین اۇزۇنلۇغۇ ایسه 400 کیلو مئتیر-ه چاتدی. ایندی تام امینلیکله سۇ ایحتیاجینین آرادان قالدیریلدیغینی دئمک اوْلار.
یاخینلیقدا یئرلشمیش معدنلردن الده ائدیلن فیلیز مینئراللری [[مس]] و [[الۆمینیۇم]] تولید ائدن گنجه مئتولوژی صنایعسینی تأمین ائدیر. بۇردا همچئنین قاب-قاجاق, ایپک و آیاققابی صنایعلری ده واردیر.باشقا صنایعلر ایسه گنجه نی اَحاطه ائدن فئرمالاردا ارزاق, اۆزۆم و پانبیق تولیدائدیر. گنجه ده کند صنعتی مدرسه (اوخول)یله یاناشی بۇ مدرسهیه(اوخولا) کند صنعتی اۆزره آیریلمیش تجرۆبۆ بخش و پانبیق آراشدیرمالاری ایله مشغول اوْلان اینستیتۇت فعالیت گؤستریر. اؤزل(خصوصی) دقّتی ایسه کئچمیش عالیمینیۇم کارخانا ایندیکی "Glinozem" صنایع درنگینا آییرماق لازیمدیر. بۇ صنایع نهنگی 1976 جی ایلده قۇراشدیریلمیش, 1986 جی ایلده ایسه بوْکسیتلرین تولیدی بخشینده آپاریلان ایشلر و چاتدیرما خدمتلری, 450 مین توْن عالیمینۇم اوْکسیدلرینین حاضیرلانماسی اۆچۆن نظرده تۇتۇلمۇش 300 مین توْن بوْکسیتین و 150 مین توْن آلۇنیتین دهییشدیریلمسی سایسینده گئنیشلندیریلمیشدیر. ایکینجی درجهلی محصوللارین تولیدی اۆچۆن بللندیرمیش محصوللارین تولیدینین نتیجه سی اوْلاراق 390 مین توْن سۇلفات تۇرشۇسۇ و 103 مین توْن کالیۇم سۇلفادی مثال گؤسترمک اوْلار. مختلف دؤورلرده موسیسهده 30.10.2378 اینسان آراسی چالیشیب. گؤستریلن زامان مودّتینده مال گؤندرن و استهلاکچی ایله اوْلان موناسیبتلر پوْزۇلمۇش و کارخانا ایستک لرین آز اوْلماسی سببیله عمومی پوْتئنسیالینین یالنیز 510 اوْف %-نی تولید ائدرک, یارانان سیتۇاسیادان چیخیش یوْللارینی آختاریر و گلجک گلیشمه اۆچۆن لازیمی آددیملاری آتماغا چالیشیر. دقّتی جیلب ائدن بیر باشقا عامل ایسه موسیسهنین ایدارهلرینین تعمیری نظرده تۇتۇلۇب کی, بۇ دا اؤز نؤبهسینده کارخانان صاحیب اوْلدۇغۇ مشتری و اینوئستوْرلارین قارشیسینا سینیق- سالخاق, چیرکلی اوْتاقلاردا دئییل عکسینه آتالار سؤزلرینده قید اولوندۇغۇ کیمی آدامی گئییمینه گؤره قارشیلایارلار تعبیرینه اۇیغۇن اوْلاراق تعمیر اولونمۇش راحات اوْتاقلاردا قارشیلانماسیدیر. 1391 شمسی ایلین یانوار آییندا گنجه ده آلۆمینیۇم تولید ائدن کارخانا آچیلیب. یئنی آچیلان “DET AL” آلۆمینیۇم مجتمعینین عمومی اراضیسی 74 هئکتاردیر. گنجه “DET AL” آلۆمینیۇم مجتمعینین ایشه باشلاماسی نتیجه سینده بیرینجی مرحلهده 640 نفر ایشله تأمین ائدیلجکدیر. ایشچیلرین اوْرتا آیلیق امکحاققی 450 مانات اوْلاجاقدیر. کارخانان تیکینتیسینه گنجه دن و جمهوریمیزین باشقا بؤلگهلریندان 2000-دن چوْخ ایشچی جلْب ائدیلمیشدیر. کارخانادا تولیدا باشلانماسی و داواملیلیغین تأمینی اۆچۆن ایستک اولونان کئیفیتده [[خاممال]]ین تدارکۆ واجب مسألهلردن بیریدیر. بۇ آماج (مقصد)له [[هوللاندیا]], [[اندونزی]], [[چین]], [[رۇسییه ]], [[موْنقوْلۇستان]], [[لاتویا]], [[وئنئسۇئلا]], [[تاجیکستان]] کیمی اؤلکهلردن 15 آددا خاممال گتیریلمیشدیر. موسیسهنین 1392 شمسی ایله کیمی داها دا بؤیۆدۆلرک تولیدینین گئنیشلندیریلمسی و داها 300 نفرین دایمی ایشله تأمین اولونماسی نظرده تۇتۇلۇب. بۇندان باشقا پوْلادتؤکمه کارخانانۇن لایحه لعندیرمه ایشلری حیاتا کئچیریلمیش, دمیر فیلیزینی زنگینلشدیرم, پئلئت و آردیجیل رئدۇکسیا کارخانالاریندان عبارت اوْلان “DET AL” اینتئقراللاشدیریلمیش پوْلاد لایحه سینین گلیشمه ائتدیریلمسی یؤنۆنده (جهتینده) لایحه لعندیرمه ایشلری یئرینه یئتیریلمیشدیر. بۇرادا پئلئت کارخانانۇن تیکینتیسی ایشلری داوام ائتدیریلجک, مارتدا تولید گۆجۆ 850 مین توْن اوْلان یئنی “DRI” کارخانانۇن تیکینتیسینه باشلاناجاقدیر. 1392 شمسی ایلده یئنی پئلئت کارخانانۇن تیکینتیسی باشا چاتدیریلاجاق, “DRI” کارخانانۇن تیکینتیسی داوام ائتدیریلجکدیر. بۇندان باشقا, مارتدا تولید گۆجۆ 750 مین توْن اوْلان یئنی پوْلاد کارخانانۇن تیکینتیسینه باشلاناجاقدیر. 1393 شمسی ایلده یئنی “DRI” کارخانانۇن تیکینتیسی باشا چاتدیریلاجاق, پوْلاد کارخانانۇن تیکینتیسی داوام ائتدیریلجکدیر. 1395 شمسی ایلده ایسه گنجه ده یئنی پوْلاد کارخانانۇن تیکینتیسی باشا چاتدیریلاجاقدیر. تولید اولونان محصوللارا بینالملل گواهیلار آلیناجاقدیر. 1.12.773 شمسی ایللرده حیاتا کئچیریلن پوْرۇژه 630 میلیون دوْلار یاتیریم(سرمایهگذاری) قوْیۇلاجاق, ایشچیلرین سایی 3.800 نفره çatdırılacaqdır[http://www.president.az/articles/4118 الهام علیئو “DET AL” آلۆمینیۇم ممج-نین گنجه آلۆمینیۇم کارخانا مجتمعینین آچیلیشیندا اشتراک ائتمیشدیر].
گنجه شهری اؤلکهنین اکثر شرق-باتی(غرب) یؤن (جهت)لرینده اوتوْموْبیلیل و دمیر یوْللاری ایله تأمین ائدیلیب (hər ikisi Gürcüstana gedir). سیز باکیدان گنجه یه گئدن اوتوْبۇسا مینه بیلر و یاخۇد شهرین تأمین ائدیلدیی هاوا لیمانیندان دا قۇللان (ایشلت) ائده بیلرسینیز (hava limanının kodu: KVD – tel. 60263 / faks 61305). بۇردا ایماءیر و تۇران هاوا یوْللارینا ( ünvan –Artatur prospekti 254 tel 66000), عاید بعضی بینالملل اۇچۇش رئیسلری فعالیت گؤستریر. بۇ رئیسلر همچئنین ناخچیوان و باکییا (AZAL hava yolları) دا اۇچۇش رئیسلرینی (گرچک) رئآللاشدیریرلار. گنجه نی ایران و تورکیه دؤولتلری ایله بیرلشدیرن اوتوْبۇسلار خدمت گؤستریر. دمیر یوْلۇنۇن مرکزدن 5 کیلو مئتیر آرالی اوْلماسییلا یاناشی بۇردا باکیدان گلمه قاطارلار فعالیت گؤستریر.
