|
'''اورمو گؤلو''' ([[فارسجاایران|ایران]]: دریاچه ارومیه) دا [[گونئی آزربایجان]]/[[ایرانآذربایجان|ایرانآذربایجان]]دا، بؤلگه‌سینده، [[شرقی آزربایجانآذربایجان اوستانی|دوغوشرقی]] و [[غربی آزربایجانآذربایجان اوستانی|غربی آزربایجان ایالتلريآذربایجان]] آراسيندااوستانلارینین گؤلآراسیندا بیر گؤلدور. [[گونئی آزربایجانایران]]ین ايچيندهایچریسین‌ده یئرله‌شه‌نیئرلشن ان بؤیوک گؤلدور. سطحینین ساحه‌سی 5,200KM<sup>2</sup>دیر۵۲۰۰ مربع کیلومتردیر. ماکزیمم حدی قوزئي‌دنقوزئی‌دن گونئيهگونئیه 140۱۴۰ ، شرقدن غربه 55۵۵ کیلومتر دیرکیلومتردیر. ان دهدرین ریننقطه‌سی نقطه۱۶ سی 16 مئتر دیرمتردیر. گؤل ده 100گؤلده ۱۰۰-دن چوخ آدا وار. بونلاردان ان بؤیوک لریندنبؤیوکلریندن بیرینده [[چينگیزخانچنگیزخان|چینگیزخان]]ین نوه سینوه‌سی [[هه‌لهكي‌خانهولاکوخان|هولاکوخان]](هولاكوخانهولاکوخان) قبری یئرله شیریئرلشیر.
اورمیااورمو گؤلو جنوبی آذربایجانایرانین و ایرانینآذربایجانین ان مشهور گؤلودور. اونون ساحه‌سی تخمینن 6 مین۶۰۰۰ کوادراتمربع کیلومئتردیرکیلومتردیر. کؤچری قوش‌لارقوشلار بو گؤل‌دن میقراسیا زامانی فاسیلهفاصیله منطقه‌سی کیمی ایستیفاده ائدیرلر. فاسیله‌سیزفاصیله‌سیز قوراق‌لیق سببین‌دن اورمیااورمو گؤلو تدریجنتدریجاً دایازلاشیر، ساحه‌سی ایسه آزالیر. بو ایسه تکجه بیتکی‌لرهبیتکیلره دئییل، هم‌ده حیوان‌لاراحیوانلارا منفی تأثیر گؤستریر. اطراف موهیتموحیط مسئله‌لری اوزره متخصص‌لرمتخصصلر قئید ائدیرلر کی، گؤلون خلاصی اوچون ایران حکومتی طرفین‌دن باشلانیلا‌جاق تدبیرلر هله کی، کیفایت دئییل. نه قدر کی، گئج دئییل، بو گؤلون قورویوب یوخا چیخماسینین قارشی‌سی آلینما‌لی‌دیر.
== اورمو گؤلونون اقتصادی دیرلری ==
251،876کم2دن۲۵۱٫۸۷۶ مربع کیلومتر‌دن آرتیق اولان اورمیا گؤلونون سو تؤکولن هؤوزه‌سیحوضه‌سی تبریز، اورمیا،اورمو، خویخوی، توفارقان، ماراغا، قوشاچای، سویوقبولاق،سویوقبولاق، خانا، سالماس، اوشنو، و سولدوز بوزقیرلارینا شامیل‌دیر. بو هؤوزه،حوضه، جنوبیآذربایجانین آزربایجانین تورپاق‌لارینینتورپاقلارینین بئشده بیرینی ینی 20%۲۰٪-اینی،ینی، و مونبیت تورپاق‌لاری اولان،ان یاخشی و دیرلی اکین بؤلگه‌لرین‌دن ساییلیر. اورمیااورمو گؤلونون 5۵ میلیارد تون پوتاس، 60۶۰ میلیون تون پوتاسیوم سولفات، 240۲۴۰ میلیون تون ماقنئزیوم،ماقنِزیوم، 28۲۸ تون برومید، 250۲۵۰ تون لیتیومون اولدوغو تخمین اولونور. ایندی‌لیکده ماراغانین ورجؤوو کندینده تیکیلمیش کاوه سودا زاوودو شوشه‌نین ان موهوم ماتئریالینین ایخراجی ایله مشغول‌دور.قئید ائتمک لازیم‌دیر کی،بو زاوود گؤلون ساکینلری اوچون موهوم تهلوکه منبیی‌دیرمنبعی‌دیر.بو زاوود اطراف موحیتیموحیطی زهرلییرزهرلیگیر و گؤلو چیرکلندیریر.
