[[file:Periodic table.svg|450px|thumb|کیمیوی المنتلرین مۆعاصیر [[Kimyəvi elementlərin dövri sistemi|دؤوری جدول]]ی]]
آدی کیمیوی اۆصوللارلا داها بسیت ماده‌لره آییرمانین مومکون اولمادیغی طبیعی و صونعی ماده‌لر. کیمیوی المنتلر بیر-بیری ایله بیرلشه‌رک بیزی احاطهایحاطه ائدن عالمین بوتون مورکّب ماده‌لرینی عمله گتیریر. هر کیمیوی المنت، نۆوه‌سین‌ده عئینی سای‌دا الکتریک یوکو و [[atom|آتوم]] اؤرتویون‌ده عئینی سای‌دا الکترون اولان [[Atom nüvəsi|آتوملاردان]] یارانمیش‌دیر. آتوملارین نۆوه‌سی سایجا همین المنتین ''آتوم نؤمره‌سینه'' برابر پروتون‌دان و موختلیف سای‌دا نئیترون‌دان عبارت‌دیر. عئینی المنتین کوتله اددلری موختلیف اولان نؤعلرینه [[ایزوتوپ]] دئییلیر. کیمیوی المنتلرین چوخونون طبیعت‌ده ایکی و یا داها آرتیق ایزوتوپو وار. ۸۱ المنتین ۲۷۶ ثابت و ۱۵۰۰-ا یاخین [[رادیواکتیو]] ایزوتوپو معلوم‌دور. یئر اۆزرینده طبیعی المنتلرین ایزوتوپ ترکیبی، عادتاً، ثابت اولدوغون‌دان هر المنتین ''آتوم کوتله‌سی''، دئمک اولار کی، دایم ثابت قالیر و المنتین ان موهوم خصوصیّتلارین‌دان بیری‌دیر.
هله‌لیک علمه معلوم اولان کیمیوی المنتلرین سایی ۱۱۸-دیر (۲۰۰۸). اونلارین اکثریتی رادیواکتیو دئییل و طبیعت‌ده مؤوجود اولان بوتون بسیت و مورکّب ماده‌لری عمله گتیریر. بسیت ماده - المنتین سربست حال‌داکی فورماسی‌دیر.
خط ۵۸:
=== مۆعاصیر شیمی ===
بو دؤور ۱۹-جو عصر و سونراسینی احاطهایحاطه ائدیر. هنریخ گئیسر (۱۸۱۴-۱۸۷۹) ۱۸۵۴-جو ایلده سویون ان یوکسک سیخلیغا ۳.۸ سی° چاتدیغینی اؤز ایجاد ائتدیی بیر مکانیزممله گؤسترمیش‌دیر (داها سونرا بو ایستیلیین ۳.۹۸ سی° اولدوغو تاپیلمیش‌دیر). داها سونرا ایسه گئیسسلئرین ایجاد ائتدیی واکووم بالونویلا ویلیام جروکس آتوم نظریه‌سین‌ده ایرلیله‌مه‌لر قئید ائتمیش و جاتهودئ رئل‌سی کشف ائتمیش‌دیر. ائوگئن قولدستئینین (۱۸۵۰-۱۹۳۰) ایشلری پروتونون وارلیغینی اثبات ائتمیش‌دیر. [[جوزف جان تومسون]] (۱۸۵۶ - ۱۹۴۰) اؤز آتوم موْدلینی اینکیشاف ائتدیرمیش و ۱۹۰۶-جی ایلده نوبل فیزیک اؤدولینی قازانمیش‌دیر. مئندئلئیئو دؤوری جدوه‌لی ۱۸۶۹-جو ایلده شیمینین پرینسیپلری آدلی اثرین‌ده نوماییش ائتمیش‌دیر. بو دؤوری جدول‌ده بیلینه‌ن ۶۳ المنتی آتوم آغیرلیقلارینا و بنزر خصوصیتلرینه گؤره سیرالامیش‌دیر. [[ماریا کوری]] (۱۸۶۷ - ۱۹۳۴) رادیواکتیولیگی و سونراسین‌دا [[پولونیوم]] و [[رادیوم]]<nowiki/>و کشف ائتمیش و ۱۹۱۱-جی ایلده نوبل شیمی اؤدولینی قازانمیش‌دیر. ارنست روتهرفورد ۳ نؤع رادیواکتیولیگی [[آلفا هیسه جیی]] (+)، بتا هیسه جیی (-) و قاما شواسینی کشف ائتمیش‌دیر. بو اینکیشافلارین سونراسین‌دا و اوّلین‌ده داها بیر چوخ علم اینسانینین تؤهفه‌سیله شیمی علمی گونوموزه چاتمیش‌دیر. ۲۰۱۱-جی ایل بیرلشمیش میللتلر طرفین‌دن بئینلخالق شیمی ایلی اعلان ائدیلمیش‌دیر.<ref>http://kimyaoyren.jimdo.com/kimyanin-tarixi/</ref>