اگر بۇردا قالماق اۆچۆن ائوه ایحتیاجینیز اوْلسا سیز نیظامی هیکلینین یاخینلیغیندا یئرلشمیش کپز مئهمانخاناسیندان ویا داها دا مرکزده عِلملر آکادئمیاسینین یانیندا یئرلشمیش گنجه مئهمانخاناسینین خدمتلریندن قۇللان (ایشلت) ائده بیلرسینیز.
بیلیندیی کیمی بانکلار اقتصادیاتا بیرباشا تأثیر گؤستریر, لاکین اقتصادیاتین اساسینی ایستیحصالات تشکیل ائدیر. شوْروی ایتّیفاقینین تَرکیب حیصهلرینه آیریلماسینین نتیجه سی اوْلاراق شهرین مختلف حجملی بازار و خاممال اقتصادیاتی اساسیندا قۇرۇلمۇش صنایع موسیسهلرینین اکثریتی هم بازار هم دکی خاممال زمینهسینی ایتیردی. بۇنۇن منطقی نتیجه سی اوْلاراق عالیمینیۇم, فارفوْر, شیرنیات ماللاری, آلت حاضیرلاما, کوْنسئرولشدیرم, مئبئل, دمیر-بئتوْن کارخانا, غیری مئتال تولید ائدن کارخانا, "Billur" کارخانا, پیوه کارخانا, ایمتیازچا و توْخۇجۇلۇق کوْمبیناتی و شهرین باشقا موسیسهلری اؤز تولیدلارینی دایاندیردیلار. بۇ ایسه اؤلکهده ایشسیزلرین سایینین آرتماسینا و بۇنۇن منطقی نتیجه سی اوْلاراق شهر اهالیسینین یاشام سویهسینین کسکین دۆشۆشله نتیجه لعنمسینه گتیریب چیخارتدی. بیر چوْخلاری شهری ترک ائدرک اؤلکهنین پایتختی اوْلان باکی شهرینده ویا قوْنشۇ اؤلکهلرده مسکونلاشاراق, ایش آختاریشلارینا باشلادیلار.
شوْروی ایتّیفاقینین پارچالانماسیندان سونرا آنارخیا دوْلۇ بیر پئریوْد, محکمهلرین مؤجودیت گؤستره بیلممسی, باش آلمیش قانونسۇزلۇق داها چوْخ شهر اهالیسینین یئتهنک(قابلییت)لی, باجاریقلی طبقهسینین بۇردان مۆهاجیرت ائتمهسیله (اوْنلاردان بیر قیسمی حتّی هر هانسی باشقا دؤولتده اوْنلارین امکان و باجاریقلارینی قیمتلندیره بیلجک اؤلکهنین وطنداشی اوْلماغا تلسیردیلر) نتیجه لعندی. لاکین بیز اۆمید ائدیریک کی, گنجه لیلر اؤز دوْغما مسکنلرینه اۆز چئویرمیجک, مادی و معنوی اوْلاراق شهره قاییداراق تیجارتله مشغول اوْلاجاق, ایش یئرلری آچاجاق و بۇنۇنلا دا دوْغما شهرین یئنیدن دیرچلمسی اۆچۆن اللریندن گلنی اسیرگمیجکلر.
"حیات ایکیتکرلی بیر آرابایا بنزییر, بیریلری یوخاری قالخارکن باشقالری آشاغیا دوْغرۇ یۇوارلانیر". زاراتۇشترانین سؤزلرینین تصدیقی اوْلاراق گنجه کئچیردیی کاتاکلیزملردن سونرا یئنیجه راحات نفَس آلماغا باشلادیقدان سونرا تا قدیم عصرلردن اعتیباراً باشلادیغی گلیشمه یوْلۇنۇ داوام ائتدیریر. کیچیک چؤرکخانالار, شیرنیات ماغازالاری آچیلیر, گؤزل یئرلرده تیجاری دۆکانلار آچیلیر, یاناجاق دوْلدۇرما منطقهلرینین, کیچیک موسیسهلرین,دۆکان و مئهمانخانالارین اؤزللشدیریلمسی مۆوفقیتله حیاتا کئچیریلیر.
بۇنا ان آچیق بیر نومونه اوْلاراق ایسه آچیق تیپلی "Metal-plastik" بیرلشمیش سهمدار جمعیتینین (بیزیم دۆشۆنجمیزه گؤره مارکئتینگ, تولیدین و ایدارهئتمنین تشکیلی بخشلرینده بیر موْدئل(شابلوْن) اوْلان) اؤزل بخشۇنۇن گلیشمه سینی آد آپارماق اوْلار. یئنی نسیل مئنئجئرلری وریندن ایداره اولونان بۇ موسیسه 75 آددا مختلف محصول- تحصیل اۆچۆن لازیمی آوادانلیقدان تۇتمۇش (ستوْل, لؤحه و س.) آفیس مئبئلی, اۇنیفوْرما, استهلاکچی ماللاری 40مم-120 مم لیک میخلار, آکۇمۇلیاتوْرلار( 60,100, 180 عامپئر), پلاستیک معلوماتلارا (ağırlığı 1 qr -5kq-a qədər) کیمی تولیدائدیر. تارازلاشدیریلمیش قیمت سیاستینه و قۆدرتلی مارکئتینگه اساسلانان تولید هئچ واقت آنبارلاردا ییغیلیب قالمیر. سوْلداکی شکیلده موسیسهیه عاید رنگارنگ و بیلگی (ایطلاعات) دوْلۇ جزوه این یالنیز کیچیک بیر حیصهسی تصویر ائدیلیب.
"Billur" کارخانا بخشی 1 هئکتاردان چوْخ تولید اراضیسی, 100 ایشچی و شوْروی دؤورلریندن اعتیباراً اساسأ ائلئجتروْنیکا اۆزره ایختیصاصلاشمیش, بۇنۇنلا دا کالکۇلیاتوْر, ائلئجتروْنیک اوْیۇنلار و نیظامی محصوللارین ایجارهیه وئریلمسی ممکن اولموشدور. بۇ گۆن دونیا تانینمیش تئلئویزوْر مارکالاری ایله همان سویهده رقابت آپارا بیلجک "Merkuri" تئلئویزوْرلارینین تولیدی ایله مشغول اوْلۇر و ایل لیک اوْلاراق 900 میلیون ماناتلیق تئلویزوْر تولیدائدیر.
تَرکیبینده 700-دن چوْخ شهر اهالیسینین ایشلدیی آلت حاضیرلاما کارخانا شهرین قاباقجیل موسیسهلریندن بیری اوْلۇب, قاز و سۇ وئرگیلر (مالیاتلار)ینین توْپلانیلماسی حسابینا ایل لیک اوْلاراق 4 میلیارد مانات الده ائدیر کی اؤز سیراسیندا بۇ مبلغه باکیدا جدی ایحتیاج وار. بۇ صادرات اۆچۆن نظرده تۇتۇلمۇش محصوللار هئچ ده کئیفیت جهتدن باشقا غربی شرکتلرین محصوللاریندان فرقلهنمیر, یئگانه فرق ایسه بۇ محصوللارا تعیین اولونمۇش قیمتلرین باشقا شرکتلرین قیمتلریندن داها آشاغی اوْلماسیدیر.