1975۱۹۷۵- جی ایلده میللی پارک اولموش اورمو گؤلو، آسیانین باتی‌سیندا داییم سو اولان ان بؤیوک گؤلدور. بو گؤلون آدا‌لاریندا 27۲۷ جور ممه‌لی حیوان، 41۴۱ جوره سورونگن، 212۲۱۲ جوره قوش، 7۷ جوره سودا-قورودا یاشایان، 26۲۶ جوره بالیق یاشاییر. بو جان‌لی‌لارین وارلیغی و چئشیدلی‌لیگی اورمو گؤلونون یونئسکویونسکو طرفیندبطرفیندن یاشام گزگنی‌نینگزه‌گنی‌نین دئپوسو آد آلماسیندا سبب اولوب. اورمو گؤلو اؤز گؤزل طبیعتی، و زیغینین معالیجوی اؤزل‌لیگی ایله بیر چوخ‌لوچوخلو توریستین گونئی آذربایجانا گلمه‌سینه ندن اولابیلیر. همدههم‌ده بو گؤلده یاشایان [[آرتیمیا اورمیانا|آرتیمیا اورمیانا]] (اورمو گؤلو آرتئمیاسی) آدلی چوخ دیرلی برک-دری‌لیدریلی بو گؤلون اقتصادی دیرلرینی چوخال‌دیر.
== اورمو گؤلونون بوگونکو دورومو ==
اورمو گؤلونون اوزرینه سالینمیش کؤرپو اؤزلوگونده دیرلی بیر پلان اولسادا، اونون نئجه آپاریلماسیندا سورغو یئری وار. ؤلونگؤلون یاخینلیغیندا یئرلشن زنبیل داغینی سؤکوب گؤله تؤکمک ایله، 1979۱۹۷۹-جو ایلده تیکیلمه‌سینه باش‌لانانباشلانان کؤرپو سوندا 2008۲۰۰۸-جی ایلده بیرینجی فازی ایستیفاده‌یه وئریلدی. و کؤرپو اوزونتویله، گؤلو قوزئی و گونئیه بؤلمکله (کؤرپونون 20۲۰ گؤزو، گؤلده سویون جریانینی اولدوغو کیمی ایجاد ائدبیلمیرائده‌بیلمیر)، گؤلون قوروماماسی ایچیاوچون ایلده ان آزی 6،000،000،000م3۶٫۰۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ مکعب متر سویا احتیاجی وار. و میزان سو ایللردیر بو گؤله تؤکولموگورتؤکولمویور. بو گؤلون سویو اؤتن 10۱۰ ایلده، 6م۶ متر درینلیگینده آزالیب. سو 6م۶ متر آزالماقلا، توتوم یاخلاشیق 20%۲۰٪ دالا چکیلیب؛ ائله کی تاریخ بویوندا سابیقه‌سی اولمایان بیر دورومدا، گؤلون 9۹ آداسین‌دان بئشی قورولوغا یاپیشیب و هودودنحودوداً 120،000۱۲۰٫۰۰۰ هئکتارهکتار شوراکئت (دوز چؤلو) یارانیب. بو گؤلدهگؤل‌ده یاشاماقدایاشاماق‌دا اولان آرتیمیا سایی‌سی طبیعی حالدا لیترده 4000۴۰۰۰ قدر اولا بیلدیییبیلدیگی حالدا، حالدا،بوگونبوگون آرتیمیانین سایی‌سی لیترده 1 دانایا ائنمیش‌دیر. یئنه اوزوجوکله بو گون اورمو گؤلونون سویونون دوزو لیتردی 280۲۸۰-300۳۰۰ قیراما چاتیر. اورمیااورمو گؤلونون ساحل‌لریندهساحل‌لرین‌ده گؤرونمکدهگؤرونمک‌ده اولان آغ رنگلی دوز‌داش‌لاریدوز‌داشلاری لاپ آیدین تهلوکه علامتی ساییساییلا لابلیربلیر. دوز قوش‌لارینقوشلارین دیمدیگینده بئله قاندیل باغلاییر.
== گؤلین ندن قوروماسی ==
گؤل نیه قورویور (یوخسا قورودولور!).
[[تورکیه|تورکیه]] ده یئرلشن [[وان گؤلو،گؤلو|وان گؤلو]]، اورمو گؤلونون قونشولوغونداندیر،قونشولوغونداندیر، آنجاق اورا قوروماقدا دییلدئییل
گؤلون قوروماسینا ایکی اساس ندن ساییلیر:
دوغال (تبیگیطبیعی) عامل‌لر: یاغینتینین آزلیغی. گؤلون سویونون سطحی 2008جی۲۰۰۸-جی ایلده 2007جی۲۰۰۷-جی ایله گؤره 18سم۱۸ سانتیمتر داها یئنیب. آنجاق 2009،۲۰۰۹، 2010۲۰۱۰ و 2011 ۲۰۱۱-جی ایللر دهایل‌لرده یاغینتین چوخالماسینا رغمنرغماً سو سطحی گینه آزالیب و باشقا طرف‌دن ساتئللایت(پئیک، اویدو)ماهواره گؤرونتولر گؤستریر کی سینیرین او تاییندا، تورکییهتورکیه تورپاغینداتورپاغین‌دا چوخ یاخین‌لیقدایاخینلیق‌دا یئرلشن قونشو گؤل، وان گؤلو، سویو آزالماییب.