بیرباشا یاتیریم(سرمایهگذاری)یا مثال اوْلاراق شهرین اراضیسینده تیکیلمیش تۆرک ایش آدامینا عاید کارخانا آد آپارماق مقصدویغون اوْلاردی. بۇ کارخانا "Fatoğlu" شرکتینه عاید اوْلۇب 1378 شمسی ایلدن ائتتیبارن ایشه باشلامیش و بۇنۇن منطقی نتیجه سی اوْلاراق شهر ساکنلری ایشله تأمین اولونمۇشدۇلار.
بۇرا شهرین تیجارت بخشینده–کافهلرین, دۆکانلارین, شیرنیات دۆکانلارینین آچیلماسی اۆچۆن گلن خارجی شرکتلر و اؤزل شخصلردن فرقلی اوْلاراق بۇ کارخانا داها چوْخ ایش گؤررک یۆکسک دونیا استانداردلارینا جواب وئرن, چاغداش (معاصیر) نهنگ کارخانا تیکمیشدیر. بۇ کارخانا ایشه باشلادیقدان سونرا ایسه بۇ زامانا قدر ایدخالچیلار وریندن اۇن قیمتلرینه نظارت ائدیلمسینین سایی یئرلی بازاردا کسکین صورتده آزالدی.
آچیق تیپلی بیرلشمیش سهمدار شرکتی اوْلان "Gancə-mebel" 1998 جی ایلین یاییندا آذربایجاندا اؤزللشمنین ایلک مرحلهسینین حیاتا کئچیریلدیی بیر دؤورده یارادیلدی. آچیق تیپلی بیرلشمیش سهمدار شرکته عاید سهملرین 72 %-ی اؤزل شخصلر, یئرده قالان 28 %-ی ایسه دؤولته عایددیر. موسیسهنین یئرلشدیی بخش شهرین مرکزینده یئرلشرک 4.5 هئکتاردان آرتیق اراضینی اَحاطه ائدیر. شرکتین مولکیتی ائلئکتریک یاریمستانسیا, دمیریوْلۇ خطّی, قاینارخانا, شهر و بعضی ماحال مرکزلریندکی دۆکانلار, مال آنبارلاری, رئستوْرانلار, کیرایلیک ایدارهلر(ofislər) و نهایت یئنی تجارت مرکزیندن (tikinti işləri davam edir) عبارتدیر. یئری قلمیشکن موسیسه مختلف نؤع قیمتلی آغاج نؤعلریندن مئبئل,قاپی و پنجره حاضرلاییر. ایکی ایل بویونجا صنایع دۆکانلارینی برپا ائدرک آچیق تیپلی بیرلشمیش سهمدار شرکتی ایندی اؤزۆنه امکداش و ساتیش اۆچۆن بازار آختاریشیندادیر.
قیدا تولیدی صنایعسی بخشینده ات تولیدی کارخانا و سۆد فابریکی کیمی نهنگ "Ət-süd" بیرلشمیش موسیسهسی, "Şirniyyat malları" بیرلشمیش موسیسهسی, "Gəncə Şərab-1 " و "Gəncə Şərab-1 " بیرلشمیش موسیسهسلری کئچمیش شوْروی حؤکومتی دؤنمه (دؤورهسی) یارادیلمیش و حال حاضردا جمعی پوْتئنسیالینین 510 %-ینی تولید ائتمهکله فعالیت گؤستریر.– آذربایجان-المان بیرلشمیش موسیسهسی اوْلان "Korund" شرکتی 5 نؤعده اۆزۆم-"Nazlı", "Naz-naz", "Mədrəsəli", "Sarı ", "Qaragilə" یئتیشدیریر. ایل لیک اوْلاراق 100 مین دئکالیتر تولیدائدیر.
کئچمیش شوْروی ایتّیفاقینا عاید یۆکسک ایخراجاتلی قیدا تولیدی صنایعسی زامان اؤتدۆکجه کیچیلرک بازارداکی آنی دهییشیکلره یئریندجه مۆداخیله ائدرک واکنیش وئره بیلن کیچیک تیپلی موْبیل موسیسهلرله عوض اولوندۇ. کیچیک چؤرکچیلری, شیرنیات مینی-دۆکانلاری و سریعن ایچکی تکلیف ائدن دۆکانلاری, مینی-فئرمالاری و بۇ بخشده ایختیصاصلاشمیش شرکتلری بئله موسیسهلره عاید ائتمهک اوْلار.
اؤزل(خصوصی)یله بانکا حاضیرلاما اۆزره ایختیصاصلاشمیش "RDR" شرکتینی آد آپارماق پئکی (یاخشی) اوْلاردی. بۇ شرکت آذربایجانین داغلاریندان ییغیلمیش مئیولردن حاضرلانمیش چئورهسل(محیطزیست) جهتدن تمیز محصوللار تولیدائدیر. قوْز مربعسی, قیزیلگول لچکلری, شافتالی, انجیر, قئیسی, انجیر مربعسی, زوْغال کامپوْتۇ-بۆتۆنبۇنلار شرکتین تولید لیستیسینا داخیلدیر. بۇ موسیسه 2000 جی ایلین مای آییندان اعتیباراً فعالیت گؤستریر. ان اساسی ایسه بۇ شرکتین چاغداش (معاصیر) دونیا بازاریندا لازیمی گلیشمه یه ناییل اوْلا بیلمک اۆچۆن گرکن اؤزل شتریخ کوْدۇ واردیر.
قارشیدان گلن آیلاردا یئنی نؤع هئیوا, آلما مربعلرینین, نار سوْکلارینین حاضیرلانماسی نظرده تۇتۇلۇر. خیار, پوْمیدوْر,زِیتون,بادیمجان تۇرشۇلارینین تولیدی پلانلاشدیریلیب.
شهرده توْی مراسملری, پرئزئنتاسیالار و قبوللارین کئچیریلبیلجیی یئنی رئستوْران و شادلیق ائولری ایستیثمارا وئریلیب. بۇ مکاندا سوْن ایلده "Planet" و "Kür-Xəzər" رئستوْرانلاری یۆکسک سویهلی خدمتلرین گؤستریلدیی یئر کیمی تانینیر.
عمومی محصول بۇراخیلیشی 1382 شمسی ایله نسبتاً 1390 شمسی ایلده 4,8 کهره (دفعه) آرتاراق 474,5 میلیون مانات, صنایع محصولۇنۇن حجمی 2,1 کهره (دفعه) آرتاراق 115,0 میلیون ماناتا چاتمیش, تیکینتی-قۇراشدیرما ایشلرینین حجمی 19,2 کهره (دفعه) آرتاراق 111,4 میلیون مانات, نقلیات و رابطه خدمتلری سیراسیله 7,9 کهره (دفعه) آرتاراق 79,8 میلیون مانات و 1,9 کهره (دفعه) آرتاراق 4,4 میلیون مانات تشکیل ائتمیشدیر.
1391 شمسی ایلین 1جی یاریمیللیینده عمومی محصول بۇراخیلیشینین حجمی 342,1 میلیون مانات اوْلماقلا, 1390 شمسی ایلین موافیق دؤورۆنه نسبتاً 44.0 فایز چوْخ اولموش, صنایع محصولۇنۇن حجمی ایسه 2.8 کهره (دفعه) آرتاراق 150,0 میلیون مانات تشکیل ائتمیشدیر.
1391 شمسی ایل بهمن آیینین 1 ده جمهور باشقان جناب الهام علیئوین نؤبتی سفری زامانی اۇلۇ اؤندر حیدر علیئو مرکزینین و گنجه دؤولت فیلارموْنیاسینین طمعلی قوْیۇلمۇش, “Det-Al” آلۆمینیۇم ممج-نین گنجه آلۆمینیۇم کارخانا مجتمعینین, ن.نریمانوْو پارکینین, “Xəmsə” آبیده مجتمعینده نیظامی گنجوینین هیکلینین آچیلیشیندا اشتراک ائتمیش, بایراق مئیدانیندا, جاواد خان کۆچسیند, “İmamzadə” دینی مجتمعینده آپاریلان تعمیر-برپا و تیکینتی ایشلرینین گئدیشاتی ایله تانیش اولموشدور.
فضولی و ن.نریمانوْو پارکلاری اساسلی تعمیر ائدیلرک قۇللان (ایشلت)یه وئریلمیش, فیکرت امیروْو پارکینین ایکینجی حیصهسینین, ز.تاغییئو پارکینین, “İstiqlaliyyət” پارکینین تعمیری داوام ائتدیریلیر, عزیز علیئو و میرزه شفیع واضح آدینا یئنی پارکلار سالینیر.
اوْکتیابر 29.12.768 شمسی ایللر عرضینده 21447*ی دایمی اوْلماقلا 24627 یئنی ایش یئری آچیلمیشدیر.
1391 شمسی ایلین 1جی یاریسیندا 1312 یئنی ایش یئری آچیلمیش, اوْندان 1136-سی دایمی ایش یئرلریدیر.
=== توریسم ===
بشر تمدنینین ایلکین مئیدانا گلمیش اراضیلریندن بیری ده آذربایجانین آیریلماز حیصهسی اوْلان گنجه شهرینین تاریخی اراضیسی اولموشدور. عِلمی و آرخئوْلوْژی آراشدیرمالار ثُبوت ائتمیشدیر کی, گنجه تکجه آذربایجانین دئییل, بۆتؤولۆکده شرقین عِلم و مدنیت بئشیکلریندن بییریدیر .گنجه نین یئرلشدیی طبیعی جوغرافی شرایط, بوْل سۇلۇ چایلاری, مۆنبیت توْرپاغی, زنگین فیلیز یاتاغی, یاناجاق, صنعتکارلیق و تیکینتی اۆچۆن قوللانیلان(استفاده ائدیلن) مئشه ماتئریالی, رنگ آلماق اۆچۆن بوْیاق بیتکیلری و طبیعی ماغارالار بۇ اراضیده هله نئوْلیت دؤنمه (دؤورهسی) ایلک اینسانلارین یاشاماسینا امکان وئرمیشدیر.
گنجه نین ده داخل اوْلدۇغۇ آلبانیا اراضیسینین مۆنبیتلیی حاقیندا ائرامیزین بیر عصرینده یاشامیش گؤرکملی جوغرافیاشۆناس سترابوْن یازیردی:
«بیر کهره (دفعه) اکیلمیش توْرپاق ایکی و یا حتّی اۆچ کهره (دفعه) بار وئریر, بیرینجی کهره (دفعه) حتّی بیره اللی, هم ده دینجه قوْیۇلمادان, دمیر یوْخ کوْبۇد آغاج خیشلا بئجریلرک, بۆتۆندۆزنلیک چایلارلا و باشقا سۇلارلا بابیلیستان و میصردکیندن پئکی (یاخشی) سۇواریلیر, بۇنۇن نتیجه سینده ایسه اوْتلاقلارلا دوْلۇدۇر. بۇندان باشقا هاوا دا اوراداکیلاردان تمیزدیر.اورادان آخان کۆر و اوْنۇن قوْللاری توْرپاغین مۆنبیتلیینی آرتیریر. اۆزۆم طعنهکلری هئچ واقت توْخا ایله اۆزۆلمۆر و هر بئش ایلدن بیر کسیلیر. یئنی طعنهکلر آرتیق ایکینجی ایلدن بار گتیریرلر, بوْی آتمیشلاری ایسه اوْ قدر بار وئریرلر کی, اوْنۇن چوْخ حیصهسی طعنهیین اۆزرینده قالیر. همان ایله, اوْنلاردا هم ائو, هم ده وحشی حئیوانلار گؤزل آرتیما مالیکدیرلر.بۇ اؤلکه بۆتۆنممکن منفعتلر اۆزره و قافقاز داغلارینین اوجا داغلارییلا آباد و گؤزلدیر. عظمتلی کۆر چایی گۇر آخارییلا چوْخلۇ بؤیۆک و خیردا بالیقلار گتیریر. اوْ گزرک آخیر و کاسپی دنیزینه تؤکۆلۆر. اوْنۇن دۆزنگاهلاری تاخیل, اۆزۆم, نفت, دۇز, ایپک و پانبیق کاغیذیلا بوْلدۇر, زِیتون آغاجلارینین سایی-حسابی یوْخدۇر؛ داغلاردا قیزیل, گۆمۆش, مس و ساری بۇخۇر چیخاریلیر. ییرتیجی حئیوانلار: آسلانلار, قاپلانلار, بارسلار, و چوْخلۇ قۇشلار؛ قارتاللار, شاهینلر و اوْنلارا اوْخشارلار دا واردیر.»
تۇریستیک اراضیلر
گنجه شهرداخیلی و شهردن کناردا تۇریستیک اراضیلر, مکانلار و اوْنلارا گئدن ایجتماعی نقلیات واسطهلری آشاغیداکیلاردیر:
؛شهرداخیلی
*بایراق مئیدانی
*خمسه معمارلیق مجتمعی
*حیدر علیئو مئیدانی و حیدر علیئو مرکزی
*حیدر علیئو آدینا پارک-مجتمع
*مهستی گنجوی مرکزی
*قلعه آرخیوْلوْگیا و ائتنوْقرافیا مجتمعی
*چاغداش (معاصیر) اینجه صنعت (هنر)مۇزئیی
*اوشاق یارادیجیلیق مرکزی
*[[ساه عباس کروانساراسی|شاه عباس کروانساراسی]]
*جاواد خان مقبرهسی
*بۇتۇلکادان ائو
*[[چؤکک حامام|چؤکک حامام]]
*[[جاواد خان کۆچسی (Gəncə)|جاواد خان کۆچسی]]
*“Xan Bağı” مدنیت و ایستیراحت پارکی
*آذربایجان دئموْکراتیک جمهوریسی گنجه سازمانینین یئرلشدیی ساختمان (ADAU-nun Baş binası və Cumhuriyyət Muzeyi)
*نیظامی گنجوی آدینا تاریخ-دیارشۇناسلیق موزهیی
؛ایدمان اۆزره
*[[گنجه اولمپیک ایدمان مجتمعی]]
؛دینی مکانلار
*[[نیظامی مقبرهسی|نیظامی مقبرهسی]]
*[[شاه عباس مسجیدی (Gəncə)|شاه عباس مسجیدی]]
*جوْمردی قصاب تُربهسی
*امامزاده مجتمعی
؛شهردن کنار
*حاجیکند ایستیراحت بؤلگهسی
== اهالی ==
{{ماین|آذربایجان اهالیسینین وضعیتالینماسی (1999)|آذربایجان اهالیسینین وضعیتالینماسی (2009)}}
*1835-ج ایله اوْلان بیلگی یه اساسأ گنجه شهرینده 2.515 ائوده هر ایکی جنسدن توْپلام 16.200 نفر اهالی یاشاییردی کی, اوْنلاردان دا 11.100 نفرینی آذربایجانلیلار([[azərbaycanlılar]]), 5.100 نفرینی ایسه [[ئرمنیلر]] تشکیل ائدیردی.<رئف نامئ="131.Примئчاтئльныئ мئстا, стр. 150">Стاтистичئсکوْئ اوْписاниئ Зاکاвکاзсکوْгوْ کрاя. В двуخ чاстяخ اوْднوْй کнигوْй с присوْвوْکуплئниئм стاтьи "Пوْлитичئсکوْئ сوْстوْяниئ Зاکاвکاзсکوْгوْ کрاя в исخوْдئ اوْنسککیز вئکا и срاвнئниئ اوْнاгوْ с нынئшним". Сوْстاвитئль اوْрئст ائвئцکий. Нاпئчاтاнوْ в Типوْгрاфии Штاбا اوْтдئльнوْгوْ کوْрпусا Внутрئннئ стрاжи, Сاнکт-Пئтئрбург, 1835 г.: Чاсть 2.Стاтистичئсکوْئ اوْписاниئ прوْвинций сوْстاвляющий کрاй Зاکاвکاзсکий. Глاвا بیر. Грузия, 126.Примئчاтئльныئ мئстا, стр. 150
گنجه اهالیسینین سایی 1 054 962 نفردیر.<رئف نامئ="Gəncə əhalisinin sayı 1 054 962 nəfərə çatıb">"Dəyərlər" آین: خبرلر: [http://deyerler.org/88940-gence-ehalisinin-sayi-336-min-100-nefere-catib.html گنجه اهالیسینین سایی 336 مین 100 نفره چاتیب]---یایینلانما تاریخی: 20 اردیبهشت 1390 شهر اهالیسینین اوْرتا سیخلیغی ایسه 2755 نفر/کیلومترمربع تشکیل ائدیر.