اینسان علیالی و سیاسی عامل‌لر: اکینچیلییناکینچیلیگین سودان یاخشی و مودئرنمودرن یارارلانماماسی، اکین چئشیدلری‌نین یاخشی سئچیلممه‌سی،سئچیلمه‌مه‌سی، سایی‌سیز و حئسابحساب-کیتاب‌سیز سو بندلری‌نین سالینماسی و جاوازسیز قویولارین چوخ‌لوغو، ایلدن ایله بو گؤلون سویون داها دا آزالماسینا سبب اولور.
== بو فاجیعه دن چیخیش یولو ==
یوخاریدا ایشاره اولدوغو کیمی، بو نئچه ایلدهایل‌ده اورمو گؤلونو قوروماق‌دان قورتارماق ایچین، متخصصلر،متخصصلر، بیلیم آداملاری،آداملاری، آیدینلار،آیدینلار، اؤیرنجیلر،اؤیرنجیلر، ژورنالیست‌لرژورنالیستلر و خالق آراسیندا چوخ‌لوچوخلو دانیشما‌لار و یازیشما‌لار اولوب و بیر سایی چؤزوم اؤنریلمیش‌دیر:
* گوج‌لو یایین‌لار ایله اومومعوموم میللتی میدانا چاغیریب اونلارا بو تهلیکه‌یه گؤره اویاری وئرمک. ایراندا بو ایش تکجه دؤولت الین‌دن گلر، آنجاق بلیرسیز ندن‌لره گؤره حوکومت بونو اؤنم‌لی بیر سورون بیلمیر.
سددلری* سدلری آچماقلا اورمو گؤلونون سو حاقینی اؤدمک.
* زاب یا آراز چای‌لاری و حتتاحتی خزر دنیزین‌دن اورمو گؤلونه آجی‌لیعاجلی سو چکمه‌یه تلسمک.
* آجی چایینیچایینین سویونو کمر ایله شوراکئت یئرلرین‌دن گئچیردیب و گؤلون شورلوغونو دوغال میزانینا چات‌دیرماقچاتدیرماق.
* گؤل اطرافینداکی دوزلمیش سو بندلر و باشقا تیکینتی‌لری بیر واحید مودورلوک و سیستئم ایله گؤز آلتینا آلماق.
اولوسلاراراسی* قوروم‌لارداناولوسلارآراسی قوروملاردان تئکنولوژیک، بیلگیسل و یا مادی یاردیم آلماق.
اکینچیلره* اکینچیلره اکین اولوگوسواولگوسو وئرمکله اونلاری اللرینهال‌لرینه گلنی اکمک‌دن چکین‌دیرمک.
* مئکانیزه سووارما سیستئم‌لرسیستملر ایله، اکین‌چی‌لیکاکینچیلیک سیستئمیندهسیستمینده سویون راندیمانیندا قال‌دیرماققالدیرماق.
* اورمو گؤلونون اوزرینه سالینمیش کؤرپودن گؤلون قوزئی ایله گونئیی آراسیندا اولان سو آخیمینی چوخالتماق.
* جاوازسیز قویولارین قازیلماسینین قاباغینی آلماق.
* کاوه سودا کیمی اورمو گؤلو سویونو زهرلن‌دیرنزهرلندیرن فابریکا‌لارینین ایشلرینی یاشام اورتامی ایستانداردلار ایله اویغونلاش‌دیرماقاویغونلاشدیرماق.
* اورمو گؤلو آرتیمیاسی زخیره‌سینیذخیره‌سینی یئنی‌دن چوخالتماغا چالیشماق.
<gallery>
File:Lake Urmia 2003.jpg|اورمو گؤلونون ۲۰۰۳-ده ماهواره عکسی، گؤلون ایکی بؤلومه بؤلومگی (کؤرپونون دوزلتمه‌سینه گؤره) بللی‌دیر.
File:Lake Urmia 2003.jpg|Satellite image of Lake Urmia, taken in November 2003, the bisectioning of the lake (due to construction of the bridge) is visible in the center of the lake.
File:Urmia_lake_1984_to_2011.gif|اورمو گؤلونون ۱۹۸۴ و ۲۰۱۱ ایل‌لرینده ماهواره عکسلری کی گؤلون چوخلو سطحینین آزالماغینی گؤستریر.
<!-- Deleted image removed: File:15aug12urmialake.jpg|Satellite image of Lake Urmia, Aug 2012 -->
File:Urmia_lake_1984_to_2011.gif|Satellite imagery of lake Urmiah between years 1984 and 2011, showing great amount of drainage and surface area loss.
</gallery>
[[Category:Wp/azb]]
[[ar:بحيرةبحیرة أروميةأرومیة]]
[[az:Urmiya gölü]]
[[be:Возера Урмія]]
| 