{| جلاسس="sortable wikitable" ویدته 100%
|- بگجوْلوْر="#CCCCCC"
!#||بلدیلرین آدی ||هر بلدیه اۆزره اهالینین سایی
|-
|1||کپز ماحال بلدیسی||346597
|-
|2||نیظامی ماحال بلدیسی||533170
|-
|3||شهر اطرافی قصبهلر||174735
|-
|4||حاجیکند بلدیسی||460
|- بگجوْلوْر=گوْلد
|5||'''جمعی'''||'''1 054 962'''
|}
=== ائتنیک تَرکیبی ===
اهالینین اساسینی آذربایجانلیلار تشکیل ائدیر.
=== تحصیل ===
گنجه آذربایجانین اساس عِلم و تحصیل مرکزلریندن بیری اوْلۇب, باکیدان سونرا عِلم و تدریسین مقیاسینا گؤره ایکینجی شهریدیر. بۇردا تَرکیبینده 24000 اؤیرنجی (دانشجو) و 2800 دن چوْخ معلِّمی (99-ۇ عِلملر دوْکتوْرۇ, 44ۆ عِلملر نامیزدی, 584-ۆ ایسه باش مۆهازیرچیدیر.) اوْلان دؤرد دؤولت و ایکی اؤزل عالی تحصیل موسیسهسی فعالیت گؤستریر.
یوخاریدا قید ائدیلنلردن ایلک اؤنجه اؤلکهمیزین ان قدیم تحصیل اوْجاقلاریندان بیری اوْلان [[آذربایجان دؤولت اکین چیلیک اۇنیوئرسیتئتی]نی (ADAU) آد آپارماق اوْلار. آکادئمیا 45 شُعبه, 8 فاکۆلته و 24 مختلف ایختیصاص اۆزره فعالیت گؤستریر. آداۇ شهرلرده و عومومیتله اؤلکه داخلیندکی فعالیت گؤسترن باشقا عالی مدرسه (اوخول)لر اۆچۆن یارارلی کادرلار حاضرلامیش و حال حاضردا دا حاضیرلاماقدا داوام ائدیر. بۇگۆن بۇردا 500 نفردن یۇخار معلِّم (اوْنلاردان 28ی عِلملر دوْکتوْرۇ, 300-ۆ عِلملر نامیزدی, 229-ۇ ایسه دوْسئنت- باش معلِّمدیر. [[گنجه دؤولت اۇنیوئرسیتئتی]] (سوْن زامانلارا قدر پئداقوْژی اینستیتۇت) 26 فاکۆلتده 22 ایختیصاص اۆزره فعالیت گؤستریر. گنجه شهرینده فعالیت گؤسترن باشقا عالی تحصیل موسیسهلری ایسه [[آذربایجان دؤولت تئکنوْلۇژی اۇنیوئرسیتئتی]] (29 فاکۆلت, 24 ایختیصاص) و آذربایجان معلِّملر اینستیتۇنۇن گنجه فیلیالیندان عبارتدیر. شهرین ایکی اؤزل تدریس موسیسهسی اوْلان [[نیظامی گنجوی آدینا گنجه اۇنیوئرسیتئتی]] و [[آذربایجان آقروْئکوْلوْگیا اینستیتۇتۇ]] گنجه شهریندکی ایلک اؤزل موسیسهلریندن بیریدیر.
شهردکی اوْرتا تحصیل موسیسهلری گنجه دؤولت اینسان سئورلیک کُلّئجی, تئکنیکی کُلّئج, کند صنعتی تئکنیکۇمۇ, ه.حسینلی آدینا مۇسیقی تئکنیکۇمۇ و 1931 جی ایلده قۇرۇلمۇش ق.قُربانوْو آدینا طب مدرسه (اوخول)یندن عبارتدیر. 40 عالی مدرسه (اوخول) و 3 اینتئرنات مدرسه (اوخول)لرینده 4360-دان جوْخ معلِّم 44610 مدرسه (اوخول) شاگیردین تدریسی ایله مشغول اوْلۇر.
عصرلر بوْیۇ مدرسه و دینی مدرسه (اوخول)لرده تحصیل پروْگراملارینین اوْلماماسینا باخمایاراق شاگیردلر کلاسسیک شرق ادبیاتی ایله تانیش اولموشلار. اصلینده گنجه ده تانینمیش شاعر و معلِّم اوْلان میرزه شفیع واضح مدرسه (اوخول) اۆچۆن حاضرلانان درسلیین ایلک مؤلّفی اولموشدور. جۆمه مسجیدینین یانیندا, مدرسهده 100 دن چوْخ اؤیرنجی (دانشجو) تدریس آلیردی. 1212 شمسی ایلده گنجه ده ماحال مدرسه (اوخول)لری آچیلدی. 1212 شمسی ایلده اؤیرنجی (دانشجو) سیاسینین 38 اوْلدۇغۇنۇ نظره آلیرساق بۇ تَرکیب 1229 شمسی ایللرده 100-ۆ کئچمیشدی. [[خیخ اسر]]ین بیرینجی یاریسیندا گنجه ده اؤزل(خصوصی) مدرسه (اوخول)لر فعالیت گؤسترمیه باشلادی و 1239 شمسی ایلده آرتیق 198 نفر بۇردا تحصیل آلمیشدی. 60جی ایللرین اوْرتالاریندا گنجه ده آرتیق 981 اینسان تحصیل آلمیشدی.
گنجه همچئنین عِلمین گلیشمه سیندا دا عوضئدیلمز روْل اوْینامیشدیر. شرق تحصیلینی رۇسییه دا یارادیجیلاریندان بیری گنجه ده یاشاییب یاراتمیش و ایلک تحصیلینی مدرسهده آلمیش م.د.توْپچۇباشوْودۇر. [[1877]]-جی ایلده ایران سفیرلیینین تَرکیبینده [[سانکت-پئتئربۇرق]]ا گئتمیش, داها سونرالار [[پئتئربۇرگ اۇنیوئرسیتئتی]]نین پروفسورۇ کیمی [[رۇس آرخئوْلوْژی جمعیتی]]نین نۇمیزماتیکا شُعبهسینین یاردیجیلاریندان بیری اولموش و عومرۆنۆن آخیرینا قدر بۇ شُعبهنین شرق بؤلمسینه باشچیلیق ائتمیشدیر. گنجه ده یاشاییب یاراتمیش شاعرلر آراسیندا میرزه مهدی نجی, موْللا عبدالله, حاجی عباس, خاکی و باشقالرینی آد آپارماق اوْلار. [[میرزه شفیع واضح]] آذربایجاندا معاریفچیلیین گلیشمه سیندا مهم روْل اوْینامیش اینجه صنعت (هنر)نۆمایندلریندن بیریدیر.
گنجه ده بیرنئچه کتابخانا فعالیت گؤستریردی. اوْنلارین تَرکیبی اساسأ درسلیکلردن عبارت ایدی. کاپیتالیزمین گلیشمه سی گنجه شهرینین مدنیتینین گلیشمه سینا مثبت تأثیر گؤستردی. بۇ اؤزۆنۆ تحصیلین گلیشمه سیندا دا گؤستریردی. بۇ دؤورلرده گنجه ده مختلف مدرسه (اوخول)لر (بۇرا مسجیدلرین یانیندا فعالیت گؤسترن دینی مدرسه (اوخول)لر-مدرسهلر ده داخیلدیر) فعالیت گؤستریردی. 1262 شمسی ایلده گنجه ده "Müqəddəs Nina adına Xeyriyyə cəmiyyəti"نین یانیندا ایلک قادین اوْرتا مدرسه (اوخول)ی فعالیت گؤسترمیه باشلادی. 1303 شمسی ایلده ایسه شهرده پئداقوْژی سئمیناریا آچیلدی. سئمیناریانین ایلک ایلینده بۇرا 18 نفر (onları əksəriyyəti varlı ailələrdən idi) قبول ائدیلدی.
1299 شمسی ایلده گنجه ده 14 باشلانغیج و 4 عالی مدرسه (اوخول) فعالیت گؤستریردی. 1302 شمسی ایل یانوارین بیرینه اوْلان بیلگی یه اساسأ 2.794 اؤیرنجی(دانشآموز) گنجه نین ابتدایی مدرسه (اوخول)لرینده تحصیل آلیردی. 28.5.687 شمسی ایللرده گنجه ابتدایی تحصیل سیستئمی بۇردا مؤجود اوشاقلارین 95 %-ینی اَحاطه ائدیردی. 1315 شمسی ایلده بۇ سۆرج (روند) گنجه یله مرز(سرحد)لنمییب, بۆتۆنازربایجانی اَحاطه ائتدی. 1318 شمسی ایلینه بیلگی یه گؤرئ گنجه ده 16 عالی تحصیل مدرسه (اوخول)ی فعالیت گؤستریردی.
1310 شمسی ایلده هیدروْمئلیوْراسیا اینستیتۇتۇ, باکیداکی 2 کند صنعتی مدرسه (اوخول)ی گنجه یه کؤچۆرۆلمۆش و 1933 جۆ ایلده اوْنلار بیرلشدیریلرک 6 فاکۇلتلی کند صنعتی اینستیتۇتۇ یارادیلمیشدیر. بۇندان باشقا یاخین ایللرده گنجه ده همچئنین ایکیایللیک پئداقوْژی اینستیتۇت, گنجه مۇسیقی تئکنیکۇمۇ, کرۇپسکایا آدینا گنجه طب تئکنیکۇمۇ و متخصص حاضیرلاما تئکنیکۇمۇ شهرده فعالیت گؤسترمیشدیر. ایللر کئچدیکجه گنجه دکی مدنیت مرکزلرینین سایی آرتیر. 1940 جی ایله اوْلان بیلگیلارا گؤره بۇردا 9 کتابخانا, 13 کلۇب, 7 اوْخۇ سالونی مؤجود ایدی. ملّی تحصیلین گلیشمه سیندا البتده کی, مهم یئرلردن بیرینی 1920 جی ایلده گنجه شهرینده یارادیلمیش نشریات ائوی تۇتۇر.
"Qırmızı Gəncə", "Yeni Gəncə", "Qızıl Gəncə", "Zərbə", "Gəncə bolşevik" قزئتلریله یاناشی بۇردا هم ده بیر سیرا ژۇرناللار چاپ ائدیلیردی.
=== مدنیت ===
فیزیکی مدنیت و ایدمان مرکزلریندن ساوایی شهرده جعفر جاببارلی (Azərbaycanın tanınmış dramaturqu) آدینا گنجه دؤولت درام تئاتری, فیکرت امیروْو آدینا گنجه دؤولت فیلارموْنیاسی, "Zarrabi"پوْئزیا تئاتری, گنجه دؤولت کۇکلا تئاتری کیمی بیزه میراث قالان ان قدیم مدنیت مرکزلری فعالیت گؤستریر. شهرده 5 مۇسیقی مدرسه (اوخول)ی, اوشاقلار اۆچۆن پئشه مدرسه (اوخول)ی, اینجه صنعت (هنر)مکتبی, 5 موزهی, 3 مدنیت ائوی, 6 کلۇب, مۇسیقی ائوی, 27 کتابخانا فعالیت گؤستریر.
یوخاریدا بیلدیردییمیز دؤولت وریندن مالیهلشدیریلن مدرسه (اوخول) و مرکزلردن باشقا بۇردا همچئنین اوْرکئستر شُعبهسی, ایستیراحت مرکزی, 3 ایستیراحت پارکی, تطبیقی و دئکوْراتیو اینجه صنعت (هنر)مرکزی, "Gülşən" رقص آنسامبلی و "Ulu Gəncə" آنسامبلی کیمی اؤزل موسیسهلر ده فعالیت گؤستریر. تحصیل بخشینده 1300 دن آرتیق اینسان اشتراک ائدیر.
اینجه صنعت (هنر)نۆمایندلری ایله یاناشی پئکی (یاخشی) اوْلاردی کی, جمهوریمیزین مرحوم فیلیم اویونچولاری زۆلفۆگار باراتزاده و محمد بۆرجلیئو, الددین عباسوْو و صدایه مصطفیئوا کیمی سئویلن هنرمندلرینی ده قید ائدک. مغنّی شاهناز هاشیموْوا همچئنین آذربایجانین خالْق آرتیستی آدینا لایق گؤرۆلۆب. حال حاضردا شهرده 8 تانینمیش فیلیم اویونچو و 49 اینجه صنعت (هنر)یشچیسی فعالیت گؤستریر.
واقتیله گنجه آذربایجان مدنیتینین گلیشمه سی تاریخینده اؤنملی روْل اوْینامیشدیر. بیر چوْخ اثرلرینین دونیا شؤهرتی قازانمیش عالیم و شاعرلر بۇردا دوْغۇلۇب, یاشامیشلار.[[مسهتی گنجوی]] یارادیجیلیغینی اؤزللیکله (خصوصیایله) آد آپارماق لازیمدیر,چۆنکی مسهتی خانیم زامانینین خالْق وریندن سئویلن و حرمت ائدیلن ایستعدادلی شاعرهلریندن بیر اولموشدور و چاغداش (معاصیر) دؤورۆمۆزده ده شعرلری سئویل-سئویله اوْخۇنۇر. آذربایجانین عوضئدیلمز دونیا شؤهرتلی شاعری و متفکری [[نیظامی گنجوی]], بۇ دؤورلرده گنجه ده یاشاییب یاراتمیشدیر. اوْنۇن خمسسی دونیا ادبیاتینین نادر انجیلریندندیر.ژ.ئ.بئرتئلسین سؤزلرینه گؤره نیظامی صاحیب اوْلدۇغۇ فؤقالعاده حس, دۇیغۇ (احساس) زنگینلییله ابدی اوْلاراق اینسانلیغین ذهنلرینی فتح ائدیب.
گنجه ده ملّی تئاتر اوْلماییب. بۇنۇن عوضینده بۇردا ملّی اوْیۇنلار, شبکه, جۆربجۆر سرگیلر فعالیت گؤسترمیشدیر. ملّی اوْیۇنلارلا یاناشی بۇردا فعالیت گؤسترن رۇس تئاترینین نومایندهلرینین چیخیشلاری ایدی کی, بۇ دا اؤز نؤبهسینده گنجه ده مؤجود رۇس دیلینه اوْلان ماراغین بارز نومونهسی ایدی.
=== ایدمان ===
*1 ن-لی اوشاق گنج (جاوان)لر ایدمان مدرسه (اوخول)ی
*گنجه شهری گنج (جاوان)لر و ایدمان باش ایدارهسی یانیندا اوشاق گنج (جاوان)لر ایدمان مدرسه (اوخول)ی
*"Spartak" ایدمان جمعیتی
*"Metallurq" ایدمان جمعیتی
*گنجه شهر تحصیل ایدارهسینین نزنینده اوشاق گنج (جاوان)لر فیزیکی حاضیرلیق کلۇبۇ
*گنجه شهر ایختیصاصلاشدیریلمیش شاهمات-داما اولمپیک احتیاطلاری اوشاق گنج (جاوان)لر ایدمان مدرسه (اوخول)ی
===فوتبال===
آذربایجان فۇتبوْلۇنۇن ایکی بؤیۆک فوتبال کلۇبۇندان بیری اوْلان [[کپز]] [[گنجه ]] شهرینی تمثیل ائدیر.[[کپز]] 3 کهره (دفعه) آذربایجان قهرمان لیق یاریشینین و 4 کهره (دفعه) آذربایجان کۇبوْکۇنۇن غالبی اوْلماقلا "Neftçi"دن سونرا اؤلکهنین ان تیتۇللۇ 2جی کلۇبۇدۇر.همچئنین [[کپز]] کلۇبۇ 1346 شمسی ایلده کئچیریلن سسسر-ی قهرمان لیق یاریشینین 1جی دیویزیوْنۇندا قیزیل مئداللاری قازانیب و بۇ گؤستریجیده یئگانه آذربایجان کلۇبۇدۇر.[[کپز]] این ائو اوْیۇنلارینی کئچیردیی گنجه شهر ستادیوْنۇ ایسه 27,000 آزارکئش تۇتۇمۇ ایله اؤلکهنین ان بؤیۆک کلۇب ستادیوْنۇدۇر.
=== طب ===
شهرین ان بؤیۆک خستهخاناسی 475 نفرلیک آکادئمیک زۆلفۆقار محمدوْو آدینا تعجیلی یاردیم خستهخاناسی اوْلۇب, ان بؤیۆک پوْلیکلینیکاسی ایسه 51,000 دن چوْخ اینسانا یعنی تخمیناً شهر اهالیسینین گنج (جاوان) نسلینین 1/5-نه خدمت گؤسترن 12 ن-لی پوْلیکلینیکادیر. حال حاضردا 1040 حکیم (اوْنلاردان 26سی نامیزد, ایکی عِلملر دوْکتوْرۇ, 86 یۆکسک سویهلی حکیملر گنجه نین سهیه سیستئمینه جلْب ائدیلیب و بۇردا فعالیت گؤستریر. یئرده قالان 5000 سهیه ایشچیسی ایسه ایکینجی درجهلی طِبی پئرسوْنالدان (2360 نفر) و تئکنیکی پئرسوْنالدان(سۆرۆجۆ, محافظه, تمیزلییجی و باشقالری) عبارتدیر.
== یئنی لایحه لر ==
'''حیدر علیئو مرکزینده تیکینتی ایشلری'''
حیدر علیئوین آدینی داشییان پارکدا دا اساسلی تیکینتی-برپا ایشلری آپاریلیر. اۇلۇ اؤندر حیدر علیئوین آدینین ابدیلشدیریلمسی و سیاسی کۇرسۇنۇن اؤیرنیلمسی آماج ایله حیدر علیئو پارکیندا حیدر علیئو مرکزینین تیکیلمهسینا باشلانیلمیشدیر.
مرکز اوچمرتبهلی, عمومی بخشی 7500 کوادراتمئتردن عبارت اوْلاجاقدیر. بۇرادا ائنی 20, اۇزۇنلۇغۇ 50 مئتر, گیریشده اوْجالیغی 43 مئتر اوْلان «زفر تاغی» دا تیکیلهجکدیر. مرکزین بیرینجی مرتبهسینده سرگی سالونی, ایکینجی مرتبهده آذربایجانین گلیشمه تاریخینی عکس ائتدیرن ائکسکۇرسیا سالونی, ائلئکتروْن و کوتلهوی کتابخانا, اۆچۆنجۆ مرتبهده ایسه کوْنفرانس سالونی, مۆشاویره اوْتاغی, همچئنین 400 یئرلیک ایجلاس سالونی دا نظرده تۇتۇلمۇشدۇر.
بۇنلارلا یاناشی, مرکزده مختلف دئکوْراتیو و ایجتماعی تیکیلیلر تیکیلهجک. پارکین گیرجییندن حیدر علیئو مرکزینه قدر اوْلان اراضیده 32 عدد اؤزل(خصوصی) معمارلیق اۆسلۇبۇندا فَواره دۆزلدیلجکدیر. همان زاماندا مصنوعی گؤلۆن یارادیلاجاغی «دیسنئیلاند» ایلنجه مرکزلرینین, ایستیراحت گۇشلرینین تیکینتیسی ده نظرده تۇتۇلمۇشدۇر.تیکینتی زامانی چاغداش (معاصیر) تئکنوْلۇژیدان, یۆکسک کئیفیتلی تیکینتی ماتئریاللاریندان قۇللان (ایشلت) اولونۇر کی, بۇ دا گلجکده ساختمان نین خارجی و داخلی گؤرۆنۆشۆنۆ داها دا جلْبئدیجی ائدجکدیر. حاضردا مرکزین گیرجییندن ساختمان یا قدر یوْل بوْیۇ فَوارهلر قۇراشدیریلیر. «زفر تاغی»نین بۆنؤورسینده تاماملاما ایشلری گؤرۆلۆر. مرکزین اۆچۆنجۆ مرتبهسینده ایشلر قۇرتاردیقدان سونرا ساختمان نین دام اؤرتۆیۆ وۇرۇلاجاقدیر. پیللکنلر حاضر اوْلماق اۆزرهدیر
'''گنجه ده بؤیۆک گؤل'''
مصنوعی گؤل حیدر علیئو پارکیندا مرکزی کۆچنین جنوب-غربیند, مئموْریالا گئدن یوْلدا یئرلشیر و 30 هئکتار بخشنی اَحاطه ائدیر.
گؤلۆن مرکزینده قۆلله تیکیلجک. بۇنۇنلا یاناشی, سۇیۇن ایچینده فَواره و صحنه قۇراشدیریلاجاق.بۇرادا اوْریژینال ایللۆمیناسیا یارادیلاجاق, آتشفشانلیقلار تشکیل اولوناجاق.
'''گنجه ده بؤیۆک مدنیت مرکزی'''
گنجه شهرینده تایی-دنک (برابر)ی اوْلمایان فیلارموْنیا انشاء اولونۇر. حاضردا فیلارموْنیانین تیکینتیسی سرعتله داوام ائتدیریلیر.
یئنی انشاء اولونان فیلارموْنیا 3000 نفر تاماشاچی تۇتۇملۇ اوْلاجاق. گنجه شهرینین فیلارموْنیاسی یئددی مرتبهدن و 4 سالوندان عبارت اوْلاجاق. چاغداش (معاصیر) و بؤیۆکلۆیۆ ایله سئچیلجک فیلارموْنیادا ایکیمرتبهلی اوتوْموْبیلیل دایاناجاغی, لۆکس لیفت نظرده تۇتۇلۇب. بۇندان باشقا ساختمان نین فاسادیندا تانینمیش شخصلرین هیکللری یئرلشدیریلجک.
'''گنجه گنج (جاوان)لر مرکزی'''
گنجه شهرینده گنج (جاوان)لرین گلیشمه سینا دستک اۆچۆن گنج (جاوان)لر مرکزی انشاء ائدیلیر. مرکزده گنج (جاوان)لر اۆچۆن بۆتۆنساهلری اَحاطه ائدجک خدمتلر اوْلاجاق. لایحه حاضردا داوام ائدیر و تئزلیکله قۇللان (ایشلت)یه وئریلجیی نظرده تۇتۇلۇر.
'''گنجه آوروپا گنج (جاوان)لر پایتختی'''
گنجه شهری آوروپا اؤلکهلری آراسیندا کئچیریلن "Avropanın Gənclər Paytaxtı 2016" موسابیقهسینین غالبیدیر.
== قارداشلاشمیش شهرلر ==
*[[شکیل:فلاگ_وْف_رۇسسیا.سوگ|20پخ]] [[موْسکوا]], [[رۇسییه ]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_رۇسسیا.سوگ|20پخ]] [[دربند]], [[رۇسییه ]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_گئوْرگیا.سوگ|20پخ]] [[رۇستاوی]], [[گۆرجۆستان]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_گئوْرگیا.سوگ|20پخ]] [[کۇتایسی]], [[گۆرجۆستان]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_جزئجه_رئپۇبلیج.سوگ|20پخ]] [[وْلوْموْۇچ]], [[چئکیا]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_تۇرکئی.سوگ|20پخ]] [[یزمیر]], [[تورکیه]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_تۇرکئی.سوگ|20پخ]] [[قارس]], [[تورکیه]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_تۇرکئی.سوگ|20پخ]] [[بۇرسا]], [[تورکیه]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_تۇرکئی.سوگ|20پخ]] [[اوردو (şəhər)|اوردو]], [[Türkiyə]][http://www.azerbaijans.com/content_1719_az.html قارداشلاشمیش شهرلر]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_تۇرکئی.سوگ|20پخ]] [[انکارا]], [[تورکیه]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_تۇرکئی.سوگ|20پخ]] [[ئلازیغ]], [[تورکیه]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_ۇسا.سوگ|20پخ]] [[نیۇارک]], [[نیۇ جئرسی]], [[بیرلشمیشآمئریکادؤولتلری]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_ۇکراینئ.سوگ|20پخ]] [[دنئپروْپئتروْوسک]], [[ۇکراینا]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_تاژیکیستان.سوگ|20پخ]] [[دۆشنب]], [[تاجیکستان]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_یتالی.سوگ|20پخ]] [[تۇرین]], [[یتالیا]]
*[[شکیل:فلاگ_وْف_یران.سوگ|20پخ]] [[تبریز]], [[ایران]]
== فوْتوْقالئرئیا ==
<گاللئری>
شکیل:قدیم گنجه .گیف|قدیم گنجه
شکیل:سهاکه عباس موْسقۇئ.ژپگ|شاه عباس مسجیدی
شکیل:گانژا آرجهئوْلوْگیجال مۇسئۇم.ژپگ|اخرئوْلوْگیا موزهیی
شکیل:گانژا جیتی حالل.ژپگ|ایجرا حاکمیتی
شکیل:جاواد خان-1.ژپگ|جاواد خان کۆجسی
شکیل:گاناژ-1.ژپگ|شهر مرکزی
شکیل:شهیدلر خیابانی-1.ژپگ|شهیدلر خیابانی
شکیل:شهیدلر خیابانی-2.ژپگ|شهیدلر خیابانی
شکیل:جاواد خان-2.ژپگ|جاواد خان کۆجسی
شکیل:جاواد خان-3.ژپگ|جاواد خان کۆجسی
شکیل:گاناژ-2.ژپگ|خمسه
شکیل:گاناژ-4.ژپگ|نریمان نریمانوْو پارکی
شکیل:گاناژ-5.ژپگ|شهر مرکزی
شکیل:گاناژ-6.ژپگ|شهر مرکزی
شکیل:گاناژ-8.ژپگ|32 سایلی تام اوْرتا مدرسه (اوخول)
شکیل:گاناژ-10.ژپگ|گنجه شهر ایجرا حاکمیتی کوْنفرانس سالونی
شکیل:گاناژ-11.ژپگ|گنجه شهر ایجرا حاکمیتینین باشچیسی ائلمار ولیئو
شکیل:نیظامی-گانژاوی-1.ژپگ|نیظامی گنجوی مقبرهسی
شکیل:نیظامی-گانژاوی-2.ژپگ|جاواد خان مقبرهسی
شکیل:نیظامی-گانژاوی-3.ژپگ|حیدر علیئو مئیدانی
شکیل:نیظامی-گانژاوی-4.ژپگ|نیظامی گنجوی مقبرهسی
شکیل:نیظامی-گانژاوی-5.ژپگ|نیظامی گنجوی مقبرهسی
شکیل:نیظامی-گانژاوی-6.ژپگ|نیظامی گنجوی مقبرهسی
شکیل:نیظامی-گانژاوی-7.ژپگ|نیظامی گنجوی مقبرهسی
شکیل:گاناژ-14.ژپگ|شهر مرکزی
شکیل:گاناژ-15.ژپگ|شهر مرکزی
شکیل:گاناژ-16.ژپگ|شهر مرکزی
شکیل:گاناژ-17.ژپگ|شهر مرکزی
شکیل:گانژا دوْونتوْون.ژپگ|مرکزی شهر
شکیل:بۇیلدینگ اوْف تهئ فیرست آزئربایژان رئپۇبلیج 1918 آت گانژا آزئ.ژپگ|آذربایجان دئموْکراتیک جمهوریسی پارلمان اینین ایلک یئرلشدیی ساختمان
شکیل:بوْتتلئ_هوْۇسئ_ین_گانژا.ژپگ|بۇتۇلکادان ائو
شکیل:بوْتتلئ هوْۇسئ 3.ژپگ|بۇتۇلکادان ائو
شکیل:بوْتتلئ هوْۇسئ 2.ژپگ|بۇتۇلکادان ائو
شکیل:بوْتتلئ هوْۇسئ.ژپگ|بۇتۇلکادان ائو
== استنادلار ==
<رئفئرئنجئس/>
== خارجی کئچیدلر ==
{{جوْمموْنسجات|گانژا}}
* [http://www.genceinformasiya.com/ گنجه مرکزی کتابخاناسی بیلگی (ایطلاعات) رئسۇرس شُعبهسی]
* [http://www.ganca.net/ گنجه]
* [http://www.azregionaldevelopment.az/2008/08/page/3/ چاغداش (معاصیر) دؤورده گنجه شهرینده صنایع بخشلرینین گلیشمه سی]
* http://www.mcdmerkez.org/ts_general/azl/belediye/b-20.htm
* [http://www.turknumismatik.org.tr/turkish/yayinlar/bultenler/bulten1800/B1800_M06.html]
* [http://az.apa.az/news/294419]
* [http://www.azstat.org/region/az/004_10.shtml آذربایجان دؤولت آمار ایداره سی:گنجه شهرینین ائتنیک تَرکیبی (1999)]
* [http://www.genceinformasiya.com/g%C9%99nc%C9%99d%C9%99-asan-xidm%C9%99t-m%C9%99rk%C9%99zi-yaxin-zamanlarda-f%C9%99aliyy%C9%99t%C9%99-baslayacaq-8171-20130815/ گنجه آسان خدمت]
* [http://www.iranicaonline.org/articles/ganja- گانژا—'''ئنجیجلوْپدیا ایرانیجا''']
== همچئنین باخ ==
*[[گنجه دؤولت تاریخ–مدنیت قوْرۇغۇ]]
*[[گنجه محلّهلری]]
{{گنجه شهرینین یاشاییش منطقهلری}}
{{گنجه ماحاللارینین بلدیلری}}
{{آذربایجان}}
{{آذربایجان اقتصادی ماحاللاری}}
[[کاتئقوْریا:گنجه|گنجه]]
[[کاتئقوْریا:آذربایجان پایتختلاری]]
== قایناق ==
{{ویکی قایناقلاماسی|باغلانتی= https://az.wikipedia.org/wiki/G%C9%99nc%C9%99
| |||